(1198 Quelme, Chelm, Chelme, Kelme) 8 km na W od Bochni.

1. 1530 pow. szczyrz. (RP k. 26; ŹD s. 62); 1198 n. par. własna (Mp. 2, 375-6); 1327 dek. Niegowić (MV 1 s. 296); 1346-52 dek. Szczyrzyc (MV 2 s. 191); 1353-8 dek. Niegowić (MV 2 s. 256); 1373-4 dek. Kosocice (Rejestr świętop. k. 2, 26); 1529 dek. Lipnica [Murowana] alias Ch. (LR s. 59, 194).

2. Położenie i obiekty fizjogr. 1198 Ch. nad Rabą → p. 3; 1470-80 Ch. leży na wzgórzu nad rz. Rabą. Role po obu brzegach Raby, ku Bochni i ku karczmie zw. Turek; Ch. graniczy ze Stanisławicami, Moszczenicą i Targowiskiem (DLb. 2 s. 113; 3 s. 8); 1480 dęby → 3; 1486 komisja ustanawia granice między rolami plebana a folwarkiem kl. miech. 1 znak znajduje się w miejscu zw. Wierzbo, gdzie pleban wykarczował łąkę w lesie prepozyta, którą znakami na drzewach dzieli się po połowie. 2 znak usytuowano w miejscu zw. Topole¹Dziś pole Topolina, obecnie na lewym brzegu rz. Raby na N od Ch. (MObrębowa), gdzie jest łąka po jeziorze, dzieląc ją po połowie. 3 znak jest w końcu jeziora zw. Domaradz, a czwarty pod sadem plebana, gdzie tenże zrobił sobie pastwisko, okupując planitiam alias nawsie wsi Ch., pastwisko to podzielono po połowie. 5 znak usytuowano na górze Moszczenicy między rolami plebana; niwa ku Targowisku, prepozyt zmienił koryto Raby, niwa zw. Dziadowa → p. 3. Cło → hasło Cło.

3. Własn. rycerska, przed 1198 kl. Bożogr. W → Miechowie. 1198 patriarcha jerozolimski Monach poświadcza, że kl. miech. posiada m. in. wieś Ch. nad Rabą z kościołem, dzies., targiem [później wieś Targowisko] i karczmą [później karczma z → Cłem] z nadania pana Mikory (Mp 2, 375-6); 1232 Henryk ks. krak. i śląski zatwierdza kl. miech. przyw. ks. Bolesława [Kędzierzawego] i Mieszka [Starego], a także odnawia zwolnienie wsi Ch. i innych w tej prowincji (in provincia) nie wymienionych imiennie dóbr od podwody, przewodu, wypraw i budowy grodów (Mp. 2, 405); 1349 Szymon s. Piotrasza włodarz w Mszczęcinie i w Ch. zeznaje, że pobiera z cła i karczmy w Ch. 18 grz. czynszu (Mp. 3, 692); 1354 Kazimierz W. zatwierdza kl. miech. przywilej imm. Bolesława Wstydl. z r. 1256 (Mp. 2, 449 ― nie wymienione posiadłości), potwierdza posiadanie imiennie wymienionych dóbr, m. in. Ch., oraz nadaje im imm. ekon. i sąd. (Mp. 3, 704); 1360 Kazimierz W. odebrał kl. miech. m. in. wsie Ch., Moszczenicę, Targowisko, karczmę i Cło nad Rabą i odstąpił je nowo ufundowanemu kl. Ś. Jadwigi na Stradomiu. Po śmierci króla dobra te wróciły do kl. miech. (DLb. 3 s. 30; „Rocznik Miech.”); 1394 wielkorządca krak. Krystyn, kan. sand., zaświadcza, że kl. miech. przedłożył dok. król., uwalniający od sepu wsie kl. Jaksice, Zagórzyce, Strzeżów, Ch. i Mszęcin (ZDM 1, 206); 1470-80 → p. 2. Cło; 1470-80 7 zagród z rolami równymi łanom, ale czynsze nierówne, role i łąki plebańskie. Role folw. [→ Cło] po obu brzegach rz. Raby ku Bochni i ku karczmie Turek. Zagrodnicy nie ponoszą świadczeń w naturze, odrabiają pieszo 1 dzień w tygodniu. Karczma z cłem → Cło (DLb. 2 s. 113-4; 3 s. 8, 10); 1480 prepozyt miech. Jan, dz. Ch., pozywa Mikołaja pleb. w Ch. o ogrodzenie nawsia i obcięcie 32 owocujących dębów (SP 2, 4222); 1486 wyznaczeni arbitrzy rozstrzygają spór między kl. miech. dz. wsi Ch. i Targowisko a Mikołajem pleb. w Ch. o szkody w rolach oraz łąkach i innych przynależnościach, m. in. o zniszczenie zapustów prepozyta. Komisja wyznacza granice między rolami plebana a folwarkiem prepozyta miech. w Ch. → p. 2. Pleban ma ogrodzić swoje niwy, zwłaszcza tę ku Targowisku. Jeśli strony wyrządzą sobie szkody, to oceniać je będzie komisja złożona z 2 osób każdej ze stron. Pleban może łowić ryby w jeziorach i rzekach prepozyta, ale tylko na własny użytek i sieciami zw. włoczki. Jeśli prepozyt założy w lesie zapusty, wówczas pleban nie może tam ścinać drzew podobnie jak kmiecie, ale w innych miejscach. Prepozyt przeprowadził rz. Rabę nowym korytem i zniszczył pewne role plebana, w zamian ma dać plebanowi niwę zw. Dziadowa, której ten nie może powiększać przez karczunek (Mp. 5 t. Q 41); 1529 kl. miech. pobiera w Ch. 2 grz. i 42 gr czynszu, karczma, zagrodnicy (LR s. 185, 194); 1530 brak danych o poborze (RP k. 26); 1564 sep z 5 ogrodów wart. 15 gr do wielkorządów i zamku krak. (LK 2 s. 70).

