(1367 Wola, 1368 Magna Wola Warsszouiensis, 1379 Magna Libertas, 1413 Langawola, 1427 Langawecz!, 1435 Velga Volya, 1487 Magna Vola, 1489 Vyelka Vola, 1522 Magna Wola) 5 km na WSW od Starego Miasta Warszawy, dziś Wola, cz. dzielnicy Warszawy o tej samej nazwie.

1. 1438 distr. warsz. (MK 3, 218); 1413 kośc. [par.] w W.W.¹Kościół w W.W. był kościołem filialnym koleg. Ś. Jana w Warszawie (→ p. 5), posiadał jednak swój własny okręg par. Usamodzielnienie par. w W.W. nastąpiło dopiero w 1611. Od czasu fundacji koleg. warsz. w początku XV w. kościół w W.W. należał do uposażenia dziekana kap. warsz. zwanego fundum Wola → p. 5.

2. 1425 folw. Pustoły k. gościńca z Warszawy do Błonia za wsią książ. W. (AGAD perg. 1513; PP 5 nr 84); 1484 ogrody i role obok drogi wolskiej w m. [Stara] Warszawa (MK 9, 166v); 1518 ul. Długa [poza murami Starej Warszawy] w stronę wsi W.W. (AGAD perg. 1550); 1565 W.W. leży na dobrym gruncie, ma pole trojne; graniczy z Warszawą, Ujazdowem, Jenczewicami! [Stanclewicami], Odolanami, Gorcami (LM 1565 I, 34); 1790 młyn → p. 3.

3. Włas. książ. 1367, 1368 → p. 5; 1379 ks. Janusz I odstępuje mieszczanom warsz. na koszty budowy murów miejskich Warszawy wsie książ. M.L., Wawrzyszew, Ujazdowo, Mostki [Powązki] i Młociny na 8 lat, uwalniając od podatków (Wierzb. nr 3; NKDMaz. 3 nr 230; SuprUzup. 153; Źródła 23-25); [1421] Szczepan Goleń kmieć z [Wielkiej] W. odstępuje 2 wł. we wsi książ. Wawrzyszew Sobkowi i Stanisławowi kmieciom z Wawrzyszewa (MK 3, 81v); 1422 Maciej Trnosz kmieć z W. (Warsz. 1, 25v); 1424 prac. Tomasz Stresz winien 4 1/2 kopy gr posp. prac. Szczepanowi Goleniowi z M.V. (Warsz. 1, 110v); 1429 Marcin Kościołek z W. ma należność w Warszawie (PP 3 nr 84); 1434 3 kmieci i sąd ławniczy (Warsz. 2 k. 257, 258); 1434 Wojciech Bujno, Stanisław Nawoj, Paweł Piechnic, Jan Pratno, Piotr Watoła, Grzegorz Marszałka, jego bracia Mikołaj i Marcin Staszka kmiecie z W. (Warsz. 2, 262); 1435 Grzegorz, Napora, Poraj, Maciej, Jan Sandeńko kmiecie z V.V. (TymProc. 213); 1438 ks. Bolesław IV darowuje Ściborowi zw. Wiązaniec [?] i jego synom 2 wł. wolne we wsi książ. W.; Ścibor zapisuje swej ż. Katarzynie pewną sumę na tych wł. (MK 3, 218); 1440 Jan Strzesz z V. ma wierzytelność 70 gr w półgr na domu Michała Dzięcioła w Starej Warszawie (PP 3 nr 532); 1443 prac. Mikołaj Kręcirej z V. pożycza 4 kopy gr Annie ż. Stanisława brata Nyrki [ze Starej Warszawy] (PP 3 nr 740); 1443 prac. Bartłomiej Kiełbaska z W. kupuje za 10 kóp i 20 gr rolę [w Starej Warszawie] od Latanowej, lecz jej dzieci będą mogły ją odkupić (PP 3 nr 752); 1460 Piotr Porajewicz z W. skazany za zabójstwo Błażeja z Nowego Miasta Warszawy (ŁawWN nr 613); 1465 → p. 6; 1487 szl. Jan Giżycki tenut. w M.V. (Warsz. 6 k. 94, 96); 1490 wyrok Jana Olbrachta królewicza pol. w sporze ks. Konrada III z Janem Giżyckim; książę ma zapłacić Giżyckiemu 2000 fl. w 2 ratach pod zakładem 1000 fl.; ks. ma zwrócić zapisy na Giżyce i Roszki, a Giżycki zapisy na W.W. i mają one być skasowane (Lub. nr 258); 1496 Małgorzata wd. po Janie z Radzanowa stolniku płoc. z synem Janem dostaje połowę wsi książ. M.V., Krystyn z Kopytowa i Jan Rakowski z Leszna dostają drugą połowę (Warsz. 7, 683); 1496 ks. Konrad III zezwala na wwiązanie w dobra książęce Radzikowo w z. zakr. i W.W. ur. Małgorzaty wdowy po Janie z Radzanowa [stolniku płoc.] z jej synem Janem wg ich praw (Ep. 15, 157v);

