2A. Granice dóbr T.: 1245 (fals. ok. 1548¹Taką datę nosi potwierdzenie tego dok. przez króla Zygmunta Augusta, poprzednio rzekomo potwierdzał go również król Zygmunt Stary w 1546 (MK 76, 135), → Czarnków – dobra, p. 3: falsyfikaty czarnkowskie) granica [północna] dóbr Gołęża, Biała i Rozdruzga, nadanych [rzekomo] Sędziwojowi z Czarnkowa, biegnie od brodu Angel kolejno przez kraniec jez. Martwia, Białe Błoto, wzgórza zw. Clarus Mons i Longus Mons, koło źródeł rzeki opływającej Człopę [→Słopica, obecnie Cieszynka], koło spalonego [sic] kamienia (lapis adustus), przecina rzekę wypływającą z jez. Bukowo [→Bukownica], dochodzi do rz. Zglinica (tu: Szilnicza) koło Niekurska, potem przechodzi koło brzóz²W or. „ad betas”. Łacińskie słowo „beta” (ćwikła) zamiast „betula” (brzoza) użyto tu najpewniej omyłkowo. Interpretację tę potwierdzają opisy tejże granicy z lat 1545 i 1646, gdzie czytamy: „usque ad betas, to znaczy do miejsca zw. Brzezie” (PG 87, 304v-395v; PG 255, 118) do doliny i wzdłuż tej doliny³W źródle „ad vallum nuncupatum parowa” (vallum = wał), ale w l. 1545 i 1646 ten sam obiekt nazwano „vallis”, co odpowiada polskimi słowom dolina i parów do rz. Jarząbek, a stąd do rz. Łomnicy i wzdłuż niej do rz. Noteś⁴W 1646 opis granicy wsi Biała z dobrami Tuczno rozpoczęto od narożnika położonego k. źródeł rz. Łomnicy (PG 255, 117) (Wp. 1 nr 249).

1545 postępowanie graniczne odbywa się w miejscu zw. Łomnica [zapewne nad rzeką o tej nazwie]; Czarnkowscy ukazują [północną] gran. swych dóbr, powołując się na postępowanie graniczne z 1542: gran. idzie od rz. Łomnicy, która oddziela m. Czarnków i wieś Białą od Chwarstnicy, do parowu⁵W or.: „ad villam [!] alias do parowy”, ale chodzi tu najwyraźniej o słowo „vallis” (dolina), a stąd do rz. Jarząbek, dalej wzdłuż parowu do Brzezia⁶W oryginale: „ad betas alias do Brzezia” (→przyp. 2) i koło lasu zw. Niekursko (Nychursko) i lasu Olszyny do kamienia gran., a następnie parowem do Zgniłego Zdroju, do źródła przy wzgórzu Longus Mons i do wzgórza Clarus Mons; wzgórza te leżą między miastami T. i Czarnków, a wzgórze Clarus Mons opada (declinatur) ku wsi Miłogoszcz; dalej gran. biegnie do Album Lutum, potem przez kraniec jez. Stara Martwia do brodu Angelfort na rz. Sitnicy [Angel to węgieł, a więc bród ten był zapewne narożnikiem granic kilku wsi], który dzieli wieś Gołężę w dobrach Człopa od wsi Marta w dobrach T. (PG 87, 304v-305v); 1550 cd. tego sporu (PG 93 k. 89v-90, 194v-203).

2B. Zasięg dóbr T. 1337 ziemia [dobra?] T. należąca do Lud. [Ludwika?, Ludolfa?] Wedla obejmuje wsie os. Schulzendorf [obecnie Jeziorki], Knakendorf [obecnie Rzeczyca], Lubsdorf [obecnie Lubiesz], Stubowo oraz wsie opust.: Stralenberg [obecnie Strzaliny], Mielęcin, Bercholt [obecnie Brzeźniak], Ruschendorf [obecnie Rusinowo], Miłogoszcz i Marta [obecnie Martew] (Golmert 27; Raumer 104).

1532 Mac. Tuczyński de Wedel odstępuje swym ss. Janowi, Krzysztofowi i Stanisławowi m. T. z wsiami Złotowo, Schulzendorf, Knakendorf, Marcinkowice, Lubsdorf, Meleidorf⁷Nie było wsi o takiej nazwie w dobrach T.; prawdop. jest to zniekształcona nazwa wsi Mielęcin, która w dalszym ciągu tego wyliczenia została powtórzona w formie: Melanthin, Nakielno, Stręczno, Hermansdorf [obecnie Rutwica], Stubowo, Stralenberg, Ruschendorf, Mielęcin, Miłogoszcz, Marta, Bercholt, Bytyń, Arnsfeld [obecnie Gostomia], Dykowo [obecnie Dzikowo], Prusinowo, Znyerrawy (Querramy) [obecnie Chwiram] oraz części wsi Łowicz, Giżyno i Brunkowo [obecnie Bronikowo] w pow. wał. (MK 47, 319v-321; Acta Tomiciana, t. 14, Poznań 1952, nr 30; MS 4 nr 16277 reg.).

1562 bracia Krzysztof i Stanisław Tuczyńscy dzielą się majątkiem: każdy z braci otrzymuje 1/2 m. T., 1/2 zamku, 1/2 młynów i 1/2 folw. tamże (z miasta należy się 6 1/2 grz. i 9 gr rocznie miary i liczby polskiej, a z młynów 7 małdrów żyta), a także 1/2 mł. Pilawskiego [na rz. →Piła, obecnie Piławka], 1/2 mł. w Stręcznie, 1/2 dziedzin opust. Chwiram, Hersweld [Arnsfeld], Barkhuld [Bercholt]; ponadto Stanisław otrzymuje wsie Marcinkowice, Próchnowo [od 1490 Tuczyńscy posiadali tę wieś jako lenno od elektora brand., →p. 3: Mac. Tuczyński], Mielęcin albo Chwarstnicę, Hermansdorf, 1/2 Brunkowa, 1/2 Marty, połowy części we wsiach Giżyno i Łowicz oraz 1/2 młyna tamże, a także cały Linstorp [niezident.], 3 kmieci w Schulzendorf; w tych wsiach należą mu się wszystkie podatki od poddanych i manów, do których należą Jurga i Joachim Anklamowie w Brunkowie, Piotr Bolt w Dykowie i w Stubowie, Asmusz i Lempart w Ruschendorf, Joachim [i] Marek Złotowscy w Złotowie, Asmusz, Kerstan i Joachim Reczowie w Miłogoszczu i Schulzendorfie; Krzysztof oprócz wymienionych wyżej części otrzymuje wsie Nakielno, Prusinowo, Knakendorf, 3/4 Stręczna, 1/2 Dykowa, 1/2 Stubowa, 1/2 Marty, 7 kmieci w Schulzendorfie oraz 1/2 części we wsiach Giżyno i Łowicz z 1/2 mł. w Łowiczu oraz opust. Hermansdorf; do części Krzysztofa należą manowie: Joachim i Walenty bracia z Brunkowa, Krzysztof Bolt z Dykowa i Stubowa, bracia Dawid, Matys, Jan, Jurek z Ruschendorfu, bracia Lempart i Kasper Złotowscy ze Złotowa i Schulzendorfu, Michał i Joachim bracia Reczowie ze wsi Schulzendorf; podział jezior: Stanisław otrzymuje Okunko na Marcinkowicach, jezioro [bez nazwy] za dworem tamże, jez. Reczko leżące w łąkach w stronę wsi Lubsdorf, jez. Drecz [na E od jez. Bytyń] oraz stawy na T.: Wielga Łąka, staw ku wsi Złotowo, staw poniżej Wałeckiej Łąki i staw na potoku k. drogi do wsi Stralenberg, a Krzysztof otrzymuje jeziora Samith, Glinki, Stręczyńskie, 2 jez. Dziersnie oraz stawy na T.: Lupstowskie [jezioro], Łęka Wałecka, staw pusty za Długim Mostem w stronę wsi Stralenberg; lasy oraz jeziora Bytyń, Nakło, Tuczno, Chwarstnickie (Quartniczskie) albo Mielęcińskie (Melentińskie) i Marcskie (Martskie) mają być wspólnie używane; ze wsi Próchnowo [enklawa brand. w pow. wał., która przypadła Stanisławowi] podatki i służby należą się Janowi margr. brand. (PG 106, 555-557v).

