1530 or. Dobre (MS 4/2 nr 15859; MK 45, 436v), 1530 Sadna seu alias Dobre, Zadna seu alias Dobre, Zadna, Dobre, Sadna (Ep. 14, 414-416), 1531 Dobre seu Sadna (Ep. 14, 161), 1531 Dobre Sadne (AOfPult. 118, 125), 1536 Zadne alias Dobze (AOfPult. 119, 54), 1563, 1567 Antiquum Dobre (ŹD 419; ASK I 38, 588v), 9,5 km na NE od Stanisławowa.

1. 1530 n. miasto, pow. liw. (MS 4/2 nr 15859; MK 45, 436v); 1530 n. par. własna, diec. płoc. (Ep. 14, 414-417); 1536 dek. nur. (AOfPult. 119, 54).

2. 1565 wieś! D. Dobrzyniewskich graniczy z wsią król. Borucza [pow. warsz.] (LM 1565 II 199).

3A. Włas. szlach. 15[23]-53 Jan Dobrzyniecki [z Dobrzyńca, pow. garw.] podstoli zakr., dz. Makowca i D.: [1523-27] tenże uzyskuje od Rafała bpa płoc. zobowiązanie erygowania kościoła par. w niedawno lokowanej wsi Żadna czyli D. → p. 5; [a. 1530] tenże otrzymuje od króla Zygmunta [I] zgodę na założenie w swoich dobrach → Ossówno miasta zw. D. (MK 45, 436v); 1530 król Zygmunt [I] przenosi miasto D., [należące do] tegoż Jana, z pr. polskiego na pr. chełmińskie, nadaje mu immunitet sąd. i zezwala na 3 jarmarki rocznie: na ś. Jana [Apostoła] przed Bramą Łacińską [6 V], na święto przeniesienia relikwii ś. Stanisława [27 IX] i na Niedzielę Siedemdziesiątnicy [9. niedziela przed Wielkanocą] oraz cotygodniowy targ w sobotę, ponadto zwalnia m. D. od szosu i innych podatków, z wyjątkiem czopowego, na 12 lat (MS 4/2 nr 15859, MK 45, 436v-437v); 1537 Jakub Roguski sługa tegoż Jana spławia 18 łasztów żyta przez komorę celną na Wiśle we Włocławku (RThel. 2); 1538 tenże → p. 5; 1542 tenże Jan z synem Stanisławem plebanem w D. toczą proces przeciw Janowi Bojemskiemu pleb. w Wiśniewie → p. 5; 1546 Marcin Polikowski sługa tegoż Jana spławia 18 łasztów zboża przez komorę celną na Wiśle we Włocławku (RThel. 24); 1553 tenże zawiera ze swoimi synami Stanisławem, Wojciechem, Andrzejem i Pawłem umowę dot. podziału dóbr: zatrzymuje dla siebie miasto D., Rakowiec, połowę Rudna i Rudzienka, a synom oddaje resztę dóbr, tj. Makowiec, Nową Wieś [→ Ossówno Nowe], Czarnogłów, Wolę [→ Wólka Czarnogłowska] i Polków [→ Polikowo Wielkie] (Bon. 4, 342); 1553 5 XII tenże wspomn. jako zmarły (MS 5 nr 6411).

1542, 1559 Stanisław Dobrzyniecki → p. 5.

1561 Paweł Dobrzyniecki z pow. liw., jego sługa Leonard Osthossa spławia 6 łasztów żyta przez komorę celną na Wiśle we Włocławku (RThel. 186).

1565 wieś! D. należy do Dobrzyniewskich → p. 2.

1568 Wojciech Dobrzyniecki podstoli zakr., jego sługa Adam Mościcki spławia 6 łasztów żyta [pochodzącego] z folwarków tegoż Wojciecha przez komorę celną na Wiśle we Włocławku (RThel. 214).

1609 m. D. należy do Dobrzynieckich → p. 5; 1621 D. stanowi włas. podzieloną, właścicielami są m.in. Dobrzynieccy i Ossowieńscy (Popis 57v-58).

