1417 kop. 1455-59 Polaze (MK 3, 57), 1425 or. Polasze (PP 5 nr 75), 1431 Polassye, Polaszye (PP 6 nr 268), 1435 Polazye (MK 3, 174v), 1497 Polaschye (MK 32, 101v), 1500 Pollasye (MK 18, 110), 1535 Polazie (ASK I 39, 35), dawna nazwa lasu i rozległej włości, później wspólna dla kilku osad leżących na WNW od Liwa (→ Uwaga 1); w haśle tym zgromadzono dane, których nie dało się złączyć z żadną z poniższych miejscowości.

1. 1417, 1427, 1434 koło Liwa (MK 3 k. 57, 129v; PP 5 nr 496); 1425 dystr. warsz. (PP 5 nr 75); 1431 dystr. warsz., koło Liwa (PP 6 nr 268); 1432, 1435, 1436 dystr. czer., koło Liwa (PP 6 nr 376; MK 3 k. 174v, 192v); 1476, 1502 n. pow. liw. (Lub. nr 236; MK 5, 192v; MK 18, 136v); [osady powstałe potem na obszarze P. należały par. Pniewnik, Korytnica i Liw].

2. 1425 siedlisko w P. od strony Pniewnika → p. 3; 1431 lokalizacja nadyżki gruntu po wymierzeniu działów w P. → p. 3; 1434 P. graniczy z Połaziem-Ogrodzoną Łąką (MK 3, 129v); 1435 przy P. płynie rz. Czerwonka; P. graniczy z Pniewnikiem i Czaplami, 1475 las Połazie między dobrami P., Żabokliki, Zawady i Żelazowo, 1477 las P. → p. 3; 1483 P. ma gran. z Czaplami i Żelazowem z jednej strony i Roguszynem i Korytnicą z drugiej (MK 5, 210v); 1484 las P. → p. 3; 1497 las w dobrach P. przy gran. z Roguszynem (MK 32, 101v); 1516 rola w P. w polu Wszebora ciągnąca się od opłotków wsi aż do gran. Ostasza [Ostasze] (RogWyp.: LZG 3, 297v); 1539 las P. → p. 3.

3. Włas. szlach. 1417-35 Gniewomir z Kurzątkowa [pow. sąch.], P., potem Koszewicy i Wąsosza: 1417 tenże i [jego bratanek] Trojan z P. otrzymują pr. niem. → p. 4; 1425 tenże sprzedaje Wacławowi z Pątek [pow. nowom.] 5 wł. miary chełm. tj. połowę swojej cz. w P. za 20 kóp gr ¹Według pierwotnej wersji tej zapiski, przekreślonej następnie i poprawionej przez pisarza, Gniewomir sprzedawał Więcławowi także i siedlisko w P. położone od strony Pniewnika (PP 5 s. 12, przyp. 1); Gniewko i jego bratanek Trojan posiadają już przywilej książ. na 20 wł. w P., w tym we wspomn. 5 wł. (PP 5 nr 75); 1431 tenże za zgodą swego bratanka Trojana, sprzedaje Mikołajowi, Piotrowi i Połubionowi dz. z Kątów nadwyżkę (residuitas) pozostałą po wymierzeniu swej cz. w P., leżącą między granicami [dóbr] Wacława, cz. Andrzeja z Kątów oraz [cz.] Stogniewa, za 12 kóp gr; Mikołaj będzie posiadać 1/2 tego terenu, a Piotr z Połubionem resztę (PP 6 nr 268); 1435 tenże i [z bratankiem] Trojanem, obaj z Wąsosza, sprzedają Tomaszowi, Piotrowi, Dziersławowi, Mikołajowi, Stanisławowi zw. Połubion, Dalbertowi i Jakuszowi z Kątów swoje działy dziedzictwa P. za 32 kopy gr posp.; Tomasz otrzymuje 3/4 tego działu [położone] od wierzb i grabu aż do rz. Czerwonka i od tej rz. po lewej stronie w kierunku Pniewnika, a pozostali 1/4 poczynając od wierzby we wsi aż do grabu i od grabu do rz. Czerwonka i od rz. po prawej stronie aż do [granic] Czapli; Tomasz ma dać pozostałym [swobodny] przejazd przez swoje dobra do ich cz.²Według JaszczołtNap. 160 i PacMat. 142, z kupionego wówczas działu w P. powstała wieś → Roguszyno (MK 3, 174v); 1435, [a. 1445] tenże → Wąsosze.

