([1065-1155] Belzco, Belsch, Bedsko! Bilsko, Belszko, Byelsko) 17 km na NNE od Płocka.

1. (1065-1155) n. par. B. (K nr 22); 1373 miasto B. (AG perg. 3383); 1466 n. distr. i ziemia płoc. (AG perg. 436); 1485 n. B. ośrodkiem pow. (MK 6, 182v ; ZDP nr 229); 1506 dek. biel. (MD).

2. 1445 włóka w Zakrzewie ciągnąca się do Jączewa, od strumienia zw. Sierpienica i od granic m. B. do granic Giżyna (MK 336, 58); 1446 cz. w Giżynie między granicami Dębska, Śmiłowa, Giżyna i B. (MK 336, 52; MK 335, 112); 1450 droga z Biskupic do B. przechodzi przez Kozłowo (MK 335, 90v); 1474 droga z m. B. do Płocka wiedzie przez mokradła graniczące z wsią Niszczyce, należące w połowie do Gilina, a w połowie do B. (MK 5, 65v-66); 1522 płosa w Ostrzykowie za płotami, czyli za kapustnikiem, od płotu do drogi bielskiej (WT 6, 124); 1530 włóka zw. Mikołajkowska obok m. B. (MS IV, 1 nr 5492); 1549 rola w Kowalewie od granic Węgrzynowa do gościńca bielskiego (PG 15, 47); 1572 gościniec z Grodni do B. (PG 55, 461v); zagony w Kozłowie pod Gawronami, od drogi łęgskiej wiodącej do B. (PG 55, 474v); 1581 droga z Parzenia do B. (PG 75, 108v); 1595 gościniec bielski, z Cieszewa do B., przebiega przez Brzechowo (PG 98, 116); siedlisko w Petrykozach od gościńca bielskiego (PG 98, 150); droga z Kozłowa do Łęgu [Kościelnego] i dalej do granic B. (PG 98, 235v-236); pole w Strusinie pod Kędzierzynem do drogi wiodącej do B. (PG 98, 56); 1596 pole w Bonisławiu pod Łysakowem od gościńca bielskiego do pól przy kościele w Bonisławiu (PG 98, 477); w Suleńczycach w polu pod Makomazami zagony od gościńca bielskiego do granic Schabajewa (PG 98, 571); pole smugowe w Pęszynie-Bronięcicach od drogi bielskiej (PG 98, 743).

