1352 or. Welma (Wp. 3 nr 1313), 1384 kop. XV w. Velina (MPH 2, 753 – Kronika Janka z Czarnkowa), 1396 or. Welna, Velma (Lek. 1 nr 2243), 1427 Welina! (WR 1 nr 1492), 1461 Wyelma (ACC 41, 23), [rps 1480] Welnia (DA lib. X 138), 1486 Welmya (PG 10, 48v), 1563 Vielina, Velnia (ASK I 5 k. 229v, 232), 1576 Wełma (ASK I 5, 507v), 1583 Welmia (ASK I 4, 683v), 5 km na SW od Rogoźna.

1. 1445 n. pow. pozn. (PG 2, 115v); 1510 n. par. Rogoźno (LBP 89).

2. 1396-98 Nastka z W. toczy proces z Dobrogostem z Ludom o rozgraniczenie W. i Dąbrówki Ludomskiej (Lek. 1 nr 2243, 2247, 2317, 2432, 2554, 2777; WR 1 nr 396); 1398 taż toczy proces z panią [Kat.] Ludomską [wd. po Dobrogoście] o rozgraniczenie; woźny zeznaje, że gdy Dobrogost przybył z opolnikami na ujazd, mieli iść strugą, ale niektórzy opolnicy chcieli iść wzdłuż strugi; Wawrz. Łódzki [rozjemca?] usunął tych opolników, na co Jarosław i Przecław [ss. Nastki] poskarżyli się woźnemu; Dobrogost zgodził się, by Jarosław i Przecław sami wskazali granicę i ją zaprzysięgli (Lek. 1 nr 2792; WR 1 nr 396); 1402 taż toczy proces z panią [Kat.] Ludomską ż. Marcina Zwanowskiego o budowę młyna [w W.?]; Ludomska ma też pozwać dzieci pani Rogowskiej (KP nr 827, 845).

1442 W. graniczy z wsią →Garbatka (PZ 14, 100; →Grodna); 1445, 1449, 1482, 1486, 1580, 1581, 1583 mł. Jaracz →p. 3; 1482, 1486, 1508, 1553, 1577, 1580, 1581, 1583 mł. w W. na rz. Wełnie, zw. niekiedy Wełmieńskim Młynem →p. 3; 1482, 1580, 1581, 1583 mł. Nowy →p. 3; 1510 lasy i bory w W. (LBP 89); 1563 mł. V. i mł. Jaracz płacą pobór wraz z Parkowem (ASK I 5, 229v).

3. Własn. szlach. należąca do Grzymałów Gołutowskich i Grudzińskich¹O genealogii tej rodziny →SzwedaGrzym tabl. XI-XIII. 1352 Mikołaj z W. →p. 6.

1378 Mroczek, Mikołaj, Wojciech, Jarosław i Wierzbięta bracia z W. [prawdop. ss. Mikołaja] dają w działach swemu bratu Przecławowi wieś Posługowo [pow. gnieźn.] (Wp. 3 nr 1753); 1386 wspomn. bracia Jarosław i Wojciech Wełmieńscy toczą spór z Aaronem Żydem z Poznania o 1/2 Swadzimia (Lek.1 nr 25).

1384 Przecław z Gołutowa [pow. pyzdr., obecnie Gułtowy] syn Janusza [z Rogowa] i jego matka Anastazja, przebywający w W., napadnięci przez Dobiesława z Gołańczy z braćmi, dzierżycieli zamku Ujście; najeźdźcy palą dom [w W.], a uciekającego z ognia Przecława biorą do niewoli z rodziną, końmi i in. dobytkiem, żądając 1500 grz. okupu²W źródle błędnie: Jakusz zamiast Janusz i Gołuchowo zamiast Gołutowo (MPH 2, 753 – Kronika Janka z Czarnkowa; DA lib. X 138).

1384-1402 Anastazja (Nastka) ż. Janusza z Rogowa [pow. gnieźn.]³Janusz z Rogowa był synem Przecława z Gołutowa kaszt. pozn. (1348-59), wdy kal. (1360-79) i starosty gen. Wlkp. (1347-51, 1369-71), zmarłego przed 29 IV 1381. Dziećmi Janusza byli Przecław z Gołutowa, Siedlca i Rogowa, Jarosław z Siedlca, Jaracz z Grodny i Siedlca oraz Zofia ż. Chwała z Gołańczy: 1384 taż →wyżej; 1396-98 taż z [ss.] Jarosławem i Przecławem, 1402 taż z dziećmi →p. 2; 1404?-05 taż z ss. Przecławem i Jarosławem z Gołutowa i Siedlca [k. Kostrzyna, pow. pyzdr.] ma na rokach przed królem przedstawić przywileje dot. wsi Rogowo, W., Pawłowo [pow. kcyn., obecnie Pawłowo Żońskie], →Grodna i →Parkowo (GZ 1 k. 33v, 47).

