(1395 or. Gnyno, 1418 Gnina, 1424 Gnyn, 1463 Gunino!) 5 km na SW od Grodziska Wlkp.

1. 1463 n. pow. kośc. (PG 7, 179); 1404 n. par. własna; 1510 dek. Grodzisk (LBP 165).

2. 1425 zapowiedź dziedziny G. → p. 3; 1428 jezioro w G. (ACC 11, 51); 1433 Zygmunt Korzbok zapowiada swe dziedziny, m. in. G. (KoścZ 10, 157); 1560 rzeka, a 1565 las → Lubosina; 1575 kopiec narożny między wsiami Kąkolewo [k. Grodziska], Zdrój, Jabłona Stara i G. (KoścG 29, 144v-147); 1581 łąki pod [obiektami nieokreślonymi] Koźlem i pod Kozim Błotkiem (KoścG 35, 108-109); 1594 role przy [stawie] Jezierzysku i pod [obiektem nieokreślonym] Dąbkiem (KoścG 48, 11 lv-112); 1599 → staw Jezierzyska.

3. Własn. szlach. 1394-98 Hanek Rzeczyca, Hanek de Rzeczicza¹Hanek i jego s. Jan występują też z nazwiskiem swym w przekręconej formie: Szreticza, Szrencza, Sreticza, Brzeczicza, Rze-czissa (Lek. 2 nr 1583,1808,2039; KP nr 921; Wp. 3 nr 2000; ZSW nr 226). Z zebranych materiałów można wnosić, iż Hanek wywodził się z osady Rzeczyca (może na Śląsku, k. Świebodzina albo k. Głogowa?). Obce pochodzenie rodu przyjmuje Kozierowski, który nie jest pewien właściwego brzmienia nazwiska (KObceRyc. 159). Formę Rzeczyca ustala Słownik staropolskich nazw osobowych, s. v (Lek. 2 nr 2039, 2251, 2253; WR 3 nr 50), jego ż. Haszka czyli Jadwiga²Haszka jest zdrobnieniem imienia Jadwiga. Kozierowski nietrafnie przyjął, że Haszka = Halszka (KObceRyc. 159): 1394 tenże w sporze z Andrzejem z Ptaszkowa łowczym pozn. (Lek. 2 nr 1583, 1590); 1395 tegoż ż. Haszka w sporze z Wincentym Kujawka (Kinofka!) o 2 1/2 ł. w G. (Lek. 2 nr 1808); 1397 Janna wd. po Janie z G. z s. Adamem z Pniew i Marcin z matką Małgorzatą z Pniew [mieszczanie z Pniew] w sporze o sołectwo [gdzie?] z Hankiem z G., jego ż. Jadwigą i s. Janem (Lek. 2 nr 2001); 1398 Hanek Rzeczyca w sporze z Wincentym Kujawką o kradzież koni, pozabijanie bydła i podpalenie (Lek. 2 nr 2229); 1402 wd. po nim z c. Hanką (KP nr 921).

1397 ok. 1420 Jan, Janusz s. Rzeczycy, Rzeczyca z G. (Lek. 2 nr 2254; Wp. 3 nr 2000; WR 1 nr 942), s. Hanka z G. (Lek. 2 nr 2001), 1420 wspomn. jako nieżyjący (KoścZ 6 k. 7, 23v-24; KObceRyc. 159): 1399 tenże toczy proces z Wilczkiem w sprawie poręczenia za [Winc.] Kujawkę (Lek. 2 nr 2253, 2254); 1400 Bratosz kmieć z Kobylnik [k. Grodziska] w sporze z Januszem, jego matką i siostrami o 20 grz. (Lek. 2 nr 2642); 1401 Wichna [z Grodziska] żona kaszt. kal. zapowiada³Niewłaściwie interpretuje zapiskę Kozierowski, podając, że Wichna przyznała [!] drogi Januszowi Rzeczycy (KObceRyc. 159) Januszowi Rzeczycy, jego matce i siostrom oraz ich ludziom z G. drogi wokół Grodziska z wyjątkiem dróg król. do miasta (ZSW nr 226); 1412 Janusz Rzeczyca w sporze z Wojc. Rzeszotarzewskim o 2 ł. w G. (KoścZ 4, 17v); 1413 tenże w sporze z Kujawką, Pełką i Pietraszem z Grzybna zaprzysięga, że jego ojciec kupił 30 barci [w G. ?] za swe pieniądze (WR 3 nr 499); 1418 tenże w sporze z Abrahamem i Janem [Zbąskimi] z Jabłony [Starej] o 2 świnie wartości 4 grz. (KoścZ 4, 356); 1418 tenże przegrywając spór ze Stefanem Rzeszotarzewskim, ma mu powzdać zastaw [tj. przenieść na niego prawa zastawnika] w Ratajach [k. Grodziska Wlkp.] na sumę 22 grz. szer. gr, tak jak mu poręczył (KoścZ 4, 356v); 1420 Pełka Grzybieński [z Grzybna] jako pełnomocnik swej ż. Hanki, jej brata Jana oraz jej siostry Franki ż. Mikołaja Szołdry toczy proces z opatem cyst. w Obrze, ponieważ kmiecie z Goli [wsi kl. ober.] zabili Janusza Rzeczycę (KoścZ 6 k. 7, 23v- 24).