3B. Miasto i mieszczanie. [a. 1530] lokacja miasta → p. 3A; 1559 Jan Wasik mieszkaniec (incola) domu plebańskiego w D. → p. 5; 1578 uczc. Wawrzyniec rajca m. D., śwd. w sądzie (PułtTest. 3, 377).

1563 miasto A.D. włas. Dobrzynieckich, pobór: 19 zł 14 gr podatku od 20 wł., 5 piekarzy, 3 krawców, 3 szewców, 1 płatnerza, 2 sprzedawców soli (revenditores salis), 1 tkacza, 2 kotłów gorzałczanych, 2 rzeźników, 3 sprzedawców żelaza; od obu miast D. [Starego i → Dobrego Nowego] zapłacono w sumie 9 zł 18 gr szosu zw. dupla, ze stawką 6 grz.; zaś czopowego od 180 warzeń [piwa], nawarzonego od dnia NMP [15 VIII] do 14 XI, w sumie 12 zł (ŹD 419-420; ASK I 38, 376); 1567 pobór w A.D.: szosu 4 zł 24 gr oraz 17 zł 10 gr podatku od 20 wł., 2 kotłów gorzałczanych, 3 rzeźników, 5 piekarzy, 5 rzem., 3 sprzedawców [czego?]; czopowego od obu miast, D. Starego i Dobrego Nowego, od 390 warzeń piwa przez cały rok, w sumie 26 zł¹Informację o liczbie opodatkowanych wł. zapisano w części dot. poboru od dóbr stwa liw (ASK I 38 k. 588v, 600v).

1663 pogłówne od 128 osób (ASK I 66, 877).

4. [a. 1530] lokacja miasta, 1530 pr. chełm. → p. 3A.

5. [1523-1527]²Ramy czasowe wyznaczają daty pontyfikatu Rafała Leszczyńskiego Jan Dobrzyniecki dz. z Makowca i Żadnej czyli D. uzyskuje zobowiązanie bpa płoc. Rafała [Leszczyńskiego] i kapituły kat. płoc. do erekcji kościoła par. w D. i przyłączenia do niego nowo lokowanych wsi: Makowca, Żadnej czyli D., Rakowca, Brzesznika, Brzozowicy [pow. kam.] i Kobylej Łąki [pow. kam.] oraz uposażenia go 1 1/2 wł. w dobrach Żadna, 1 wł. w Brzozowicy z nadania szl. Macieja [Brolińskiego]³Maciej Broliński wcześniej sam planował ufundować kościół w swoich dobrach. Częścią przygotowań było uzyskanie w 1522 od książąt Stanisława i Janusza 2 wł. książ. w Brzozowicy, z przeznaczeniem na uposażenie kościoła tamże. Książęta zastrzegli jednak, że w przypadku nieuzyskania zgody bpa na erekcję kościoła Maciej będzie musiał zwrócić owe 2 wł. (MK 32, 139; MK 60, 163; MK 339, 41). Nie mogąc zrealizować swego planu, a nie chcąc jednak utracić nadania książ., Maciej prawdop. zdecydował się współuczestniczyć w uposażeniu kościoła w D. Poświadcza to pośrednio zeznanie Macieja w jego procesie o dopuszczenie do pr. patronatu, toczonym z Janem Dobrzynieckim (→ niżej), w którym stwierdził, że wspomn. 1 wł. ofiarował kośc. w D. w intencji zbawienia dusz ks. Stanisława i Janusza, swoich dobroczyńców (Ep. 14, 162), a także dziesięciną w zbożu i ziarnie z 30 wł. w Makowcu (Ep. 14, 414); 1530 Andrzej Krzycki bp płoc., na prośbę Jana Dobrzynieckiego podstolego zakr., eryguje w D., [położonym] w dobrach Makowiec, kościół par. ś. Stanisława bpa oraz przyłącza do niego wspomn. nowo lokowane wsie, odrzucając sprzeciw Stanisława Brochowskiego pleb. w Pniewniku, dotyczący wcześniejszej przynależności do tejże parafii Makowca, Brzesznika i Kobylej Łąki oraz Jana [Majewskiego] pleb. w Stanisławowie dot. przynależności Brzozowicy; bp Andrzej uposaża nowo utworzony kościół wspomn. 2 1/2 wł. oraz dzies. z 6 wł. w Makowcu, z 12 wł. w Żadnej czyli D. i ze wszystkich ról zagrodników w Rakowcu; pr. patronatu przyznaje Janowi Dobrzynieckiemu oraz jego potomkom i dziedzicom w Makowcu i Żadnej (Ep. 14, 413-418; Ep. 33, 78-81 stara sygn.); 1531 Andrzej Krzycki bp płoc. podtrzymuje decyzję w sprawie oddalenia pretensji pleb. Stanisława Brochowskiego i Jana [Majewskiego] do przynależności wspomn. wsi do par. w Pniewniku i Stanisławowie; ponownie wyznacza uposażenie kośc. par. w D. w dziesięciny: w Makowcu pleb. ma pobierać dzies. z 6 wł., w Żadnej czyli D. z 10 wł., a w Rakowcu z ról zagrodników; dzies. z reszty wł. w tych osadach mają należeć do stołu biskupiego (Ep. 14, 17-19); 1531 Andrzej [Krzycki] bp płoc., za zgodą kapituły kat. płoc., na wniosek (postulatio) Jana Dobrzynieckiego, dodaje kościołowi par. w D. dzies. z 2 wł. tamże, do już nadanych przy erekcji tegoż kośc. 16 wł. w Makowcu i D. (Ep. 14, 161).