1410 Janusz z W. [syn Jarosława z Siedlca, syna Janusza z Rogowa i Anastazji] toczy spór z Pietraszem Korzbokiem [z Trzebawia] o porękę (PZ 3, 131).

1427-29 Jaracz z W. [syn Jarosława z Siedlca], także z →Grodny (k. Rogoźna): 1427 tenże w procesie z [Kat.] Zalasewską dowodzi, że zajął [w szkodzie] 19 szt. bydła w Garbach, czyli na swojej dziedzinie, a nie w Zalasewie (WR 1 nr 1492); 1429 tenże z W. toczy proces z Wojciechem ze Spławia i Przecławem z Kobylepola (WR 1 nr 1326; PZ 8, 129v).

1435 Przecław⁴Poprzednio, w hasłach →Grodna i →Parkowo, idąc za błędną lekcją w TD, nazywaliśmy go błędnie Przybysławem dz. W. [syn Jarosława z Siedlca] zapisuje ż. Katarzynie po 100 grz. posagu i wiana na W. i Parkowie (PG 1, 107); 1436 Katarzyna wd. po tymże Przecławie z W. toczy proces z Mirosławem z W., Januszem i Wojciechem z Siedlca [braćmi Przecława] oraz Janem z Grodny [synem nieżyjącego już Jaracza, ich brata] o jej oprawę zapisaną na W. i Parkowie [co wskazuje, że jej małżeństwo było bezdzietne] (PZ 13, 189v); 1438 Jan Sobocki mąż wspomn. Katarzyny zobowiązuje się wobec Janusza, Mroczka, Mirosława i Wojciecha z Siedlca [braci Przecława] oraz Jana i Andrzeja z Grodny [ss. Jaracza], że w razie jej śmierci zwróci im w ciągu roku 100 grz. jej wiana (PZ 14, 19v; SzwedaGrzym 190-191).

1435 Mirosz z W. [syn Jarosława z Siedlca] zapisuje ż. Dorocie po 40 grz. posagu i wiana na 1/2 →Parkowa (PG 1, 108v); 1436 tenże Mirosław z W. →wyżej; 1445 wspomn. Dorota z W. w sporze z pleb. z →Parkowa (ACC 28 k. 91, 96, 109); 1449 taż →niżej: Filip i Stanisław.

1438 Jan Ciecierad z Chwałkowa [k. Środy, pow. pyzdr.] zapisuje ż. Anastazji [c. Jaracza, bratanica Przecława] po 100 grz. posagu i wiana na 1/4 W. i na 1/2 Parkowa (PG 1, 145v).