1417-35 Trojan dz. Kurzątkowa, P., Koszewnicy, potem z Wąsosza [tam w l. 1431-50], bratanek Gniewomira, → wyżej.

1427 Pietrasz z Cybulina [z. wysz.] opiekun Katarzyny c. Marcisza z P. sprzedaje Janowi z Czapli cz. w P. należącą do tejże Katarzyny za 18 kóp gr (PP 5 nr 496; SHGWysz. 13).

1432 Marcin Czarnocic z P. sprzedaje Michałowi z Białobrzeża [którego?] 1 1/2 wł. i 5 mr. w P. za 8 kóp gr (PP 6 nr 376); 1434 Mikołaj, Tomasz i Kierstan bracia z P. sprzedają Świętosławowi z Połazia-Ogrodzonej Łąki 1 1/2 wł. i 7 1/2 mr. miary chełm. w Połaziu-Ogrodzonej Łące przy granicy dziedzictwa P. za 10 kóp i 10 gr (MK 3, 129v); 1436 Wojciech z P. sprzedaje Szymonowi z Wilkowyi [pow. sąch.] swój dział dziedz. w P. za 15 kóp gr (MK 3, 192v).

1459 szl. Maciej Wielątko [Osiecki] z P. daje swemu bratu stryjecznemu szl. Piotrowi z Komór 7 1/2 wł. z 20 wł. w P. [nabytych od księcia w 1452, → Wielątki] (CDIAUK 966-1-74, 478).

1468 szl. Grzegorz syn Macieja Kulawego z P. jest dłużny 1 kopę gr szl. Piotrowi synowi Dziersława z Roguszyna (RogWyp.: LZG 1 k. 114v, 116v).

1469 Katarzyna, ż. szl. Jana z P. i Czerwonki, c. Wojciecha z Turny kwituje swego ojca oraz braci Niemierzę i Jana z dóbr po rodzicach (MK 5, 163v-164); 1476 szl. Jan i Niemierza z Turny, właśc. dóbr Turna i P., wymienieni wśród osób posiadających dobra w pow. liw., które ks. Konrad [III] zwalnia od powinności budowy i naprawy zamków i warowni (Lub. nr 236; MK 5, 192v).

1470-76 szl. Mikołaj Komorowski Wielątko z P., Komór i Żelazowa h. Ostoja, 1475-83 Jakub z P., ss. Daćboga z Komór, → Wielątki.

1470 Piotr syn Dziersława z Roguszyna-Kątów bierze w zastaw od Połubiona z Roguszyna 1/2 wł. w dziedzictwie P. położoną za 6 wł. Roguskich, którą Połubion kupił od Macieja Osieckiego z Połazia [→ Roguszyno-Połazie Osieckie] za 1 1/2 kopy gr; Dalbert z Roguszyna, nie dopuszczając, by wspomn. 1/2 wł. przypadła Piotrowi [z powodu niespłaconego długu], odkupuje ją od niego (RogWyp.: LZG 1 k. 164, 181, 184); 1473 Piotr Stary z [Roguszyna-]Kątów [bierze w zastaw? kupuje? zapiska urwana] od Dalberta z P. wspomn. 1/2 wł. odkupioną od Piotra syna Dziersława z [Roguszyna-]Kątów (RogWyp.: LZG 1, 271).