1531 ur. Jan Dobrzyniecki podstoli zakr., dz. w D. i Makowcu, kolator kościoła par. w D., toczy spór z Maciejem [Brolińskim] z Brzozowicy o dopuszczenie tegoż Macieja do pr. patronatu; strony zawierają ugodę: Jan zachowa dla siebie i swoich potomków wyłączność w pr. patronatu, a Maciej, jego żona i potomkowie otrzymają pr. do pochówku w kośc. [w D.] (Ep. 14, 161-162).

1531 Jan z Opoczna pleb. w Jeruzalu [pow. mszczon.] pełnomocnik Stanisława Brochowskiego pleb. w Brochowie i Pniewniku składa w imieniu tegoż apelację od postanowienia [bpa] dot. erekcji kościoła par. w D., wzniesionego w dobrach panów Dobrzynieckich (Ep. 14, 208).

1531 uczc. Wojciech wójt i Jakub młynarz z Brzesznika zeznają, że ubiegłoroczną dzies. [z Brzesznika] zajął bezprawnie [Stanisław] Brochowski pleb. w Pniewniku, tegoroczną jednak zabezpieczyli dla kapłana z D. (AOfPult. 118, 125).

1531-38 Mikołaj Zahorski komendarz a potem pleb. w D.: 1531 tenże komendarz kościoła par. w D. toczy spór z Jakubem Skarzyńskim komendarzem kościoła par. w Pniewniku i wikariuszami tamże o [bezprawnie] sprawowanie przez nich posługi duszpasterskiej i udzielanie sakramentów parafianom kośc. w D. oraz zabór dzies. z ról folwarcznych w Kobylej Łące należnej kościołowi w D.; zgodnie z wyrokiem bpa dzies. folwarczna z Kobylej Łąki ma być oddawana do kośc. w D., ponieważ tegoroczna dzies. została już odsprzedana przez pleb. w Pniewniku szl. Leonardowi Kobylskiemu, bp nakazuje mu zapłacenie komendarzowi w D. ekwiwalentu pieniężnego (Ep. 14, 120); 1531 tenże komendarz kościoła par. w D. toczy spór z Janem Majewskim pleb. w Stanisławowie o dzies. folwarczną z Brzozowicy, którą Maciej [Broliński] dziedzic tamże oddaje do kośc. w D.; Majewski dowodzi, że wieś Brzozowica od czasu erekcji kośc. par. w Stanisławowie [w 1525] znajdowała się w granicach tejże parafii, co potw. dok. erekcyjny wystawiony przez bp Rafała⁴Treść tego aktu → SHGWarsz. 273, i z tego tytułu ok. 5 lat był on w spokojnym posiadaniu wspomn. dzies.; twierdzi także, że kośc. par. w D. został erygowany bez szkody dla innych kościołów oraz prosi o przyznanie mu przynajmniej kolędy i świętopietrza ze wsi Brzozowica; strony zawierają tymczasową ugodę, na mocy której Mikołaj przekazuje Janowi tegoroczną dzies. z ról folwarcznych i wójtowskich w Brzozowicy (Ep. 14, 191-192); 1531 tenże instytuowany na plebana w D. z prezenty ur. Jana Dobrzynieckiego podstolego zakr., kolatora kośc. w D. (Ep. 14, 192-193); 1532 tenże toczy spór z Janem [Majewskim] pleb. w Stanisławowie o dzies. z Brzozowicy; bp Andrzej [Krzycki] wydaje wyrok: dzies. tamże zarówno folwarczna, jak i snopowa ma należeć do kośc. w Stanisławowie, zaś mieszkańcy Brzozowicy mają podlegać kośc. par. w D. i z tego tytułu tamtejszy pleb. ma pr. poboru kolędy i świętopietrza oraz innych opłat kościelnych wynikających z posługi duszpasterskiej (Ep. 14, 235-236); 1532 tenże razem z Janem Dobrzynieckim toczą proces z Abrahamem wikariuszem w Pniewniku (AOfPult. 