3. Własn. rycerska, rodziny Wedlów. [Wedlowie byli rodziną pochodzącą z Holsztynu, od połowy XIII w. osiadłą na ziemiach zanoteckich zdobytych przez Brandenburgię i odgrywającą wielką rolę w brand. Nowej Marchii⁸O ich początkach na tych ziemiach: H. Cramer, Die Herren von Wedel im Lande über der Oder: Besitz und Herrschaftsbildung bis 1402, „Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands” 18, 1969, s. 63-129. Ich genealogię trudno dokładnie odtworzyć⁹Genealogią Wedlów zajął się G. J. Brzustowicz, Czasy Wedlów. Historia Drawna i Tuczna w czasach rodu von Wedel (do połowy XIX w.), Choszczno 2003 (dziejów T. w XIV-XVI w. dotyczą s. 58-63 oraz tabl. genealogiczne 9 i 10 na s. 79-80); tenże, Rycerstwo ziemi choszczeńskiej XIII-XVI wieku. Polityka, gospodarka, kultura, genealogia, Warszawa 2004 (T. dotyczą s. 329-347, 389-399 oraz tabl. 33-35 na s. 446-448); tenże, Średniowieczni Wedlowie na Tucznie, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 11, Warszawa 2007, s. 155-184 (bez tablic). Jego ustalenia w kolejnych opracowaniach różnią się między sobą poważnie, co utrudnia korzystanie z wyników jego pracy. Nie prostujemy też dalej szczegółowych rozbieżności między jego a naszymi ustaleniami. Dzięki pogłębionej kwerendzie udało się nam ustalić ciąg pokoleń z połowy XV w.: Henning – Marek – Maciej. Byli rodziną szeroko rozrodzoną, używali charakterystycznych i często powtarzających się imion, a ich powiązania rodzinne są w źródłach trudno uchwytne (np. rzadko podawali imiona ojców). Stosowane w Brandenburgii nadawanie w lenno dóbr szerszym grupom osób z jednej rodziny „do wspólnej ręki” powodowało, że w następnych pokoleniach zarówno w T., jak i w in. gniazdach rodzinnych, współżyli ze sobą liczni kuzyni, coraz dalej ze sobą spokrewnieni. Dlatego w hasłach poświęconych miastu i dobrom T. trzeba było niekiedy uwzględniać niektórych Wedelskich zwanych czasem Frydlandzkimi, którzy występowali jako współwłaściciele T. Stało się to możliwe dzięki poszerzeniu zakresu kwerendy, w stosunku do tego, czym rozporządzaliśmy na etapie opracowywania hasła →Frydland. Pewną trudność stanowił też podział materiału źródłowego między hasło Tuczno – dobra, a Tuczno, p. 6, gdzie staraliśmy się zbierać przekazy dot. politycznych losów T.]

1296 (rzekomo) Hasso Wedel →Tuczno, p. 2; 1306 (wzm. z 1604) Hasso Wedel z T. sprzedaje Krzysztofowi Bolten mieszcz. z T. 7 ł. we wsi Stralenberg za 60 grz. „vinconum” [drobna moneta stosowana w Brandenburgii]; łany te były poprzednio w posiadaniu Henryka Welenanta (PrU 1/2 nr 849; Chmielewski 237).

1331 Ludwik Wedel rycerz i jego brat Lambrecht giermek (Junckherre) z T. nadają miastu T. pr. brand. →Tuczno, p. 4; wśród świadków występują inni Wedlowie: Henryk brat [Ludwika?], Henryk syn Ludwika (Schultz 97-98); 1335 Lud. Wedel →p. 2B.

1349 w [par.] T. jest 111 ł. os. (Wp. 2 nr 1284).

1364-68 Ludek Wedel z T.: 1364 tenże Ludwik z T. oraz in. członkowie rodziny Wedlów, a także inni panowie z Nowej Marchii, otrzymują poręczenie od Ottona margr. brand., że w razie podziału Marchii między Ottona i Ludwika Rzymianina, utrzymają oni swoje uprawnienia [w tym prawa do swych lenn?] (CDB A 18 s. 138 nr 68); 1368 tenże, a także [in. Wedlowie] Hasso z Falkenburga, Czulisch syn Henryka, Czulisch, Henning syn Hansa, biorą po stronie pol. udział w rokowaniach star. wlkp. Wierzbięty o pokój z Brandenburgią (CDB B 2 s. 491-492 nr 1096; Wp. 3 nr 1607).

1373 T. posiadłość Wedlów [jako jedyne miasto z terenu późniejszego pow. wał.] wymieniono w opisie Marchii Brand. (J. Schultze, Das Landbuch der Mark Brandenburg von 1375, Berlin 1940, s. 5).

1373 Ludek, Czulisz, Fryderyk i Ludwik Wedlowie z T.¹⁰W tym samym akcie wymienieni zostali Wedlowie z Frydlandu o podobnych imionach: Czulisz, Henning, Ludwik i Klaus wraz z in. Wedlami składają hołd cesarzowi Karolowi IV [jako władcy Brandenburgii] i jego synom; cesarz potwierdza lenna posiadane przez Wedlów, w tym m. in. 5000 włók lasów i pastwisk między granicą z Prusami na Gwdzie, z Polską na Noteci oraz →Margrabską Drogą, stanowiącą gran. z ziemią szczecinecką nal. do książąt [pomorskich] (J. Schultze, Das Landbuch, s. 5, 66; CDB A 18 s. 148-150 nr 84-85; Reg. 1 nr 1015); 1375 T. wymienione wśród miast (municiones) na E od rz. Odry, będących w posiadaniu Wedlów (J. Schultze, Das Landbuch, s. 66).

1378 Janusz Wedelski, który trzyma m. (municipium) Człopę w zastawie od braci Jana i Winc. Czarnkowskich, zebrawszy pieszych z dóbr T. i Człopa (de Thuczensi et Czlopensi districtibus)¹¹Districtus oznacza tu niewątpliwie dobra lub okolicę, nie zaś jednostkę administracyjną napada na ziemie ks. pom. Świętobora w okolicy Pyrzyc; Świętobór z pomocą stryja ściga wycofujących się z łupem, którzy, choć mogli uciec porzuciwszy te łupy, decydują się na bitwę i ponoszą klęskę; ginie ich 350, z czego ok. 100 zabito w jez. położonym k. pola walki (MPH 2, 689 – Kronika Janka z Czarnkowa; Długosz opisuje te wypadki dwukrotnie, pod 1368 i 1380: DA lib. IX 339; DA lib. X 72-73).

1385 Hasso [Wedel] z T. występuje wśród świadków aktu kupna jez. Pritzen [Przeczno?] przez klasztor w Marienwalde [obecnie Bierzwnik, 10 km na NW od Dobiegniewa] (CDB A 19 s. 480 nr 53-54).

1389 bracia Czulisz i Borisso! [Hasso?¹²Imię Borys było u Wedlów nieznane. Dok. znany jest tylko z pol. streszczenia] Wedlowie z T. →Tuczno, p. 5B.

1403-09 Hasso Wedel [kuzyn Lamprechta]: 1403 tenże z T. oraz Jurga [Jerzy] Wedel; wielki mistrz krzyżacki w liście do Bogusława ks. słupskiego wspomina o rozbojach czynionych przez Hassona na Pomorzu, a przez Jurgę w Nowej Marchii (Neumark nr 100); 1406 [tenże?] Hasso posiadacz T. jest lennikiem króla pol., 1409 18 VIII tenże poddaje T. wojskom krzyżackim →Tuczno, p. 6; 1409 15 IX tenże pan T., w imieniu swoim i dzieci swego kuzyna Lamprechta, oddaje na czas trwania wojny pol.-krzyżackiej zamek i m. T. Zakonowi Niemieckiemu, zastrzegając sobie zboże we wsi Stralenberg, folw. (Ackerhof) i 6 włók w T., wolne rybołówstwo w jeziorach i dożywocie dla żony Lamprechta w Knakendorf (Neumark nr 241); [1412] tenże i jego towarzysze z T. →Tuczno, p. 6.

1410 Henning T. [syn Lamprechta] strzeże zamku T. (Neumark nr 252; Reg. 1 nr 1380); 1414 wójt Nowej Marchii donosi wielkiemu mistrzowi o poczynaniach Henninga Wedla z Frydlandu oraz Fryderyka Wedla [ss. Lamprechta?] (Reg. 1 nr 2169); 1415 wójt Nowej Marchii zawiera porozumienie z Wedlami z T., Drahimia i Frydlandu (Neumark nr 365; Reg. 1 nr 2226; CDB A 18 s. 171-172 nr 108-109); 1416 Henning [Wedel?] z T. [syn Lamprechta?], domownik (familiaris) Michała Blidy oficjała pozn. (Wp. 5 nr 232).