1473 szl. Jan Kącki (Kątski) z P. pozywa Jakuba syna Dziersława z Kątów; Jan powinien stawić się w sądzie razem ze swymi braćmi Bartłomiejem i Piotrem oraz z dziećmi z pierwszego małżeństwa: Mikołajem, Andrzejem, Dorotą, Stachną i Gierką (RogWyp.: LZG 1 k. 264v, 268); 1476 tenże dziedz. w Roguszynie → Roguszyno, p. 3.

1475 szl. Jakub z Kuchar [pow. sąch.] syn Mikołaja i jego bratankowie Piotr, Wojciech i Jakub ss. Andrzeja, drugi Jakub syn Mikołaja, Marcin syn Michała i Paweł, [wszyscy] z P. kupują od ks. Konrada [III] 1/2 wł. chełm. pola przy gran. Czerwonki i Połazia-Ogrodzonej Łąki, pozostałych po wymierzeniu, za 2 kopy gr w półgr; Jakub syn Mikołaja będzie mieć 5 mr., Piotr, Wojciech i Jakub ss. Andrzeja 5 mr., a Marcin syn Michała i Paweł 5 mr.³PacMat. 143, łączy ten zapis z → Połaziem-Ogrodzoną Łąką; naszym zdaniem chodzi prawdop. raczej o Połazie-Żabokliki (MK 5, 180v); 1475 Marek, Andrzej i Grzegorz z P. kupują od ks. Konrada [III] 3 wł. z 10 mr. lasu zw. Połazie, koło rz. Pigłówka, między dobrami P., Żabokliki, Żelazowo, Zawady⁴Transakcja ta dała początek wsi → Pigłówka-Połazie Rąbież (MK 5, 179); 1477 szl. Stanisław i Mikołaj ss. Piotra z Kątów kupują od ks. Konrada [III] 20 wł. chełm. lasu zw. P. ciągnących się od gran. ich działu kupionego [niegdyś] od [Macieja] Osieckiego, obok gran. Pniewnika po obu stronach rz. Wartopnik, koło Lisich Dołów inaczej Jaźwin, między wsią książ. Korytnica a Rabianami za 50 kóp gr w półgr; książę daje na te 20 wł. oraz dobra kupione od Osieckiego pr. chełm. z czynszem po 6 gr z każdej wł. os. (MK 5, 182av; MK 60, 57-57v); 1482 ciż, bracia z P., dopuszczają swoich starszych braci Bernarda, Świętosława i Jakuba do współwłasności 20 wł. lasu zwanego P. kupionych od ks. Konrada [w 1477]⁵Wydarzenia z 1477 i 1482 dały prawdop. początek → Roguszynu-Leśnikom (MK 5, 203v; MK 60, 57).

1476-78 Piotr Połaski pozywa Jana Przechowicza z Błonia o zabójstwo swego brata Marcina; Jan ma zapłacić karę 60 grz. (DrohG II 1 k. 167, 292).

1476 Grzegorz Połaski ustanawia swoim pełnomocnikiem Pawła Sawickiego (DrohG II 1, 167v); 1478 tenże śwd. Macieja pleb. z Jarnic [pow. droh.] w procesie, który toczy z Andrzejem kolatorem z Jarnic (ADS, D 1, 48).

1483-1519 Jakub z P. i Wielątków, syn Mikołaja Wielątki Komorowskiego h. Ostoja → Wielątki.

1483 szl. Grzegorz i Jan Roguscy, ss. zm. Jakuba z Kątów kupują od księcia [Konrada III] 4 wł. miary chełm. w P., pozostałe po wymierzeniu, 1484 ciż kupują od ks. Konrada [III] 4 wł. i 20 mr. miary chełmińskiej lasu zw. P., w pobliżu granic wsi Czaple i Żelazowo → Roguszyno-Wypychy.