118, 183v); 1532 tenże pozywa szl. Leonarda Kobylskiego o spłatę 50 gr należnych mu za dzies. snopową z folw. Leonarda w Kobylej Łące oraz [NN] wójta tamże o spłatę 24 gr za dzies. z ról wójtowskich (Ep. 14, 344-345); 1532 tenże toczy spór ze szl. Mikołajem Nosiszewskim z Nojszewa; jego pełnomocnikiem jest mgr Józef z Nowego Miasta; świadkowie: uczc. Jan wójt z Brzozowicy i Jakub Bujno zeznają, że byli obecni przy spisywaniu testamentu przez Zuzannę Pedziową wd. z Brzozowicy, w którym zapisała ona kościołowi par. w D. 3 kopy gr, które szl. Mikołaj Nosiszewski jest winny jej mężowi; śwd. poświadczają, że Jan Pedzio pożyczył [niegdyś] Mikołajowi 3 kopy gr w monecie świdnickiej, a Mikołaj zobowiązał się oddać dług w monecie polskiej (Ep. 14 s. 255, 261, 394; PułtTest. 2, 288-289); 1532 tenże rezygnuje z beneficjum i prosi o instytuowanie na nie Stanisława Machnackiego pisarza dworu bpa płoc., kleryka z niższymi święceniami; Stanisław przedstawia dok. prezenty wystawiony przez Jana Dobrzynieckiego kolatora kośc. w D.; bp przyjmuje rezygnację, a decyzję w sprawie inwestytury odkłada na 3 dzień sądowy po swoim powrocie z sejmu w Piotrkowie⁵W świetle kolejnych zapisów przypuszczać należy, że do rezygnacji z parafii ostatecznie nie doszło i Mikołaj nadal był pleb. w D. Z l. 1534-36 nie mamy jednak żadnych zapisów dot. kościoła w D., zaś zapis z 1533 (→ niżej) sugeruje, że Stanisław Machnacki zastępował w tym czasie Mikołaja w jego obowiązkach. Być może zatem w l. 1533-36 Mikołaj, nominalnie pleb. w D., faktycznie nie sprawował posługi, np. z powodu choroby (Ep. 14, 457); 1537 tenże pozwany przez Wojciecha pleb. w Radzyminie (AOfPult. 119 k. 125, 139); 1537 tenże, jako zachodźca szl. Mikołaja Dobrzynieckiego spłaca długi: 1 zł Jakubowi Saperskiemu mansjonarzowi koleg. pułt. i 1 kopę gr Dorocie ż. Stanisława Piata z Pułtuska (AOfPult. 119, 139); 1538 tenże ustanawia swoich pełnomocników (AOfPult. 119, 158); 1538 tenże pozwany przez Macieja altarystę z Radzymina o grabież dzies. snop. z ról wójt. w Brzeszniku, ma przedstawić w sądzie dok. erekcji kościoła w D., ponieważ nie chce tego uczynić zostaje obłożony karami kościelnymi; ur. Jan Dobrzyniecki stolnik zakr. prosi o wstrzymanie (arrestari) tych kar (AOfPult. 119 k. 159, 160, 167, 227, 263, 264v, 266, 277v).

