(1302 M. bez nazwy (?) — Regesta Slovaciae 1 nr 113; 1323 fluvius Musina — Regesta Slovaciae 2, nr 1050; 1356 fluvius Mala Mussina — ZDM 1, 81; 1391 fluvius Musszina — KK 2, 379; 1645 Muszynka — AKapKrak., rps Inv.B.1 s. 631) rzeka, prawy dopływ Popradu, od XVII w. nosi nazwę Muszynka, ma źródła we wsi Muszynka u podnóża góry Jawor, płynie przez Muszynkę, Tylicz, Powroźnik do Muszyny, gdzie uchodzi do Popradu (UN 9 s. 98, 155; HW s. 42—3, nr 107; HE 13: Dunajec, s. 159; SG 6 s. 818—9; E. Pawłowski, Nazwy wodne Sądecczyzny, Kr. 1996, s. 25; Mapa Obrębów)¹Być może na pewnym odcinku dzisiejsza rz. Muszynka nazywała się Powroźnikiem. W 1565 bp krak. Filip Padniewski nadał Nazarowi Aworkaczowi przywilej na założenie nowej wsi [Powroźnik] nad rz. Powroźnik (AKapKrak. rps Inv.B.49 k. 86).

1356 ziemia sądec. (ZDM 1, 81).

1302 kapituła spiska na polecenie króla węg. Karola [Roberta] i na prośbę mgra Rykolfa s. Rykolfa i towarzyszącego mu człowieka króla Szymona s. Dymitra, dodaje im mgra Mikołaja swego notariusza, w celu ujazdu granic posiadłości Bachamezey [Stražne, dziś Pusté Pole na północny zachód od Kamenicy, pow. Stara L’ubovňa], Tourkeley [dziś Kamenica w pow. Prešov na Słowacji] i Verusalma [dziś Červenica při Sabinove w pow. Prešov]. Granice rozpoczynają się na południu, gdzie potok Nenepotaka [Lúčanka, k. Kamenicy] uchodzi do rz. Tarcha [dziś Torysa na Słowacji, dopływ Hornádu tuż przy granicy z Węgrami], a następnie granice prowadzą w górę tego potoku do jego źródeł, stamtąd zaś na północ przez las do pola zw. Bachamezey w tymże lesie, do końca tego pola na północ i dobiegają do wielkiej drogi do Plavca. Dalej granice idą tą drogą do rz. Lybetin [dziś L’ubotinka, uchodząca do Popradu k. miasta L’ubotín] naprzeciw Plavca i do ujścia tej rzeki do Popradu, następnie zaś Popradem w kierunku pola zw. Muszyna (quendam campum Musina) i poniżej tego pola idąc przez dłuższy czas do miejsca, gdzie do Popradu wpadają 2 rzeki [zapewne chodzi o M. i Szczawnik], i gdzie ta granica dochodzi do niższej rzeki (rivulum inferiorem). Od tej niższej rzeki granica zmierza długi czas na południe przez lasy, góry i doliny do ww. potoku Nenepoteka, a następnie do granic ziemi Peturmezy [Petrovenec, dziś Dubovica w pow. Prešov] i do rz. Tarchy (CDH 8, vol. 1, s. 107 nr 37; Regesta Slovaciae 1, nr 113).