3. Włas. duch. [?] następnie ks. [1065-1155] wieś B. z targiem, karczmami i opłatą targowego wymieniona w rzekomym nadaniu Bolesława [Śmiałego] dla klasztoru Benedyktynów w Mogilnie (K nr 22); 1423 ks. Siemowit IV uwalnia dom w B., należący do Świętosława dz. z Rycharcic, wraz z przyległą wł. miary chełm. od szosu, stróży i in. obciążeń, zezwalając mu na propinację wina, warzenie miodu i piwa, przedsiębranie transakcji kupieckich na warunkach identycznych jak inni mieszczanie w B., to jest uiszczania rocznie 6 korców owsa (APK perg. 878); 1466 król Kazimierz Jagiellończyk zabezpiecza Janowi Szreńskiemu 400 grzywien na m. B. i wsi Cekanowo (AG perg. 436; Las 8); 1491 ks. Janusz II uposaża wikariuszy wieczystych katedry płoc. m. in. dochodem 10 kóp gr należnym księciu od m. B. (ADP perg. 400; MS III supl. nr 229; ZDP nr 253; Kap. P 50, 43v-44); 1498 miasto B. płaci czynszu 50 kóp gr w szelągach rocznie, Żydzi płacą po 1 fl. od domu, zajmują obecnie tylko 1 dom; w mieście jest 14 jatek, każdy rzeźnik płaci po kamieniu łoju i funcie pieprzu, z dochodów tych trzecią cz. bierze wójt; targowe pobiera starosta; cło starościńskie należy do starosty w Sierpcu, dzierżawione po 6 do 8 kóp gr rocznie (LP 156-157); 1501 król Aleksander Jagiellończyk zezwala Mikołajowi z Dębska plebanowi z Miszewa kupić 1 siedlisko z ogrodem w m. B. dla wzniesienia szpitala (MS II nr 1548); 1503 król Aleksander Jagiellończyk zabezpiecza Janowi Rabsztyńskiemu z Tęczyna marszałkowi dworu i star. sandomierskiemu i płoc. 5000 fl. węg. m. in. na m. B. (AG perg. 958; MS III nr 953); 1506 król Aleksander Jagiellończyk godzi się wykupić zamek, miasto i starostwo płoc. z miastami B. i Mławą, i z przynależnymi przedmieściami i wsiami z rąk Andrzeja Rabsztyńskiego z Tęczyna kan. krakowskiego, spadkobiercy zm. Jana Rabsztyńskiego, dla ur. Michała Prażmowskiego prepozyta płoc. i Prokopa Sierpskiego (AG perg. 964); 1510 Prokop Sierpski star. płoc. zabezpiecza żonie Elżbiecie z Gaju wiano m. in. na połowie m. B. (MS IV, 1 nr 965); 1524 król Zygmunt I nadaje szpitalowi Ś. Ducha w B. 1 wł. po mieszcz. Macieju Zawadce, która przypadła królowi pr. kaduka (MK 36, 728); 1525 Andrzej Niszczycki wojewoda płoc. darowuje temuż szpitalowi zakupioną przez siebie włókę Gozdowską w B. (MK 39, 234); 1530 król Zygmunt I odbiera Mik. Niszczyckiemu starostwo grodowe płoc. i nadaje królowej Bonie wszystkie królewszczyzny płockie, m. in. miasto B. (LP XXVIII; MS IV, 1 nr 5572); Elżbieta z Gaju zachowuje pr. dożywotniej dzierżawy m. B. z wsiami Biała i Maszewo (MS IV, 1 nr 5473); 1531: pierwsza rata szosu – 32 fl., druga rata – 21 fl. 10 gr, wójtostwo – 4 wł. folw., młyn wietrzny (RP 41, 97).

Mieszczanie. 1448 szl. i ucz. Helena wd. po Świętosławie darowuje zięciowi Mikołajowi ze Strzeszewa i żonie jego Małgorzacie 1 wł. z domem w B. (MK 335, 115v-116); 1473 szl. Jakub Dębski mieszcz. biel. (Ep. 10, 69); 1479 discr. Wawrzyniec z B. (Ep. 13, 207v, 216v): 1493 szl. Jan z B. br. Stanisława pisarza łomż. (Ep. 15, 69); 1495 Jan Ćwikła kuśnierz (Ep. 15, 52); zm. Stanisław z B. pisarz łomż. (Ep. 15, 42v); 1496 Jan Ćwikła i Jakub, kuśnierze z B., oskarżeni przez Marcina Wąsoskiego, kanonika płoc., o przywłaszczenie sobie 100 kóp gr szerokich, szuby, ksiąg i sreber z relikwiami, zastawionych przez szl. Stan. Wąsoskiego u pewnego prezbitera na Litwie. Pieniądze te i rzeczy Jakub kuśnierz po przywiezieniu do B. odłożył w domu pewnej wdowy zw. Sucha, skąd zabrał je Jan Ćwikła (Ep. 15, 272); 1503 szl. Mikołaj s. Dadźboga z Siekluk mieszcz. biel. i br. jego szl. Dziersław z Siekluk (WT 6, II, 288); 1508-9 Maciej Maszkietka mieszcz. biel. (Ep. 16, 209v; Ep. 6, 71); 1518 Katarzyna c. Mikołaja Czarnego ze Strzeszewa, wd. po Wanisorze mieszcz. biel., z s. Pawłem sprzedają prezbiterowi Janowi Strzeszewskiemu dom z siedliskiem i z przyległą wł. roli na rynku B., między domami Róży i krawca (MS IV, 1 nr 2660).