1532 Stanisław [Brochowski] pleb. w Pniewniku przez swego pełnomocnika Wawrzyńca Olbrachcickiego ponawia apelację w sprawie [niesłusznego] przyznania kościołowi par. w D. dzies. z ról folwarcznych i wójtowskich w Kobylej Łące (Ep. 14, 350).

1533 [Stanisław Machnacki] w imieniu witryków i pleb. kościoła w D.⁶Z zapisu nie wynika to jasno, kto był plebanem w D., jednak ze wzm. z AOfPult. 119 z 1537 (→ wyżej), wynika, że był nim nadal Mikołaj Zahorski, mimo złożonej w 1532 rezygnacji toczy proces ze szl. Mikołajem Nosiszewskim o spłatę długu; Mikołaj oświadcza, że zawarł już w tej sprawie niegdyś ugodę z Mikołajem Zahorskim pleb. w D., w myśl której dał mu szubę króliczą (pellicea regulina) na poczet należnej wierzytelności 80 gr, dopłacając jeszcze 29 gr (Ep. 14, 508).

1542 Jan Dobrzyniecki⁷Jan Dobrzyniecki wystąpił jedynie na pierwszej rozprawie, przedkładając pozew przeciwko Janowi Bojemskiemu. Na późniejszych rozprawach jak strona pozywająca pojawia się już tylko Stanisław Dobrzyniecki z synem Stanisławem pleb. w D. pozywają Jana Bojemskiego pleb. w Wiśniewie o to, że po śmierci Barbary Rudzieńskiej zabrał kupione przez nią kielich srebrny z pateną i 2 ornaty kapłańskie, czerwony z adamaszku i zielony półatłasowy, których używał jej kapelan (sacellanus) Jan Koszut z Latowicza, a które potem zapisała ona kościołowi w Dobrem; pełnomocnik Bojemskiego odpowiada, że Barbara w tym roku, krótko przed swą śmiercią, darowała te paramenty jego kościołowi; Dobrzyniecki nie zjawia się na następnej rozprawie, na którą Bojemski przyprowadził swych świadków (AE VIII k. 244, 247v-248, 251-251v); 1559 tenże Stanisław [były] pleban w D. → niżej.

1552 Andrzej Noskowski bp płoc., mając na uwadze, że na mocy porozumienia zawartego z bpem pozn. wieś Rakowiec wraz z dzies. należy teraz do diec. pozn., ustanawia nowe uposażenie kościoła par. w D.: pleb. ma mieć dzies. snopową [w D.] z części należącej do Jana Dobrzynieckiego, natomiast dzies. z części należącej do Ossowieńskich [tj. z późniejszego m. Dobre Nowe] bp zastrzega dla swojego stołu (Ep. 33, 81-82v stara sygn.).

1554 Paweł Ossowieński zapisuje roczny czynsz odkupny na połowie m. D. na erekcję ołtarza ś. Andrzeja w kośc. par. w D. → Dobre Nowe, p. 3A.