1421-41 synowie Lamprechta: 1421 Hasso, Henning, Henryk, Jakub, Fryderyk bracia Wedlowie [ss. Lamprechta] oraz [inny?] Henning [Wedel] z T., a także Henning [Wedel] z Frydlandu starają się o odzyskanie zamku Neuwedel [obecnie Drawno k. Choszczna] zabranego im przez wójta Nowej Marchii; wzm. o Jakubie i Fryderyku Wedlach (CDB A 18 s. 178-180 nr 116, 117); 1422 tenże Hasso von Wedel z T. jest jeńcem u wójta Nowej Marchii; wójt, mimo zalecenia wielkiego mistrza, nie może go zwolnić, dopóki Hasso nie zadośćuczyni za wyrządzone wójtowi szkody (Neumark nr 494); 1422 Fryderyk [Wedel] z T. [syn Lamprechta?]; Andrzej z Danaborza sędzia deputowany [przez króla pol.?], urzędujący pod zamkiem Drahim, wydaje wyrok w jego sprawie: ma on zrezygnować na rzecz Jana ze Studzieńca [k. Chodzieży] z cz. wsi →Chwarstnica, którą posiadał niegdyś zm. ksiądz Biskupiec, stryj tegoż Jana (PZ 9, 138v); 1425 ciż Hasso, Fryderyk i Henning Wedlowie, ss. Lamprechta z T., a także Henning Wedel z Frydlandu, wspólnie z in. członkami rodziny zabiegają o odzyskanie lenna Neuwedel (CDB A 18 s. 182-183 nr 119; Reg. 1 nr 2220); 1431 Hasso z T. i Jakub z Frydlandu →Tuczno, p. 6; 1431-32 Henning Wedel, syn Lamprechta Wedla z T. (Neumark nr 691; Reg. 1 nr 5898); 1432 wójt Nowej Marchii donosi wielkiemu mistrzowi, że tenże Henning z T. napadł na Tomasza Koppicz mieszcz. z Freibergu [niezident.] (Neumark nr 695); 1432 [tenże?] Henning Wedel (związany z Wedlami z T. i z Frydlandu) aresztowany z polecenia bpa kamieńskiego (CDB A 18 s. 187 nr 124); 1436 [tenże?] Henryk →niżej; [1437?¹³Taką datę sugerują wydawcy Reg. 1 nr 7405. Nie wiadomo, na jakiej podstawie w haśle →Drahim umieściliśmy tę wiadomość pod 1421, dok. bez daty] Henning i Jakub Wedlowie z T. [ss. Lamprechta?]; Jakub burgr. [pol.?] w Drahimiu donosi im, że król Władysław zlecił, aby strzec zamku w Falkenburgu, a także o tym, że [król?] ma bliżej nieokreślone plany dot. Dramburga [obecnie Drawsko Pomorskie] (Neumark nr 1521; Reg. 1 nr 7405); 1441 [tenże?] Henryk, Jakub z Frydlandu →niżej.

1431-1522 Wedlowie z Marcinkowic k. Tuczna¹⁴Niejasne są ich powiązania rodzinne z Wedlami z T., wiadomo jedynie, że oprócz nich udziały w Marcinkowicach miał już w połowie XV w. Jan Wedelski, a potem Marcinkowice wchodziły w skład dóbr T: 1431 Hans z Marcinkowic →Tuczno, p. 6; 1441 tenże śwd. →niżej (CDB A 18 s. 190 nr 128); 1466 Jan [Wedel?] Marcinkowski star. w Drahimiu posłany przez króla do ks. pom. Henryka w sprawie zajęcia Człuchowa przez Pomorzan (DA lib. XII 140; G.Star. 39); 1468 Wit [= Wedego?] Marcinkowski z Marcinkowic [członek rodziny Wedlów z T.?] (ACC 47, 41); 1522 Dawid Wedelski dz. w Marcinkowicach, niegdyś tenut. w Drahimiu razem z Golczami (PG 71, 156).

1436 Hasso von Wedel, Henning i ss. Fryderyka z Neuwedel, Hasso z Falkenburga, [inny?] Wedel z Neuwedel oraz Henryk z Falkenburga na T., wasale wielkiego mistrza, którzy w czasie wojny [pol.-krzyżackiej] złożyli hołd królowi pol.; wielki mistrz uwalnia ich od odpowiedzialności i pozwala im spokojnie mieszkać w jego państwie lub sprzedać dobra (Neumark 835; Reg. 1 nr 7202).

1441 Hasso stary i Henryk Wedlowie z T. oraz inni Wedlowie (Henning z Frydlandu, Hans z Marcinkowic oraz Jakub z Frydlandu) sprzedają wieś Dalow [obecnie Dalewo k. Drawska Pomorskiego] wójtowi Nowej Marchii (CDB A 18 s. 190 nr 128; Reg. 1 nr 2543).

1442-61 Jan Wedel albo Wedelski, miecznik pozn. 1444-61¹⁵Poprzednim miecznikiem pozn. był Jan z Bnina, który zm. w 1440 (UDR I/1 nr 375). O Wedelskim jako mieczniku wspomina się też w niedatowanym liście, który wydawca kładł na 1431 ze względu na wzm. o spodziewanym napadzie czeskim na Nową Marchię (Neumark nr 673). Na tej podstawie G. J. Brzustowicz (→Tuczno, p. 7) niezgodnie z przedstawionymi wyżej ustaleniami UDR, przesunął objęcie urzędu miecznika przez Jana Wedelskiego na 1431 (UDR I/1 nr 376), tenut. Wałcza i Drahimia 1442-60 (G.Star. s. 39, 67): 1442 tenże Jan Wedel [z T.] ślubuje wiernie strzec zamków Wałcz i Drahim, które zostały mu nadane przez króla (Wp. 10 nr 1585); 1444 tenże Jan Wedelski otrzymuje od Wojtka Bogatego mieszcz. w Poznaniu pr. patronatu nad altarią ŚŚ. Apostołów i Ś. Michała Archanioła w kościele par. w Poznaniu; altarystą tej altarii jest Mik. Wedelski (AC 2 nr 1189); 1448 tenże Wedelski zapisuje ż. Annie po 2500 grz. posagu i wiana na częściach m. T. oraz wsi Chwarstnica, Marta, Marcinkowice i Stubowo, na częściach m. →Frydland i wsi przyległych oraz na 1/2 wsi Stręczno, 1/2 wsi Chwiram, całej wsi Rozwałd i całej wsi Dykowo „in districtu Valcensi” [w stwie wał.] (PG 3, 35; AR 2 nr 1175 [tu suma 2600 grz.]; MK 12, 102; MS 1 nr 899); 1449 tenże Jan de Wedle tenut. Drahimia oraz Wałcza lokuje wieś →Rozwałd w stwie wał. (MK 70, 347; MS 4 supl. nr 836), 1449 tenże przybywa z Polski do wielkiego mistrza i prosi, żeby wójt Nowej Marchii unieważnił swoje decyzje dot. przesiedlenia Güntersbergów z Kalisza do Falkenburga (Neumark nr 1372); 1449 do tegoż Hansa Wedla star. w Wałczu pisze wielki mistrz w sprawie sporu między Jakubem Messerschmidem mieszcz. w T. a dawnym wójtem Nowej Marchii (Neumark nr 1274); 1450 tenże otrzymuje od zastępcy wielkiego mistrza 100 zł węg. rocznej [pensji] (Jahrgeld) wraz z zachętą, aby był nadal przyjacielem Zakonu; wypłata tych pieniędzy została wcześniej wstrzymana przez [poprzedniego?] wielkiego mistrza [Konrada von Erlichshausen, zm. 1449] (Neumark nr 1304); 1452 tenże arbitrem w sądzie polubownym w Pobiedziskach w sprawie wsi Sanniki [w pow. pyzdr.] (PG 56, 12v); 1456 tegoż Jana Wedelskiego król Kazimierz [Jag.] zachodzi i na poczet jego długu zapisuje Jarosławowi z Mościsk [w pow. nak., to syn Teodoryka z Iwna] 100 grz. na wsi król. Dąbrówka [Miejska k. Obornik] (MS 1 nr 326); 1457 tenże sędzią polubownym w sprawie między braćmi ze Sławianowa w pow. nak. (NG 1, 81); 1465 tenże wspomn. jako zm.¹⁶Jan nie zostawił najpewniej potomstwa, skoro do dóbr oprawnych wdowy po nim rościli sobie pr. ludzie nie będący bliskimi krewnymi (→niżej) →niżej: Anna.

