TWORZYKOWO

1407 or. Tworzicowo (KoścZ 3, 51v), 1500 Tworzykowo (CP 111, 10v), 1510 Tworzikowo (LBP 135), 9 km na SW od Śremu.

1. 1530 n. pow. kośc. (ASK I 3, 131); 1510 n. par. Przewóz (LBP 135).

2. 1407 granica z Jaszkowem, 1409 granica z Przewozem, 1443 młyn, 1496 granice, 1500 granice, bory, lasek Suczyna, 1509 granice, bory, rzeczki, lasek Suczyna, 1516 granice, małe jeziora, [las?] Chojczyzna, 1521 granice z Przewozem i Jaszkowem, małe jeziora, bór Chojnicze, 1527 małe jeziora, granice z Jaszkowem i Przewozem, 1531 granice, 3 małe jeziora →p. 3.

1533 Jan Łącki kan. pozn. jako regens wsi T. pozywa Jana Bnińskiego z Przewozu o odnowienie granicy; biegnie ona od kopca narożnego T., Przewozu i Jaszkowa, który stoi w miejscu zw. Kuligowiec, przez las do drogi z T. do Przewozu i dalej przez las czyli łęg i łąkę zw. Brzozowiec do łąki zw. Łodzia, a następnie przez las Zatarszcze do rz. Warty, nad którą stoi dąb z naciosami, który stanowi narożnik T. i Przewozu (KoścZ 25, 172v-173); 1534 Jan Bniński pozywa kapitułę pozn. o granice między Przewozem a T. (KoścZ 25, 216); 1554 rozgraniczenie T. kapituły pozn. i Przewozu Jakuba Krajkowskiego; narożnik tych wsi z Jaszkowem znajduje się przy drodze ze Śremu do Poznania; granica biegnie w stronę Warty do miejsca zw. bory Kąty (Conthi), potem do drogi z T. do Krajkowa i dalej przez miejsce w borze zw. Popardowo, miejsce zw. Za Jączkami, Janową Strugę przy drodze z T. do Przewozu, dąb ze znakami, Brzozowiec i dochodzi do Warty (KoścZ 28, 222v-223); 1554 inne opisy tej samej granicy: od Warty przez bagno zw. Starka, dąb, miejsce zw. Świdwie do drogi i nią do łąki Łodzia, a dalej przez błoto Dolcz, kopiec na brzegu tego błota na łące Brzozowiec, dąb, miejsce zw. Cielcze Kacze, podwójne błoto (binum lutum), kolejne błoto ciągnące się do boru, do kopców przy drodze z T. do Przewozu i tą drogą do Janowej Strugi, przez miejsca zw. Popardowo i Błotko, przez bór do kopców narożnych T., Przewozu i Jaszkowa (KoścZ 28, 760); w in. opisie wspomn. granicy wymieniono też drogi z T. do Żabna i do Krajkowa oraz miejsce zw. Końce (KoścZ 28 k. 546v, 912v).

3. Własn. kościelna – kapituły kat. pozn. 1407 Piotr dziekan pozn. toczy proces z Wyszakiem Gryżyńskim o granice T. i Jaszkowa (KoścZ 3, 51v); 1409 kapituła pozn. oraz Pietrasz z Bnina z braćmi wyznaczają granicę między T. a Przewozem i usypują na niej kopce (foderunt alias vssipano; KoścZ 3, 108v).

1443 kapituła kat. pozn. poleca kanonikowi Jarosławowi zbudować mł. w T. lub w innym miejscu (AC 1 nr 279); 1496 kapituła poleca kan. Janowi Latalskiemu wytyczyć granice wsi T.; [sąsiednią] szlachtę należy wezwać, aby nie obciążała [kmieci] ponad wymogi prawa ziemskiego i nie spławiała drewna, kiedy regens jest przy katedrze [w Poznaniu] (AC 1 nr 864).