4. 1368 szl. Andrzej wójt w B. kupuje stołectwo we wsi Szewce za 22 kopy gr (PZR 18, 194v-196; ZDP nr 37); 1373 ks. Siemowit III sprzedaje szl. Andrzejowi wójtostwo w m. B. za 140 kóp gr. pras. z 4 wł. wolnymi miary chełm., siedliskami i ogrodami, wolną łaźnią miejską, wiatrakami, trzecim denarem z win sądowych, trzecią jatką rzeźniczą oraz kramem szewców, piekarzy, trzecim denarem od balwierzy, prasołów i wszystkich rzemieślników oraz pr. wyrobu i wyszynku trunków, zobowiązując go do osobistej służby wojennej i dostarczania 1 łucznika. Poleca mu lokację m. B., nadając miastu pr. chełm., jakie posiada m. Płock; mieszczanie biel. będą płacić ze swych ról taki sam czynsz na rzecz księcia, jak płoccy (AG perg. 3383; ZDP nr 42); 1417 Paweł wójt w B. sprzedaje wójtostwo, 4 wł. roli z siedliskiem, ogrodami, łaźnią miejską, młynem wietrznym, jatką, Stanisławowi i Wojciechowi, braciom z B., za 160 kóp gr (MK 5, 34): 1435 Goworek wójt z B. (Z II nr 990, 1251); 1441 ks. Włodzisław I, potwierdzając pr. chełm. dla miasta B., ustala m. in., że wybory rajców i ławników dokonywane będą wg tych samych zasad co w Płocku; dotyczy to również daniny w piwie na rzecz księcia (L nr 186; MK 336, 30v-32; ZDP nr 130); 1457 szl. Andrzej i Mikołaj Wrzeszcze kwitują br. Jana Wrzeszcza z zadośćuczynienia za odstąpienie pr. bliższości po siostrze zm. Ofce wd. po Mikołaju wójcie z B. (MK 335, 147); 1459 Marcin z Rękawczyna poręcza spokój Janowi i Piotrowi z Ogorzelic za Jana, Andrzeja, Mikołaja i Annę Niedarskich w sprawie dotyczącej wójtostwa w B. (MK 335, 167v); 1473 szl. Grzegorz wójt w B. i mieszcz. płoc. z br. Otą plebanem w Baboszewie i bratankami Pawłem i Piotrem, wójtami w B., uzyskują potwierdzenie przywileju wójtowskiego wystawionego niegdyś dla Pawia z B. (MK 5, 34-35); 1480 ksiądz Ota s. zm. Stanisława wójta w B. sprzedaje br. Grzegorzowi cz. wójtostwa wraz z siedliskiem i domami (MK 5, 82v); 1486 ks. Janusz II potwierdza dokument sądu ziemskiego płoc. z 1485 r. przysądzający wieś Golejewo szl. Grzegorzowi burmistrzowi płoc. [i wójtowi biel.] (MK 6, 182v-183v; ZDP nr 230); 1487 tenże Grzegorz kupuje cz. wójtostwa w B. od Agnieszki c. Kota mieszcz. płoc., wdowy po szl. Mikołaju wójcie w B. (MK 6, 199v); 1494 wskutek awantur i bijatyk mających miejsce na jarmarku corocznym w B., ks. Janusz II przenosi jarmark ze święta Bożego Ciała na niedzielę przypadającą na 2 tygodnie przed Wielkanocą (MK 6, 315v); 1509 ucz. Stanisław wójt w B. z żoną Katarzyną procesują się z plebanem w Przewodowie o futro kunie (Ep. 149, 118v); 1511 Stan. Rudowski otrzymuje cz. wójtostwa w m. B., którą Piotr Lebor zastawił Stan. Drozdkowi mieszcz. bielskiemu bez zgody króla, i przez to spadła na króla (MS IV, 1 nr 1329); 1513 pleban w Przewodowie otrzymuje 25 kóp gr od Katarzyny wd. po Jakubie Ospie, wójcie w B., i obecnej żony Stanisława wójta w B. z racji zawartej ugody (Ep. 7, 147v); 1531: wójtostwo – 4 wł. folw. (RP 41, 97); 1537 wskutek zniszczenia w pożarze dawnych dokumentów miasta B. król Zygmunt I nadaje nowy przywilej pr. magdeburskiego wg relacji Feliksa Szreńskiego wojewody i star. płockiego o dawnych prawach miasta; miasto otrzymuje 1 targ w tygodniu i 5 jarmarków w roku, wagę, postrzygalnię, łaźnię, dochód z bractwa rzemieślników; ponieważ miasto założone jest w miejscu pozbawionym rzeki, musi używać młyna końskiego, dla którego obsługi wg dawnego zwyczaju starosta płoc. przydzielał 4 konie z wsi książęcej Cekanowo; obecnie 2 konie na użytek młyna będą przydzielane. Mieszczanie płacić będą 28 kóp gr i 45 gr czynszu rocznego, dawać wóz wojenny, podwody i in. świadczenia wg obyczajów (GP 12-26).

