(1412 Mikolaiowicze; 1415 Micolaiowicze, Micolaijowicze; 1423 Mikolayowicze - ZK 312 s. 24, 75, 83, 239; 1489 Mijcolayowicze; 1507 Mycolayovicze - RP k. 132v, 330; 1529 Mikolayewicze - LR s. 257; 1530 Mycolaijovice - RP k. 56) 11 km na W od Szczekocin.

1. 1518 ziemia krak. (ZK 158 s. 209-10); 1454, 1459, 1475, 1489, 1530, 1581 pow. lel. (MI s. 183; ZK 15 s. 27; GK 20 s. 125; RP k. 56, 132v; ŹD s. 70); 1470-80, 1598 par. Irządze (DLb. 2 s. 207; WR k. 340).

2. 1412, 8 XII br. Świętopełk i Klemens z Zawady zawierają układ z Tomkiem z Sadowia w sprawie wyznaczenia granic między M. i Sadowiem. Strony mają się stawić na miejscu w celu poprowadzenia granic 4 IV 1413 pod zakładem 20 grz. Jeśli tylko jeden z braci stawi się w tym terminie, drugi będzie wolny od wspomnianego zakładu. Strony wyznaczą i przyprowadzą podkomorzego do wyznaczenia granic w określonym wyżej czasie (ZK 312 s. 24); 1427, 1433 wielka droga Mikołajowska z Turzyna [do M.] (ZK 312 s. 340, 458); 1428 wielka stara droga z Wilkowa przez Kozie Brody do M.; droga zw. Wapienna z Wilkowa do M. →Biała rz., pow. lel. (ZK 312 s. 362-3); 1446 droga z Wilkowa do Irządz biegnie m.in. przez granice i miedze rozdzielające Wilków i M. (ZK 313 s. 331).

3. Własn. szlach. 3a. Sprawy własnościowe. 1412-46 Świętopełk dz. M. [h. Lis], →Irządz 1416-47, Witowa, Zawady [par. Irządze] 1412-47 i Bechcic [ziemia sier.] podczaszy krak. 1438-47, zamordowany przez rozbójników śląskich 1447 (GK 4 s. 931; ZK 312 s. 24; 313 s. 174, 227-8, 331; DHn. 12 s. 55; UM 243; Szymczakowa, Szlachta →p. 7, s. 281); 1412 →p. 2; 1415 z podziału dóbr między br. Świętopełkiem, Szczepanem i Klemensem ss. Szczepana z Irządz i Bechcic Świętopełkowi przypadają wsie w ziemi krak.: Irządze, Zawada i M. (Szymczakowa, Szlachta →p. 7, s. 281, 283-4); 1433 Świętopełk z Zawady zastawia na rok za 20 grz. Marcinowi Godkowi swemu słudze karczmę w M., w której siedzi Bartek i kmiecia Pawła, siedzącego na 1 ł. tamże. Godek nie może szkodzić wspomnianemu kmieciowi i karczmarzowi (GK 4 s. 931-2); 1441 tenże Świętopełk podczaszy krak. uzyskuje z tytułu poręki na Piotrze z Solcy 10 grz. za dzies. w M. Piotr ma dać te 10 grz. na swych dobrach dziedz. Gołuchowice [par. Irządze], z których ma 1 grz. czynszu (ZK 313 s. 174); 1443 tenże Świętopełk zobowiązuje się dostarczyć Wierzbięcie z Wilkowa 33 kopy żyta z tegorocznej dzies. w M. w ten sposób, że kmiecie z Witowa, należący do tegoż Świętopełka mają je zwieźć na folwark tegoż Wierzbięty. Jeśli w przewidzianym czasie ich nie dostarczy będzie winien Wierzbięcie 66 kop żyta (ZK 312 s. 227-8).