1500 wizytacja wsi prestymonialnej T.; wieś ma 7 półł. kmiecych, z czego 6 półł. os., ale 2 z nich mają wolniznę: jeden na 1 rok, drugi na 3 lata; z pozostałych płacą po 20 gr czynszu; nie ma sołectwa ani folwarku; karczma płaci 6 gr; jest 1 zagr., ale nic nie płaci; z łanu opust. płacą 1 wiard. czynszu; granice są dobrze oznaczone kopcami, z wyjątkiem granicy z wsią Przewóz, od której [kmiecie] cierpią liczne krzywdy, bowiem [ludzie z tej wsi] zajmują część T. i borów; za korzystanie z pastwisk w Przewozie kmiecie z T. muszą płacić 8 miar owsa i pracować przez 1 tydzień przy koszeniu i zwożeniu siana; w T. borów już nie ma poza małym w Suczynie; pozostałe zostały wycięte za czasów kanonika [Wojc.] Skóry [z Gaju]; za pr. do rybołówstwa kmiecie płacą regensowi 1/2 grz. (CP 111, 10v); 1509 regens kan. [Mik.] Czepel; wieś ma 7 półł. os., z których płacą po 20 gr czynszu; karczmarz płaci tak samo; regens ma 2 łąki wartości ok. 1/2 kopy gr, nie ma folw., sołectwa i zagrodników; są małe rzeczki, w których kmiecie łowią ryby za opłatą 1/2 grz.; granice są dobre poza granicą z Przewozem pani Bnińskiej; kmiecie z T. muszą jej dawać 8 miar owsa za korzystanie z łąk i pracować 1 tydzień przy orce, koszeniu i zwożeniu siana; borów nie ma, został tylko sosnowy zagajnik Suczyna; kmiecie skarżą się na szkody wyrządzone w koniach, bydle i życie przez szlachtę idącą na wojnę (CP 111, 28v); 1510 wieś T. kapituły kat. pozn. ma 6 ł. os. i 1 ł. opust., który uprawia karczmarz (LBP 135).

1516 wizytacja wsi T.; regens kan. [Mac.] Grodzicki; wieś ma 7 półł. os., na których siedzą Wojc. Szturby [?], Piotr, Feliks, Mac. Wojtyła włodarz, Winc. Kostyra, Jan Żołądek, Tomasz Madej; Feliks ma tylko 1 krowę; 1 półł. jest opust.; jest karczma, 2 zagrody opust., 2 dobre łąki, z których zbiera się 3 stogi siana; są małe jeziora, które kmiecie dzierżawią za 1/2 grz. rocznie, nie ma lasów oprócz Chojczyzny; granice z Jaszkowem i Przewozem są dobre; kmiecie skarżą się, że pan Bniński [z Przewozu] w zamian za korzystanie z łąk zmusza ich do tygodniowej pracy przy żniwach oraz płacenia 8 miar owsa i 4 kogutów; włodarz skarży się, że rządca (factor) regensa sprzedał mu łąkę od dawna należącą do włodarzy, za którą ma utrzymywać sługę regensa i jego konia, gdy przybędzie on do wsi, a gdyby przyjechał sam regens i chciał spożyć posiłek (refeccio), ma mu dać swe sprzęty domowe; włodarz skarży się też, że jego syna, który przez szereg lat uczył się w szkole katedralnej (in Summo Pozn.), szl. Marcin Gawroński ożenił, trzymał u siebie i obiecał dać rolę, ale nie dał, wobec czego syn wrócił do ojca, a Gawroński grozi mu teraz śmiercią lub obcięciem członków (CP 111, 82).

