GOSZCZA

(1317 Gostcza, 1328 Gostza, 1330 Costcza, 1350-1 Gostcza, 1373-4 Gosrza, 1380 duae Gostrze, 1391 Gostrza, 1418 Godscza, Godztcza, 1427 Gosscza, 1464 Goszcza, 1470-80 Gosszcza, Goschcza, 1510, 1512 Goscza, 1526, 1530 Ghoscza, 1531, 1538 Goscza, 1540 Gosczÿa, 1569 Goszcza, 1570 Goscza, 1576-7 Goszcza, 1650-2 Goscza, w Gosczy, Gosczanie, Gostecki, 1662, 1673 Goscza, 1786 chałupa Goszcza; Kam. 68; Nalepa 83; Osady 54-5; Derwich 1992a 65; Kop.R 286) dziś nie istnieje, zniszczona przez Wisłę, jej kontynuatorką jest lokowana w 1789 r. przez Bened. święt. w znacznej mierze na gruntach G. wieś → Kępa Gostecka.

1. 1380n. pow. rad. (ZDM/I 161); 1328-74 par. własna (MV 1 309, 386; MV IX 20, 40), 1470-80n. par. → Solec (DLb. II 573).

2. 1380 graniczy z wsią → Boiska, są dwie wsie G. po obu stronach rz. Przerii (Przerie) (ZDM I 161); 1427 sąd z. sand. wyznacza pkom. celem oznaczenia granic między G. a → Braciejowicami (Mp. IV 1243); 1459 wsie G. i Boiska z jednym brzegiem Wisły (Vÿsla) i wszystkimi brzegami rz. Przerii (Przerÿa) oraz z jazem (AG 5652); 1470-80 graniczy z Braciejowicami, → Jarnołtowicami i → Zakrzowem (DLb. III 241); [1492-1501] statut Jana Olbr. w sprawie granic m. Solec oraz wsi G. i Boiska (AG 6279); 1512 Mikołaj z Dąbrowicy wwda lub., Marcin z Bogorii kaszt. zawichojski, Jan Bochotnicki kaszt. małogoski, Paweł z → Chotczy kaszt. połaniecki oraz, pod nieobecność Adama z Drzewicy pkom. z. sand., Jan Strzembosz (Strzambosch) z Jabłonicy komornik graniczny, komisarze król., wyznaczają granice między wsią król. Jarnołtowice a należącymi do kl. święt. wsiami G. i Zakrzów. Granica prowadzi od rz. Przerii (Przerya), a mianowicie od rowu zw. Zimny Dół, którego oba brzegi należą do G., dalej wzdłuż kopców i znaków krzyża na drzewach przez Rudnik, środkiem rowu tego Rudnika do pola należącego do Zakrzowa, brzegiem jez. Rudnica należącego do Jarnołtowic, miedzą albo „wyjazdem” dzielącym te wsie przy gruncie zw. Szyproski przez drogę z Jarnołtowic do Zakrzowa, zaroślami, mokradłami zw. Kłoda nad jez. Zapławy Bajorek do jazu należącego wraz z jez. do Zakrzowa, stąd brzegiem ponad mokradłem zw. Kępina k. jez. Krzynka, tak, że ma ono od lewej strony należeć do Jarnołtowic, a od prawej do Zakrzowa. Dalej przez las Bobrowiec przy pasiece do granicy z → Wrzelowem na brzegu starej Wisły (antique Visle) (TN XXIX 264); 1512 ww. komisarze król. rozgraniczają król. m. Solec od należących do kl. święt. wsi Braciejowice i G. Granica prowadzi od brzegu Nowej Wisły czyli Przerii (nova Vysle seu przeria), gdzie znaki krzyża wyciosano na topoli (Thoplya) i jarząbie (ÿabrzand), przez las, grąd zw. „Vachnyesky”, las k. Niecieczy (Nyeczecza) do jez. Gąsiny należącego do dóbr Solec i jego brzegiem do dużego jez. Ostrowie należącego do Braciejowic i G. Stąd grądem przy jez. Gąsiny k. jez. „Dulyove” przez las do brzegu Starej Wisły (antique Vysle) (AG 6277); 1517 Zygmunt St. w związku ze sporami granicznymi między tenutariuszem i star. dóbr król. Solec, Abrahamem Jozefowiczem skarbnikiem Wielkiego Księstwa Litewskiego, a kl. święt. powołuje komisję w składzie: Jan Bochotnicki z Oleśnicy kaszt. wiśl, Mikołaj Miszopad z Kunina kaszt. czechowski, Zbigniew Podlodowski z Przytyku notariusz z. sand., Stanisław z Niedrwic komornik graniczny, pod nieobecność Stanisława z Tęczyna pkom. z sand., do rozgraniczenia dóbr m. Solec od Boisk i G., należących do dóbr braciejowickich kl. święt. Wg 6 świadków przedstawionych przez star. Abrahama Józefowicza i pstar. Pawła Szydłowskiego granica ta przebiegała wzdłuż rz. Przerii czyli Krępianki (Przerÿa seu Krampÿanka) aż do granic wsi szlach. Chotcza. Z kolei wedle prokuratora opata święt. prowadzi ona za rzeką do drogi z Solca do Boisk i dalej aż do granic wsi → Białobrzegi, na dowód czego pokazano komisarzom dok. Kazimierza Jag. z 1459 r. (→ p. 3) i statut graniczny Jana Olbr. oraz przedstawiono świadectwo 6 starców z dóbr klaszt. Następnie komisarze odnawiają dawną granicę, przy stałym