1389 or. Tuchole (WR 1 nr 60), 1398 Thucholowo (Lek. 1 nr 2711), 1400 Thuchole (KP nr 473), 1438 Thuchola (PG 1, 149), 1443 na Tucholu (WR 1 nr 1629), 1450 Thucholye (PG 4, 62v), 1475 Tuchola (PZ 20, 26v), 1512 Tucholya (MS 4 nr 10209), 1558 Tucholia (PG 19, 500-501), 4,5 km na NE od Sierakowa.
1. 1438 n. pow. pozn. (PG 1, 90); 1508 n. par. Sieraków (ASK I 3, 20).
2. 1400 granica z Jabłonowem, 1418 mł., 1424 struga →Klocza [płynęła najpewniej na przeciwległym, północnym brzegu Warty] →p. 3; 1425 woźny zeznaje, że usypał kopce między dziedzinami T. i Chojno (PZ 8, 66); 1517 bór, 1563 mł. →p. 3.
3. Własn. szlach. 1389 Włost z T. śwd. (WR 1 nr 60); 1398 Sędka z T. toczy proces z Dobiesławem Kwileckim o bydło (Lek. 1 nr 2711); 1400 Blizbor z Kurnatowic toczy proces z Janem z Jabłonowa o rozgraniczenie Jabłonowa i T. (KP nr 453, 473); 1401 tenże Blizbor toczy proces z Sędką z Nienawiszcza o jej ojcowiznę (KP nr 506); 1403 tenże Blizbor toczy proces z Szymką z T., Tucholską [pochodziła z →Nienawiszcza] o 20 grz., które zapłacił za jej ojca (KP nr 1323, 1462).
1418 Dobrogost [z →Sierakowa] i Małgorzata [wd. po jego bracie Bieniaku] dziedzice z T. pozwani przez dziedziców Lutomia o spiętrzenie wody [w młynie w T.1Z opisu tego wynika, że młyn ów stać musiał na strudze płynącej ku T. od strony Lutomia. Być może chodzi o strugę wypływającą z północnego końca Jez. Lutomskiego i wpadającą do Warty, może zaś o stanowiącą jej dopływ strugę, płynącą równoleżnikowo. Wody widoczne na współczesnej MTop. nie muszą odpowiadać ściśle stosunkom średniowiecznym] ponad ustalone znaki i zalanie przez to łąk [w Lutomiu] (PZ 5 k. 41, 42); 1424 Małgorzata z Sierakowa i Wierzbięta z Rozbitka oraz Dobrogost z Sierakowa zawierają ugodę dot. podziału dóbr: [struga] Klocza z obu brzegami od źródła aż do rz. Warty ma należeć do wsi T. pana Dobrogosta z Sierakowa (PZ 7, 165v); 1426 Dobrogost z Sierakowa, Kłosowic i T. (KR 8, 1, cytowanego tam aktu nie udało się odszukać); 1438 Wincenty z Sierakowa [syn Dobrogosta] zapisuje swej ż. Barbarze posag i wiano na przypadającej mu cz. Sierakowa z wsiami, m. in. T. (PG 1, 149, dawniej k. 90 II); 1443 Jakub z Sierakowa [syn Dobrogosta] dowodzi, że jego pachołek zabrał Wierzbięcie z Sierakowa wóz z końmi i siekierę w zapuście w dziedzinie T. nal. do Jakuba (WR 1 nr 1629); 1450 Jakub syn zm. Jakuba z Sierakowa sprzedaje Łukaszowi Górce wdzie pozn. 1/2 dóbr →Sieraków, w tym całą wieś T. (PG 4, 62v); 1512 Łukasz Górka [wnuk Łukasza po synu Mikołaju] zapisuje swej ż. Katarzynie z Szamotuł swe dobra, m. in. T. (MS 4 nr 10209); 1517 Łukasz Górka →niżej; 1558 Łukasz Górka wda brzeski kujawski [wnuk poprzedniego po synu Andrzeju] sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Reginie ż. Jana Przespolewskiego i Małgorzacie ż. Stan. Wojnowskiego wsie T. i Rzyżyno oraz opust. Sitowiec (PG 19, 500-501); 1571 tenże Łukasz sprzedaje Jakubowi Rokossowskiemu m. Sieraków z wsiami, m. in. T. (PG 21, 205); 1577-80 Jakub Rokossowski →niżej; 1591 Jan syn zm. Jakuba Rokossowskiego sprzedaje Janowi Opalińskiemu m. Sieraków z wsiami, m. in. T. (PG 23, 759).
1475 T. wymieniona wśród wsi zalegających z zapłatą podatków król. (PZ 20, 26v); 1508 pobór z T. (ASK I 3, 20); 1563 pobór od 4 ł., 1 ł. soł., 1 karczmy, młyna o 1 kole (ASK I 5, 235); 1564 w T. jest 11 ł. →p. 5; 1577 pobór z T. płaci [Jakub Rokossowski] kaszt. śrem. (ASK I 5, 715); 1580 pobór z T. płaci Jakub Rokossowski od 1 ł., 2 zagr., 1 komor., 8 półł. opust. (ŹD 35).
1517 prac. Mac. Mich, Jakub Gołogoszyn i Jan Kozik kmiecie z T., poddani Łukasza Górki, pozywają Chwałkowskiego zarządcę w dobrach Stan. Ostroroga [w Sierakowie?], który zabrał im w borze nal. do Górki wóz z 2 końmi (PZ 28, 234-236v).
4. 1563 sołectwo →p. 3, 1603-07 sołtys →p. 5.
5. 1564 dzies. wiard. z 11 ł. w T. należą do klucza Pczew bpów pozn. (IBP 307); 1603-07 wizytacja par. w Sierakowie; w T. 12 kmieci i karczmarz płacą po 2 korce (modii) żyta i 1 korcu owsa, sołtys zaś 2 korce (AV 3, 35).
Uwaga: Hanusz „de Thuchola”, który w 1430 kupił dom w Poznaniu (SBP s. 233 nr 59), pochodził najpewniej z m. Tuchola na Pomorzu. Z kolei występujący w 1413 Szczepan Tucholski h. Samson (Inscriptiones clenodiales ex libris iudicialibus palatinatus Cracouiensis, wyd. B. Ulanowski, Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 7, Kraków 1885, nr 1371), którego K 3, 339, odnosił do naszej T., pochodził w istocie z →Tuchorzy.
1 Z opisu tego wynika, że młyn ów stać musiał na strudze płynącej ku T. od strony Lutomia. Być może chodzi o strugę wypływającą z północnego końca Jez. Lutomskiego i wpadającą do Warty, może zaś o stanowiącą jej dopływ strugę, płynącą równoleżnikowo. Wody widoczne na współczesnej MTop. nie muszą odpowiadać ściśle stosunkom średniowiecznym.