1395-99 Wincenty Kujawka z G. (Lek. 2 nr 1808, 2229, 2230, 2232, 2252, 2253; KoścZ 4, 204).

1416-25 Miks, Mikołaj Nowowiejski z G. (WR 3 nr 652, 740, 1135, 1253; WR 1 nr 978, KoścZ 4, 204): 1416 Stefan Rzeszotarzewski w imieniu swego ojca Wojciecha sprzedaje Miksowi 3 ł. z 3 siedliskami i 2 ogrodami w G., jakie posiadał Kujawka, a o które toczył się spór z tytułu pr. bliższości oraz zwraca mu dok. sprzedaży (KoścZ 4, 204); 1424 Miks w sporze z Zygmuntem Korzbokiem z G. o role i łąkę w G. (KoścZ 5, 452); 1424 Miks dz. w G. z ż. Małgorzatą sprzedaje z zastrz. pr. wykupu prac. Pietrykowi z [miejscowość nie odczytana] 1 ł. z tych trzech, jakie posiada w dziedzinie G. i zobowiązuje się bronić nabywcę od roszczeń osób trzecich (ACC 11, 163); 1428 szł. Wincenty i Bartosz Boguchwałowięta z Rosnówka w sporze z Wojciechem plebanem z G. wnoszą o zwrot dok. dot. 3 ł. w G., jaki ich zm. brat Mikołaj złożył na przechowanie u plebana; w sporze tym sędziowie polubowni doprowadzają do ugody o 3 ł., zagrodę i rybołówstwo na jez. w G.: bracia po ich sprzedaniu mają pod karą umowną 20 grz. wręczyć plebanowi 2 grz. na cele budowlane kościoła, a pleban przekazuje braciom dwa dok. Grzymisława z Brodów i Przybysława Gryżyńskiego [wystawione przez nich? otrzymane od nich?] (ACC 11 k. 25v, 51).

1424-33 Zygmunt Korzbok z G. (KoścZ 5, 452), także z → Rataj i → Zielęcina [k. Grodziska Wlkp.]: 1428 na tegoż rzecz woźny sądowy wywołał dok. star. gen. wlkp. dotyczący nabycia przezeń 3 ł. w G., a nikt nie zgłasza roszczeń z tytułu pr. bliższości (KoścZ 9, 144v); 1430 tenże toczy proces ze Stefanem Rzeszotarzewskim, który winien bronić Zygmunta od roszczeń Winc. Ratajskiego (KoścZ 9 k. 250v, 256, 274); 1430 tenże w sporze z Niemierzą [z Grodziska Wlkp.] o łąkę w dziedzinie Chrostowo [k. Grodziska Wlkp.] (KoścZ 9, 254v); 1433 tenże zapowiada swe dziedziny Zielęcin, Lechowo, G., Kopanica [ta ostatnia to własn. król. w posiadaniu Zygmunta] (KoścZ 10, 157).