sprzeciwie star. i pstar. Pierwszy kopiec usytuowano pod wzgórzem k. brzegu Przerii, naprzeciw innych kopców granicznych położonych po drugiej stronie tej rz., rozgraniczającej m. Solec od Braciejowic i G. Dalej granica biegnie rowem przez drogę z Solca do G., miedzą do drogi z Solca do Boisk, wzdłuż niej przez bór zw. „Czysta Dąbrowa”, do Bodzanowego Łęgu (Bodzanów lvg), wzdłuż krzyży na drzewach rozgraniczających Solec i → Wolę Solecką od G. i Boisk do modrzewia (krzypnitum alias modrzewowego) na Oranym Łęgu (orany lvg), tu też zakończono rozgraniczenie, dalej bowiem dobra klaszt. graniczą z wsią Białobrzegi (ib. 6279); 1519 ponieważ tenutariusz solecki Abraham Józefowicz, twierdząc, że pewne role i bór z barciami zostały niesłusznie włączone do dóbr kl. święt., zniszczył usypane w 1512 r. kopce graniczne, Stanisław z Tęczyna pkom. z. sand. w obecności specjalnie delegowanego przez króla Krzysztofa Szydłowieckiego wwdy i star. generalnego krak. oraz kanclerza Królestwa Polskiego ponownie przeprowadza rozgraniczenie między król. dobrami Solec i Wola Świesielska [ob. Wola Solecka] a wsiami Boiska i G. wchodzącymi w skład klucza braciejowickiego posiadłości kl. święt. Wg zeznania starców z Solca i Woli Świesielskiej granica z dobrami klaszt. wiodła od brzegu Nowej Wisły czyli Przerii lub Krępianki (nove vÿsle alias przerya seu krempÿanka) przez role folw. braciejowickiego do granic wsi Białobrzegi, przy czym tereny od tej linii do rz. Przerii oraz wsi Boiska z dawna należały do króla. Z kolei kl. święt. za pomocą dok. z l. 1391, 1459 (→ p. 3) oraz dawnych znaków granicznych, tudzież świadectwa starców udowodnił, że ta biegła i biegnie od wzgórza k. rz. Przerii czyli Krępianki, której oba brzegi należą do Boisk i G., rowem do drogi z Solca do G. i Boisk, za nią miedzą do boru i przez bór wzdłuż 34 kopców granicznych. Jednakże ulegając naleganiom Krzysztofa Szydłowieckiego i nie chcąc utracić łaski królewskiej, opat Piotr oraz przedstawiciele konw. zrezygnowali na rzecz króla z ról na polu aż do rowu, którym prowadzi nowa granica, zachowując jednak brzeg od strony dóbr klaszt., począwszy od kopców po obu stronach rz. Przerii k. wzgórza nad nią aż do jazu klaszt., oraz zastrzegając sobie wolne przejście przez las Kłodzie (Clodzie) [→ Kłudzie] do tegoż jazu, a także wolny wyrąb w tym lesie drzew i krzewów na potrzeby jazu. Nowa granica prowadzi od kopca nad brzegiem Nowej Wisły, czyli Przerii lub Krępianki, przy rowie pod wzgórzem leżącym powyżej lasu Kłodzie, z lewej strony idąc z tego lasu do pól nad tym rowem, tymże rowem do pola i drogi z Solca do G. i Boisk. Stąd do kopca usypanego w obniżeniu, czyli „w smugu”, pod wzgórzem leżącym powyżej drogi z młyna soleckiego do G. i Boisk, z lewej strony, drogą przez pola, za nimi borem do drogi zw. Grobelna, za nią przez „czystą dąbrowę” do Bodzanowego Łęgu (Bodzanów lug), a stąd za znakami krzyża na drzewach do Oranego Łęgu (oranij lug), gdzie granica wsi Białobrzegi (ib. 6181); 1530 mieszczanie Solca otrzymują od króla m.in. na własny użytek lasy „Zaprzenskie” i Kłodzie, pastwiska „Lązek”, ogrody, łąki, jeziora-Bagienka Bobrowy, Wielka Niwa, „Karaskowskye” i „Trczynne” oraz rz. Wisłę z brzegiem od „Vsczyce” Ostrówek do granic dóbr kl. święt. (MS IV 5540; LS 1564-5 276; LS 1789 I 7); 1530, 1565 potwierdzenie granicy między Solcem i Wolą Świesielską a posiadłościami kl. święt. wytyczonej w 1519 r. (AG 6282; Wiś.Ił. 217); 1554 do Solca należą role zw. „Lusini” od dóbr kl. święt. do granic Krępy (LS 1660-4 I 172); 1592 graniczy z Jarnołtowicami przez Wisłę, niegdyś znaną jako Przeria (AG 6343; → Boiska); 1660-4 graniczy z Jarnołtowicami (LS 1660-41 185); 1680 → Boiska; ok. 1733 po wsi G. „teraz szeroko Wisła płynie” (Jabłoński 204); przed 1766 r. wieś G. z rolami i dobrami została zupełnie zniszczona przez ciągłe wylewy Wisły (AG 1927, 1929); 1780 → Boiska; 1786 „chałupa Goszcza” zaznaczona na północnym krańcu kępy wiślanej, na NE od wsi Kępa Gostecka (Perthées).