1450-1502 Szczepan Świętopełk h. Lis, dz. M., →Irządz 1450-1504, Zawady 1450, Mysłowic 1468-71, Lubachów 1468-70, Goleniów 1468, Kuczkowa 1469-1501, Lgoty Błotnej 1476-88, s. Świętopełka z Irządz, br. Stanisława Świętopełka i Zofii, chorąży przem. 1467-1503, mąż Małgorzaty Steczkówny dz. Bolestraszyc w ziemi przem. od 1445 (ZK 314 s. 5, 10, 31-2, 106 zp. i niekompletna, 256-7, 275-6; 315 s. 94, 103, 282; 316 s. 239; 319 s. 69, 74; 15 s. 27; 152 s. 263-4; 260 s. 183, 199; GK 17 s. 248; 20 s. 115, 125; 26 s. 120, 777-8; 27 s. 1325; 28 s. 453; MS 1, 197; MI 206; DLb. 2 s. 207; UR 1605; Bon. 1 s. 375).

1450 Stanisław Świętopełk [h. Lis] dz. M., →Irządz 1450-71, Zawady 1450-71 br. Szczepana Świętopełka i Zofii (ZK 314 s. 5, 31-2; 152 s. 263); br. rodz. Szczepan i Stanisław z Zawady zastawiają na rok za 100 grz. Męcinie z Przyłęku całą dziedzinę M. (ZK 314 s. 5); Szczepan z Zawady zobowiązuje się zapłacić 56 grz. Wierzbięcie z Wilkowa w jego domu tamże pod rygorem dania mu w zastaw wsi M. (ZK 314 s. 10 zp.); [br. rodz.] Szczepan i Stanisław z Zawady zobowiązują się zapłacić Szczepanowi z Tęgoborza 70 grz. z tytułu posagu ich siostry Zofii (ZK 314 s. 31-2); 1459 Szczepan z Irządz odstępując od swego pow. lel. i Stanisław z Korzkwi [h. Syrokomla] ręczą wspólnie Piotrowi z Paczółtowic za Jana i innych synów Szczepana z Tęgoborza, że zapłacą mu 50 grz. pod rygorem wwiązania go do dóbr dziedz. w M., w tym do łanów osiadłych Stanisława, z których posiada on 5 grz. czynszu (ZK 15 s. 27); 1468 Szczepan Świętopełk z Irządz ręcząc za Pawła tenut. Olsztyna ma zapłacić Stanisławowi z Białej 100 fl. węg. pod rygorem wwiązania go do swych kmieci osiadłych na 5 ł. w M., płacących łącznie 10 grz. czynszu (ZK 260 s. 183); tenże ręcząc za króla Kazimierza Jag. zobowiązuje się zapłacić [pewnemu] Stanisławowi 700 fl. węg. w złocie pod rygorem wwiązania go na rok do swych cz. dziedzin w Irządzach, M., Mysłowicach, Goleniowach i Lubachowach (ZK 260 s. 199); 1470 Szczepan z Irządz chorąży przem. zobowiązuje się zapłacić Janowi Wilkowskiemu [z Wilkowa] s. Abrahama 30 grz. i 8 sk. pod rygorem wwiązania go do 3 ł. osiadłych w M., tj. Jaranda, Brycha i Staszka, płacących po 1 kopie gr czynszu rocznie (ZK 314 s. 256-7); 1471 tenże Szczepan zobowiązuje się zapłacić Pawłowi Kościeniowi z Sędziszowa 200 grz., które zapisał mu Jan z Pilicy wwda krak. w imieniu Stanisława z Chodcza wwdy podolskiego, pod rygorem wwiązania go do wsi M. i Mysłowice (ZK 314 s. 275-6); →Irządze p. 2; 1475 Szczepan Świętopełk z Irządz chorąży przem. zobowiązuje się zapłacić Janowi z Wilkowa 20 grz. licząc od Nowego Roku w ciągu jednego roku, kolejne 20 grz. licząc od Nowego Roku w ciągu 2 lat i ostatnie 20 grz. licząc od Nowego Roku w ciągu 3 lat pod rygorem wwiązania Jana do [łanów] swych kmieci osiadłych we wsi M., płacących po 2 grz. czynszu (GK 20 s. 115); 1485 Szczepan z Irządz chorąży przem. zobowiązuje się zapłacić 270 fl. węg. w złocie Andrzejowi z Pukarzowa pod rygorem wwiązania go do części w Irządzach i całej wsi M. (ZK 316 s. 81); →Lgota Błotna p. 3a; 1497 Szczepan z Irządz chorąży przem. zobowiązuje się zapłacić Świętopełkowi z Zawady i Pawłowi Bielskiemu z Białej 100 fl. węg. pod rygorem wwiązania ich do wsi Irządze i M. (GK 26 s. 120); 1498 tenże Szczepan Świętopełk zobowiązuje się zapłacić Janowi Szypowskiemu z Szypowic 60 grz. pod rygorem wwiązania go do 5 ł. w M. z kmieciami płacącymi po kopie gr czynszu (GK 26 s. 777-8 zp.).

