1519 Venathi (AC 2 nr 1720), 1582 Venethowo (APP, Poznań jurydyki 9, 78), 1583 Wenetowo (APP, Poznań jurydyki 9, 9-10), 1587 Wenethowo (AAP, PA 338/3, 254-255), na S od Starego Rynku w Poznaniu, obecnie w granicach miasta, położone w okolicy skrzyżowania ulic Królowej Jadwigi i Wierzbięcice oraz Parku Izabeli i Jarogniewa Drwęskich (→Uwaga).

1. [Pow. pozn.], 1695-96 par. Ś. Marcina pod Poznaniem (AV 18, 52).

2. Topografia →Uwaga.

3. 1519 Jan introligator ze →Świętego Marcina i jego bratanek¹Jan nazwany jest jego stryjem (patruus) Tomasz z V. zawierają umowę pod zakładem 18 fl. i karami kościelnymi: począwszy od dnia ś. Marcina [11 XI] Tomasz będzie przez 3 lata przebywał w domu Jana, gdzie tak jak uczeń u mistrza będzie służył, uczył się jego sztuki [tj. introligatorstwa] i wykonywał wszelkie prace domowe, a jeśli dla swego pożytku Tomasz zechce pracować [jako introligator], to najpierw winien uzyskać zezwolenie Jana; ostatniego roku służby Jan da Tomaszowi 1 kopę gr albo szatę (tunica) tej wartości (AC 2 nr 1720).

1577-78 ulica wdy płockiego [Piotra Potulickiego] (MikaOpisy 23).

1582 Sebastian Ptaśnik z ulicy V. sprzedaje altaryście bractwa ubogich z kościoła Ś. Marcina [pod Poznaniem] 24 gr czynszu rocznego za sumę 6 grz. (APP, Poznań jurydyki 9, 78); 1583 Jakub Czarny wraz z ż. Małgorzatą, [oboje] z miasta W. na gruncie wdy brzeskiego [Piotra Potulickiego] za murami Poznania, sprzedają Marcinowi Skoczylasowi dom z zagrodą położony pomiędzy domem piekarza Wojc. Słabego a domem Mac. Wolnego (APP, Poznań jurydyki 9, 9-10); 1587 Wojciech szewc, sołtys (villicus) oraz Stan. Olejnik, Aleksy bednarz i Walenty Grabia ławnicy przysiężni i cała wspólnota fundum kanonickiego na przedm. →Święty Marcin zwanym W. za murami Poznania [dają?] Mac. [Winarzewicowi] plebanowi Ś. Marcina część roli zwanej Pasturnia w celu zbudowania tam domku (domuncula) dla kościelnego (minister), aby w miejscu odosobnionym na czas zarazy (propter infectionem hominum) mógł bezpiecznie mieszkać (AAP, PA 338/3, 254-255).

1592-93 Piotr Potulicki wda kal. właściciel miasteczka (ulicy) W. za Świętym Marcinem przy Poznaniu (APP, Poznań jurydyki 9 k. 2, 13v-14, 16 – tu mowa o ulicy); 1594 ulica V. należy do szpitala Lazaret [Ś. Łazarza] (APP, Poznań jurydyki 9, 25-25v).

4. 1582 podwójci i ławnicy ulicy V. (APP, Poznań jurydyki 9, 78); 1583 sołtys Adam Rzepkowski i ławnicy miasteczka W. (APP, Poznań jurydyki 9, 9-10); 1587 sołtys i ławnicy →p. 3; 1592 sołtys Jakub Strugała i ławnicy miasteczka W. (APP, Poznań jurydyki 9, 1); 1592 sołtys Jakub Strugała, ławnicy Marek piekarz, Paweł Zaliczmito, Jakub Łada (APP, Poznań jurydyki 9, 2); 1593 sołtys Jakub Strugała, ławnicy Marek piekarz, Jakub Mrugała (APP, Poznań jurydyki 9, 13v-14); 1594 podwójci Jan Śródka i ławnicy ulicy V., jurydyki szpitala Lazaret [Ś. Łazarza] (APP, Poznań jurydyki 9, 25; Z. Kulejewska-Topolska, Struktura prawna aglomeracji osadniczej miasta Poznania od XV do końca XVIII wieku, Poznań 1969, s. 38, 266).

