(1282-6 Chrastouuice z fals., 1353 Chrzanstowicz, Chranstowycze, Chranstowice, Chrąnstowsko, Chrąnstouicze, Chranstouicze, Chrostowice, Chrąsthowicze, Chrastovice, Crząstovicze) 13 km na E od Zatora.

1. 1469 ziemia i dystr. zator. (ZK 152 s. 178); 1495 ks. zator. (AG perg. 6737); 1521 dystr. zator. (Fastnacht, Katalog. 1, 54); 1525 terytorium zator. (MS 4, 14 298); 1539 ks. zator. (MS 4, 19 674); 1581 pow. śl. (ŹD s. 98); a. 1353 par. Czernichów, 1353 n. par. Tłuczań (Mp. 1, 254; DLb. 2 s. 233).

2. 1283-6 granice Łączan dochodzą m. in. do potoku → Czartoria i stąd ku Ch. do przewłoki i do brzegu Wisły (Tyn. 31 ― fals.); 1356 Dzierżko ze Stogniowic stolnik krak. oznajmia, że prowadził spór z kl. tyn. przed Janem ks. ośw. o cz. jeziora w Łączanach, ponieważ jezioro to w jednej cz. sąsiaduje z brzegiem jego dziedzictwa [Ch.]. Obecnie odstępuje od sporu i pretensji do cz. jeziora, którego kl. jest prawym dziedzicem (Tyn. 76); 1370 Dziersław dz. Ch. i stolnik krak. daje klasztorowi tyn. tracturam cymbas vulgariter dicitur wivloka [w innych dok. tyn. przewłoką], przez którą będzie się przeciągać zwyczajowo łodzie rybackie z jeziora do Wisły, położoną blisko Łączan. Z wywłoki nie będzie korzystał nikt inny (Tyn. 100); 1449 Łączany położone między Ch., Kosową, Półwsią na brzegu Wisły (Tyn. 197; MS 4 S 838 ― błędnie et in media Visla, zamiast et in Media Villa); 1458 Żegota z Czernichowa, Andrzej z Poręby [Żegoty] i Jan z Brzeźnicy godzą się w Sprawie jeziora zw. → Kobyle Koło i przekopanie innego jeziora alias przericze między ich dziedzictwami. Żegota w dobrach dziedzictwa Czernichów z jednej strony, a Jan i Andrzych w dziedzictwie Ch. z drugiej strony przekopią jezioro w Siedlcu [wieś dziś nie istnieje] zw. Kobyle Koło [dziś w Ch. pole zw. W Zakolu i Kółko oraz w Czernichowie pole Koło, UN 1 s. 28; 16 s. 19], którego pół będzie miał Żegota, a drugą połowę Andrzych i Jan. Jeśli jezioro to przez wylew wody zostanie zniszczone czyli „przeryje się”, wówczas po równi będą mięć ostrów [dziś w Czernichowie i pobliskim Kłokoczynie pola zw. Wyspa, UN 1 s. 29-30] do Ch. i do Siedlca. Jeśli podzielą po połowie inne jezioro poniżej, wówczas ostrów powinien należeć do Ch., a przeryte jezioro [czyli Kobyle Koło] do Czernichowa. Umowę tę winni wieczyście zachować. Jan z Brzeźnicy poręcza za swych braci (ZK 15 s. 40-1); 1470-80 rz. Wisła → p. 5; 1494 Janusz ks. ośw. i zator. zaświadcza, że Mikołaj z Tęczyna wwda bełski [jako dz. cz. Ch.] ustępuje klasztorowi tyn. prawa do jeziora k. Łączan i ról zw. Kąty k. tego jeziora (Tyn. 286); 1518 role Kąty, jezioro, rz. → Czartoria i p. 3; 1568 granice między Kosową a Brzeźnicą i Wioską dochodzą do rz. Glinnik i nią do kopca znaczącego ścianę wsi Ch. (→ p. 7 s. 727-8); 1570 → Brzeźnica, par. Marcyporęba.