1559 Stanisław Brzozowski pleb. w D. toczy proces ze szl. Stanisławem Dobrzynieckim [byłym pleb. w D., który przeszedł do stanu świeckiego], jego żoną Dorotą i uczc. Janem Wasikiem z D. o bezprawne zajmowanie domu plebańskiego; pleb. Stanisław zeznaje, że po otrzymaniu prezenty kolatorów został instytuowany na kościół par. przez bpa i na tej podstawie została mu ona przekazana przez Grzegorza [dotychczasowego] komendarza w D., w obecności parafian został wprowadzony do kościoła i należących doń budynków, nie uzyskał jednak dostępu do domu plebańskiego, zajętego przez Stanisława Dobrzynieckiego, jego żonę i Jana Wasika; pleb. oświadcza też, że dom plebański wybudował Mikołaj Zahorski pierwszy pleban w D. na siedlisku (area) danym niegdyś kościołowi przez Jana Dobrzynieckiego i mieszkał w nim przez ok. 30 lat aż do swej śmierci, potem przez ok. 10 lat mieszkał tam wspomn. Stanisław Dobrzyniecki niegdyś pleb. w D.; Stanisław Dobrzyniecki zeznaje, że obecnie nie zajmuje domu pleb. i ustanawia razem żoną jako pełnomocnika Mikołaja Kotarskiego mansjonarza pułt. (Ep. 33 k. 78-81, nowa sygn.); 1559 tenże pozywa uczc. Jana Wasika z D. o przywłaszczenie zapasów żywności (frumenta) z tamtejszego kościoła na szkodę 40 kóp gr (Ep. 33, 79).

1572 Jakub ze Szwelic [pow. mak.] pleb. w D. i altarysta koleg. warsz. zapisuje w testamencie kościołowi par. w D. 1 kobierczyk oraz, z należnych mu różnych wierzytelności, 45 kóp gr na monstrancję, 10 grz. na graduał i 11 kóp gr na utrzymanie (pro existentia); śwd. testamentu są Jan Wróbel i Jakub Małek witrycy kośc. w D. (PułtTest. 3, 316-318); 1573 20 II tenże Jakub wspomn. jako zmarły (PułtTest. 3, 318).

1578 Grzegorz Chojnacki pleb. w D. → niżej.

1578 Mikołaj Gumiowski? [zapis słabo czytelny] altarysta kaplicy Ossowieńskich w kościele par. w D. zapisuje w testamencie temuż kościołowi: 6 zł, które ma u Andrzeja Ossowińskiego podkom. liw., z przeznaczeniem na dalmatyki, 3 zł na różne posługi, 2 zł dla kaznodziei przez rok, 10 gr na podzwonne, 10 gr dla organisty, 5 zł na biednych, 4 zł na naprawę kielicha Dobrzynieckiego, 6 zł na ornat do kaplicy panów Ossowieńskich; na wykonawców swego testamentu wyznacza Grzegorza Chojnackiego pleb. w D., szl. Pawła Żelazowskiego, Jana Gnatowskiego oraz sław. Wawrzyńca Olimka; świadkami są Szymon Korczak burmistrz miasta Dobre Nowe i Adam Wolski tamtejszy [mieszczanin] (PułtTest. 3, 376-377).

1609 w D. kośc. par. Zwiastowania NMP i ś. Stanisława; pr. patronatu mają Dobrzynieccy, właściciele miasta; uposażenie plebana stanowią 3 wł., do kośc. należy dzies. z części miasta o wartości 60 zł oraz dzies. z dóbr szlach. [nie podano z których], która jednak nie jest płacona, do bpa [płoc.] należy dzies. z części miasta zw. Nowa [→ Dobre Nowe]; nauczyciel, organista i dzwonnik mają osobne uposażenie w dzies. [nie podano skąd]; do par. D. należą: m. D., Makowiec, Brzesznik, Rakowiec [w pow. liw.] oraz Brzozowica, Kobyla Łąka, Rynia, Czernik, Żukówka [w pow. kam.] (Vis. 1609, 55v-57v).

7. M. Dauksza, Dobre – dawne miasteczko w ziemi liwskiej, „Rocznik Mińsko-Mazowiecki” 3, 1995/1996, s. 211-221 (z licznymi błędami w części dot. średniowiecza i czasów nowożytnych).

Uwaga: Do ok. 1530 nowo założona osada funkcjonowała pod nazwą Żadna, a w momencie lokacji w tym miejscu miasta otrzymało ono nazwę Dobre, zapewne od nazwiska swego właściciela – Jana Dobrzynieckiego. W AHPMaz. 2, 161 i mapa, zgodnie z zapisami z rejestrów poborowych z 2. połowy XVI w., gdy funkcjonowały obok siebie dwa miasta D., przyjęto nazwę Dobre Stare.