1448-73 Anna ż. Jana Wedla (Wedelskiego): 1448 taż →wyżej; 1465 taż wd. po Janie Wedelskim wyznacza swego pełnomocnika procesowego¹⁷Na tej samej stronie (ACC 44, 100v) figuruje inny zapis z 1465: Katarzyna z Frydlandu ustanawia swego pełnomocnika procesowego, którym jest ten sam Wojciech z Lubani, który miał reprezentować Annę Wedelską. Katarzyna była może mieszczką frydlandzką i nie miała nic wspólnego z rodziną Wedlów, ale notatkę tę odnotowujemy w związku z domniemaną pomyłką pisarza opisaną niżej w przyp. 18 (ACC 44, 100v); 1471 taż wd. po Janie Wedelskim mieczniku pozn. sprzedaje Andrzejowi Szamotulskiemu synowi Piotra swą oprawę wartości 5200 grz. na m. T. i innych wsiach, a 1472 król Kazimierz zatwierdza wspomn. sprzedaż, wymieniając jednak jako kupującego Piotra z Szamotuł star. gen Wlkp. [w zatwierdzeniu opuszczono wzm. o 1/2 wsi Chwirama] (AR 2 nr 1175; MS 1 nr 899); 1472 taż →niżej: Dawid i Sulesz; 1472-73 sąd komisarzy deputowanych przez króla Kazimierza pod przewodnictwem Andrzeja [z Bnina] bpa pozn. na podstawie wspomn. wyżej transakcji dokonanej przez Annę ze wspomn. Piotrem z Szamotuł wystawia dwukrotnie (kwiecień 1472 i luty 1473) pozwy wzywające posiadaczy dóbr objętych oprawą tejże Anny, to znaczy 1/4 m. Tuczno z 1/4 cła, 1/4 opłat targowych (foralia), 1/4 młynów i 1/4 wsi nal. do dóbr Tuczno (Chwarstnica, Marta, Marcinkowice, Stubowo), a także 1/3 m. Frydland z 1/3 cła, 1/3 opłat sądowych, 1/3 młynów oraz z 1/3 wsi nal. do dóbr Frydland (Henkendorf, Sadowo, Orla), a także Stręczno, 1/2 wsi Chwiram oraz całe wsie Rozwałd i Dykowo w stwie wał., do zapłacenia 1/4 z sumy 300 grz. [tzn. po 75 grz. od każdej osoby]; sumy te w ciągu 8 tygodni mają zapłacić Piotrowi z Szamotuł 4 osoby: Marek (Marczych, Markusz, Marcus) Wedel, Jan alias Hanik, Dawid i Sulisław [Sulesz] Wedlowie z T. i z Frydlandu [zapiska nie informuje o podziale własności poszczególnych osób w tych 2 kluczach dóbr] (PZ 19, 146-157v); [po 1467] taż¹⁸Pisarz wpisał tu błędnie imię Katarzyna (zamiast Anna). Zapiska pochodzi z księgi PG 6, złożonej z luźnych składek; niektóre z nich nie mają żadnych dat i tak jest też w naszym przypadku wdowa po wspomn. wyżej Janie Wedelskim rezygnuje swą oprawę na T. i na m. Frydland oraz przyległych wsiach [opisanych, jak wyżej] Andrzejowi synowi Piotra z Szamotuł; pretensje do wspomnianych dóbr zgłaszają też Jan starszy i Jan młodszy, ss. zm. Włodka z Danaborza¹⁹Nie wiemy, dlaczego do sporu o sprzedaną oprawę Anny (Katarzyny?) Wedelskiej zgłosili się też dwaj Janowie, synowie zm. Włodka z Danaborza (c. Jana starszego była potem ż. Macieja, wnuka Henninga), ale ten fakt pozwala przynajmniej w przybliżeniu datować tę transakcję, bo wiadomo, że Włodek został stracony w maju 1467 (UDR I/1 nr 328); sąd przyznaje pr. do tej oprawy Andrzejowi i odrzuca pretensje braci z Danaborza (PG 6, 136-137, nowsza foliacja: 113-114)

1452 wójt Nowej Marchii w liście do wielkiego mistrza krzyżackiego donosi o waśni między Wedlami z Neuwedel i Wedlami z T. (Neumark nr 1411, 1452; Reg. 1 nr 11312).

1470-75 Hening [Jan, pol. źródła nazywają go Hanik] z T., ojciec Dawida i Marka, [a także młodszego od nich Jakuba, który w 1490 był jeszcze małol., →niżej]: 1470-71 tenże z ss. Markiem i Dawidem z T. oraz czterej przedstawiciele rodziny Golczów z →Klausdorf [obecnie Kłębowiec], a także [ich manowie?] Hanik Patin z Henkendorfu, Jan Brzeczka [bez podania miejscowości²⁰Pozew w sprawie Brzeczki jest nietypowy i odbiega od pozostałych, ponieważ pozwany on jest przez Jana z Górki podkom. pozn., a odpowiadać ma z pieniędzy, które ma w pow. pozn] oraz Jurga Colin z Nakielna, pozwani są przez 10 kmieci z Głupczyna oraz 10 kmieci ze wsi Stare [obie wsie w pow. nak., 32 i 35 km na E od Wałcza] oraz przez dziedziców tych wsi, Jana starszego i Jana młodszego ss. zm. Włodka z Danaborza, z powodu najazdu na te wsie, poranienia wspomn. kmieci i zabrania im inwentarza żywego oraz in. przedmiotów, m. in. 10 koni, 20 wołów, 5 krów, 41 wieprzów oraz szat; wartość wszystkich zrabowanych dóbr wynosi ok. 71 grz. (PG 57 k. 57-126v – w sumie 194 pozwy²¹Poszkodowanych było 20 gospodarstw, ale niektórzy kmiecie składali pozwy przeciw kilku napastnikom; obok pozwu zgłaszanego w imieniu kmiecia sporządzano jednocześnie drugi pozew w imieniu dziedziców; pozwy były po parę razy powtarzane, a gdy strony nie stawiły się na pierwszy termin, w osobnych pozwach wyznaczano kary sądowe; każdą sprawę wznawiano więc parokrotnie); 1472-73 tenże →wyżej: Anna; 1475 tenże z ss. Dawidem i Markiem bierze udział w sporze o pr. patronatu altarii w kościele par. w T.→Tuczno, p. 5B.

1470-1482 Marek Hanik i Dawid [Wedlowie, ss. Henninga], dziedzice z T.: 1470 ciż pozwani przez 4 kupców pozn., Jurgę Colo²²Zachodzi zbieżność między imieniem i nazwiskiem tego kupca, a znanym z innych zapisów Jurgą Colinem, prawdop. manem w Nakielnie i w Hermansdorfie, Marcina, Ambrożego Fawkę i Stan. zw. Bodzanek [?], o to, że gdy jechali z Nowej Marchii (de terra Saxonie Nowe), zostali napadnięci na drodze król. k. Wielenia i zrabowano im towary: Jurdze zabrano [skóry] z wilków, bobrów i wyder wartości 100 fl. węg., Marcinowi żelaza do kół zw. szyny [?], 2 konie z wozem wartości 5 kóp gr oraz in. 2 konie z wozem za 8 kóp gr, Ambrożemu 3 konie i szaty wartości 20 fl. węg., a Stanisławowi 2 konie oraz [skóry] z bobrów i szaty wartości 30 fl. węg. (PG 57 k. 50v-51, 67v-68v); 1470-71, 1475 ciż →wyżej: Henning; 1482 (obl. 1520) tenże Marek Wedel dz. w T. otrzymuje od Andrzeja Górskiego podkom. pozn. oraz star. drah. i wał. opustoszałą wieś [król.] Arnsfeld [w stwie wał., potem Gostomia] w celu zasiedlenia; Górski zapisuje Markowi na niej 200 grz. [było to zapewne czasowe użyczenie dóbr pod zastaw wspomn. w transakcji sumy, jednakże w 1520 zostało zinterpretowane jako „darowizna” →niżej: Mac. Tuczyński] (MK 33, 603-605; MS 4 nr 12491, supl. nr 1086); 1510 tenże wspomn. jako zm. przed kilkunastu laty →niżej.

1472 Dawid i Sulesz [Wedlowie] z T. i Frydlandu wraz z żonami w sporze z Anną wd. po Janie Wedelskim²³Now. 2, 392, na podstawie tej zapiski nazywa obu pozwanych kolatorami kościoła par. we Frydlandzie, jednakże w zapisce tej brak takiej informacji; sąd duchowny sugeruje przeniesienie sprawy do sądu świeckiego (ACC 52 k. 19, 31-33); 1472 ciż Dawid i Sulisław →wyżej: Anna.

1474-1550 Mac. Wedel Tuczyński, syn Marka, brat Jakuba²⁴Występował zawsze (1490, 1499, 1502) razem z Maciejem: 1474 tenże Matzke von Wedel²⁵→przyp. 28 śwd. w dok. dla klasztoru [cystersów] w Marienwalde [obecnie Bierzwnik k. Dobiegniewa] (CDB A 19 s. 497 nr 79); 1490 tenże, jego małol. brat Jakub oraz Hassse Wedel z Neuwedel otrzymują do wspólnej ręki (zu gesammter Hand) od Jana elektora brand. wieś →Próchnowo [k. jez. Bytyń] z przyległościami, dziedziczną w linii męskiej; równocześnie ciż Wedlowie z T. otrzymują pr. dziedziczenia in. dóbr nal. do Wedlów z Neuwedel i z Kürtow [Korytowo k. Choszczna]; o przyznanie wspólnego lenna występował wspomn. Hasse Wedel (CDB A 18 s. 197 nr 137, 138); 1499 tymże Maciejowi i Jakubowi Wedlom potwierdzają wspomn. nadanie Joachim elektor brand. i jego brat Albrecht (CDB A 18 s. 198 nr 140).