1518-22 Mikołaj Chorążyc zwany Bolestraszyckim od 1528, dz. M., Irządz 1513-22, Dąbrowna 1513-22, Bolestraszyc 1518-41, Lgoty Błotnej 1522-8, Pomrożyc 1529, chorąży przem. 1529, s. Szczepana Świętopełka z M., Irządz i Zawady chorążego przem., mąż Małgorzaty z Kamieńca [ziem. san.] 1523 (MS 4, 11829; ZK 158 s. 209-10; 317 s. 216; Bon. 1 s. 375)¹Wzmiankowany także w ZK 316 s. 343; 317 s. 173, 180, 221, 227, 355, 433 i MS 4, 3861, 4136, 18410; 1518 Zygmunt I zezwala Mikołajowi z Bolestraszyc zapisać jakiejkolwiek osobie duchownej za 1000 fl. czynsz roczny na dobrach Irządze, M. i Poręba [Wielka w pow. krak.] (MS 4, 11829); Mik. Chorążyc dz. M. [i Irządz] zastawia na rok od Bożego Narodzenia za 300 fl., aż do pełnego wykupu, Jadwidze Pukarzowskiej z Zakliczyna całą wieś M. w ziemi krak. w pow. lel. Mikołaj ma bronić tejże przed pretensjami osób trzecich do M. (ZK 158 s. 209-10); 1522 →Lgota Błotna p. 3a.

3b. Kmiecie, karczmarze. 1415-25 Stan. Byczek kmieć z M. (ZK 312 s. 75, 83, 305); 1415 Maciej Tworzyjański włodarz z Dobrej [par. Pilica] burgr. Pilicy zachodźcą Elżbiety [Granowskiej] z Pilicy w sprawie przeciwko Stan. Byczkowi kmieciowi z M. (ZK 312 s. 75, 83); 1423 Jan z Wilkowa oddala roszczenia Jakuba z Turzyna o 4 grz. zabrane Adamowi kmieciowi z M. z tytułu ran (ZK 312 s. 239); 1425 Stan. Byczek kmieć z M. skazany na karę 6 sk. za nieprzedłożenie przed sądem pisemnego pozwu w sprawie z Abrahamem z Wilkowa (ZK 312 s. 305); 1433-4 kmieć Bartek karczmarz w M. (GK 4 s. 931-2; 5 s. 26, 57-8); 1433 kmieć Paweł na 1 ł. w M. (GK 4 s. 931-2); 1439 kmiecie z M.: Mik. Mikołajek, Stamel, Marcin Koszkowic, Marcin Adamczowic, Ziejka (Zajanka), Mik. Ziejka (Zayka)²Wydawca zapiski ksiądz B. Przybyszewski uznał, że przezwisko kmiecia brzmiało „Czayka” młodzieniec, Mac. Zagrodnik, Bartłomiej, Andrzej Rod w sporze z Pawłem pleb. z Irządz (Cracovia artificum suppl. 1433-1440, 240); 1447 Maciej s. Ziejki, Paweł Ziejka →p. 6; 1459-66 Jakub z M. kmieć Szczepana z Irządz i M. (ZK 314 s. 106 zp. i niekompletna; 315 s. 94, 103, 282); 1459 Jakub kmieć z M. płaci 1 kopę gr czynszu (ZK 314 s. 106 zp. i niekompletna); 1465-6 Jakub kmieć z M. występuje przeciwko Kmicie z Białej, Szczepan z Irządz staje przed sądem przy swoim kmieciu (ZK 315 s. 94, 103, 282); 1470 kmiecie: Jarand, Brych i Staszek →p. 3a.