1502 szl. Mikołaj syn zm. Bartłomieja z P. sprzedaje swój dział w dobrach P., z wyjątkiem części w P. czyli Dąbrówce, szl. Ściborowi synowi zm. Piotra z [Roguszyna-]Kątów i Mikołajowi synowi Pawła z P. za 60 kóp gr w półgr; Mikołaj ręczy za spokój ze strony swych braci i sióstr (MK 18, 136v); 1502 szl. Ścibor syn zm. Piotra z [Roguszyna-]Kątów sprzedaje szl. Mikołajowi, Sędziwoj[owi? tekst urwany z powodu uszkodzenia karty] i Świętosławowi braciom, Janowi synowi Bernarda oraz Janowi, [Miko]ła­- jowi i Marcinowi braciom z [Roguszyna-]Kątów swój dział w P., kupiony od Mikołaja syna Bartłomieja z P., za 30 kóp gr w półgr dział w P.; Mikołaj syn Pawła z P. podważa ten zapis na mocy przysługującego mu pr. bliższości do wspomn. działu (MK 18, 139).

1502 Mikołaj Połaski pozywa Macieja Dąbrowskiego (NGABM 1759-2-2, 46v).

1504 Stanisław syn zm. Bartłomieja z P. sprzedaje szl. Mikołajowi, Janowi i Donatowi ss. Pawła, Pawłowi synowi Mikołaja, Maciejowi i Pawłowi braciom Połunowicom [ss. Połubiona?] z P. cały należący do niego dział z 3 ogrodami w Roguszynie czyli Połaziu-Dąbrówce oraz 1 wł. [tamże?] za 100 kóp gr w półgr (MK 18, 181v); 1504 szl. Jakub syn Mikołaja, Mikołaj syn Jakuba oraz Mikołaj, Donat i Jan ss. Pawła z P. kupują od Stanisława i jego siostry Stanięty z Korycisk [pow. zakr.] 1/2 wł. miary chełm. w dobrach P., którą ich stryj Maciej z Korycisk kupił od Mikołaja Komorowskiego z P. [i → Wielątek], za 20 kóp gr w półgr i przeprowadzają podział: Jakub otrzymuje 5 mr., Mikołaj syn Jakuba 5 mr. oraz Mikołaj, Donat i Jan 5 mr. (MK 18, 186).

1505 Mikołaj syn zm. Piotra z P. i [Roguszyna-]Kątów oraz Mikołaj syn zm. Pawła z P. kupują od Anny, c. zm. Jana z Roguszyna-Połazie Kąty, wd. po Janie z Polikowa, 2/3 jej działu dziedz. w → Roguszynie-Połaziu Kątach, który ma po ojcu i bracie Jakubie, każdy z nich ma mieć 1/3 działu; pozostałą 1/3 działu Anna sprzedaje Mikołajowi, Janowi i Donatowi ss. zm. Pawła oraz Pawłowi synowi Mikołaja, dziedzicom z → Roguszyna-Połazia Kątów (MK 18, 241-242); 1505 szl. Jan, Bernard i Piotr ss. Świętosława dziedzice z Połazia i [Roguszyna-]Kątów, powołując się na pr. bliżości, podważają (revoco) wspomn. sprzedaż działu dziedz. w Rogusznie-Połaziu Kątach (MK 18, 242).

1515 szl. Mikołaj z P. toczy proces z Anną z [Roguszyna-]Kątów o zwrot 12 kóp gr (PułtTest. 1, 224v-225).

1518 szl. Andrzej syn zm. Jakuba z [Roguszyna-]Kątów i P. sprzedaje dziedzicom z P.: Stanisławowi, Feliksowi, Jakubowi, Wawrzyńcowi, Wojciechowi i Grzegorzowi ss. zm. Jana z P.⁶W brudnopisie metryki (MK 340) zapisano, że zm. Jan pisał się z P. i Kątów, a jego synowie są dziedzicami tamże (ibidem) tj. w obu tych wsiach, a czystopisie (MK 32) przy Janie zanotowano jedynie nazwę wsi P., co może być błędem pisarza bądź celową opustką cały swój dział dziedz. w [Roguszynie-]Kątach i P. za 24 kopy gr w półgr (MK 32, 14; MK 340, 66); 1518 tenże kupuje od szl. Macieja syna Jana Szafranka z Kozłów i Chrościeli w pow. kam. cały jego dział dziedziczny w Kozłach i Chrościeli za 50 kóp gr w półgr (MK 32, 14; MK 340, 66v).