4. 1354 Kazimierz W. zezwala kl. miech. lokować na pr. niem. m. in. Ch. (Mp. 3, 704).

5. 1198 kościół → p. 3; 1262 papież Urban IV poświadcza, że kl. miech. pobiera dzies., m. in. w Ch. (Mp. 2, 464); 1326 Mikołaj pleb. z Ch., par. oceniona na 12 grz. (MV 1 s. 124); 1327 par. oceniona na 13 grz. i 16 sk. (MV 1 s. 194); 1328 świętop. 9 sk., 1335-7, 1346-7 i 1348-56 świętop. 16 sk. (MV 1-2 wg ind.); 1380 Stanisław zw. Stanek pleb. w Ch. (Mp. 3, 914); 1382 kan. krak. Mikołaj z Gorzkowa zastępując oficjała krak. przysądza pleb. w Ch. Stanisławowi meszne po ćw. żyta i owsa od kmieci wsi Targowisko w par. Ch. (Mp. 3, 924); 1399-1400 Stanisław pleb. z Ch. (ZK 2 a s. 428; 3 a s. 218); 1399 Jan wikary z Ch. (ZK 2a s. 472); 1412 prepozyt miech. Michał zbudował nowy kościół drewn. w Ch. (,,Rocz. Miech.”); 1417 Marcin pleb. z Ch. (ZCz. 2 s. 206-7, 210); 1420 papież Marcin V na prośbę Władysława Jag. poleca prepozytowi kat. krak. inkorporować do kl. Ś. Jadwigi w Stradomiu kościoły par. we wsiach: Ch., Chodów, Uniejów, i Wrocieryż, którymi zarządzał do tej pory kl. miech. (ZDK 2, 235); 1422 prepozyt krak. Mik. Pieniążek inkorporuje do kl. Ś. Jadwigi w Stradomiu kościoły par. w Ch., Chodowie, Uniejowie i Wrocieryżu. Z uposażenia kościoła w Ch. wyłącza dzies. w Nieszkowicach Wielkich i Małych (ZDK 2, 239); Marcin pleban w Ch. (ZDK 2, 239); 1439 sobór bazylejski potwierdza kl. Ś. Jadwigi w Stradomiu posiadanie kościołów par. we wsiach Ch., Chodów, Uniejów i Wrocieryż (ZDK 2, 392); 1442 sędziowie polubowni przysądzają kl. Ś. Jadwigi w Stradomiu przeciw kl. miech. kościoły par. w Ch., Chodowie, Uniejowie i Wrocieryżu, które nadał kl. Ś. Jadwigi zm. papież Marcin V, wyłączając z uposażenia pleb. w Ch. dzies. z folwarku w Ch. i dzies. w Nieszkowicach Wielkich i Małych (ZDK 2, 431); 1445 sobór bazylejski poleca bpowi przemyskiemu oraz archidiak. lwowskiemu i krak. potwierdzić kl. Ś. Jadwigi w Stradomiu posiadanie kościołów par. w Ch., Chodowie, Uniejowie i Wrocieryżu (ZDK 2, 485); 1470-80 kościół drewn. Ś. Jana Chrzciciela zarządzany