7. W APP przechowywana jest księga jurydyki Potulickich, a następnie jurydyki szpitala Ś. Łazarza (APP, Poznań jurydyki 9). Wpisy na pierwszych kartach tej księgi, stanowiące czystopis, pochodzą z 1592 i lat kolejnych do 1598, następnie 1600-01. Księga ta została założona zatem ok. 1592, ale znajdują się w niej także wpisy (k. 8v-10, 78) dotyczące czynności dokonanych przed sołtysem i ławnikami W. z lat 1582-84. Być może istniała więc wcześniejsza księga. Księga służyła następnie jurydyce szpitala Ś. Łazarza (też →niżej, Uwaga). Kolejne księgi jurydyki szpitalnej zachowane są do XVIII w. (APP, Poznań jurydyki 10-15; Z. Kulejewska-Topolska, Struktura, op. cit., s. 265).

8. Cmentarz z XVI-XVIII w. w okolicach skrzyżowania dzisiejszych ulic Niedziałkowskiego i Górnej Wildy (Kaczmarek I/2, 8).

Uwaga: Początki W. wiązać należy z folwarkiem należącym do możnej rodziny Ostrorogów Lwowskich. Wiadomo, że w 1448 Ostrorogowie posiadali grunty na Nowych Ogrodach, stanowiących część poznańskiego przedmieścia →Święty Marcin (p. 3C). Położenie tej włości uściśla nieco zapis z 1508 o poborze płaconym z folw. pana Ostroroga w →Wierzbicy [cz. obecnej Wildy, dzielnicy Poznania] położonego na terenie parafii Ś. Marcina (MikaOpisy 1 = ASK I 3, 25). Niewątpliwie chodzi tu o ten sam folwark, który Ostrorogowie posiadali już w 1448. W latach 1535-48 w ramach działów własnościowych po śmierci Marcina Lwowskiego folwark ten został podzielony między wd. po nim Urszulę z Sierpca i jej syna Stanisława z jednej strony oraz Wojciecha (bratanka Marcina), syna Jerzego Lwowskiego, z drugiej strony. Ponieważ trzej synowie Marcina i Urszuli – Stanisław, Dobrogost i Wojciech – zmarli bezpotomnie (Wielkopolscy Ostrorogowie, pod red. A. Gąsiorowskiego, Ostroróg 1998, s. 92, 145, tabl. 3) majątek po Stanisławie (najdłużej żyjącym z tych braci) odziedziczyły jego siostry Anna Sieniawska i Urszula ż. Piotra Potulickiego z Chodzieży. W myśl nieznanego nam podziału dóbr między tymi siostrami jurydyka Ostrorogów znalazła się w posiadaniu Urszuli i Piotra Potulickiego. Opisana przez nas w haśle →Święty Marcin, p. 3C, jurydyka Potulickich (wzmiankowana od 1565) nie stanowiła zatem odrębnego bytu, lecz prawną i przestrzenną kontynuację istniejącej już wcześniej jurydyki Ostrorogów. Jurydykę tę tworzyły domy i gospodarstwa położone przy jednej ulicy (wzmiankowanej w l. 1577-78 i później →p. 3) oraz należące do nich role. Sama jurydyka w aktach tworzonych przez jej władze (sołtysa i ławników) nazywana była zresztą ulicą lub miasteczkiem W. Część tej jurydyki Stan. Potulicki dał w l. 1593-94 szpitalowi Ś. Łazarza. Wbrew dotychczasowej literaturze przedmiotu (M. J. Mika, O dawnym szpitalu św. Łazarza, KMP 1948, nr 2, s. 105; Z. Kulejewska-Topolska, Struktura, op. cit., s. 37-40) trudno precyzyjnie określić moment tej donacji; nastąpiło to zapewne po 29 VII 1593, a przed 27 I 1594 (AAP, Poznań jurydyki 9 k. 17, 23). Nie jest też znany dokładnie areał gruntu, który szpital pozyskał od Potulickiego. Cytowany przez Z. Kulejewską-Topolską przekaz (M Poznań I 31, 523-523v) nie wspomina o 3 ł., a jedynie ogólnie o donacji. Część nabyta przez szpital zarządzana była przez prowizorów tej instytucji wyznaczanych przez rajców pozn. oraz landwójta/sołtysa i ławników. Wkrótce też (od 1599) prowizorowie zaczęli kupować dalsze grunty położone przy szpitalu (Z. Kulejewska Topolska, Struktura, op. cit., s. 37), m.in. w 1602 od cysterek z Owieńsk cześć jurydyki, sprzedanej wcześniej przez Potulickich tym mniszkom (APP, Poznań jurydyki 16). Kolejną część Potuliccy sprzedali w 1617 benedyktynkom poznańskim (które już w 1613 nabyły od mieszczanina pozn. Wojc. Hanusika grunty na Nowych Ogrodach, graniczące z posiadłościami szpitala Ś. Łazarza), co stało się podstawą do założenia przez klasztor własnej jurydyki. Jurydykę tę benedyktynki posiadały do końca XVIII w. Zwana ona była również W., a w 1677 także W. lub Wymykowo, zapewne od ról posiadanych przez klasztor w Wymykowie (APP, Poznań jurydyki 34-37, gdzie osiemnastowieczne akta jurydyki benedyktynek pozn.; Z. Kulejewska-Topolska, Struktura, op. cit., s. 38, 266). Resztę swej jurydyki Potuliccy sprzedali w 1631 plebanom par. Ś. Marcina pod Poznaniem (ta część została włączona do jurydyki plebańskiej), wyzbywając się w ten sposób włości na przedmieściu Świętego Marcina (Z. Kulejewska-Topolska, Struktura, op. cit., s. 39-40; Visitatio generalis decanatus Poznaniensis auctoritate Antonii Onuphri de Okęcie Okęcki, Poznań 1918, s. 430).