1493-1536 tenże Mac. Tuczyński i in. Wedlowie biorą udział w transakcjach dot. →Chwarstnicy²⁶→Chwarstnica położona w pobliżu wsi Mielęcin (ok. 9 km na SE od T.) już w XV w. w nieznanych okolicznościach znalazła się w posiadaniu szlachty z okolic Kcyni (też →wyżej, pod 1422): 1493 tenże oraz Hasso Wedelski zeznają, że są winni Wojc. Potulickiemu z Chodzieży 310 fl. reńskich za całą Chwarstnicę czyli Mielęcin w dystr. i stwie wałeckim, którą od niego kupili i mają tę sumę zapłacić [do końca roku] pod karą umowną 500 fl. węg. (PZ 22 k. 7v, 10v, 27v); 1536 tenże pozwany przez Mik. Potulickiego dz. w Chodzieży, który uważa się za dz. wieczystego i właściciela wsi Chwarstnica, Tuczyńskiemu przyznaje tytuł dz. wykupnego (heres reempcionalis) tej wsi i udowadnia swoje prawa przy pomocy 5 dok. pergaminowych opatrzonych pieczęciami; Tuczyński dowodzi, że jako prawdziwy dz. tej wsi nie potrzebuje okazywać dokumentów; sąd zawiesza sprawę na 6 tygodni (PG 76, 354v); 1536 tenże oraz Jerzy Wedelski [z Frydlandu], bracia stryjeczni, kupują od Mik. Chodzieskiego [Potulickiego] Chwarstnicę za 1000 fl. węg. (PG 17, 68); 1541 Jerzy Wedelski dz. T. sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Joachimowi Natzmerowi tenut. wał. [recte: drah. (GStar. s. 39, 68)] i jego spadkobiercom 1/2 wsi Mielęcin zw. Chwarstnica za 400 fl. reńskich (PG 17, 422);

1499 tenże Mac. Tuczyński z bratem Jakubem [Wedlowie] z T. składają hołd margrabiom Joachimowi i Albrechtowi (CDB C 2 s. 441 nr 345); 1502 ciż Maciej i Jakub z T. toczą proces przed król. sądem komisarskim z Jakubem, Ludwikiem i Wiwiancem braćmi (fratres uterini) Wedlami; jeżeli ci 3 bracia złożą zeznanie, że wykupili cz. dóbr Frydland [nal. do Macieja i Jakuba] za 2000 fl. reńskich, to star. wał. Łukasz Górka „mocą swego urzędu” wwiąże ich w te dobra (PG 62 k. 220v-221v, 277v-278); 1502 temuż Maciejowi król Aleksander nadaje 1/2 Stręczna; część po zm. Thabeschu [recte: Mateuszu?] Tarnaw [Turno] daje mu na pr. lennym, a część pozostającą w ręku córek zm. Jerzego zw. Kalyn [prawdop. ident. ze wspomn. wyżej Jurgą Colin z Nakielna?, →przyp. 22] zezwala mu od nich wykupić (MS 3 nr 238); 1505 tenże Maciej w sporze z Janem Golczem z Brocza (PG 65, 94-95); 1513-14 tenże kupuje 1/2 →Stręczna od wspomn. cc. Jerzego Kalyna (PG 15, 36; PG 68, 290; PG 69, 160v);

1509-10 tenże Mac. Tuczyński toczy przed sądem konsystorskim w Poznaniu proces z Anną Borke z Falkenburga o [zerwane] narzeczeństwo lub małżeństwo; pełnomocnikiem Anny jest Marcin Święcicki²⁷Tenże Święcicki w 1509 był wizytatorem kościołów położonych na pograniczu Nowej Marchii i pow. wał. (AC 2 nr 1628, 1631, 1632) (ACC 86 k. 127, 133-134v, 136, 144; ACC 87 k. 72v, 79, 80v, 83v, 95v, 99); 1510 świadkami Anny są Michał Westwal pleb. oraz wikariusze Bartłomiej i Wawrzyniec syn kowala (wszyscy z Falkenburga), a świadkami Macieja: Piotr pleban z T., który był też jego nauczycielem (pedagogus), Bartłomiej pleb. w Knakendorf, Jakub Recz Miłogoski oraz Walenty Kiona z Ruschendorfu, dawny sługa Marka Wedla; świadkowie zeznają, że Henryk Borek z Falkenburga i Marek Wedel po ostrym zatargu (inimicicia) zawarli ugodę i Henryk postanowił przeznaczyć swą córkę Dorotę na żonę dla Macieja, syna Marka; gdy wkrótce Marek i Dorota umarli, Henryk zaprosił Macieja do Falkenburga, gdzie pleban Michał Westwal w obliczu Kościoła (in facie ecclesie) po sumie (magna missa) dokonał w kościele par. zrękowin (zaślubin) Macieja z Anną Borke, młodszą siostrą zm. Doroty; Maciej miał wówczas 13 lub 14 lat, a Anna była od niego młodsza; po tej uroczystości Henryk Borke wydał ucztę (prandium), a po paru dniach Maciej opuścił Falkenburg, nie dopełniwszy aktu małżeństwa z Anną; Anna w dalszym ciągu uważana była za dziewicę i postępowała tak, jak pannie przystoi; Maciej miał dostać z tej okazji od Henryka Borke jako posag od kilkudziesięciu do 100, a nawet 228 fl. reńskich [w zeznaniach świadkowie podawali różne kwoty]; działo się to wg świadków Anny 19 lat przed złożeniem zeznań [co w porównaniu z datami in. wydarzeń wydaje się niemożliwe], a wg świadków Macieja – 25 lat lub więcej przed zeznaniami; wg oświadczenia Walentego Kiony w chwili składania zeznań [1510] Maciej miał 38 lat²⁸Z zeznań Walentego wynika więc, że Maciej urodził się ok. 1472, co pokrywa się z zeznaniami pozostałych świadków Macieja, że zrękowiny odbyły się ok. 1485. Zagadką do wyjaśnienia pozostaje udział Matzke Wedla jako świadka w transakcji zawartej w Marienwalde w 1474. Przy założeniu, że Maciej miał już wówczas lata sprawne (ok. 12 l.), trzeba by rok jego urodzenia cofnąć do ok. 1462, co burzy logiczny ciąg faktów znanych z zeznań świadków Macieja. Może jednak w 1474 wpisano do testacji małe dziecko, może to błąd kopisty lub wydawcy (Maciej zamiast Marka?), może zaś dok. spisany został później. Z cytowanych zeznań jednoznacznie wynika, że Maciej był synem Marka (DepTest. IV k. 145v-147, 155-156v); 1510 oficjał pozn. orzeka, że z powodu zbyt młodego wieku kontrakt małżeński między Maciejem i Anną był nieważny; oboje mają prawo wejść w inne związki małżeńskie (ACC 87, 140v).

1511 tenże Mac. Wedel otrzymuje pr. patronatu altarii NMP w T. →Tuczno p. 5B.

1512-14 tenże Mac. Tuczyński prowadzi spory o Marcinkowice: 1512 tenże pozwany przez Jana Wedelskiego, który występuje w imieniu swoim i swych bratanków, Kaspra i Dawida, ss. zabitego Jerzego Wedelskiego, o to, że wypędził powodów z ich części we wsiach Marcinkowice, Brunkowo i Łowicz oraz o główszczyznę za zabicie wspomn. Jerzego przez Mik. Wedelskiego; Mik. Wedelski zrezygnował cz. wsi Marcinkowice Maciejowi; Maciej twierdzi, że wyrok starosty w sprawie główszczyzny miał miejsce już po rezygnacji części wsi Marcinkowice na jego rzecz, natomiast powodowie utrzymują, że obłożenie dóbr główszczyzną było wcześniejsze, a więc Maciej musi spłacić tę należność z Marcinkowic; star. gen. Wlkp. poleca, aby powodowie wraz z 6 świadkami zaprzysięgli swe racje, przy czym 2 świadków musi pochodzić z pow. wał., a pozostałe osoby mogą pochodzić z in. powiatów (PG 68 k. 195v-196, 233); 1513 tenże Maciej pozywa Kaspra Wedla z Frydlandu²⁹Prawdop. Kasper Wedelski z Frydlandu i Kasper syn zabitego Jerzego z Marcinkowic to dwie różne osoby o to, że Kasper zabił jego poddanego Mik. Nanka kmiecia z Giżyna (PG 68 k. 90, 290, 320); 1514 temuż Jan Wedelski z bratankami Kasprem i Dawidem, ss. zm. Jerzego, mają dowieść przy pomocy świadków, że byli w posiadaniu sum na Marcinkowicach, Brunkowie i Łowiczu, zanim Mik. Wedelski zrezygnował te dobra na rzecz Mac. Tuczyńskiego; Mik. Wedelski miał obowiązek spłacić z Marcinkowic główszczyznę za zabicie ojca Kaspra i Dawida, ale jeżeli po wyznaczeniu główszczyzny zrezygnował z tej wsi na rzecz Macieja, to ten obowiązek przeszedł na Macieja (PG 69, 28v);