3c. Areał, pobór. 1463 wieś M. skazana na karę król. XIV grz. za niezapłacenie wiardunkowego i 6 gr (GK 16 s. 1042); 1459 →p. 3a; 1464 wsie Irządze i M. pana Szczepana Zawadzkiego skazane na karę król. XIV grz. za niezapłacenie wiardunkowego i 6 gr (GK 17 s. 248); 1468, 1470 →p. 3a; 1470-80 we wsi M. łany kmiece (DLb. 2 s. 207); 1475 wieś M. pana [Szczepana] Świętopełka nie zapłaciła podatku (GK 20 s. 125); 1489, 1510, 1512-6 brak danych o poborze w M. (RP k. 132v, 612r, 558v, 585v, 684, 691v, 700r, 721v, 747, 772); 1500 Szczepan Świętopełk dz. Irządz i M. skazany na karę król. XIV za niezapłacenie podatku nadzwyczajnego uchwalonego na sejmie generalnym w Piotrkowie i odbicie wwiązania do tych dóbr (GK 27 s. 1325); 1507-9 w M. pobór z 4 ł. (RP k. 330, 356); 1509 w M. pobór z 3 ł. (RP k. 378v); 1511 w M. pobór z 2½ ł. (RP k. 643); 1530 w M. pobór z 3 ł. i 1 karczmy dorocznej (RP k. 56); 1563 w M. należących do Bolestraszyckiego chorążyca pobór z 3¾ ł., uprzednio z 2¼ ł., 1 karczmy dorocznej i od 4 komor. (RP s. 225-6).

4. 1454 Kazimierz Jag. nadaje pr. niem. magd. dla wsi [Szczepana] Świętopełka M. w ziemi krak. w pow. lel. (MS 1, 197; MI s. 183).

5. 1441, 1443 →p. 3a; 1470-80 dzies. z łanów kmiec. w M. dla pleb. w Irządzach (DLb. 2 s. 207); 1529 [dzies.] z całej wsi M. wart. 5 grz. dla pleb. w Irządzach (LR s. 257).

6. Incydenty lokalne. 1434 Bartek karczmarz z M. zachodźcą Mikołaja z Chechła w sprawie z Mikołajem z Pękowic o zatrzymanie przez niego konia tegoż Mikołaja z Chechła; tenże Bartek stawia Wojc. Skoczka mieszcz. z Jędrzejowa jako swego zachodźcę w sprawie przeciwko Mikołajowi z Pękowic o wspomnianego konia (GK 5 s. 26, 57-8); 1447 Świętopełk z Gołuchowic [par. Irządze] występuje przeciwko Maciejowi s. Ziejki z M. o napaść na wolnej drodze i zadanie mu 2 ran sinych. Dziedzic tego kmiecia staje przy nim przed sądem (ZK 313 s. 357); tenże Świętopełk występuje przeciwko Pawłowi Ziejce kmieciowi z M. o napaść na wolnej drodze, zabranie koni wart. 8 grz. i tyleż szkody, wozu z rzeczami, tj. z osłami [kamieniami do ostrzenia] wart. 1 grz. i tyleż szkody, 2 korcy pszenicy wart. ½ grz. i tyleż szkody, siekiery wart. 8 gr i tyleż szkody, 2 beczek na śledzie czyli śledziówek (sledzowcze) wart. 8 gr i tyleż szkody. Dziedzic tego kmiecia staje przy nim przed sądem (ZK 313 s. 357-8); 15 XI Świętopełk z Zawady podczaszy krak. zamordowany przez rozbójników ze Śląska w czasie łowów (DHn. 12 s. 55, 395).

7. A. Szymczakowa, Szlachta sieradzka w XV wieku. Magnifici et generosi, Łódź 1998, s. 281.