1522 Mikołaj, Stanisław, Andrzej, Jan, Paweł, ss. Jakuba z → Wielątek zastawiają Grzegorzowi, Mikołajowi i Marcinowi, ss. zm. Mikołaja z P.-Czarki [?] cz. w P. za 4 kopy gr (CDIAUK 966-1-74, 489); 1525 ciż Stanisław i Mikołaj dają Mikołajowi z Wielątek i jego ss. Janowi i Pawłowi 1/2 wł. miary chełm. i 3 1/2 mr. w cz. Katarzyny, c. Mścisława z P., a otrzymują w zamian 5 mr. lasu w pobliżu dóbr Wielątki (MK 41, 40-40v; MK 339, 126-126v; → Wielątki).

1531 Andrzej, Maciej, Wawrzyniec i Jakub ss. zm. Marcina i ich matka Barbara, [dziedzice] z Roguszyna-Kątów są winni 6 kóp gr Maciejowi synowi zm. Mikołaja z Roguszyna Starego; zabezpieczeniem jest ich 1 mr. w dobrach P. (RogWyp.: LZG 8, 450v); 1539 szl. Jan i Jakub [z P.?] w imieniu swoim i innych współdziedziców proszą króla o potwierdzenie i wypis z metryki książ. aktów ks. Konrada z 1477 i 1482 dotyczących sprzedaży 20 wł. lasu zw. Połazie (MS 4/1 nr 6426; MK 60, 56v-57); 1549 Anna c. Macieja syna Jana z Roguszyna-Połazia Kątów i jej mąż Mikołaj Wielątko otrzymują od ojca Anny 1/4 jego cz. oraz od brata Anny – Mikołaja 1/2 jego cz. w dobrach Roguszyno Stare, P. i Kąty (CDIAUK 966-1-74, 489); 1550 szl. Jan syn zm. Macieja z Roguszyna Starego pozywa Stanisława syna zm. Jakuba z Wielątków o swój dział w dobrach P. zwrócony mu [niegdyś] przez Jakuba ojca Stanisława, syna Mikołaja z P. (RogWyp.: LZG 11 k. 528, 530).

[1572?] szl. Maciej syn zm. Mikołaja Kozalicza [?] z P. spłaca swemu zięciowi szl. Stanisławowi synowi zm. Pawła z Wielątek zaległą cz. posagu swej c. Doroty ż. tegoż Stanisława (CDIAUK 966-1-74, 478, pod 1512).

1535-41 pobór: 1535 od 9 wł. szl. bezkm. (ASK I 39, 35); 1540-41 od 10 wł., od 1 kw. i 1 mr. szl. bezkm. (ASK I 46 k. 84, 117).

4. 1417 Gniewko i Trojan z P. otrzymują od ks. Janusza [I] pr. niem. na dobra P. i Koszewnica z czynszem po 11 gr z wł. os. (MK 3, 57); 1477 pr. chełm. → p. 3.

5. 1542, 1603 dzies. z P. → Połazie-Ogrodzona Łąka.

7. JaszczołNap. 158-163.

Uwaga: 1. W XV i XVI w. z P. wydzieliły się wsie i przysiółki: → Pigłówka-Połazie Rąbież, → Połazie-Czaple, → Połazie-Ogrodzona Łąka, → Połazie-Żabokliki i → Wielątki. Na części rozległego obszaru włości P. powstały również wsie powiązane z → Roguszynem, w tym → Połazie-Dąbrówka.

2. P. wymienione w 1609 w par. Pniewnik (Vis. 1609, 55v), to późniejsze Świętochowo-Połazie (dziś Połazie) powstałe na gruntach Świętochowa prawdop. na przełomie XVI i XVII w.; zob. PacMat. 144.