(1136 Tyrno, Cyrno, Czirno, Cirno, Czyrno, Czirzno, Czirnem, Czyrnyn, Czyerno, Czierno) 9 km na NW od Jędrzejowa.

1. 1357 C. w ziemi sand. (Wp. 3, 1354); 1396 C. w ziemi krak. (Mp. 4, 1036); 1470-80 wieś położona po połowie w ziemiach sieradzkiej! [= krak.] i sand. (DLb. 3 s. 369); 1530 pow. krak. [- ksiąs.] (RP k. 14); 1581 pow. ksiąs. (ŻD s. 86); a. 1381 ? par. Zdanowice (LBG 1 s. 575); 1381 n. par. własna (SP 8, 914); 1470-80 pleban C. samowolnie odłączył się od diec. krak. i przyłączył się do diec. gnieźn. i archidiak. Kurzelów [pow. chęc.] (DLb. 3 s. 369); 1520-5 archidiec. gnieź., archidiak. Kurzelów (LBC 1 s. 575).

2. 1136 T. k. Krakowa (Wp. 1, 7); 1398 opat jędrz. Jakub przyprowadza 5 kmieci i włodarza z Chorzewy i 2 kmieci z Czaczowa przeciw Borkowi z Trzcieńca o 40 kopców granicznych usypanych między wsiami Tyniec [w pow. chęc.] i C. należącymi do Borka a Czaczowem (SP 8, 6270); 1398 w sprawie między Borkiem z Trzcieńca i opatem jędrz. ma się odbyć wizja o łąki i granice. Opat ma przyprowadzić kmieci z Czaczowa, Chorzewy i Tarszawy oraz 3 kmieci z Niegosławic (SP 8, 6385); 1399 tenże Borek zobowiązuje się nie naruszać wyznaczonych przez komorników i woźnych sądowych granic między jego wsią C. a wsią kl. jędrz. Czaczów (DSZ 79; SP 8, 8740); 1401 opat kl. jędrz. Jakub przeciw Mściwojowi z Trzcieńca o to, że jego poddanych napadł w lesie Cierneńskim (Czirnensi) bijąc ich i zabijając oraz bezprawnie zerwał i zabrał sieci klasztorne (SP 2, 725); 1403 kl. jędrz. przedstawia sądowi ziemskiemu krak. dok. graniczny wydany przez tenże sąd w związku ze sporem z Borkiem z Trzcieńca → p. 3; 1470-80 rz. Nida stanowi granicę diec. gnieźn. i krak. oraz odgranicza C. w cz. diec. krak. w kierunku Jędrzejowa (DLb. 3 s. 369); 1470 granice między C., Brynicą Mokrą i Suchą, Prząsławem i Ważlinem [Warzynem] → Brynica Mokra i Sucha; 1520-5 staw opust. w lesie w kierunku Popowic [pow. chęc.], las z barciami między drogami do Popowic i Czaczowa → p. 5; 1445 opat Wojciech i kl. jędrz. dz. C. przeciw Mik. Rejowi z Nagłowic o wzniesienie grobli na gruncie Cz., o odnowienie stawu zw. Pogorzelec (UN 21 s. 33) w Nagłowicach i zalanie łąk w Zdanowicach (Kniaz. 401); 1550 opat Wojciech i kl. jędrz. dz. Zdanowic i Cz. przeciw Mik. Rejowi z Nagłowic o granice i o staw Pogorzelec zbudowany przezeń na ich groblach, tj. między brzegami zdanowskimi i cierneńskimi (Cziernensi). Granice z Nagłowicami są od dawna na tych brzegach (Kniaz. 498); 1558 granice między Nagłowicami Mik. Reja a C. kl. jędrz. poczynają się od brzegu dolnej sadzawki Nagłowskiej na wierzchołku, gdzie usypano kopce narożne Nagłowic, Zdanowic i C. i od nich poprowadzono je przez suchy bór do drogi z młyna wsi Nagłowic do C., od niej przez suchy bór do 2 kopców narożnych ,które rozgraniczają Nagłowice od Popowic. Stąd granice biegną „per carrectum alias przez Luzek” i przez bór do rz. Bryniczki, a dalej od kopców tu usypanych przez błoto do rzeki czyli koryta, którym płynęła rz. Bryniczka od dawna do tego czasu (BPAN rps 926 k. 52v-3;) 1559 granice między Czaczowem i C. kl. jędrz. a Tyńcem [pow. chęc.] Jana Tynieckiego poczynają się od 3 kopców narożnych rozgraniczających te wsie, stąd między drogami; jedną prowadzącą ze wsi C. do błota tynieckiego, drugą z Czaczowa „ad vadum do brodu dictum Cierniąrzka”, a dalej granice prowadzą do rz. Nidy i nią na E do ściany Węgleszyna [pow. chęc.]. Rzeka ta rozdziela ww. wsie, jej lewy brzeg należy do Tyńca, a prawy do Czaczowa. Granice kończą się k. ściany Węgleszyna. Dalej wyznaczano granice od wsi C. na W blisko drogi prowadzącej z Czaczowa do drogi zw. Cierniąrzka i na W przez błoto do ściany Popowic i na brzegu rz. Nidy zakończono rozgraniczenie (BPAN rps 926 k. 58v-59v).