1444-76 Jan i 1444-71 Andrzej [I] [ss. Jaracza⁵Jako tacy zostali oni wymienieni już w 1434 i 1435 (SzwedaGrzym 199), bratankowie Przecława] z W. i →Grodny (gdzie Jan poświadczony 1442-80 a Andrzej 1444-88): 1444 ciż otrzymują od Katarzyny ż. Wierzbięty z [Gosławic] oraz [jej] sióstr Małgorzaty i Doroty z Pawłowa [cc. Janusza z Siedlca, Pawłowa, W. i Parkowa] ich części dziedz. w Grodnie, Parkowie i W., a w zamian dają im części dziedz. w Pawłowie i Czesławicach [obie wsie w pow. kcyn.] (PG 2, 19v); 1444-45 ciż [trzykrotnie] sprzedają z zastrz. pr. wykupu braciom Janowi i Mikołajowi z Komornik [k. Kostrzyna] części wsi →Garby, kolejno za 160, 200 i 400 grz. (PG 2 k. 46v, 115v, 171v); 1445 tenże Jan zapisuje ż. Katarzynie po 150 grz. posagu i wiana na częściach Grodny, młyna Jaracz oraz Parkowa i W. (PG 2, 82); 1445 ciż bracia dzielą się po połowie częściami →Grodny, W., →Parkowa i →Rudy [na SW od Rogoźna] (PG 2, 115v); 1445-46 tenże Jan należy do licznego grona kolatorów [przeważnie Grzymałów] altarii Ś. Stanisława w kat. gnieźn. (ACC 55, 70-71; BJ 8057 IV k. 219); 1449 ciż →niżej; 1461 tenże Andrzej Grudziński dz. w W. i w Parkowie (ACC 41, 23); 1462 tenże Jan Wełmieński kupuje od duchownego Wincentego i Lewka, dziedziców w Ludomach, 7 ł. os. w Ludomach za 90 grz. (PG 6, 97v); 1469 tenże Andrzej Grodzieński kupuje od Wincentego ze Skąpego i jego ż. Barbary z Gołańczy, siostry Małgorzaty z Gołańczy ż. Mac. Grudzieńskiego [→niżej], 1/2 wsi Wiry i Wiry Małe oraz 1/2 m. →Łęczyca w pow. pozn. za 1000 grz. (PG 8, 65, dawniej k. 32v); 1471 tenże Andrzej Grudziński zapisuje ż. Katarzynie po 1000 grz. posagu i wiana na Parkowie, 1/2 Grodny, 1/2 W. i 1/2 →Rudy w W., a także na 1/2 wsi Wiry, Wiry Małe i 1/2 m. Łęczyca (PG 8, 206, dawniej k. 102v); 1475 tenże Jan Grudziński zapisuje Marcinowi duchownemu w Rogoźnie 1 grz. czynszu z Grodny i W. z zastrz. pr. wykupu za 11 grz. (PG 9, 22v); 1475-76 tenże Jan przegrywa proces z Andrzejem, Wojciechem i Ożepem z Markowa, którzy zostają wwiązani w części Jana w W. i Grodnie na sumę 19 grz. (PZ 20 k. 10v, 36).

1444-49 Filip i Stanisław z W. [ss. Mirosława]: 1444 ciż sprzedają Maciejowi z Karnowa [pow. nak.] cz. Pawłowa w pow. kcyn. za 100 grz. (PG 2, 21); 1449 ciż z W. sprzedają Janowi i Andrzejowi z Grodny cz. Grodny, 1/2 Parkowa, 1/2 W., cz. mł. Jaracz i cz. Rudy za 70 grz., a jednocześnie nabywają od nich Parkowo z zastrz. pr. odkupu za 400 grz. oraz cz. Rudy na wieczność (PG 3 k. 56, 56v); 1449 ciż niegdyś z W. zapisują matce Dorocie 70 grz. wiana na sumie zabezpieczonej na Parkowie (PG 3, 57v); 1449 tenże Filip zapisuje ż. Elżbiecie [z Biezdrowa] po 70 grz. posagu i wiana na sumie zapisanej na Parkowie (PG 3, 59).

1482-1513 Andrzej [II] Grudziński, Wełmieński [syn Jana, bratanek Andrzeja I]: 1482 tenże zapisuje ż. Annie po 150 grz. posagu i wiana na 1/2 W. oraz na połowach młyna →Jaracz, Nowego Młyna i mł. we wsi W. (PG 9, 162v); 1487 tenże zapisuje ż. Annie po 100 grz. posagu i wiana na tych samych dobrach (PG 10, 77); 1495 tenże zapisuje ż. Annie⁶SzwedaGrzym tabl. XIII, przyjął, że Andrzej miał 3 żony o imieniu Anna. Mogła to być jednak również jedna żona, której oprawa ulegała zmianie po 150 grz. posagu i wiana na tych samych dobrach (PG 7, 63v; PG 11, 82v); [149...?] tenże Wełmieński wraz z bratankami (nepotes) [po bracie stryj.] Andrzejem, Wojciechem, Wawrzyńcem i Zygmuntem [ss. Macieja Grudzińskiego kaszt. bydg.] toczy proces z Rożnowskimi w sprawie młyna w Rożnowie na rz. Wełnie (PZ 22, 248); 1512 [tenże?] nabywa z zastrz. pr. odkupu 3 ł. w Tomiszewie [obecnie Toniszewo] w pow. kcyn. za 40 grz. (GZ 10, 17); 1513 tenże⁷Prawdop. zmarł w tym samym roku, gdyż później wszystkie transakcje załatwiał Mac. Wełmieński, zapewne jego syn (PG 68, 405v; PG 14, 446).

1486 Mac. Grudziński [syn Andrzeja I, kasztelan bydg. 1486-1513, zm. 1513 (UDR VI/1, 194; UDR VI/2, 70)] zapisuje ż. Małgorzacie [z Gołańczy⁸Małgorzata c. zm. Michała z Gołańczy wspominana była jako ż. tegoż Macieja już w l. 1468-69, jednakże bez wzmianki o oprawie zapisanej na W. (PG 8 k. 17v, 18) w pow. kcyn.] po 1000 grz. posagu i wiana na połowach wsi Grodna i W., na całym Parkowie oraz na mł. Jaracz i młynie w W. na rz. Wełnie (PG 10, 48v).

