GRUTA

(1222 las Gruth, 1282 Frankenhayn, Vrankinhain, Franckenhayn, Frankkenhayn, 1438 Grutta, Frakenhagen) 8 km na SE od Radzynia Chełmińskiego.

1. 1435 wieś, wójt. rog. (Fr. 1, 159); 1570 pow. chełm., stwo rog., par. G. (Bi. 32, 76).

2. 1222 Konrad maz. nadaje bpowi Chrystianowi las G. oraz wsie dookoła (pr U 1/1, nr 41); 1325 G. graniczy z wsią Okonin (Pr U 2/2, nr 500); 1341 G. graniczy z wsią Niewałd (Pr U 3/1, nr 363); 1565 wieś G. położona o milę od zamku rog. graniczy z Sadlnem, Dobrem1Wg wydawcy S. Hoszowskiego zapewne Orle i Słupem, jez. zwano Gruckie, z którego łowią do zamku, a z połowu dają cz. sołtysowi i chłopom wedle zwyczaju, przy wsi puszcza (Lustr. 143).

3. 1435 własn. Zak., 148 ł., z czego 8 ł. sołt., 4 ł. pleb., 136 ł. czynsz., 7 karczem; za użytkowanie jez. wieś płaci 3 grz., z czego 2 1/2 grz. plebanowi; 1442 130 ł. (Fr. 1, 159-61); 1565 własn. król. stwa rog., na gruncie urodzajnym, 138 ł., w tym 9 1/2 ł. sołt., na nich 2 sołtysów, 4 ł. kośc., 124 ł. chł., na nich 60 chłopów, 6 karczmarzy, 16 zagr. (Lustr. 143); 1570 własn. król., 9 1/2 ł. sołt., 124 1/2 ł. czynsz., 5 karczem i 1 karczma „doroczna”, 21 zagr., garncarz, kowal, kuśnierz, szewc, 11 komorników, 2 luźnych, 2 rybaków, szkot, który jeździ wózkiem w 1 konia z towarem (ŹD 8); 1577 Stefan Batory potwierdza sołtysowi Naciankowi 2 ł. zwane Lynski i karczmę „Bergkrug” (Pr. 1, 159-61).

4. 1282 mistrz kraj. Mangold wznawia Konradowi de Leiwitz przyw. lokacyjny swego poprzednika Ludwika dla Hermana de Meynyngen na 108 ł. przy jez. Księżym (Lomme); Konrad ma 1/6 obszaru wolną od czynszu i służby, 6 ł. wolno mu wybrać dowolnie, resztę jak wypadnie w dziale z innymi; pozostałe mają być osadzone na pr. niem. za czynszem 9 szk. srebra z łanu, od czego przysługuje 11 lat wolnizny z zachowaniem praw bpich, ponadto 2 ł., na których zbudowana jest wieś F. i role na drogi szerokości 5 prętów są wolne od czynszu; uposażenie kościoła 8 ł., z czego 4 ł. ma uprawiać pleban, a z 4 ma otrzymywać czynsz; gdyby wojna wybuchła w okresie wolnizny, odpowiednio się ją przedłuży; w razie doprowadzenia do użytku większej przestrzeni sołtys otrzyma z niej 1/6, a z reszty będzie obowiązywał czynsz; mieszkańcy mają pr. rybołówstwa na użytek własny i sprzedaż, wolno zakładać karczmy, z których po upływie wolnizny będzie obowiązywał czynsz po 1 1/2 grz., wolno sprzedawać chleb, sołtys ma 1/3 opłat z sądownictwa (Pr U 1/2, nr 410); 1315 w. m. Karol z Trewiru zezwala mieszkańcom wsi F., którzy poprzednio zrzekli się pr. korzystania z otaczających jezior, łowić ryby na otaczającym gród jez. Księżym2Być może, że jez. to obejmowało przestrzeń dziś. jez. Księżego i Dużego; por. p. 8 położenie grodziska, oraz na jez. Wilczak (Einliczense) za czynszem 16 szk. z łanu, z wyjątkiem łanów plebana, sołtysa Ottona i jego towarzysza Henryka Vrenschora, którzy mają w tychże jez. wolne rybołówstwo (Pr U 2/1, nr 123).

5. 1324 pleban Jan w V. śwd. (UC nr 204); 1445 par. F. w planie synodu laickiego bpstwa chełm. (UC nr 578); 1520 uposażenie par. 4 ł. (F 6-10 721); 1565 mieszkańcy wsi płacą plebanowi po 1 ćw. żyta i 1 ćw. owsa z domu, a bpowi dzies. po 1 ćw. pszenicy i 1 ćw. owsa z domu (Lustr. 143); 1647 kościół Ś. Mikołaja (DCh 529); pochodzi z początku XIV w., późniejsze renowacje (BK 2, 505-9).

6. 1452 F. miejscem spotkania członków Związku Pruskiego okręgów rog., grudz. i radz. (AST 3, 424).

8. Grodzisko wczesnośredn. między jez. Księżym i Dużym (Łęga 541; Ziel. 27).

1 Wg wydawcy S. Hoszowskiego zapewne Orle.

2 Być może, że jez. to obejmowało przestrzeń dziś. jez. Księżego i Dużego; por. p. 8 położenie grodziska.