1529 deserto Bielscensis (VUB, f. 5-AF. 5-A27-4761, 4v), 1529 [w transliteracji] puszcza Bielskaja (JaroszewiczRewizja 99), 1529 пуща господарская Бѣльская (ASD 1, 24), 1558 пущи нашое бельское (LM 37, 252), 1559 пущи Бѣльское (Rewizija puszcz, 28), 1560 puszczy iego królewskiey Bielskiey (AWAK 14, 70), 1567 puszczy naszey bielskiey (LM 530, 57), 1569 puszczy naszej bielskiej (LM 52, 102); 1569 (1576) puszczy naszej Bielskej (MK 114, 140v), 1576 puszczej KJM bielskiej (LWP 1570-1576, 128), 1592 пусчи Бѣльское (AWAK 3 s. 320-321).

1. [pow. biel.].

2. Granice: W XV w. P.B. w zarządzie namiestników grodzieńskich¹Wskazuje na to fakt, że zarówno w 1529, jak i 1536 r. w czasie komisji wspominano działania Stanka Sudywojewicza, namiestnika grodzieńskiego wzm. między 1463 a 1476 (UWKL 2, s. 334-335). Dokonywał on m.in. rozgraniczenia dóbr goniądz. i biel. Wydzielona jako samodzielna puszcza zapewne w związku z reformą przeprowadzoną między 1469-1476. Zasięg P.B. pokrywał się wtedy prawdop. z zasięgiem władzy namiestników (star.) biel. i zamykał się od źródeł Nurca i między rz. Białą a Leśną i Narewką, dalej dochodziła ona do Narwi i Narewki (Wiśń.Osadnictwo, 13). Stopniowo wraz z kolejnymi nadaniami, lokacjami nowych miast i wsi obszar puszczy zmniejszał się.

1529 gran. między P.B. a Puszczą Grodzieńską²Zeznania zebrane przez komisarzy w 1529 r. budzą słuszne wątpliwości historyków odnośnie do ich obiektywności. Ma to związek z faktem, że jednym z celów rozpoczęcia sporu z Radziwiłłami była chęć ponownego włączenia tych dóbr lub ich części do domeny hosp. Zeznający śwd. nie przekazali rzeczywistego przebiegu dawnej gran. a określili ją w sposób korzystny dla strony król biegła od górnego biegu Nereśli do młyna Krasowo należącego do Lewona i stamtąd dwie mile wzdłuż drogi (gościńca grodzieńskiego) aż do rz. Czarnej ob. (Mała Sokołdka), potem nią do ujścia do Sokołdki (Sokołdka Ladzka) i tejże do Supraśli. Gran. P.B. z dobrami goniądz.: od młyna Lewona Nereślą do dóbr szl. biel. Bajków i Wiszowatych. Stamtąd do ujścia Nereśli do Narwi i potem jej biegiem do ujścia Supraśli – gran. z dobrami tykoc.³Podany przebieg gran. wskazuje, że obszary leśne w dobrach tykoc. były jeszcze wtedy uznane za część P.B. W początkach XVI w. były one jednak już de facto traktowane jako posiadające odrębność, stąd takie zeznanie śwd. Potwierdza to zresztą zeznanie Józefa Bajki w sprawie Długołęki w 1536 r. (→ p. 3) (JaroszewiczRewizja s. 98-100).

1529 opis dawnej gran. P.B.: od młyna i rudni na Nereśli wielką drogą idącą od Boguszewa do Grodna do rz. Czarnej i dalej wzdłuż jej biegu. Stara gran. P.B. z dobrami goniądz. biegła od młyna i rudy [Krasowa?] Nereślą do młyna Lewona i dalej do dóbr ziemian Bajków, które dzieliła rz. Stare Bajki po stronie goniądz., ale za czasów wlk. ks. Aleksandra [Jagiellończyka] dostali nadanie i zaczęli po stronie P.B. karczować las (→ Bajki-Zalesie). Gran. potem aż do końca Nereśli i do młyna Bystrego, skąd zaczyna się z dobrami tykoc. Gasztołdów. Zeznania, że Mikołaj Radziwiłł, po spaleniu dworu w → Wodziłówce, zbudował nowy nad Sokołdką i przesunął tam gran. dóbr goniądz. (ASD 1 s. 17-21). Wzmiankowane: stary znak gran. na rz. Czarnej na wielkiej drodze, gdzie były stajnie naprawiane przez poddanych biel., sur. i grodzieńskich; okoły u ujścia Sokołdki do Supraśli, skąd zaczynała się droga Witoldowa na Wodziłówkę. Wzdłuż Supraśli i Sokołdki „do krzywej olchy” sianożecia poddanych stwa biel. Cztery piece smolne: dwa Moniuszki, trzeci wójta boguszewskiego, czwarty Palikowskiego na Borsukówce (ASD 1, 16).