niegdyś przez kl. miech., pr. patronatu tegoż klasztoru, dzies. snop. i kon. z ról zagrodniczych wart. 8 grz. plebanowi w Ch. (DLb. 2 s. 114; 3 s. 9); 1470-80 uposażenie plebana dzies. snop. z ról kmiecych i pewnych folw. w Gierczycach, dzies. snop. z ról kmiec. w Włostowicach i Dąbrowicy, dzies. snop. z folwarku i ról kmiec. w Buczynie, dzies. snop. z całych wsi Nieszkowice Wielkie i Małe, Biernaszowice, dzies. snop. z ról kmiec. i pewnych folwarcznych w Siedlcu, dzies. snop. z ról dworskich w Książnicach i Stradomi, 9 ćw. żyta i tyleż owsa w Targowisku, 5 ćw. żyta i tyleż owsa oraz 40 gr w Grabinie, 10 gr kolendy w Łężkowicach, 12 gr w Grodkowicach i 9 gr w Książnicach, 6 gr od młynarzy, dzies. snop. w Nieprześni, dzies. snop. z ról ku Bochni karczmy z cłem (DLb. 2s. 114-5; 3 s. 9-10); w 1470-80 w par. Ch.: Moszczenica, Targowisko, karczma z cłem, karczma Turek, Grodkowice, Łężkowice, Grabina, Gierczyce, Włostowa, Dąbrowica, Buczyna, Nieszkowice Wielkie i Małe, Biernaszowice, Siedlec, Książnice (DLb. 2 s. 114-5); 1480-86 Mikołaj pleb. z Ch. → p. 3 (SP 2, 4222; Mp. 5 t. Q 41); 1529 pleb. Jan Amicinus z Krakowa, uposażenie: dzies. snop. z całej wsi Ch. i karczmy wart. 2 grz., z całych wsi: Biernaszowice, Dąbrowica, Włostowice, Buczyna, Nieszkowice Małe i Wielkie, z 1/2 ról folw. i wszystkich ról kmiecych w Siedlcu, z wszystkich kmiecych, od zagrodników i z 1/3 ról folw. w Gierczycach, z niektórych ról folw. w Stradomi [dziś Stradomka], od 2 zagr. i z młyna w Uściu, z folwarku w Książnicach Wielkich, od 1 zagr. z ról po drugiej stronie rz. Raby w Książnicach Małych, z niektórych ról kmiecych w Nieprześni, dzies. pien. w Grabinie, meszne w życie i owsie miary bocheńskiej w : Targowisku, Moszczenicy, Grabinie, Ch., Siedlcu, Gierczycach, Dąbrowicy, Włostowicach, Buczynie, Nieszkowicach Wielkich i Małych (LR s. 194).

7. Z. Pęckowski, Miechów, Kr. 1967, wg ind.

8. Grodzisko z IX-X w. (E. Dąbrowska, Wielkie grody dorzecza górnej Wisły, Wr. 1973, s. 149-50; Żaki wg ind. ― tu wiadomości o osadzie na podstawie dedukcji).