BRZEŹNO

(1325 kop. 1441 Brzeszno, 1388 or. Brzeszno, 1392 Breszsno, 1403 Brzesno, 1467 Brzezno) 5,5 km na SW od m. Skoki.

1. 1446 n. pow. pozn. (PG 2, 167v); 1325! (recte 1335) n. par. Gać1Par. Gać istniała do połowy XVI w., w 1580 wymieniono wsie z tej parafii w par. Długa Goślina, a w XVII w. B. należało do kościoła sukursalnego w Łopuchowie, podległego parafii Długa Goślina (Now. 2, 377; ŹD 12) (Wp. 2 nr 1059; Wp. 4 s. 332).

2. 1511 B. graniczy z wsią Włókna; dziedzic B. usiłuje zająć większą część jeziora leżącego na granicy tych wsi2Obecnie wsie Brzeźno i Włóknę dzielą 2 jeziora: Włókna (dawniej → Zapłotne) oraz Brzeźno (zapewne identyczne z dawnym jez. → Mielno). Historyczną nazwę Włókna nosiło jez. położone na E od wsi Włókna, obecnie zw. Maciejak (VG 453); 1566 na drodze z B. do wsi Włókna przy brodzie → Kłoda3Tenże bród stanowił granicę wsi B. i Konotopia również w XVIII w. (PP 10, 27v) znajduje się narożnik B. oraz wsi Konotopia, Włókna i Potrzonowo; gran. B. z wsią Włókna biegnie kolejno wzdłuż błota i lasu, koło ostrowu Sosnowiec (Szossnowiecz)4Ostrów ten mógł znajdować się w okolicy obecnego przysiółka Ostrów, 1 km na N od B. (MTop. 1950); → p. 8, koło jez. zw. Zapłotne (ostrów i jez. należą do wsi Włókna), wzdłuż strugi z jazami, koło jez. Mielno i dalej równolegle do strugi tak daleko, jak ona wylewa (obie strugi i jez. należą do B.), aż do narożnika znajdującego się w tejże strudze i oznaczonego 3 palami, dzielącego wsie B., Włókna i opust. Sławicę (PG 112, 174; ditto: PP 1, 35-36v); 1570 spór między współdziedzicami B. o szkody uczynione w miejscu zw. Nowiny (nowini) oraz we wspólnym jeziorze w B. (→ Mielno?, → Zapłotne?) (PZ 36, 42); do oprawy wiana Anny Chociszewskiej, wd. po Jakubie Brzezińskim, należy m.in. jez. → Zapłotne w B., w którym za pomocą niewodu i in. sieci wyłowiono bardzo wiele ryb różnych gatunków (PZ 36, 462).

3. Własn. szlach. 1388-94 Jan (Janek) Brzeszeński z B.: 1388 tenże w sporze z Januszem Stular mieszcz. pozn. o długi, 1393 tenże przegrywa proces z Sędziwojem Kozielskim [z Kozielska, pow. kcyn.] o 120 grz. wiana nal. do córki Sędziwoja, 1394 tenże trzykrotnie niesłusznie wygnał Sędziwoja [Kozielskiego?] z dziedziny [Brzeźno?] (Lek. 1 nr 280, 1607, 1772); 1403 Maciej kmieć z B. w sporach z Przecławem i Domaratem z Gaci, m.in. o 9 szt. bydła (KP nr 1472; WR 1 nr 730).

1411-18 Piotr (Pietrasz) z B. [zapewne identyczny z Pietraszem z Wojnowa znanym w l. 1403-13] (PZ 4, 165; WR 1 nr 899); 1411 tenże z Mikołajem z Przebędowa i Wincentym z Wojnowa w sporze z Katarzyną [ż. Lewina] z Marszewa [pow. gnieźn.] o Goślinę Długą i 1/4 Łoskunia [obecnie Łoskoń] (PZ 3, 145); 1417 tenże bierze udział w sporze o pr. patronatu nad kościołem par. w Gaci (ACC 3, 8v); 1418 tenże z Winc. Wojnowskim, Mikołajem z Przebędowa i Katarzyną ż. Lewina z Gośliny Długiej [czy te 4 osoby to rodzeństwo?] dowodzą przy pomocy świadków, że między nimi a Tomisławem Konotopskim [ojcem] Wojciecha i Mikołaja były przeprowadzone działy majątkowe (WR 1 nr 939); 1418 Hanka ż. Pietrasza z B. pozwana przez Dobiesława z Nankowa [obecnie Jankowo, pow. gnieźn.] i jego siostrzenicę (bratanicę?, filiastra) o 20 kop gr, do której to sumy obie strony mają równe prawo (PZ 5, 52).