3. Własn. rycerska. 1353, 1370 Dziersław dz. Stogniowic, Brodeł, Tłuczani, Kosowej i Łętkowic, stolnik krak. (Mp. 1, 234; Tyn. 100); 1353 → p. 5; 1356, 1370 → p. 2; 1426 Janusz ks. zator, wystawia Porębskim z Żegociny (z Poręby Żegoty) dok. na Kosowa i Ch. (→ p. 7 s. 649); 1440 dzieci Mikolasza Jawiszowskiego pozywają ojca o posag po matce na Ch.; ciż po śmierci ojca zlecają tę sprawę panu Machnemu (SKO s. 43-4); 1457 Władysław ks. zator, i ośw. sprzedaje za 100 fl. węg. Andrzejowi Porębskiemu Kosowę i Ch. (→ p. 7 s. 649); 1458-75 Jan Radwan z Brzeźnicy i Ch.→ Brzeźnica; 1458 Jan z Brzeźnicy i Ch., Andrzych z Poręby [Żegoty] i Ch. → p. 2; 1469 Sułek z Libertowa sprzedaje za 140 grz. Janowi z Tęczyna 1/2 wsi Ch. w ziemi i dystr. zator. (ZK 152 s. 178); 1470-80 Andrikus z Poręby Żegoty h. Waldorf, dz. Ch. i Kosowej. 4 ł. kmiece i piąty plebana z Tłuczani (DLb. 2 s. 233); 1494 → p. 2; 1495 Mik. Tęczyński wwda bełski odstępuje [swym bratanicom] Barbarze ż. Piotra z Nowego Miasta [ziemia rawska] i jej siostrze Dorocie ż. Prokopa Ossolińskiego dziedziczkom Łęcznej [pow. lubelski] swą 1/4 dóbr, tj. m. Łęczna i przynależne doń wsie, a to w zamian za cz. wsi Ch. w ks. zator., cz. młyna Olszowego na Rudawie k. Krakowa, kamienicę przy ul. Ś. Anny w Krakowie i dopłatę 1200 fl. węg. (AG perg. 6737); 1518 Zygmunt Stary zatwierdza ugodę zawartą między opatem tyn. Stan. Baranowskim a Henrykiem Porębskim z Kosowej i Ch. i jego ss. Janem, Stanisławem, Piotrem i Henrykiem w sprawie łąki i [ról zw.] Kąty, ról i pewnego jeziora między Kosową i Ch. a Łączanami kl. tyn. Ugodę zawarto na polu blisko rz. → Czartorii (MS 4, 11 833; BJ rps 6222 III k. 19v-20r); 1521 Andrzych Porębski z Poręby [Żegoty] z ż. Jadwigą zastawiają za 150 zł synowi Andrzychowi wieś Ch. w dystr. Zator. i cz. tamże kupioną od Tęczyńskich (Fastnacht, Katalog 1, 54; → p. 7 s. 649); 1525 Katarzyna wd. po Mik. Milejowskim, c. zm. Andrzeja Porębskiego i Jadwigi ustępuje klasztorowi Karmelitów na Piasku za murami Krakowa 100 fl., czyli 1/2 Kosowej, sołectwa w Tłuczaniu i 1/4 Ch. (MS 4, 14 298); 1531-2 w sporze między br. Janem i Stan. Porębskimi z Poręby sąd wyrokuje, że Jan nie ma pozywać brata o grunt Chrząstowski (SKO s. 234, 237; ZZ 12 s. 479); 1532 w sporze między tymiż o Ch. sąd postanawia, „aby się strony stawiły do Ch. tam na dziedzinę” (ZZ 12 s. 484); → Brodła p. 3; 1533 Zygmunt Stary zatwierdza ugodę między Wawrzyńcem Myszkowskim ze Spytkowic kaszt. biec. dz. Brodeł i Ch. a Janem Porębskim, mającym te wsie w dożywociu (MS 4, 16 932); 1539 Jakub, Jan i Marcin Myszkowscy darowują siostrze Zuzannie ż. Stan. Rozdrażewskiego wieś C. (MS 4, 19 673); Zuzanna z Łaska wd. po kaszt. wieluńskim oraz Jakub, Jan i Marcin ss. tegoż zm. Marcina Myszkowskiego kaszt. wieluńskiego zapisują i zastawiają w 400 fl. Stan. Rozdrażewskiemu wieś Ch. w ks. zator. (MS 4, 19 674); 1540 Zuzanna z Łaska kasztelanka wieluńska pozwana przez Wawrzyńca Myszkowskiego kaszt. sądec. o macierzyznę po pani sądeckiej zeznaje, że nic nie ma w Ch. i że je ,,odewzdała” zięciowi panu Rozdrażewskiemu i swej córce [Zuzannie], na co ma dok. król. (SKO s. 263); Piotr Myszkowski s. tegoż Wawrzyńca pozywa Jakuba, Stanisława, Andrzeja, Jana i Marcina ss. pana [czyli kaszt.] wieluńskiego o macierzyznę w Ch. (SKO s. 265); Jan Myszkowski darowuje siostrze Zuzannie Rozdrażewskiej swój „pocastek” w Ch. (SKO s. 266); Mik., Stan. i Piotr Myszkowscy ss. [Wawrzyńca] kaszt. sądec. procesują się z Rozdrażewskimi o grunt Chrząstowski (ZZ 12 s. 554).