3. Własn. szlach., od 1459 r. kl. święt.

1317, 1330 Władysław Łok. dwukrotnie przenosi na pr. średz. posiadłości br. Dzierżka i Ostasza, w tym G. (ZDM IV 895; Mp. II 602); 1380 w dziale między synami Eustachego Piotrowi przypadają m.in. dwie wsie G. leżące po obu stronach rz. Przerii oraz wieś Boiska (ZDM I 161); 1391 Jan Wiesioło zabezpiecza na G. i Boiskach 500 grz. posagu swojej ż. Katarzyny (AG 5643; Mp. IV 1032 z błędną datą); 1418 Jan z G. (J. Baudouin de Courtenay, Roty przysiąg z archiwum radomskiego, „Materiały i Prace Komisji Językowej” II, 1906, 21, s. 299); 1427 nowy właściciel G., Goworek z Chobrzan, oraz opat święt. prowadzą spór o granice między G. a Braciejowicami, rozpoczęty przez opata jeszcze za czasów dawnych właścicieli G. (Mp. IV 1243); 1459 w zamian za 1/2 wsi Podgrodzie w pow. szydłowskim i 50 grz. Krzesław z Kurozwęk kaszt. lub. nabywa od Marcina ze Zdun wsie G. i Boiska wraz z brzegiem Wisły, obu brzegami rz. Przerii i jazem, co do Wigilii Bożego Narodzenia [24 XII] potwierdzić ma Paweł, br. Marcina. Transakcję tę w 1464 r. potwierdził sąd z. sand. (AG 5652);