1437 Sędziwój z B. i z Konotopia pozywa Wojciecha i Mikołaja z Konotopia i B. o 1/4 B., do której Sędziwój po śmierci stryja Jana ma takież pr. jak pozwani (PZ 13, 220).

1445 Dorota niegdyś z B., ż. Sambora5Tegoż Sambora Kozierowski nazywa Czamborem z Gącza, Dobieszewa, Wyrzyska i B. (KR 5, 11; KObceRyc. 27; cytowanych aktów nie udało się odszukać) z Modrzewia [pow. kcyń.] sprzedaje Dobrogostowi z Wojnowa, Piotrowi niegdyś z Wojnowa oraz ich bratankowi Janowi s. Sędziwoja z Wojnowa cz. B. za 100 grz. (PG 2, 85v); 1446 działy Wojnowskich z → Wojnowa: Jan s. Sędziwoja z braćmi Wincentym, Dobrogostem i Abrahamem otrzymuje od [stryjów] Dobrogosta i Piotra z Wojnowa wsie Pacholewo i B.; tenże Jan na 2 cz. wsi B. [i na 2 cz.?] wsi Pacholewo zapisuje po 100 kop gr posagu i wiana matce Elżbiecie, wd. po Sędziwoju z Wojnowa (PG 2, 167v); 1466 Jan, Stanisław, Wincenty, Dobrogost i Abram ss. zm. Sędziwoja z Przebędowa [i Wojnowa] zapisują siostrze swej Beacie czynsze od 120 grz. na Goślinie Długiej (PG 7, 239av); 1467-69 Stanisław z B., jego ż. Katarzyna z Pomarzan pow. gnieźn. (PG 7, 284); 1469 tenże sprzedaje 1/2 B. Tomaszowi z Konotopi za 210 grz. (PG 8, 22v).

1467-82 Dobrogost Brzezeński [później zw. Goślińskim z Gośliny Długiej] (ACC 50, 110; PZ 36, 465); 1467 tenże sprzedaje Janowi Żabickiemu 3 ł. os. w Goślinie Długiej (PG 7, 247); 1472 tenże zapisuje ż. Annie po 100 kop posagu i wiana na 1/2 B. (PG 8, 141); 1474 tenże zapisuje katedrze pozn. czynsz 1 zł węg. z pr. wykupu za 20 zł węg. (PG 9, 14v); 1479 tenże w sporze z Janem6Zapewne tenże Jan Brzezeński został zwolniony w 1497 r. z obowiązku posp. ruszenia z powodu ślepoty (ExpBel. nr 319), zob. niżej r. 1506 i Mikołajem ss. zm. Tomasza Konotopskiego (PZ 20, 61 v); 1482 tenże nabywa za 100 grz. cz. Gośliny Długiej, która po śmierci Jana i Macieja dziedziców Gośliny Długiej przypadła pr. bliższości Janowi Mieszewskiemu i Katarzynie ż. Wojciecha Oleskiego (PG 9, 159); 1489 tenże sprzedaje z pr. odkupu 1/2 B. za 100 grz. Stan. niegdyś Worowskiemu (PG 10, 123); 1493 tenże sprzedaje 1/2 B. za 300 grz. Andrzejowi Kaczkowskiemu zw. Łuszczek (PG 7, 1v; PG 11, 2).

1492 Stan. Worowski zapisuje ż. Barbarze po 50 grz. posagu i wiana na 100 grz. gotówki i na 100 grz. zapisanych na 1/2 B. (PG 10, 173); 1494 Andrzej Kaczkowski zapisuje ż. Zofii c. zm. Jana Rościńskiego po 60 grz. posagu i wiana na 1/2 B.7Zapewne ta sama oprawa zapisana była poprzednio w 1480 r. na Kaczkowie w pow. kcyń. (PG 9, 196v) (PG 7, 20v); 1502-10 Dorota i Katarzyna cc. Mac. Kaczkowskiego w sporze ze [swymi?] braćmi z Rościnna o swoje posagi przegrywają 1/2 B. (Dominikanki P-ń C 23 k. 9v, 10); 1506 Jan Brzezieński albo Konotopski sprzedaje z pr. odkupu swej siostrze Dorocie ż. Szymka Wierzchowskiego 4 ł. w Tarnowie pow. gnieźn. (PG 13, 88); 1507 Dorota i Katarzyna siostry odstępują Andrzejowi Zakrzewskiemu części w B. i w Gorzuchowie, odziedziczone po stryju Andrzeju zw. Panoszka Kaczkowskim i bracie Janie w zamian za 1 ł. os. w Łopiennie [pow. gnieźn.] i 100 grz. (PG 13, 102v); Uczciwa Barbara c. zm. Piotra Bogatego, mieszcz. ze Żnina [pow. kcyń.] odstępuje Andrzejowi Zakrzewskiemu części w B. oraz przezyski w Gorzuchowie, odziedziczone po wuju Feliksie Brzezeńskim, wójcie w m. Żerniki [pow. kcyń.], w zamian za 1 ł. os. w Łopiennie i 100 zł węg. (PG 13, 102v); 1522 Helena, c. zm. Tomasza Brzezieńskiego, ż. opatrznego Jana murarza w Chwaliszewie [k. Poznania], pozywa Barbarę, Dorotę i Anastazję cc. zm. Jana Brzezieńskiego o posag z B. i z Konotopi w wysokości 70 grz., taki jaki jej siostra otrzymała niegdyś od zm. Jana Brzezieńskiego (PZ 29, 21 v); Jan Domasławski s. Tomasza Wybranowskiego [z pow. kcyń.] sprzedaje za 30 grz. Małg. Lgińskiej wd. po Andrzeju Osieckim 1 ł. osadzony przez kmiecia Tomasza Czarnego oraz 2 ł. opust. tzw. Nietągowski oraz łan uprawiany za czynsz przez kmiecia Wojciecha zw. Strzygy we wsi B. (PG 15, 494).