1507 Jan Radzanowski tenut. w M.V. (Tarcz. 5, 222v); 1507 król Zygmunt daje Małgorzacie Radzanowskiej wd. po stolniku płoc. list żelazny do sądów z. zakr. i warsz. w sprawie dóbr Radzikowo i W.W., których posiadanie przez nią kwestionują książęta, a będących obecnie w posiadaniu Dobiesława z Kozarzewic (MS 4 nr 217); 1508 król daje kolejny list żelazny Małgorzacie w tej sprawie na okres roku (MS 4 nr 318); 1511 Marek z Orłów zamienia z ks. Anną regentką 14 wł. w Koszelance na 2 wł. opustoszałe z siedliskami na końcu wsi książ. w W.W. i w części wsi Odolany od strony dóbr Stanclewice w 3 polach; kiedy zostanie uwolniona wł. wójt. z 5 karczmami w W.W. przez księżną, Marek ma zwrócić owe 2 wł. (MK 8, 22v); 1516 szl. Mikołaj z W.W., lat 60; w jego domu przed 10 laty jesienią [1506] przebywał Mikołaj Zambroch mieszcz. warsz., wyjechawszy z miasta z powodu zarazy (PułtTest. 1, 263); 1525 Jan i Paweł ss. zm. Marka z Orłów zamieniają ze szl. Mikołajem Kazubem z Górc 2 wł. w W.W., otrzymane od zm. ks. Anny w zamian za 14 wł. k. Kamieńca [dziś Kamieńczyk], na bagno Rzeźne Błoto w Górcach; powinni uwolnić wł. od prac. Mikołaja Lechno z tejże W.W.; ks. Janusz III kasuje warunek zwrotu tej włas. z metryki ks. Anny (MK 41, 65); 1526 w W.W. 34 wł. os. płacą po 28 gr, 1 wł. włodarza, 1/2 wł. pusta na wolniźnie, 3 wł. wolne dożywotnio: Kądziałczyńska, Romanowska i szl.Pawła Nagorki podpiska warsz.; 3 wł. dziedziczne, w tym 1 wł. wójt. i 2 wł. Kazuba; 1 ogród płaci 10 gr (ASK I 27, 447v); 1526 W.W. daje żyto i owies (ASK I 27 k. 669, 670); 1528 Jan Napora kmieć król. z W.W. (ZR nr 2419); 1531 Maciej Gąsiorek włodarz, Jan Gąsiorek z ż. Anną poddani król. z W.W. (ZR nr 2434); 1539 król potw. dok. zamiany 2 wł. w W.W. z 1525 na prośbę Stanisława Kazuba syna zm. Mikołaja Kazuba z Duchnowa (MS 4 nr 6622); 1565 w W.W. 43 1/2 wł., w tym 10 wł. wolnych, 33 1/2 wł. kmiecych, 62 kmieci i 2 zagr. (LM 1565 I, 33 n.); 1790 W.W. z młynem (TarDym.); XIX w. W. ma 667 mr. włościan i 142 mr. folw., tj. 27 wł. (SG 13, 775).