1459 Kazimierz Jag. potwierdza nadanie przez Krzesława z Kurozwęk kaszt. lub. opactwu święt. wsi G. i Boiska oraz zrównuje je w prawach z innymi wsiami opactwa (ib. 6279); 1470-80 własn. kl. święt. Folw. klaszt., 1 pole folwarczne znajduje się za Wisłą, 8 łkm., karczma z rolą i jezioro zasilane przez Wisłę corocznie wydzierżawiane1Folw., karczma i jezioro mogą być tymi samymi, które opisał Długosz przy → Braciejowicach, jaz z 7 przegrodami na Wiśle dający wiele ryb. Kmiecie płacą po 0,5 grz. czynszu, dają po 30 jaj, 2 koguty, 1 serze, nie dają sepu, pracują po 1 dniu tyg. własnym wozem lub pługiem, odrabiają obie powaby 2 kosiarzami i 1 kosą, karczma płaci 0,5 grz. czynszu (DLb. III 241; II 573); 1526 pobór z 2,5 ł. i karczmy (ASK I/8 176v);

1529 należy do stołu konw., płaci 1/16 grz. czynszu (LR 350); 1530-1 pobór z 3 ł. i karczmy (ASK I/10 148v, 391); 1538, 1540 → Boiska; 1569 opat święt. daje pobór od 10 kmieci na 1,5 ł., 1 zagr. z ogrodem i z karczmy (ib. I/7 422); 1569 dzierż. Andrzej Klonowski daje pobór z 1,5 ł., od 2 zagr. z ogrodem i 2 komor. (ib. I/8 579v; Paw. 321); 1570 opat święt. daje pobór z 1,5 ł., od 2 zagr. z ogrodem i 3 komor. (ASK I/7 288, 383, 475); 1576 [dzierż.?] Piotr Kowalski daje pobór 1,5 ł., od 2 zagr. bez roli, 4 komor. i z karczmy (ib. I/8 517); 1577 star. solecki daje pobór z 1,5 ł., od 2 zagr. z ogrodem, 2 komor. bez bydła i z karczmy (ib. 724v);

1650 należy do stołu konw. (AG 1913-5, 1917); 1650 konw. święt. daje pobór z 19 domów, 1,5 ł., od 2 zagr. z ogrodem, 2 komor. oraz z roli karczmy (AG nab. 936 9v); 1651 należy do stołu konw., 7 kmieci, 1 półrol., 7 zagr., 2 chał., 6 komor., karczma, Piskorek. Wszyscy płacą czynsz na ś. Marcina [11 XI], kmiecie po 12 gr, półrol. po 6 gr, zagr. po 3 gr, chał. po 1 gr, karczmarz Jakub Gazda 20 fl. oraz następne 20 fl. zamiast roboty, Piskorek z półrolka 20 fl. oraz następne 20 fl. zamiast roboty. Poddani uiszczają daniny jak w → Głodnie, z tym że dają także przędzę konopną i zgrzebną jak w → Boiskach (ib. 10, 16, 17-7v); 1662 pogłówne od 84 poddanych (ASK I/67 102); 1673 pogłówne od 83 mkw wsi (ib. 270).