5. 1353 bp krak. Bodzanta na prośbę Dziersława ze Stogniowic stolnika krak. funduje kościół par. w jego wsi Tłuczań i wciela do nowej parafii m. in. wieś Ch., wyłączając ją z par. w Czernichowie. Dziersław nadał plebanowi w Tłuczani m. in. allodium w Ch. ze specjalną rolą (cum agricultura speciali), łąkami i pastwiskami, a także dzies. ze swych ról folwarcznych (per aratra sua) i ról kmiecych (per aramina omnia cmethonum ubilibet suorum), m.in. w Ch. → Uw. I (Mp. 1, 234); 1470 - 80 dzies. snop. i kon. z łanów kmiecych i z łanu plebana z Tłuczani plebanowi w Czernichowie, gdyż niegdyś wieś Ch. należała do tej parafii. Świętopietrze natomiast z Ch. pobiera pleban z Tłuczani: propter propinquitatem loci, et propter fluvium Vislam, qui dividit, pertinet iure parochiali et solvit mensalia in Tłuczań (DLb. 2 s. 233); 1529 dzies. snop. od 1 kmiecia wart. 12 gr i kolędę z całej wsi wart. 5 gr plebanowi w Tłuczani, dzies. snop. w Ch. wart. 2 grz. plebanowi w Czernichowie (LR s. 81, 226).

7. A. Wybranowski, Monografie miejscowości galicyjskich. Kosowa, „Przewodnik Naukowy i Literacki”, 1873, 2, s. 649-55, 727-8).

Uw. 1. Owe „aramina cmethonum” to jednak jakieś role należące do folwarków Dziersława, a uprawiane przez kmieci, gdyż nie mógł on dysponować dzies. z ról kmiecych w swoich wsiach, leżało to bowiem wyłącznie w prawach bpa. Na takie rozumienie tego terminu wskazują jednoznacznie dane z l. 1470-80 i 1529 o uposażeniu plebana w Tłuczani, bo w ani jednej z wsi wymienionych w odpowiednim kontekście dok. z r. 1353 nie pobierał on dzies. z łanów kmiecych. Słownik łaciny średniowiecznej objaśnia słowo aramen jedynie jako miarę powierzchni ziemi ornej, „może tyle co pług”.

Uw. 2. Najpewniej nie Ch. dotyczy wiadomość z bulli papieża Grzegorza IX z r. 1229 o wsi Chrustonovici z dzies., należącej do kl. Bened. w Tyńcu, choć została wymieniona między Trątnowicami, Bodzanowem i Podłężem w woj. krak., a klasztor posiadał cz. Czernichowa sąsiadującego z Ch. Nie chodzi tu też o tyniecką Chrząstówkę w pow. pilzn., ponieważ założył ją po r. 1382 Jan zw. Chrast. Wiadomość z bulli można ewentualnie łączyć z Chrustowicami w par. Opatowiec w pow. wiśl., na co wskazuje dok. legata Idziego z l. 1223-5, wg którego król Bolesław (Krzywousty?) nadał klasztorowi tyn. Opatowiec z targiem, karczmą i przewozem oraz 2 karczmy nad Wisłą z ludźmi Rac, Chrust, Branco i Duran (Tyn. 1, 11b).