1423 kop. 1488/92 10 ł. w B., Piotr dz. przyłączył 4 ł. do swego fol w. (allodium; LBP 34); 1508 pobór z 4 ł. (ASK I 3, 6v); 1521 kmiecie mają 7 ł., pierwotnie wieś liczyła 14 ł.; wizytator wie z rejestrów kapituły, że 4 ł. obrócono na folwark [por. r. 1423], ale nic na temat folwarku nie umie powiedzieć (CP 111, 54); 1526 8 ł. os., 2 ł. opust, uprawiane przez kmieci za czynsz, inne łany opust, zarosłe i od wielu lat nie uprawiane (CP 111, 65); 1563 pobór z 2 1/2 ł. (ASK I 5, 220v); 1566, 1577 Kasper Modrzewski w B. i w Konotopi (PG 112, 174; PZ 36, 42); 1570 Anna Chociszewska, wd. po Jakubie Brzezińskim w B. (PZ 36, 42); 1577 Cyprian [recte Kasper?] Modrzewski płaci pobór z B. (ASK I 5, 675); 1580 Kasper Modrzewski płaci pobór od 4 ł. os., 1/2 ł. opust., 3 zagr. i 1 rybaka (ŹD 12).

4. 1526 Maciej, sołtys (CP 111, 65).

5. 1325!, (recte 1335) Jan bp pozn. eryguje par. Gać i przyłącza do niej m.in. B. (Wp. 2 nr 1059; Wp. 4 s. 332); 1510 [dzies.] po 10 gr z łanu w B. należy do prebendy kan. „Tarnowo” w kat. pozn. (LBP 34).

8. Ok. XII – połowa XIII w. grodzisko stożkowate na cyplu wyżynnym przy zachodnim brzegu jez. Włókna [dawniej Zapłotne, por. ostrów Sosnowiec → p. 2] (Hensel 1, 12).

1 Par. Gać istniała do połowy XVI w., w 1580 wymieniono wsie z tej parafii w par. Długa Goślina, a w XVII w. B. należało do kościoła sukursalnego w Łopuchowie, podległego parafii Długa Goślina (Now. 2, 377; ŹD 12).

2 Obecnie wsie Brzeźno i Włóknę dzielą 2 jeziora: Włókna (dawniej → Zapłotne) oraz Brzeźno (zapewne identyczne z dawnym jez. → Mielno). Historyczną nazwę Włókna nosiło jez. położone na E od wsi Włókna, obecnie zw. Maciejak.

3 Tenże bród stanowił granicę wsi B. i Konotopia również w XVIII w. (PP 10, 27v).

4 Ostrów ten mógł znajdować się w okolicy obecnego przysiółka Ostrów, 1 km na N od B. (MTop. 1950); → p. 8.

5 Tegoż Sambora Kozierowski nazywa Czamborem z Gącza, Dobieszewa, Wyrzyska i B. (KR 5, 11; KObceRyc. 27; cytowanych aktów nie udało się odszukać).

6 Zapewne tenże Jan Brzezeński został zwolniony w 1497 r. z obowiązku posp. ruszenia z powodu ślepoty (ExpBel. nr 319), zob. niżej r. 1506.

7 Zapewne ta sama oprawa zapisana była poprzednio w 1480 r. na Kaczkowie w pow. kcyń. (PG 9, 196v).