1425 Jan z Nietąszkowa [k. Śmigla] zapowiada dziedzinę G. (KoścZ 8, 133).

1426 Miklasz, Nikiel dz. w G. (ACC 9 k. 58, 70).

1443 Tomasz Korzbok z G. (KoścZ 12, 435), 1443 tenże w sporze z plebanem → p. 5.

1444 Jakub Sepieński jako opiekun dzieci dziedzica z G. [którego?] toczy proces z plebanem → p. 5.

1463-98 Stanisław z Proch, Proski z G., Trach z G., Stanisław z G., Gniński, Stanisław Trach z G. (KObceRyc. 108; AE II 213v): druga poł. XV w. tenże kupuje od Małgorzaty ż. Stan. Głębockiego i Beaty ż. Mac. Jastrzęb[n]ickiego całą cz. macierzystą w G. i 1/4 cz. łanów w Budziłowie i Ratajach [k. Grodziska] za 100 grz. (PG 6, 207); 1463 tenże zapisuje ż. Małgorzacie po 150 grz. posagu i wiana na dwóch częściach G. (PG 7, 179); 1464 tenże w sporze z Mik. Strykowskim (KoścZ 14, 319v, zaś KObceRyc. 108 i KR 8, 15 pod mylną datą 1462) i w sporze z Janem Jabłkowskim i jego siostrą (KoścZ 14, 352v); 1466 tenże kupuje od Jana Jabłkowskiego i jego siostry niedz. Anny ich części macierzyste w G, Zielęcinie, Lechowie, Ratajach [k. Grodziska] i Budziłowie za 300 grz. (PG 6, 222v); 1475 tenże z ż. Małgorzatą zapisuje altarii Ś. Anny, Katarzyny, Małgorzaty itd. w kat. pozn. 8 grz. czynszu rocznego na G. z zastrz. pr. wykupu za 100 grz. (PG 9, 30; CP 18, 257v pod mylną datą 1473; Now. 1, 435 pisze o częściowym przeniesieniu czynszu rocznego 8 grz. na rzecz tej altarii od sumy 100 grz. na G. w 1472 r. – czy trafnie?); 1475 tenże zapisuje kośc. par. w G. 1/2 grz. czynszu rocznego na Zielęcinie (Now. 2, 450); 1481 temuż oraz Andrzejowi Proskiemu braciom zeznaje 48 grz. szer. półgr. długu Andrzej Dłużyński czyli Gryżyński (KoścZ 16, 260); 1482 tenże zapisuje ż. Małgorzacie po 200 grz. posagu i wiana na dwóch częściach Zielęcina (PG 9, 161); 1483 tenże sprzedaje Janowi Kątskiemu 2 ł. os. w Budziłowie i Ratajach [k. Grodziska] za 50 grz. (PG 9, 173); 1491 tenże daje Janowi Borzysławskiemu 1/3 swej części w Zielęcinie jako posag swej c. Małgorzaty z zastrz. pr. wykupu za 100 grz. (PG 10, 136); 1495 tenże daje cz. dziedz. we wsi Łęki Wielkie braciom Zygmuntowi kan. gnieźn. i pozn. oraz Sędziwojowi dziedzicom wsi Łęki Małe [ss. Wincentego Korzboka] za 100 grz. z zastrz. pr. wykupu (PG 7, 78v); 1498 tenże dziedzic G. i cz. we wsi Łęki [Wielkie] (ACC 75, 53v).

1504-10 Jan Gniński: 1504 tenże, s. zm. Stan. Gnińskiego zapisuje Zygmuntowi kan. pozn., Wincentemu i Janowi swym bratankom lub siostrzeńcom (nepotes) 60 grz. na 1/2 swej cz. dziedz. we wsi Łęki Wielkie z zastrz. pr. wykupu, dołączając tę sumę do kwoty 60 grz. zapisanych im przez swego ojca również z zastrz. pr. wykupu (PG 13, 21); 1510 tenże uwalnia G. od czynszu rocznego 8 grz. od sumy głównej 100 grz. na rzecz altarii w kat. pozn., przy czym skasowano dok. oficjała pozn. z 1476 dot. tego czynszu (ACC 87, 120; por. wyżej 1475 akt poczyniony przed star. gen. wlkp.).

1506-31 Piotr Gniński: 1506 tenże kupuje od swej siostry Katarzyny z Tuchorzy ż. Mik. Ossowskiego czwarte części wsi Zielęcin i Lechowo, odziedziczone przez nią po bracie Mac. Tuchorskim [sumy sprzedażnej nie podano] (PG 13, 99); 1506 tenże od tejże kupuje za 200 grz. czwartą cz. wsi Zielęcin, odziedziczoną po Mac. Tuchorskim (PG 13, 99v); 1506 tenże, zgodnie z wcześniejszym aktem swego brata niedz. Jana Gnińskiego, zapisuje Zygmuntowi kan. pozn., Wincentemu i Janowi, swym bratankom lub siostrzeńcom (nepotes) 60 grz. na 1/2 wsi Łęki Wielkie z zastrz. pr. wykupu (PG 13, 99v); 1507 tenże czwartą cz. w Zielęcinie, którą nabył od Kat. Tuchorskiej ż. Mik. Ossowskiego, daje Janowi Błoc-kiemu jako posag swej siostry [imię opuszczone] Gniń-skiej, z zastrz. pr. wykupu za 38 grz. (PG 13, 130); 1512 tenże kupuje od Adama Korzboka z Rybna [pow. gnieźn.] Kowalewo za 310 grz. (MS 4/2 nr 10 274); 1531 tenże, Kasper i bracia, dziedzice 1/2 wsi Łęki Wielkie (ACC 107, 120v-121v).