1513 tenże Mac. Wedel dz. T. wynagradza Janowi z Góry archid. i oficjałowi pozn. za złotą pieczęć oraz 10 fl. reńskich, zabrane mu w czasie napadu, którego dokonał na niego Hipolit Wedel syn Jakuba z Frydlandu³⁰Tenże Hipolit w 1516 został uwięziony przez bpa [warmińskiego] z Heilsbergu [obecnie Lidzbark Warmiński]. Joachim margr. brand. na prośbę Wedlów jako braci i kuzynów uwięzionego, zwracał się do wielkiego mistrza o interwencję w tej sprawie (CDB A 18 s. 202 nr 145) na drodze z Czarnkowa do Wałcza; Jakub pozwany do sądu, aby zapłacił Janowi z Góry 400 fl. oraz uiścił kary wielkie sądowi (PZ 27, 69v-70; PZ 28 k. 17, 134v); 1516 temuż Maciejowi Joachim elektor brand. zapisuje 300 guldenów na pierwszych wakujących dobrach lennych w Nowej Marchii (CDB A 18 s. 202 nr 144); 1520 tenże Maciej zapisuje ż. Katarzynie, c. Jana [starszego] z Danaborza kaszt. rogoz. i star. nak., po 1250 zł posagu i wiana na 1/2 m. T. oraz na wsiach Nakielno, Stręczno i Hermansdorf nal. do [jego?] połowy dóbr T. (PG 15, 356); 1520 tenże Maciej przedstawia królowi Zygmuntowi dok. z 1482 dot. nadania wsi →Arnsfeld Markowi Wedlowi przodkowi [ojcu] Macieja, a król ten dok. potwierdza (MK 33, 303-305; MS 4 nr 12491);

1520-1544 tenże Mac. Tuczyński toczy spory z Jerzym Wedelskim³¹W źródłach obaj nazywani są niekiedy braćmi stryj., prawdop. jednak nie byli tak bliskimi krewnymi, ale ich wspólne występowanie w T. i Frydlandzie świadczy o tym, że ich przodkowie otrzymali najpewniej te dobra w lenno „do wspólnej ręki”. W l. 1536-38 okazuje się, że Maciej ma 2 przeciwników, obaj mają imię Jerzy i każdy z nich określany jest jako Wedelski, często z Frydlandu; jeden z nich jest synem Jakuba, zapewne tego samego, z którym Maciej procesował się w l. 1502-1505 (→wyżej) z Frydlandu: 1520 tenże Maciej i Jerzy Wedel, bracia stryjeczni, otrzymują od króla Zygmunta potwierdzenie wszelkich przywilejów i praw do zamku i m. T. oraz przyległych wsi (MK 33, 628-630; MS 4 nr 12492); 1521 temuż Mateuszowi! Tuczyńskiemu król Zygmunt nadaje pr. do dóbr różnych osób, które nie dopełniły obowiązku uczestnictwa w posp. ruszeniu, w tym braci Jakuba i Wincentego [zapewne chodzi o Wiwianca] z Frydlandu, Jerzego Wedelskiego, który posiadał 1/4 T., Jana, Kaspra i Dawida [Wedlów] Marcinkowskich, Angelika [Manteuffla?] z Popielewa, Bernarda Bomgarta (Bungard) [z →Nowego Worowa] oraz Guntera i Kurta Golczów (MS 4 nr 3738); 1521-23 tenże pozywa Jerzego Wedelskiego o to, że go usunął z młyna w T. i z cz. we wsi Stralenberg; Maciej wygrywa ten proces i zostaje wwiązany w sporne dobra; star. gen. Wlkp. wyznacza podwójne wadium 4750 grz., a w 1523 ustanawia wadium potrójne (PG 70, 495v; PG 71 k. 48v, 194v, 231v, 309); 1522-23 tenże występuje jako posłaniec (nuntius) chorego Jakuba Wedelskiego z Frydlandu; król nadał Wacławowi Boczschterwer burgr. wał. pr. do dóbr Jakuba, zwłaszcza jez. →Bysze [obecnie Jez. Businowskie] z lasem i barciami, ponieważ Jakub nie wziął udziału w posp. ruszeniu (PG 71 k. 115v-116, 161, 328); 1526 temuż staroście wał.³²Starostą wał. w l. 1513-1542 był Łukasz Górka, a Mac. Tuczyński mógł być z jego ramienia zarządcą stwa (G.Star. 68) król. zezwala na wykupienie m. Hamerstein [obecnie Czarne] wraz z wsiami w pow. człuchowskim z rąk Piotra Kurskiego, jego syna Pawła i jego bratanka (nepos) Andrzeja oraz zatrzymanie tych dóbr w dożywocie³³W MS nazwisko poprzedniego tenut. podane jako Knuth! Jego pochodzenie jest nieznane; we wsi Kursko k. Międzyrzecza był w tym czasie dziedzic o imieniu Piotr Pielgrzym syn Piotra, ale pozostałe imiona się nie sprawdzają (TD) (MK 37, 162v; MS 4 nr 14645); 1532 temuż król Zygmunt St. zatwierdza uzyskanie przezysków (perlucra) od Jerzego Wedla na zamku i mieście Frydland, na młynie w T. oraz na wsi Stralenberg; przezyski te zostały potwierdzone dokumentami starostów gen. Wlkp. Jana Zaremby z Kalinowy [1504-08] i Łukasza z Górki [1511-35] (MK 47, 325-325v; MS 4 nr 16336 reg. o zawężonej treści; Acta Tomiciana, t. 14, nr 123); 1533-35 tenże w sporze z Jerzym Wedelskim pokojowcem Albrechta ks. pruskiego: 1533 Albrecht w liście do króla Zygmunta skarży się, że Mac. Tuczyński niesłusznie zajął dobra wspomn. Jerzego: cz. T., wieś Stralenberg, 1/2 wsi Mielęcin, części we wsiach Marcinkowice, Stubowo [w księdze zbitka tych dwóch nazw: Marschubow!], Lubsdorf i Knakendorf, ponieważ Jerzy nie miał obowiązku (non deberet) brania udziału w wyprawie przeciw Zakonowi Krzyżackiemu; Mac. Tuczyński odmawia wydania wspomn. dóbr, ponieważ wg opinii prawnika Walentego z Poznania stanowią one wieczystą darowiznę król., która nie może być odwołana (PG 77 k. 137v, 371v); 1534 proces o 1/2 wsi Mielęcin oraz wsie Marta, Stubowo, Lubiesz i Knakendorf toczy się dalej przed komisarzami wyznaczonymi przez króla; Mik. Łącki reprezentuje Jerzego Wedelskiego; wyrok: przetrzymywanie dóbr przez Macieja jest nieprawne, gdyż jest to sprzeczne z ugodą zawartą przez króla z ks. pruskim i z konstytucjami sejmu bydgoskiego; dobra należą się więc Jerzemu (PG 77, 658v-660); 1535 sąd grodzki w Poznaniu postanawia oddać Jerzemu Wedelskiemu wspomn. wyżej dobra, a star. gen. Wlkp. ten wyrok potwierdza (PG 78 k. 35, 135v); 1535 woźny zeznaje, że był z Jerzym Wedelskim w T. i stwierdził, że 1/4 dóbr T. została mu zwrócona (PG 78, 279v); 1535 w związku z wwiązaniem Jerzego Wedelskiego we wspomn. dobra Mac. Tuczyński pozywa go o przedstawienie przywilejów dot. jego uprawnień do ich wykupu (iura et privilegia sua reemptionalia)³⁴W ten sposób Mac. Tuczyński chciał wykorzystać różnice istniejące między panującym jeszcze na ziemi wałeckiej pr. lennym, a stosowaną w Polsce praktyką wyderkafu (wykupu), lecz Jerzy na wyznaczony termin się nie stawia (PG 76 k. 45, 181); 1535 tenże pozwany przez Jerzego Wedelskiego o należne mu z dóbr tuczyńskich 100 sztuk bydła (wołów, krów, cieląt), 50 macior i wieprzów, drób (gęsi, kaczki i kury), sprzęt domowy wartości 140 i 200 grz. oraz tyleż za szkody, a także o zwrot 300 fl. długu oraz o uzurpowanie sobie od 13 l. [od 1522?], od czasów wojny pruskiej, [dochodów z T. wysokości] 3900 grz. (PZ 30 k. 195, 230); 1536 tenże Maciej i Jerzy Wedelski są gotowi zawrzeć ugodę zaproponowaną przez Łukasza Górkę wdę pozn.: Jerzemu Wedelskiemu należy się 6 1/2 małd. słodu z 2 młynów w T., którymi zarządza Maciej, lub w zamian za to 75 fl. reńskich rocznie; Jerzy ma płacić 1/4 kosztów, a Maciej 3/4 za kamienie i żelaza młyńskie; Jerzy ma otrzymać ponadto 1/4 z ceł i opłat targowych (foralia) w T.; jeżeli Maciej da mu w ciągu 3 tygodni 1 małd. słodu i 16 fl., to Wedelski zwolni go z płacenia 8000 fl. wadium; strony mają żyć w zgodzie pod nowym wadium 200 grz.; Joachim Natzmer tenut. drahimski jako arbiter ma rozwiązać spory dot. wsi Lubiesz i Mielęcin, a strony mają się jego decyzji podporządkować; w sprawie czynszu w miodzie poddani mają zaprzysiąc, ile miodu i komu dotąd oddawali (PG 76, 225-227, druga foliacja); 1537 tenże ustępuje ze swoich pretensji do dóbr i zamku Frydland, nic sobie nie rezerwując, strony utrzymują jedynie w mocy zawartą przed 30 laty ugodę w sprawie sukcesji Macieja w razie bezpotomnej śmierci Jerzego; Maciej ma zapłacić siostrom Jerzego 10 fl. na znak prawdziwego pojednania oraz na mocy wspomnianej ugody sprzed 30 lat ma zapłacić Jerzemu 150 fl. jako zwrot dochodów, które przez wiele lat otrzymywał jako opiekun [czyj opiekun?, Jerzego?]; strony kasują wszystkie dokumenty dot. wzajemnych roszczeń oraz dot. darowizny król. (PG 79, 198-199v); 1538 tenże na podstawie zawartej ugody kwituje odbiór 25 fl. reńskich od dwóch Jerzych Wedelskich, z których jeden jest synem Jakuba (PG 80, 93v-94); 1539 tenże pozwany o to, że wbrew zawartej ugodzie wyrzucił Jerzego Wedelskiego z jego 1/4 dóbr T. (PG 81, 268; por. też k. 269v, 304v-305, 371v); 1540 wyrok sądu grodzkiego: tenże Maciej ma zapłacić i zwrócić Jerzemu Wedelskiemu sumy należne mu od 4 l.: 1/4 pieniędzy za ryby łowione niewodem na jeziorach w T., 17 1/2 małd. żyta wg ugody zawartej wcześniej w sprawie młynów w T., 1/4 ceł i targowego oraz 4 grz. 12 gr za 1/4 słodu, która należała się Wedelskiemu; obie strony pozywają się nawzajem o różne należności i wzajemne krzywdy: Mac. Tuczyński pozywa Wedelskiego o to, że nie dał należnej 1/4 nakładów na kamienie młyńskie i na naprawę młyna, że nie zwrócił 250 grz. jako 1/4 nakładów poniesionych przez Macieja na naprawę zamku w T., a Wedelski pozywa Macieja o to, że zajął stajnię przy zamku w T., nie dał mu 1 kwarty (quartale) miodu zaległego od 2 l. i w kilku wsiach klucza tuczyńskiego utrudniał jego poddanym uprawę ziemi; Wedelski pozywa Macieja o 1/4 dochodów z tartaku (piły), tzn. o 50 grz. (PG 82 k. 202-208v, 316-318); 1542 tenże pozywa Jerzego Wedelskiego dz. we Frydlandzie o odszkodowanie 100 grz. za zabicie 7 klaczy i 2 źrebaków oraz zranienie in. koni, o zwrot 200 grz. za remont zamku w T., a także o zwrot nakładów na kamienie i żelaza młyńskie; sąd daje Maciejowi woźnego, aby wwiązał go w cz. dóbr Frydland wg zasady, że za każde 10 grz. długu przysługuje wwiązanie w 1 ł. os. (PG 84 k. 203-204, 206, 229v, 230, 269v); 1544 tenże pozwany przez Jerzego Wedla o to, że od 3 1/2 lat nie daje mu 5 małd. żyta, a od 4 1/2 lat nie daje mu słodu z młynów w T., jak to przewidywała zawarta między nimi ugoda (PG 86 k. 318v, 321v); 1544 tenże z ss. Krzysztofem i Janem zawierają ugodę z Jerzym Wedelskim w sprawie dochodów i kosztów utrzymania młynów w T.: strony podtrzymują wcześniejszą ugodę zawartą w tej sprawie, Tuczyńscy mają zapłacić za zaległe 10 małd. żyta i 18 małd. słodu, a Jerzy ma im dać 14 1/2 grz. za wcześniejsze naprawy młynów i zobowiązuje się ponosić 1/4 kosztów napraw w przyszłości (PG 86, 538v);