1529 wytyczenie nowej gran. P.B. z Grodzieńszczyzną. Gran. z dobrami Chodkiewiczów [i monasteru supraskiego]: od rzeki Czarnej do Sokołdki Ladzkiej, jej biegiem do Sokołdki, do jej ujścia do Supraśli. Dalsza gran.: rz. Supraślą do ujścia do Narwi i Narwią do miejsca gdzie do Narwi wpada Nereśl. Potem Nereślą do Bobrowej , potem do Kmitówki, Kmitówką do Brzozowej i do Biebrzy (ASD 1 s. 22-24).

1536 pierwsza wzmianka o Puszczy Knyszyńskiej: w niej piec smolny wójta boguszewskiego (ASD 1, 16). Później wyodrębniona w oddzielny kompleks leśny (→ Knyszyńska Puszcza, → Knyszyn – leśnictwo).

Poł. lat 40. XVI w. wyodrębnienie z P.B. Puszczy Tykocińskiej (Czarnej) (→ Tykocińska Puszcza), związane z przejęciem dóbr tykoc. na rzecz monarchy (Kołodziejczyk, Puszcze, 235)⁴Do wydzielenia Puszczy Tykocińskiej zw. Czarną doszło dopiero po włączeniu Tykocina do dóbr monarszych po bezpotomnej śmierci Stanisława Gasztołda (Kołodziejczyk, Puszcze, s. 235).

1559 gran. P.B. z Puszczą Białowieską: od Narwi do Narewki i jej biegiem do Wieliczkówki, nią do rz. Krynicy. Potem Krynicą do Jurkowego Horodyszcza i stamtąd do drogi kojłowskiej [→ Kojły], którą następnie do rz. Wieżanki i tą drogą dalej do krawędzi nowo pomierzonych pól i wzdłuż nich starą gran. oznaczoną kopcami do Kołaszówki i nią do drogi na Czyżewicze. Drogą do Zabłocia i do Boru Suchego. Tym Borem do rzeczki Łosinicy i potem do rzeczki Chrabostówki aż do boru Makówki, dalej drogą z Czyżewicz do Boru Porośle. Stamtąd do rzeczki Krzywej i do Narwi aż do Popowego Horodyszcza (Rewizija puszcz, 28) [Uwaga: podany opis dotyczy całej gran., w tym lasami należącymi np. do Bielska czy Narwi].

1560 P.B. graniczyła z trzecim polem miasta Narwi (AWAK 14, 70).

W związku z intensywnym zagospodarowywaniem P.B. w poł. XVI w. była już ona w mocno wytrzebiona. Większy, zwarty obszar pozostał jedynie we wschodniej części z. biel. i zaczął być nazywany również Puszczą Ladzką (→ Ladzka Puszcza), a jeden raz 1542 jako Puszcza Bartnicka (Kapicjana 15, 253). Na przełomie lat 50. i 60. XVI w. na bazie wspomnianej Puszczy utworzono leśn. biel. (→ Bielsk, leśnictwo).

3. Włas. monarsza. Przed 1506 król Aleksander [Jagiellończyk] nadaje Józefowi Bajce prawo do założenia wsi na miejscu późniejszej Długołęki. Olbracht Gasztołd skarżył się królowi, że Długołęka została założona na obszarze jego dóbr tykoc. Po potwierdzeniu, że to obszar P.B. i włas. monarsza, wycofał skargę (ASD 1 s. 22-24).

1507 król Zygmunt nadaje królowej Helenie, wd. po Aleksandrze, w dożywotnie posiadanie włości: Bielsk, Suraż i Brańsk m.in. z puszczami i prawem do korzystania ich (m.in. polowanie na bobry) (ASD 2, 6).