1521 regens kan. Jan Łącki; we wsi jest 7 półł. os., na których siedzą Wojc. Sztubryn, Tomasz Grabowiec, Mik. Wojtyłka, Winc. Kosztyra, Jan Żołądek, Tomasz Madej, którzy płacą po 20 gr, koguta i 15 jaj; nie ma folw., karczma i 2 zagrody są od lat opust.; są 2 łąki, z których zbiera się 3 stogi siana; są 2 małe jeziora, które kmiecie dzierżawią od regensa za 1/2 grz. rocznie; granice z Przewozem i Jaszkowem są wyraźne, ale zm. Andrzej Bniński, ojciec obecnego dz. Przewozu, zagarnął 4 stajania boru, o czym kmiecie słyszeli od starych kmieci, zm. Tomasza włodarza i Andrzeja; jest mały bór Chojnicze; kmiecie nie skarżą się na Andrzeja Bnińskiego, dla którego według starego zwyczaju pracują [w zamian za udostępnienie pastwisk]; Mikołaj syn włodarza skarży się na szl. Marcina Gawrońskiego, którego syn Andrzej grozi mu obcięciem rąk i nóg albo śmiercią, jeśli do niego nie wróci; Tomasz Grabowiecz skarży się na Wojc. Stojka kmiecia z Krajkowa, który przyszedłszy wraz ze swym panem zajął mu na polu krowę na poczet 1/2 kopy gr długu (CP 111, 98v-99); 1527 regens kan. [Jan] Łącki; we wsi jest 7 półł. os., nie ma folw., sołectwa ani karczmy, są 2 zagrody opust. od wielu lat; są 2 łąki, z których zbiera się 3 stogi siana; są małe jeziora, na których jednak rybacy grodu pozn. nie pozwalają łowić; granice z Jaszkowem i Przewozem; Bniński [z Przewozu] zajmuje spory obszar; kmiecie skarżą się na regensa, że obciąża ich nadzwyczajnymi pracami, ale włodarz zeznaje, że to kmiecie nie słuchają w ogóle regensa oraz jego rządcy i nie chcą pracować w Górce wezwani tam postanowieniem kapituły; kmiecie nie chcieli pomóc włodarzowi, gdy chciał przegonić rybaków z Poznania, którzy oglądali jeziora [w T.] (CP 111, 115v).

1531 regens kan. [Jan] Łącki; wieś ma 6 półł. os., na których siedzą Wojc. Stranby [?], Mac. Nowak, Łukasz Wojtyła, Winc. Kostyra, Stan. Solancz, Jan Modry, Stefan, którzy płacą po 20 gr, 2 kapłony i 15 jaj; siódmy półł. jest opust., jest też [półł.] Grabowczewski, na którym z powodu starości Grabowca regens osadził przed 12 laty pewnego Piotra i dał mu 2 konie, a gdy on uciekł, osadził z kolei Feliksa i też dał mu 2 konie; przed 3 laty jednak Feliks też uciekł od swej żony na 1 koniu i żyje teraz z in. żoną w Lutomiu [?], gdzie ma karczmę; obecnie ten półł. uprawiają Madej i Żołądek w zamian za czynsz; karczma nie ma zabudowań, a jej role zarósł las; są 2 zagrody opust.; z łąk zbiera się 3 stogi siana; są 3 małe jeziora, które się wydzierżawia [kmieciom] za 1/2 grz.; bory i łęgi byłyby pożyteczne, gdyby o nie dbano; na granicach z Jaszkowem i Przewozem są dobre kopce, ale pan Bniński z Przewozu próbuje wiele zająć, więc należy odnowić granice, dopóki żyje stary włodarz Grabowiec, który je najlepiej zna; kmiecie skarżą się, że regens korzysta z surowych rządców; obecny rządca bije ich przy pracy; pobił sługę [kmiecia] Solancza, który wyprosił potem zgodę na odejście, pobił też syna Kostyry; proszą o zaniechanie tego, bo inaczej ich synowie odejdą; Madejowi rządca zabrał więcierze [sieci] w miejscu, gdzie pozwolił je zarzucać regens; Mac. Nowakowi zabrał za karę (in pignore) 5 gr oraz siekierę i nie zgadza się na ich wykupienie; regens nie pozwala kmieciom ścinać drzew na budowę, ani zabierać suchego drewna na opał; w tym roku uciekło ze wsi 2 młodzieńców (CP 111, 129); 1533 regens Jan Łącki toczy proces o granice →p. 2.

1530 pobór od 2 ł. (ASK I 3, 131); 1563 pobór od 3 ł. (ASK I 4, 186); 1580 pobór od 3 1/2 ł. (ŹD 81).

4. 1500, 1509, 1527 w T. nie ma sołectwa →p. 3.

8. Ok. 1 km na E od wsi znaleziono 2 fragmenty naczyń średniowiecznych (Hensel 7, 113).