1527-35 tenże Maciej opiekun Gertrudy z Danaborza, c. Andrzeja: 1527-28 temuż król zezwala na wykup cła nak. z rąk Marcina Łakieńskiego³⁵W TD nieznany. Rodzina pochodziła z Łakna Czarnego k. Przedcza, jej przedstawiciele żyli w Wlkp. w XVII i XVIII w. (TD) (MS 4 nr 15478; PG 74, 118); 1527 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Andrzeja z Danaborza [swego szwagra?] za 1200 fl. 1/2 m. Stobnica z mł. Hamer oraz wsiami Gąsawy, Popówko, Jaryszewo, Piotrkowo, Sycyn, 1/2 Brączewa i 1/2 →Podlesia k. Obornik, a wezwany 1531 przez Jana z Kościelca, opiekuna Gertrudy c. zm. Andrzeja z Danaborza, po otrzymaniu 1200 fl., w 1532 ustępuje ze wspomn. dóbr (PG 16, 191v; PG 74 k. 168, 226, 227, 230, 247v, 251; PG 75 k. 170v-173, 677v-679; PG 16, 528v); 1531-32 tenże rozlicza się z opieki nad Gertrudą c. zm. Andrzeja z Danaborza (PG 75 k. 12-13, 28-31, 170v-173, 677v-679; PG 76 k. 38-41, 70, 76-79); 1535 król wyraża zgodę, aby Jan z Kościelca [mąż Gertrudy z Danaborza] wykupił od tegoż Macieja część stwa nak., która znalazła się w jego posiadania po zm. Andrzeju z Danaborza (MK 49, 42; MS 4 nr 17438);

1529-30 tenże Maciej spłaca Piotrowi Marquat młynarzowi ze wsi Stralenberg, a poprzednio młynarzowi w T., całą sumę, którą miał on zapisaną na 1/3 dochodów z młyna słodowego w T. (PG 74, 434v); 1531-32 król Zygmunt St. uwalnia tegoż Macieja od zarzutów Joachima margr. brand. i Barnima ks. pom., że T. jest schronieniem dla rozbójników niszczących ich kraje (Acta Tomiciana, t. 14, nr 29, s. 66; MK 47, 318; MS 4 nr 16276; PG 75, 220);

1531-41 tenże Maciej występuje w sprawie wsi →Tarnowo [k. Wałcza]: 1531 temuż król Zygmunt St. zezwala na dzierżenie wsi król. T. i Arnsfeld, wykupionych bez konsensu króla (MK 47, 108; MS 4 nr 16196); 1537 tenże zeznaje, że otrzymał zezwolenie król. na wykup i wykupił wieś Tarnowo w pow. pozn. od jej posiadaczy; bracia Krzysztof, Antoni i Hannik [Glasenappowie] z Bärwalde [obecnie Barwice] protestują, ponieważ od króla Kazimierza [Jag.] otrzymali zapis 200 grz. na tej wsi, a Maciej wyrzucił ich z niej bezprawnie; sąd przysądza Tarnowo wspomn. braciom (PG 79 k. 196, 227, 386); 1541 tenże Krzysztof z Bärwalde z braćmi ma zwrócić Maciejowi dług 100 fl. reńskich (PG 83, 52v);

1532 tenże Maciej odstępuje swym ss. Janowi, Krzysztofowi i Stanisławowi dobra T. →p. 2B; 1536 Katarzyna ż. tegoż Mac. Tuczyńskiego otrzymuje od swej matki Petroneli z Oporowa [w ziemi łęcz.], wd. po Janie [starszym] z Danaborza, 1/4 jej oprawy w wysokości 625 fl. węg. (PG 17, 61v); 1543 tenże Maciej pozwany przez Stan. Dziaduskiego star. konińskiego [i poborcę ceł] o to, że nie ukarał swych poddanych ze wsi Stralenberg za to, że uprowadzili mu 40 wołów, ani [tamtejszego mana] Bolta, który uprowadził 37 wołów³⁶W księgach sądowych z lat 40. XVI w. znajduje się sporo notatek dot. międzynarodowego handlu wołami, którym z polecenia króla zajmował się poborca ceł Dziaduski. Cytowana zapiska dot. wołów, które pędzono k. wsi Stralenberg i tam zostały częściowo rozkradzione. O pędzeniu wołów na zachód mówią też m.in. zapiski: PG 84, 77; PG 85 k. 308v, 314; PG 86 k. 518v, 570, 578, 620; MS 5 nr 8365 (PG 68, 570); 1544 tenże zawiera ugodę z Andrzejem Jankowskim [z Jankowic k. Buku i z Jaktorowa w pow. kcyn.], że da swej c. Annie, przyszłej ż. Andrzeja, 2000 zł posagu i wyprawę wartości 500 zł (PG 86 k. 20, 29v); 1544 synowie tegoż Macieja towarzyszą ojcu lub zastępują go w sądzie (PG 86 k. 6, 66, 538v, 578, 582v, 822v); 1550 tenże Maciej wspomn. jako zm.³⁷Maciej jeszcze żył w tym samym 1550 r. (PG 92, 31v) (PG 93, 194v); 1554 Katarzyna wd. po tymże Macieju w sporze z braćmi Turno o pr. do użytkowania młyna i jeziora w Stręcznie (WG 1 k. 26v, 34v); 1554 tenże wspomn. jako zm. →niżej.