1513 Katarzyna c. Andrzeja [II] Wełneńskiego, ż. Mac. Skockiego (PG 14 k. 224, 227; PG 68, 405v).

1511-40 Mac. Skocki z W: 1511-40 tenże występuje jako stryj: 1511 Doroty [c. Mac. Grudzińskiego kaszt. bydg.?], wd. po Janie z Gołanic i ż. Marcina Koźmińskiego (WsG 1, 76v), 1514 Małgorzaty z Czackich ż. Jana Ceradzkiego (PG 69, 30v), 1518 Heleny Mniskiej ż. Stan. Krzyszkowskiego⁹W 1521 Maciej wystąpił jako jej wuj (PG 15 k. 197, 408), 1519 małol. Macieja i Piotra ze Smogulca (PG 15, 321), 1540 Doroty z Potulic ż. Wacława Zaremby (PG 17, 391); 1512-19 tenże występuje jako śwd. przy różnych transakcjach (CP 1, 37; AAP, DK perg. 220; Zbiór akt kl. XI-2, poszyt 4; CP 24, 46); 1515-21 tenże występuje jako wuj: 1515 Kat. Kokalewskiej c. Jana (PG 69, 288), Anny ż. Marcina Łowęckiego (PG 15, 235), 1521 Zofii Komornickiej ż. Jerzego Rogaczewskiego (PG 15, 417); 1526 tenże zapisuje ż. Annie, c. Piotra Nowomiejskiego [z Mieściska, pow. gnieźn.], po 900 grz. posagu i wiana na połowach wsi Grodna i W. (PG 16, 106v); 1526 tenże zapisuje kolegiacie w Kórniku 3 fl. czynszu od sumy głównej 100 fl. (PG 16, 110v); 1526 wspomn. Anna ma pr. do 1/4 [król.] Mieściska [gdzie jej ojciec był tenut.] (MS 4 nr 14453); 1526-29 tenże nabywa z zastrz. pr. odkupu: 1526 od Mik. Potulickiego z Chodzieży połowy dóbr Margonin [pow. kcyn.] i Kleczew [pow. kon.] za 2000 zł (PG 16, 114v), 1527-29 od Jana Lutomskiego 4 ł. os. i 1 ł. opust. we wsi Studzieniec [k. Rogoźna] za 105 grz. (PG 16, 185v), 1528 od Wojc. Ludomskiego 1/2 wsi Ludomy za 537 grz. (PG 16, 226); 1531 tenże Wełmiński pozwany o dzies. z folw. w →Ludomach (ACC 106, 36v); 1531 tenże skwitowany przez Jana mansjonarza w Szamotułach z zapłaty 200 grz., od której to sumy płacony był czynsz 16 grz. z W. i Studzieńca (PG 75, 56v); 1553 tenże wspomn. jako zm.; wd. po nim Anna Nowomiejska, obecnie ż. Stan. Łowęckiego, otrzymuje od swych ss. Wojciecha i małol. Melchiora Wełmińskich 1/2 wsi Studzieniec w dożywocie (PG 19, 133); 1553 wspomn. Anna kwituje swych małol. ss. Wojciecha i Melchiora z 900 grz. oprawy zapisanej na 1/2 części wsi W. i Grodna (PG 97, 974).

1534 Andrzej [III] Grudziński [syn Macieja] zapisuje Barbarze c. Jana Kościeleckiego, a ż. swego syna Stefana, 3500 zł posagu m.in. na 1/2 połówek wsi W., Grodna i na 1/2 całego Parkowa (PG 16, 615).

1534-37 Stefan Grudziński syn Andrzeja [III]: 1534 tenże →wyżej; 1537 tenże chor. kal. daje stryjowi rodz. Zygmuntowi Grudzińskiemu wsie Niemczyno, Niemczynek, Międzylesie, Starężynek i Retkowo w pow. kcyn., a także Parkowo oraz 1/2 wsi Grodna i W. w pow. pozn. (PG 17, 104v).

1537-49 Zygmunt Grudziński, syn Macieja, brat Andrzeja [III]: 1537 tenże →wyżej; 1549 tenże na czas swego życia daje w użytkowanie synowi Maciejowi swoje dobra, m.in. połowy wsi Grodna i W. oraz całą wieś Parkowo (NG 5, 137v).