5. [1065-1155] kościół Ś. Jana Chrzciciela w B. (K nr 22); 1309 bp płoc. zezwala zbudować kościół Ś. Katarzyny w Łęgu [Kościelnym] ze względu na zbyt dużą odległość wsi okolicznych od kościoła par. w B. (AC III nr 308); 1322 bp płoc. zatwierdza br. Jana benedyktyna jako prepozyta w kościele par. w B. (L nr 56); 1324 Jan [benedyktyn] prepozyt z B. (BOZ Cim. 70, 86); 1341 opactwo benedyktynów w Mogilnie przezwycięża roszczenia opactwa benedyktynów w Płocku do kościoła Ś. Jana Chrzciciela w B. (NP 44; Płocha 187); przed 1349 prepozytem w B. był Wojciech, koadiutor bpa włocławskiego, zmarły w kurii papieskiej, a dopiero w 1349 papież Klemens VI udziela klerykowi diec. włocławskiej Michałowi s. Mikołaja z Gruczna swojej prowizji na wakujące probostwo biel. (MV III nr 328; Płocha 187); 1382 w kościele w B. ogłoszono interdykt na mieszkańców, ławników i wójta wsi Biała za odmowę płacenia dzies. na rzecz wikariuszy wieczystych katedry płoc. (ZDP nr 49); 1406 długotrwały spór między br. Michałem benedyktynem z Mogilna, rektorem kościoła par. Ś. Jana Chrzciciela w B., i Wojciechem s. Włostka z Kleniewa, rektorem kościoła par. Ś. Wojciecha w Zagrobie, o dzies. kmiece i szlacheckie z obu wsi Smolino i z Zakrzewa, o które już zm. Włodko, poprzedni pleban w Zagrobie, procesował się i które zostały wówczas przyznane prepozytowi w B. (ADP perg. 140; APK perg. 869); 1424 ks. Siemowit IV zawiera ugodę z bpem płoc., mocą której mieszkańcy niektórych miast i wsi, m. in. B., będą płacić po 10 gr z wł. uprawnej jako ekwiwalent dzies. snop. (UKP nr 619; ZDP nr 103); 1446 bp płoc. przysądza dzies. z ról kmiecych i szlach. w Leszczynie Mikołajowi benedyktynowi, prepozytowi kościoła par. w B., przeciwko Andrzejowi, rektorowi kościoła par. w Woźnikach (ADP perg. 265); 1452 ks. Włodzisław I potwierdza opactwu benedyktynów w Mogilnie pr. patronatu kościoła par. w B. (BOK nr 661); 1453 Piotr z Giżyna zapłaci 1 kopę gr bpowi płoc. za pogwałcenie nienaruszalności cmentarza przy kościele w B. (Ep. 5, 72); 1517 ksiądz Andrzej Burnak [pisarz kurii bpiej], pełnomocnik bractwa plebanów i prezbitrów dekanatu biel., w sprawie erekcji prepozytury w kaplicy Ś. Ducha w B. (Ep. 2, 272); 1537 wskutek zniszczenia dawnych dokumentów m. B., król Zygmunt I nadaje miastu nowy przywilej pr. magdeburskiego, w którym m. in. określono, że „ex veteri ordinacione” miasto ma płacić 7 kóp i 30 gr wikariuszom wieczystym katedry płoc. i dzies. po 3 gr i 13 denarów prepozytowi kościoła par. w B. (GP 12-26); 1598 kościół par. Ś. Jana Chrzciciela, szpital z kaplicą Ś. Ducha, na przedmieściu kaplica Ś. Anny (WP 5, 286).

7. 1435-1488 (MK 335, 30v; MK 5, 2v; Ep. 13, 11v, 12, 39, 78, 82, 100v, 121, 207v, 239; Ep. 11, 65, 161, 228v; Ep. 10, 611).