1532-54 Jan, 1532-69 Krzysztof i 1532-80 Stan. Tuczyńscy, ss. Macieja: 1532, 1544 ciż →wyżej; 1552 tymże król Zygmunt August potwierdza prawa i przywileje dot. zamku i m. T. oraz wsi przynależnych (MS 5 nr 5602); 1552 temuż Krzysztofowi król daje dożywocie na wsi Arnsfeld (Granswelle!) [obecnie Gostomia] (MK 82, 70v-71v; MS 5 nr 5581); 1554 ciż Krzysztof i Stanisław pozwani przez Golcza ze wsi Stralenberg o zabrane jego poddanym zboże, słód, 1 wołu tuczonego i 1 beczkę piwa, a przez braci Turno o zabrane im sieci (WG 1 k. 7v, 8-9); 1554 ciż Jan, Krzysztof i Stanisław pozwani przez [małżonków] Agnieszkę Kliszczewnę [Kleistównę] i Kunę Golcza o 50 fl. w monecie pom., które im zapisał Mac. Tuczyński (WG 1, 10); 1558 ciż Krzysztof i Stanisław →niżej; 1562 ciż bracia Krzysztof i Stanisław dzielą się majątkiem →p. 2B; 1566 ciż bracia Krzysztof i Stanisław (każdy osobnym aktem) sprzedają z zastrz. pr. odkupu Wawrz. Kaliskiemu [Güntersbergowi] swoje części we wsiach Giżyn i Łowicz za 1500 grz. (PG 20 k. 477v, 478; PG 111 k. 377, 378); 1566 ciż bracia Krzysztof i Stanisław upominają się u Stefana Chodzieskiego [Potulickiego] o dług 2500 fl., a następnie Krzysztof kwituje odbiór tej sumy (PG 111 k. 6, 264v-265).

1555 tenże Stan. Tuczyński [senior, syn Mac. Tuczyńskiego] pozwany przez instygatora król. o to, że nie zapłacił poboru ze swej cz. dóbr T. za l. 1552-53 (WG 1, 22); 1561 tenże zawiera kontrakt ze swym przyszłym szwagrem Andrzejem Opalińskim kaszt. przem. w sprawie swego małżeństwa z Kat. Opalińską [c. Macieja, a siostrą Andrzeja], która ma otrzymać 7000 zł pol. posagu (PG 105, 35); 1561 tenże zapisuje Stan. Biegańskiemu [to drugi mąż Agnieszki Kleistówny, wd. po Kunie Golczu] 214 zł pol. [długu?] (WG 28, 247); 1577 tenże występuje z bratankiem Stanisławem młodszym →niżej; 1578 tenże Stan. Tuczyński starszy, Stan. Tuczyński młodszy i Ridiger Wedelski są winni 5000 talarów Andrzejowi z Górki star. wał. (WG 2, 71c); 1579 tenże →Tuczno, p. 3; 1580 tenże wyznacza opiekunów dla swoich ss. Andrzeja, Krzysztofa i Piotra (PG 136, 467).

1555-98 tenże Krzysztof Tuczyński [syn Mac. Tuczyńskiego]: 1555 tenże ma wasala (feudalis) [mana] Marka Złotowskiego (WG 1, 21v); 1556 tenże Krzysztof sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Mac. Smoguleckiemu Prusinowo w pow. wał. za 1400 zł (PG 19, 357; PG 100, 534); 1558 tenże mąż Anny, c. Jakuba Rosnowskiego, rozlicza się ze swym szwagrem Janem Rosnowskim dz. cz. w Kępie [pow. pyzdr.] i jego ż. Urszulą Noskowską (PG 102 k. 18, 33); 1558-59 tenże daje wwiązanie Dorocie Massow ż. Jerzego Wedla z Frydlandu do wsi Giżyno (Hyze) i Łowicz oraz do mł. w Łowiczu na sumę 3400 grz. (PG 102, 798; WG 28, 85v); 1560, 1565 tenże mąż Anny Rosnowskiej (PG 20, 430v; PG 104, 424v); 1560 tenże zastawia Szymonowi Heffth mieszcz. ze Stargardu [Szczecińskiego] wieś Dykowo z jeziorkami Nakło i Wronie za 2000 zł pruskich i wwiązuje go w te dobra (WG 28, 234); 1562 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu wieś Prusinowo w pow. wał. braciom Mikołajowi, Jakubowi, Wawrzyńcowi i Erazmowi Podkomorom [Puttkamerom] urzędnikom pomorskim za 4000 srebrnych talarów (NG 6, 7v); 1565 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu wieś →Armsdorf oraz 10 kmieci we wsi Brunkowo Sebastianowi Wedelskiemu³⁸Brak dokładniejszych danych o nim; jako wd. po Sebastianie występuje w 1577 Elżbieta Massow (WG 2, 46) za 5450 srebrnych talarów (PG 20, 432v); 1566 tenże zeznaje, że jest winien Rejnoldowi Wedelskiemu z Wedelwere [Neuwedel?] 1500 srebrnych talarów i daje mu w zastaw swoje części wsi Stubowo; jeżeli nie spłaci tej sumy w ciągu 6 lat, to Rejnold i jego następcy będą mogli trzymać te dobra jako wieczyste dziedzictwo (PG 111, 557v); 1568-69 tenże sędzia grodzki wał. (WG 2, 23; GG 40, 161); 1575, 1580 tenże wspomn. jako zm. (KalG 4, 44; PG 137, 134).); 1598 tenże Krzysztof Wedel Tuczyński kolator kościoła par. w T. →Tuczno, p. 5A.

1558 Antoni i Rudiger [zw. też jako Rejnold, Reginger, Ridiger] Wedel ss. zm. Jerzego Wedla³⁹Trudno rozróżnić dwóch Jerzych Wedelskich zw. Fredlickimi (Frydlanckimi) – długoletnich przeciwników procesowych Mac. Tuczyńskiego (od 1520, →wyżej). Jako dwie różne osoby pojawili się w l. 1536-40. Jeden z nich żonaty był z Dorotą Massow; jeden był ojcem krótko żyjącego Antoniego oraz Rudigera, którego potomstwo jeszcze przez wiele lat współdziedziczyło w T. Inny Jerzy Wedelski lub Fredlicki z Frydlandu żył jeszcze w 1578 i wkrótce potem umarł. Jego córkami były: Dorota zamężna za Stan. Tuczyńskim młodszym (w 1590 już wd.), secundo voto ż. Jana z Górki Roszkowskiego kaszt. przem., Elżbieta czyli Eliza ż. Henryka Blankenborga, Katarzyna ż. Henryka Borke, Urszula wd. po Erneście Borke, secundo voto ż. Piotra Śmiełowskiego sekretarza król., Ewa Kucieńska ż. Stan. z Kutna podkom. gostynińskiego, Anna ż. Krzysztofa Szeneicha, Barbara ż. Joachima Güntersberga, Elżbieta ż. Jana Kalińskiego pisarza ziemskiego łęcz., secundo voto ż. Jana Górskiego łowczego inowrocł. oraz niezamężna Polla lub Politea (TD) oraz wymienieni wyżej ss. zm. Mac. Tuczyńskiego dziedzice w T.; król Zygmunt August zezwala Czarnkowskim, aby wykupili od nich dobra T. [wykup niezrealizowany] (MS 5 nr 8445); 1558 tenże Rudiger Wedelski dz. [części dóbr] T. oraz Jerzy Wedelski z Frydlandu pozwani o zabranie sieci poddanemu Krzysztofa i Stan. Tuczyńskich ze wsi Marta, łowiącemu ryby w rz. Płociczna, nie stawili się w sądzie (WG 1 k. 52, 57v); 1577 tenże Reginger Wedelski z T. nie uiścił poboru z T. (WG 2, 50v); 1578 tenże Ridiger →wyżej: Stanisław starszy.

1572 Małg. Tuczyńska c. Krzysztofa, narzeczona Stan. Zaremby z Kalinowy, który zapisuje jej po 6000 zł posagu i wiana (PyG 27, 413v).

1577 Stan. Tuczyński junior, syn Krzysztofa, wraz ze swym stryjem Stanisławem seniorem w sporze z m. Wałcz (WG 2, 44); 1578 tenże zapisuje swej ż. Dorocie Wedelskiej, c. Jerzego z Frydlandu, po 10000 fl. posagu i wiana na dobrach T. (PG 21, 794), a Jerzy Wedelski dz. we Frydlandzie aprobuje tę transakcję (PG 133, 30); 1590 tenże wspomn. jako zm. (TD).