1549-56 Maciej, 1556-81 Janusz [kaszt. krzyw. 1576-87, zm. a. 1589 (UDR I/2, 94)], 1555-56 Stefan i 1555-77 Andrzej Grudziński, ss. Zygmunta: 1549 tenże Maciej syn Zygmunta →wyżej; 1555-56 ciż ss. zm. Zygmunta kupują od sióstr Kat. Orzelskiej ż. Jana Ciświckiego i Barbary Orzelskiej ż. Jana Białośliwskiego¹⁰O ich pokrewieństwie z Grudzińskimi →Sowiniec, przyp. 6 części dziedz. we wsiach Niemczyno, Niemczynek, Międzylesie, Starężynek, Retkowo, Parkowo, Grodna i W. za 3000 zł (PG 19, 312; NG 5, 187); 1556 tenże Janusz zapisuje ż. Róży, c. Mac. Starczynowskiego, po 5000 zł posagu i wiana na częściach Grodny, W. i Parkowa oraz na in. dobrach w pow. nak., kcyn., inowrocławskim i sier. (PG 19, 295); 1567-77 tenże Andrzej →niżej; 1580, 1581 tenże Janusz →niżej.

1499 wieś V. nie zapłaciła poradlnego (PG 62, 44v); 1508 pobór z młyna [w W.] o 2 kołach (ASK I 3, 17); 1510 dwa folw. w W. (LBP 89); 1553 pobór od młyna walnika o 2 kołach (ASK I 5, 165v); 1563 w W. są [tylko] zagrodnicy (ASK I 5, 232); 1567 pobór od 9 zagr. z cz. Melchiora Wełmińskiego i Andrzeja Grudzińskiego [syna Zygmunta, wnuka Macieja] (ASK I 5, 335); 1576 pobór z W. [formularz niewypełniony] (ASK I 5, 507v); 1577 płatnik poboru Andrzej Grudziński; pobór od 3 zagr. i mł. walnika o 2 kołach (ASK I 5, 706v); 1580 Janusz [Grudziński kaszt.] krzyw. płaci pobór od 3 zagr. i od 3 młynów: Jaracza, Nowego Młyna i dor. mł. [bez nazwy], z których każdy ma 2 koła (ŹD 30; ASK I 6, 135v); 1581 Janusz Grudziński płaci pobór od 3 zagr. i od 3 młynów: Jaracza, Nowego Młyna i dor. mł. [bez nazwy], z których każdy ma 2 koła (ASK I 6, 394v); 1583 pobór od 3 zagr. i od 3 młynów: Jaracza, Nowego Młyna i dor. mł. [bez nazwy], z których każdy ma 2 koła (ASK I 4, 683v).

Mieszkańcy: 1405 Kunat Rudnicki z W. oraz Michał z Rudy [k. Rogoźna] są winni Marcinowi Hamplowicowi klerykowi w Obornikach 21 grz. (ACC 1, 114r); 1408 tenże Kunat Rudnik z W. jest winien Piotrowi wikariuszowi w Rogoźnie 3 grz. i 3 wiard. (ACC 2, 108v).

5. 1449 Jan pleb. w Parkowie rezygnuje dożywotnio z dzies. ze wsi W. na rzecz kościoła w Rogoźnie, a jedynie w bieżącym roku na mocy darowizny tamtejszego pleb. Szczepana [Chybskiego] dzies. tę otrzyma (ACC 31, 130).

1456 Mikołaj pleb. w Parkowie zeznaje, że otrzymał w bieżącym roku dzies. snop. z folw. w W.; dzies. ta od wielu lat należy się plebanowi w Rogoźnie; Sędziwój pleb. w Rogoźnie zezwala plebanowi w Parkowie zatrzymać tę dzies. pod warunkiem, że w przyszłości nie będzie jej sobie przywłaszczał (ACC 37, 90v).

1510 pleb. w Parkowie pobiera dzies. z 2 folw. w W. oraz 2 kopy gr czynszu od pana Andrzeja [Grudzińskiego] (LBP 89).

6. 1352 Mikołaj z W. uczestnik konfederacji szlachty wlkp. (Wp. 3 nr 1313); 1384 Przecław z Gołutowa w W. →p. 3.

8. Domniemane grodzisko stożkowate w wyniku badań sondażowych oraz wierceń uznane zostało za sztuczny nasyp lub kopiec graniczny o nieustalonej chronologii (Hensel 7, 158-159).