1323 kapituła spiska informuje króla węg. Karola [Roberta], że zgodnie z jego poleceniem wyznaczyła Jana s. Jana z rodu Thekele, przydając mu człowieka króla (homine regio) mgra Mikołaja notariusza król. oraz swego scholastyka jako świadków, w celu ustalenia granic terytorium należącego do zamku Plaveč. Po powrocie ww. zeznali, iż wraz ze zwołanymi na zamek sąsiadami tej ziemi i wsi (vicinis et conmetaneis) należącymi do tego zamku, dokonali ponownego ujazdu granic. Pierwsza granica zaczyna się z owej cz. pewnej pustelni (ex illa parte cuiusdam heremite) [dziś Mnišek nad Popradem na Słowacji] naprzeciwko Polski (versus Poloniam, tzn. na granicy z Polską), stąd schodzi przekroczywszy rz. Poprad i wspina się na górę zw. Pezzer Jawor [niezid., dziś może Javor w pobliżu przełęczy Tylickiej na Słowacji], a następnie schodzi do źródeł rzeki M. Do przebiegu granicy na tym odcinku nie zgłoszono sprzeciwu. Od źródeł tej rzeki poprowadzono ujazd [na S] do góry Chorgo [Vysoka Horka?, Słowacja] i dalej do źródeł rz. Grakovich [niezid.] i wzdłuż tej rzeki aż do jej ujścia do rz. Tarcha, następnie w górę tej rzeki do miejsca, gdzie wpada do niej strumień Zolouk [zapewne dziś Slavkovianka, uchodzi do Tarchy k. Brezovicy na południe od Plavca], dalej w górę tego strumienia do terenu wsi Zolouk [dziś Slavkov Nižný]. Do przebiegu tego odcinka, od źródeł M. do wsi Zolouk, zgłosili zastrzeżenia mgr Kokosz, Jan i Rykolf synowie Rykolfa. Następnie granica idzie w górę strumienia Zolouk do jego źródła, co oprotestował z kolei mgr Tomasz kaszt. spiski. Dalej granica prowadzi do źródeł strumienia Kyus Tarcha [Kis-Tarcha], poczym wspina się na górę Zemene [niezid.], a następnie schodzi do źródeł strumienia Lyblo [zapewne L’ubovnyanka] i jego ujścia do Popradu, stąd zaś Popradem do miejsca, w którym wpływa do niego strumień Werespotak [niezid.] i do źródeł tego potoku. Dalej granica biegnie do strumienia Obrochina [niezid., może Obručne w pow. Stara L’ubovňa] i wzdłuż tego potoku wraca do pierwszej granicy, czyli do Mniška. Do przebiegu tego odcinka nie zgłaszano sprzeciwu, z tym wyjątkiem, że ww. synowie Rykolfa dowodzili na podstawie swoich przywilejów, że granica ich terenu przebiega od granic posiadłości synów Hanusza do źródeł Tarchy, stąd do góry Zemene i idąc dalej na wschód do źródeł strumienia Lubetin [dziś zapewne L’ubotinka], uchodzącego do Popradu [k. miasta L’ubotín] i wzdłuż Popradu do łąki zw. Muszyna (ad quoddam pratum Musina vocatum), w miejscu, gdzie do tegoż Popradu wpadają 2 inne rzeki. Niższą z tych rzek (inferiori rivulo) granica dochodzi do źródeł rz. M. W tej sprawie ww. synowie Rykolfa zostają pozwani przed sąd królewski (CDH 8, vol. 4 s. 143—6 nr 87; Regesta Slovaciae 2, nr 1050; Anjou-kori oklevéltár (1991) nr 477, s. 222).

Po 1323 — przed 1327 granice między ziemiami zamku Plavec należącym do wwdy Filipa [1322—7] a ziemiami mgra Rykolfa biegną od strumienia Libitine [L’ubotinka], od miejsca, gdzie przechodzi przez ten strumień wielka droga do Bachamezey w kierunku Plavca, następnie ww. strumieniem do jego ujścia do Popradu i tą rzeką do pola Muszyna (campum Mustina), poniżej tego pola, w miejscu gdzie do Popradu wpadają dwie rzeki, i gdzie granica obiera kierunek i bieg do tej niższej rzeki, a stąd biegnie przez długi czas na południe przez lasy, góry, doliny do źródeł rz. Verusalma, gdzie te granice się kończą (Regesta Slovaciae 2, nr 893).

1337, 11 I Karol [Robert] król węg. na prośbę mgra Władysława s. Rykolfa rycerza nadwornego, jego braci i samego Rykolfa nadaje im wieczyście las zw. Muszyna (Mussina patako-fev) w komitacie Szarysz na granicy z Polską, sąsiadujący z ich lasem (quandam silvam in confinio Polonorum et vicinate ipsorum), położony nad potokiem M. (rivulum Mussina patak) wraz z tym potokiem aż do jego źródeł (CDH 8, vol. 4, nr 106 s. 230—1).

1337, 20 I tenże król na prośbę ww. Władysława potwierdza nadanie ww. lasu zw. Mussinafeő nad rz. Mussinapatak (supra quendam rivulum Mussinapatak existentem, Mussinafao vocatam), sąsiadujący z lasem tegoż Władysława, wraz z tąże rzeką aż do jej źródeł (et praedictum rivulum usque ad caput ipsius rivuli) i powiadamia o tym kapitułę spiską (Schmauk 2, nr 59 s. 89—90; Anjou-kori oklevéltár (2005), nr 22 s. 18).

1337, 12 II tenże król oświadcza, że po zbadaniu w obecności sąsiadów granic lasu Muszyna, nadał ww. Rykolfowi i wszystkim jego synom tenże las i potok M. (CDH 8, vol. 4, s. 232—3; Anjou-kori oklevéltár (2005), nr 63 s. 42).

1337, 1 III tenże król poświadcza, że ww. Władysław przedłożył mu list od kapituły spiskiej w odpowiedzi na jego list, w którym informował kapitułę, iż nadał ww. las przy granicy polskiej, sąsiadujący z lasem ww. braci nad potokiem Musinapataka wraz z jego źródłem i polecił kapitule, aby wysłała ludzi do ujeżdżenia starych granic i wyznaczenia nowych, jeśli będzie to konieczne. Kapituła zdaje relację z wykonania tego polecenia. Granice zaczynają się tam, gdzie rz. Alrosina [niezid.] uchodzi do Popradu, idzie na wschód do źródeł rz. Mussinapatakafeu, a stąd skręca na południe do źródeł rz. Nempatak. Następnie granica biegnie na północ podług starych granic lasu ww. Rykolfa do rz. Poprad i tą rzeką do miejsca początkowego rozgraniczenia (CDH 8, vol. 4, nr 108 s. 233—4; Anjou-kori oklevéltár (2005), nr 79 s. 50).