1541 król Zygmunt [I] zatwierdza ugodę zawartą między królową Boną a Stanisławem Tęczyńskim, w której zakazuje poddanym z dóbr Orla trzebienia P.B., a poddanym stwa biel. trzebienia puszczy w dobrach orlańskich (AGAD perg. 7619; Podlasie 3, s. 150-151).

1554 królowa Bona znosi prawo wolnego wyrębu w puszczach monarszych (Kołodziejczyk, Puszcze, s. 203).

1557-58 wykaz strzelców biel., którzy otrzymali nadania 2 wł. we włości biel.: Adam Hlinka 2 wł., które miał mieszcz. biel. Szczęsny Skorka; Nestor Bańkowski 2 wł., które miał na czynszu mieszcz. biel. Jakim Ożarowicz; Jakim Sienkowicz 1 wł. w Zrubce [?] i 1 wł. w Pilikach; Sawka Wasilewicz 2 wł. na Mulicy, które ma poddany z Burycz; Iwan Kukiewicz 2 wł. w wójtostwie Piliki; Iwan Prowodowicz 2 wł. w wójtostwie trościanickim: jedna, którą ma na czynszu i druga od Miszki z Trościanicy; Kuprian Saniewicz 2 wł., które miał do tej pory obciążone powinnościami; Fedor Wojtowicz 2 wł., które miał obciążone powinnościami w wójtostwie zubowskim; Iwan Osipowicz 2 wł., które ma rybak Miszko; Hryńko Pacewicz 2 wł. w Zubowie; Hryń Miacher 2 wł. w nieokreślonym wójtostwie (MWKL 42 s. 49-50).

1558 król Zygmunt August zezwala pleb. w Bielsku na pobieranie drewna z P.B. na budowy oraz powalonego na potrzeby gospodarskie jemu i jego ludziom (LM 37 s. 252-253).

1560 podczas pomiary włócznej w Bielsku mierniczy Stanisław Skoczek Dziewiałtowski odbiera miastu nadany wcześniej fragment puszczy i rozdaje poddanym (LM 52, 67); prawdop. był to las otrzymany w czasie pomiary Macieja Lewickiego [ok. 1542 r.] i potwierdzony przez Bonę (LM 52, 67); 1569 król Zygmunt August nakazuje kan. warsz. Adamowi Pilchowskiemu i leśn. biel. Stanisławowi Trojanowskiemu wymierzyć i dać miastu Bielskowi fragment puszczy w zamian za ten odebrany przez Dziewiałtowskiego (LM 52, 67); 1581 królowa Anna Jagiellonka wyznacza komisarzy do wymierzenia mieszcz. bielskim 30 wł. lasu i puszczy w leśn. biel. (LetZn, Opis, 31); 1583 taż potw. Bielskowi tenże nadany las, a 1588 król Zygmunt [III] potw. nadanie królowej Anny (MK 135, 1v-3).

1563 król Zygmunt August zezwala mieszkańcom Stadnik i Sypni na przeniesienie się do P.B. → (Bielsk – leśnictwo, p. 3C).

1567 król Zygmunt August zastawia stwo brań. Janowi Dulskiemu za 4400 kóp gr lit. i zezwala mu na wolne korzystanie z P.B. (LM 530 s. 55-57).

1568 król Zygmunt August informuje leśn. biel. Krzysztofa Trojanowskiego o zastawieniu → Kleszczel, Dubicz, Obychodnika, Czech, Jelonki i Suchej Woli [dzierż. kleszczelowska] Stanisławowi Chądzyńskiemu i zaleca, aby nie bronił mu ani poddanym brania drewna na budowanie dworu i opał z P.B. (ML 267 k. 195-199v).

1569 król Zygmunt August zamienia Janowi Faraurowi Łoknickiemu wolną wł. w Kamieniu i 3 wł., które miał tam na czynszu oraz wchody do barci i łąk w P.B. i Puszczy Mścibohowskiej m.in. w Zbuczu, Kuraszowie, Przerośli, Jębnem borze, do Narwi i za nią, tak daleko jak sięga Puszcza Mścibohowska, na wieś → Miękisze (LM 52 s. 49-50; ML 53 k. 5v-6v).