4. 1427 Więchno z Rakowca zastawia na 3 lata pod karą przepadku swe części w Rakowcu i swą cz. wójtostwa w L. w 60 kopach gr posp. Mikołajowi Korytko z Odolan; Mikołaj zatrzyma cz. wójtostwa w zastawie od Trojana (PP 5 nr 871); 1443 Mikołaj Korytko wójt w [W.] W. sprzedaje wszystkie swe cz. w Rakowcu, które ma od Więchna, oraz wójtostwo w [W.]W. Mikołajowi z Opaczy za 80 kóp gr w półgr (MK 3, 290v); 1477 Jan syn zm. Mikołaja z Opaczy za zgodą swej matki Stachny zamienia wójtostwo z karczmami w W.W. na działy w Dąbrówce z Mikołajem Kaliszem z Książek (MK 9, 179v); 1484 Marek z Orłów zamienia całą swą cz. w Czechowicach wart. 80 kóp w półgr z Mikołajem Kaliszem z Książek na wójtostwo z karczmami w W.W., dopłacając mu 20 kóp gr w półgr i 30 fl. węg. (MK 9, 168v); 1485 ks. Bolesław V daje temuż Markowi z Orłów za jego zasługi 1 wł. roli obok Bujały i naprzeciw karczmy Szewioła [?] w W.W. z tytułu wójtostwa (MK 9, 169); 1526 1 wł. wójt. wolna (ASK I 27, 447v; → p. 3); 1565 do wójtostwa należy 1 wł. wolna i 5 karczem, wójt jest zobowiązany do służby wojskowej (LM 1565 I, 34).

5. 1367 pap. Urban VI poleca rozpatrzeć sprawę o dzies. ze [wsi książ.] W.W., Polików, Moscka [Powązki], Młociny i in. z diec. pozn., które [jakoby] należały od dawna do pleb. w Zgierzu [dziś Zegrze], lecz Jan bp pozn. uznał, że są to dzies. biskupie i obłożył te wsie interdyktem (NKDMaz. 3 nr 92; SuprUzup. 128; PacUzup. 176); 1368 ks. Siemowit III zawiera ugodę z Janem bpem pozn.; dzies. ze wsi książ. świeżo lokowanych w diec. pozn., m. in. z M.W.W., należą do bpa pozn., z tym że mieszkańcy, którzy dotychczas nie płacili dzies. snopowej, mają płacić po 6 gr posp. do końca życia tegoż księcia (Wp. 3 nr 1601; NKDMaz. 3 nr 101); 1413 Dominik syn Sędziwoja z Kłodna rektor kośc. par. [koleg. Ś. Jana w Starej] Warszawie prowadzi proces o dochody kośc. w Warszawie i zależnych od niego kościołów w L. i Solcu; papież nakazuje zasekwestrować te dochody (AECVars. s. 9 n., nr 17; BulPol. 3 nr 1421); 1487-96 Witek pleb. w W.W. (Warsz. 6, 20; Ep. 10, 638; Warsz. 7 k. 240, 734); 1503 Andrzej z Szop wicepleb. w M.W. (Zakr. 15, 561v); 1557 Andrzej bp pozn. eryguje w kośc. w W.W. altarię Ś. Trójcy i ŚŚ. Andrzeja i Mikołaja z fundacji Katarzyny wd. i córek zm. Jana Kościeszy z Wyględowa i Rakowca oraz in. (NowDzieje 2, 521); 1561 kośc. w W.W. jest filią koleg. Ś. Jana w Warszawie (RejArchid. 113); 1565 poświętne 2 wł.; kośc. patronatu dziekana warsz.; kmiecie dają pleb. z każdej wł. kopę żyta zamiast mesznego; dzies. wart. 30 kóp gr należy do bpa pozn. (LM 1565 I, 34); 1603 pleb. Andrzej Kosacki dziekan koleg. warsz.; kośc. drewn. Ś. Wawrzyńca, dzies. z 6 wł. w W.W. oraz z Rakowca i Wyględowa, meszne wydzielone dla wikariusza (Vis. 1603, 132v-133; NowDzieje 2, 521).

6. 1465 roki sądu ziem. warsz. w W.V. [zamiast w Warszawie, z racji zarazy?] (MK 32, 8v).

1489 opatrz. Jan zw. dawniej Gołąb z M.W., 1497 Piotr Pustoła z M.W., 1498 Jan Kaczowicz z M.W., przyjęci do pr. miej. Nowej Warszawy (PrzyjęciaNW nr 216, 321, 335); 1522 Jan Gąsiorek z M.W., 1523 Stanisław Myczka z M.W. kołodziej, przyjęci do pr. miej. Starej Warszawy (PrzyjęciaSW nr 261, 277).

7. A. Gieysztor, Wielka Wola a Warszawa średniowieczna, w: Dzieje Woli, Warszawa 1974; RAW 153 n.; Enc. Warszawy 948; Piber s. 71-72, 95.