1356 Kazimierz W. zezwala opatrznemu Piotrowi na lokację wsi na pr. magd. w niezasiedlonym lesie w pobliżu rz. Małej M. w ziemi sądec., której nadaje nazwę Mała Muszyna (ZDM 1, 81); 1391 Władysław Jag. wraz z Jadwigą nadają bpstwu krak. zamek Muszyna wraz z całym okręgiem z wszystkimi przynależnościami oraz potokami i rzekami m.in. rz. M. ze wszystkimi wpadającymi do niej potokami (KK 2, 379).

1645 zagroda za [rz.] M. naprzeciwko dworu musz. (AKapKrak., rps Inv.B.1 s. 631); 1668 dwór w Muszynie położony w końcu miasta między rz. M. a rz. Popradem; granice m. Muszyna biegną od [rz.] Powroźniczki aż do „Sczaby Michałowej” przy rz. M. (AKapKrak., rps Inv.B.2 k. 645, 646).

Dodatkowe skróty:

Anjou-kori oklevéltár — Anjou-kori oklevéltár 7. 1323, szerkesztette L. Blazovich, L. Géczi, Budapest-Szeged 1991—2005.

CDH — Codex dipolomaticus Hungariae ecclesiasticus ac civilis, ed. G. Fejér, t. 8, Budae 1832.

Regesta Slovaciae — Regesta diplomatica nec non epistolaria Slovaciae, t. 1—2, ed. V. Sedlák, Bratislavae 1980—1987.

Schmauk — M. Schmauk, Supplementum analectorum terrae Scepusienis, cz. 2, Szepesváraljae 1889.

Literatura: S. Zachorowski, Węgierskie i polskie osadnictwo Spiżu do połowy XIV w., RAUh 52, 1909, s. 207—8; K. Przyboś, Pierwsze archiwalia Muszyny, „Almanach Muszyny” 18, 2008, s. 206—7).

Uw. W haśle zgromadzono dokumenty, które dotyczą zapewne tego samego obiektu fizjograficznego, czyli rzeki M., od jej ujścia do Popradu do źródeł w Muszynce. Są to wyłącznie niemal źródła węg., zaś M. pojawia się w nich jako przedmiot nadań i punkt odniesienia przy rozgraniczeniach dóbr możnowładczych w północnych Węgrzech, graniczących z Polską. Treść tych dokumentów szczegółowo rozpisano, chociaż identyfikacja niektórych obiektów fizjograficznych może być błędna. Zawarte tam informacje dają jednak wyobrażenie o możliwym przebiegu granicy pol.-węg. w okolicach Muszyny na przełomie XIII i XIV w. Jak dotąd żaden ze słowackich historyków nie podjął się rekonstrukcji przebiegu tej granicy. Nawet Ján Beňko w niezwykle sumiennej pracy dotyczącej osadnictwa północnej Słowacji nie poświęcił jej większej uwagi, kwitując problem stwierdzeniem, iż sytuacja na pograniczu pol.-węg. była bardzo skomplikowana (Osídlenie severného Slovenska, Košice 1985, s. 216).

Punktem wspólnym dla powyższych rozgraniczeń i nadań z lat 1302—37 na interesującym nas odcinku z Polską jest pole lub łąka zw. Muszyna nad Popradem, na lewym (węg.) jego brzegu, dziś należącym do Polski, które można identyfikować z miejscem Muszyna-Poprad. Powyżej tego pola lub łąki do Popradu wpadają dwie rzeki. Należy je chyba identyfikować ze Szczawnikiem i Muszynką. Granica z Polską biegła zatem Popradem, od eremu, czyli późniejszego miasta Mnišek, do ujścia Muszynki do Popradu, a następnie do jej źródeł we wsi Mała Muszyna pod górą Jawor w okolicach Przełęczy Tylickiej. Przedmiotem nadania dla Rykolfa z 1337 r. jest las Muszyna na granicy z Polską, nad potokiem Muszyna, wraz z tymże potokiem do jego źródeł. Jeśli ta identyfikacja jest trafna, to oznacza, że terytorium na lewym brzegu Muszynki należało wówczas do Węgier, zaś wieś Muszyna leżała na prawym brzegu Muszynki w widłach tej rzeki i Szczawnika, a dopiero po tej dacie miasto Muszynę lokowano na lewym brzeg M. Pewną wątpliwość, czy chodzi o tę samą rzekę, może budzić nazwanie M. w 1356 r. Małą M., ale najpewniej tak nazwano wąski odcinek w jej górnym biegu blisko źródeł. Podobnie interpretują ww. dokumenty Zachorowski i Przyboś.