Powyższe uwagi mają zasadnicze znaczenie dla rozpoznania położenia W. W haśle →Święty Marcin, uznaliśmy, że W., stanowiące część jurydyki Potulickich, leżało między Nowymi Ogrodami a Półwsiem, w okolicy obecnej ul. Półwiejskiej. Uznaliśmy też za mylne twierdzenia J. Wiesiołowskiego, Kościół i osada Święty Marcin w średniowieczu i okresie staropolskim, KMP 2006, nr 1, s. 10, który umieszcza (za Z. Kulejewską-Topolską, Struktura, op. cit.) tę jurydykę na Wymykowie, czyli prawdopodobnie w rejonie ul. Garncarskiej (np. w 1561 wieś Wymykowo określona została jako położona powyżej [supra] Przedm. Poznańskiego [tj. Świętego Marcina] – M Poznań I 738, 22-26). Prawdopodobnie przesłanką tej błędnej lokalizacji W. na Wymykowie jest przytoczona przez Z. Kulejewską-Topolską wzmianka z 1677 o wyroku sądu asesorskiego, nakazującego benedyktynkom pozn., by sprzedały miastu Poznań swą wieś Wymykowo lub W. za 5000 zł (Z. Kulejewska-Topolska, Struktura, op. cit., s. 171). Przekaz ten dowodzi jednak raczej niekonsekwencji stosowania nazwy W. (oznaczającej pierwotnie zapewne tylko ulicę), którą pierwotnie określano cz. jurydyki odziedziczonej przez Potulickich po Ostrorogach, następnie część jurydyki szpitalnej, zwanej później także Lazaretem (lub Nazaretem), może w odróżnieniu od jurydyki benedyktynek, określanej też niekiedy jako W. (APP, Poznań jurydyki 9, 22; MikaOpisy 134 – przekazy z XVIII w.). Znane nam przekazy dotyczące jurydyki Ostrorogów i Potulickich (których nie należy rozróżniać) nakazują przypuszczać, że grunty W. prawdopodopodobnie graniczyły zarówno z terenami przyległymi do samego szpitala Ś. Łazarza, jak i wsią Wymykowo. Podobnie położenie W. ustalił S. Abt, Zaludnienie miasta, w: Dzieje Poznania, t. I, cz. 2, Warszawa-Poznań 1988, s. 832, mapa 29.