3. Własn. arcbpstwa gnieźn., od 1394 szlach., od 1405 kl. Cyst. w Jędrzejowie. 1136 papież Innocenty II zatwierdza posiadłości i przyw. arcbpstwa gnieźn., m. in. T. k. Krakowa (Wp. 1, 7; Repert. 31); 1357 Kazimierz W. zatwierdza przyw. i posiadłości arcbpstwa gnieźn. m. in. C. w ziemi sand. i nadaje imiennie wymienionym posiadłościom imm. ekon. i sąd. (Wp. 3, 1354); 1394, 1396 arcbp gnieźn. Dobrogost daje Borkowi z Trzcieńca wieś C. w ziemi krak. w zamian za 1/2 wielkiego lasu zw. Długorać należącego do wsi Świdno w ziemi sand. [pow. chęc.] i za 400 grz. (Wp. 3, 1953; Mp. 4, 1036); 1396 sąd ziemski krak. oddala roszczenia Piotra z Siedlca przeciw kapitule gnieźn. o wieś Cz. i 300 grz., którą wraz z br. Wyszkiem dostali w dożywocie z poręką 300 grz., jeśli zostanie im ta wieś odebrana. Kapituła okazała dok. Władysława Jag., który nakazał Piotrowi i Wyszkowi wieczyste milczenie w sprawie Cz. i 300 grz. (Wp. 3, 1966); 1398-9 Borek z Trzcieńca dz. C. (SP 8, 6270, 8740); 1398 Stachna ż. Paszka z C. (SP 8, 7781); 2, 328); 1402 Dziwisz z Tyńca [pow. chęc.] zapisuje ż. Piechnie 200 kop gr posagu i wiana, a mianowicie 100 na Tyńcu i 100 na 1/3 dziedziny w C. Jeśli C. zostanie sprzedane, to cz. zapisu będzie przeniesiona na inną posiadłość (Mp. 4, 1065); 1403 sąd ziemski krak. oddala pozew Ścibora i Mściwoja ss. Borka z Trzcieńca przeciw kl. jędrz. o spasienie łąki w Cz., C., 100 kop siana z łąki powyżej Cz. i inne szkody (Mp. 4, 1074; ZK 3 s. 545); 1404 br. Mściwoj, Jan, Tomek, Piotr i Ścibor ss. Borka z Trzcieńca, poręczając za matkę Femkę i br. przyrodniego Mikołaja, oddają Dziwiszowi z Oleszna . wieś Cz. w zamian za Oleszno i Wolę Oleszeńską [pow. chęc.] i dopłatę 130 grz. (DSZ 115; ZK 4 s.. 145-6); 1405 Dziwisz z Tyńca daje kl. jędrz. C. z pr. patronatu kościoła w zamian za Opatkowice [par. Grudzyny] i 200 grz., zaś Spytek z Rogienic [pow. chęc.] i Zawisza z Bebelna [pow. chęc.] poręczają klasztorowi za Dziwisza, który ma przekazać opactwu przyw. dotyczące C. (Mp. 4, 1086; 1094); 1405 sąd ziemski krak. poświadcza, że Dziwisz z Tyńca dał kl. jędrz. C. w zamian za Opatkowice i 300 grz. (DSZ 118; Mp. 4, 1095); 1470-80 własn. kl. jędrz., folwark, łany kmiece (DLb. 3 s. 369); 1520-5 → p. 5; 1529 kl. jędrz. pobiera w C. 6 grz. i 12 gr czynszu (LR s. 250); 1530 w Cz. pobór z 2 ł. i karczmy dorocznej (RP k. 14); 1564 sep z 2 ł. do zamku krak. (LK 2 s. 71).