4. 1317, 1330 → p. 3; 1553 Zygmunt A. przenosi na pr. niem. wyliczone włości kl. święt., w tym G. i Boiska (AG 1909).

5. Do XV w. wieś par., dzies. należały zapewne najpierw do miejscowego pleb., następnie do pleb. Solca i kl. święt., od 1777 r. tylko do pleb. Solca.

1328 par. G. wymieniona w spisie świętopietrza (MV I 309); 1350-1, 1354-5 prebendarz G. płaci dzies. pap., taksa 2 grz. (MV II 374, 386); 1373-4 par. nie zapłaciła dzies. pap. (MV IX 20, 40);

1470-80 wieś w par. Solec. Z 8 łkm. dzies. snop. i kon. wart. do 4 grz. dowożą kl. święt., z folw. klaszt. dzies. należy do pleb. Solca, a z 1 pola za Wisłą dzies. na zmianę2W innym miejscu Długosz pisze, że pobiera ją tylko pleb. Solca (DLb. III 241) otrzymują pleb. Solca i kl. święt. (DLb. II 573; III 241, 243); 1529 dzies. snop. wart. 1,5 grz. należy do stołu konw. (LR 351); 1542-3 wieś zniszczona przez Wisłę nie oddaje kl. święt. dzies. (Gacki 280); 1652 dzies. snop. należy do stołu konw. (AG nab. 936 1, 2v); 1721 dzies. pobiera na zmianę pleb. Solca i kl. święt. (Wiś.Ił. 223); 1776-7 → Braciejowice.

6. 1542-3 → p. 5; ok. 1733 → p. 2.

7. Gacki 211, 240, 248, 254, 275; SG III 956; Wiś.Ił. 223-4; Wojciechowski 1930 150; Szafran 141, 187; SHGL 37; Sułowska 32, 43, 46-7, 64, 67, 70, 118; Osady 54-5; Derwich 1992 wg indeksu; 1992a 65-7; Rozwałka 77-8, 179, 194, 205, 212.

Uw. W świetle źr. wyraźnie rysują się losy G. Na początku XIV w. leżała na lewym brzegu Wisły. Przesunięcie się głównego koryta rz. sprawiło, że już przed 1380 r. została podzielona na pół przez Przerię, zwaną w l. 1512-19 Nową Wisłą i Krępianką. Odtąd środek wsi przesuwa się na prawą stronę głównego koryta Wisły. Już przed 1427 r. G. graniczy z Braciejowicami, leżąc najpewniej na tej samej co one i Zakrzów kępie wiślanej. Tak jest w l. 1470-80, gdy za Wisłą pozostało już tylko 1 pole folwarczne. Kolejne przesunięcia koryta Wisły oddzieliły G. od Braciejowic, które znalazły się na stałym lądzie na prawym brzegu, pozostawiając ją samotną na znacznie zmniejszonej kępie wiślanej. Może nastąpiło to po 1651 r., gdy G. była jeszcze sporą wsią, a przed ok. 1733 r., gdy, jak pisze Jabłoński 204, po jej terenie płynęła Wisła. Zniszczenie nie było jednak od razu kompletne, skoro w 1721 r. brano z niej dzies., o którą w l. 1776-7 prowadzono proces. Na mapie Perthéesa umieszczono jeszcze 1 chałupę G., ale brak już G. w Spisie z 1787 r. Nowa lokacja Kępy Gosteckiej w 1789 r. objęła tę samą kępę wiślaną, na której znajdowała się owa chałupa. Kępa ta istniała jeszcze w l. 1801-4 (Haldesfeld). Dalsze przesunięcia koryta Wisły sprawiły, że Kępa Gostecka znalazła się na stałym lądzie, na prawym brzegu Wisły, ponownie k. Braciejowic.

1 Folw., karczma i jezioro mogą być tymi samymi, które opisał Długosz przy → Braciejowicach.

2 W innym miejscu Długosz pisze, że pobiera ją tylko pleb. Solca (DLb. III 241).