4. 1403 br. Zdzisław i Andrzej wójtowie z Kurzelowa [pow. chęc.] rezygnują na rzecz Mściwoja i Ścibora ss. Borka z Trzcieńca z sołectwa w Cz. (KSN 1250; Mp. 4, 1076 - błędny odczyt: wójtowie de Chorzewa); 1520-5 sołectwo zamienione na folwark (LBG 1 s. 575).

5. A. 1381 → niżej 1. 1520-5; 1381 Przybko wikary z Cz. (SP 8, 914, 926); Marcin kapelan z C. (SP 8, 926); 1382 Klemens kapelan z C. (SP 8, 1834); 1385 Dobko pleban z C. (SP 8, 3584); 1394 Adam kapelan z C. (SP 8, 5522); 1404 Dobiesław pleb. z C. → Chorzewa p. 2; 1405 → p. 3; 1428 Mikołaj pleb. z C. (LBG 1 s. 575); 1429-30 Piotr pleb. z Cz. (GK 2 s. 377, 393, 533, 661); 1470-80 kościół Ś. Jakuba Apostoła z pr. patronatu kl. jędrz., wieś daje dzies. snop. i kon. (DLb. 3 s. 369); 1520-5 par. Cz. oceniona na 7 grz. srebra, kościół ŚŚ Jakuba i Marcina, od wielu lat plebanem Jan ze Stroniewic [woj. łęczyckie], pr. patronatu kl. jędrz. lub papieża, obecny pleban z prowizji papieskiej. Wg powszechnej wieści dawniej kościół par. był w Zdanowicach, gdzie obecnie na jego miejscu jest Męka Pańska, a później przeniesiono go do Cz. W par.: Cz., Czaczów, Masli [= Waźlin, dziś Warzyn], Brynica [Mokra i Sucha], Popowice [pow. chęc.] i Zdanowice. Przy kościele wikary z pensją 2 kop gr rocznie od plebana i nauczyciel z pensją 1 grz. Uposażenie plebana: siedlisko z dworem, ogrodem, sadem i obszarem pod gumno za dworem blisko cmentarza; specjalne siedliska za kościołem z domkami wikarego i nauczyciela; siedlisko karczemne z domem, z 3 stajniami roli i małym ogrodem, gdzie siedzi cieśla Migdał; role zw. łanami plebańskimi w trzech polach - 1 ł. za dworem plebańskim aż do boru, a 2 inne ł. wśród łanów kmiec.; łąki: jedna przed wsią Cz. wśród łąk kmiec. na 3 wozy siana, druga w Czaczowie blisko łąki dziedziców Węgleszyna [pow. chęc.] k. rz. Nidy na 1 stożek siana; opust. staw w lesie idąc ku Popowicom; specjalny bór z barciami między drogami do Popowic i do Czaczowa. Pleban pobiera dzies. snop. w: Cz. z ról folw. na dawniejszym sołectwie i z ról karczmarza Stan. Fabera wart. 1 1/2 grz., z ról kmiec. dzies. od 4 lat pobiera kl. jędrz., a uprzednio kmiecie nie dawali jej nikomu; Bolminie [pow. chęc.] z ról kmiec. wart. 2 grz. i kon. po 1 gr z łanu; Gałężycach [pow. chęc.] z całej wsi wart. 2 kop gr i kon. jw.; Rakoszynie z całej wsi wart. 3 grz. i kon. jw.; Piekoszowie [pow. chęc.] z ról kmiec. wart. 3 grz. i kon. po 2 gr z łanu; Micigozdzie [pow. chęc.] z całej wsi wart. 2 kop gr i kon. jw.; Tyńcu [pow. chęc.] z ról kmiec. i karczmy wart. 2 grz. i kon. po 1 gr z łanu; Popowicach z 1 pola k. wsi Tyniec ok. 6 kop zboża. Kmiecie należący do par. w Cz. płacą po 1 gr kolędy i po 1 den. od osoby świętop., którego pleban oddaje kolektorowi rocznie 6 sk. i 1 gr (LBG 1 s. 575-7); 1529 dzies. snop. z Brynicy i C. wart. 4 grz. należy zamiennie do plebana w C. i klasztoru jędrz. (LR s. 250).

6. 1492 woźny Jan Sosnarz z C. (GK 23 s. 767); 1529 woźny Piotr zw. Sosnarz (BPAN rps 926 k. 182).

8. Domniemane grodzisko wczesnośredn., osada wczesnośredn., 2 monety srebrne z 2. połowy XI w. (Żaki s. 514, 517, 545). Brak jednak, poza luźnym znaleziskiem monet, danych o zabytkach archeologicznych.