1510 w G. 18 ł., z tego 12 ł. os. i 6 ł. opust.; łany opust. uprawiają dziedzice; 1 karczma, tak jak inni [wieśniacy] na 11. (LBP 165); 1530 pobór z 6 ł., od karczmy 3 gr (ASK I 3, 126); 1563 pobór z 6 ł., od 2 karczem dor., 2 komor. (ASK I 4, 166v); 1566 pobór z cz. Wojc. Gnińskiego: 1 ł., 1 karczma dor., 4 zagr.; z cz. Piotra i Wawrzyńca Gnińskich: 4 ł., 4 zagr., 1 karczma dor. (ASK I 4, 259); 1581 pobór z cz. Kaspra i Jakuba Gnińskich: 3 półł., 1/8 ł. karczmarskiego, 3 zagr.; z cz. Bartłomieja „Lazenskiego”: 1 półł., 1/4 ł. karczmarskiego, 1 zagr. (ASK I 6, 495v; ŹD 69).

1418 Tomasz sołtys ze Strykowa w procesie z Kubą kmieciem z G. dowodzi, że pan dał mu pr. wyrębu drzew tak, jak innym kmieciom (KoścZ 4, 360v).

4. 1397 spór o sołectwo [czy w G. ?] → p. 3; 1581 w umowie o dzierżawę cz. G. wymieniono m. in. siedlisko wójt. (KoścG 35, 108-109).

5. 1404 pleban Jan (Now. 2, 449).

1426 pleban Wojciech żąda od Jana „Schirza” z Tłok należności za psałterz, wigilie i pogrzeb c. Jana; ma przeprowadzić dowód (ACC 9, 71); 1428 tenże w sporze z braćmi zm. Miksa z G.: na podstawie ugody ma otrzymać od nich 2 grz. na cele budowlane kościoła → p. 3; 1443 tenże w sporze z szl. Tomaszem dz. w G. twierdzi, że ten zagarnął siedlisko (area) szkoły i role kościelne, odmawia płacenia dzies. z 3 ł. i wypasu bydła plebańskiego we wspólnym stadzie; Tomasz zobowiązuje się zwrócić siedlisko dla szkoły, płacić meszne – tak jak kmiecie – z ról, które uprawia, wypasać plebanowi co roku 6 szt. bydła i 6 szt. nierogacizny i zwalnia plebana „a grege” [od opłacania pasterza wspólnego stada czy też od innych ciężarów z tego tytułu] (AE II 51); 1444 tenże uzyskuje na swą rzecz wyrok oficjała pozn. co do zaległego mesznego i wiardunków dzies. [z G.], nadto kmiecie [z G.] winni wypasać plebanowi całe bydło i nierogaciznę we wspólnym stadzie, zaś Jakub Sepieński opiekun dzieci dz. w G. winien plebanowi wymierzyć łan roli tej wielkości, co łany kmiece (ACC 27, 133).

1468 [kmieć] Maciej s. zm. Tomasza Bara z Jabłony Nowej daje Marcinowi plebanowi w G. 24 grz., jakie ojciec jego legował dla kościoła par. w G., za co plebani mają co soboty odprawiać mszę za jego rodziców (AE II 213v); 1475 Stan. Gniński zapisuje kościołowi par. w G. 1/2 grz. czynszu rocznego na Zielęcinie (Now. 2,450); 1499 pleban Marcin Gniński (ACC 76, 88v).

1510 kościół par. Ś. Jana Chrzciciela, pr. patronatu miejscowych dziedziców; z 1/2 łanów os. płacą wiard. dzies. bpom pozn., a plebanowi z drugiej 1/2 oraz meszne; do par.: G., Jabłona Nowa, Jabłona Stara i Rataje; w Ratajach dziedzice niedz. Maciej i Mikołaj częściowo uprawiają opust. łany [kmiece], lecz plebanowi [tytułem mesznego] nic nie płacą (LBP 165); 1527 Marcin pleban w G. uzyskuje wyrok na swą korzyść w procesie ze zm. Janem Opalińskim dz. w Jabłonie Nowej i jego dziećmi o meszne z 7 półł. opust., lecz uprawianych w Jabłonie Nowej (Sent. II 359v-360); 1564 w G. płacą bpom dzies. wiard. z 5 ł. po 8 gr (IBP 303).

1404-1555 plebani: 1404 Jan, 1426-44 Wojciech, 1468-99 Marcin Gniński, 1527 Marcin, 1555 Kilian ze Stęszewa (Now. 2, 450-451; ponadto do wszystkich osób zob. wyżej oraz p. 6).

6. 1498-99 Marcin Gniński pleban w G. prezentowany na plebana w Łękach Wielkich (ACC 75 k. 53v, 58v; ACC 76, 88v); 1499 w rejestrze koni i ludzi dworskich [tj. królewskich] m. in. Piotr Gniński (Archiwum Komisji Hist., t. 8, Kraków 1898, s. 311-320).

7. SzPozn. 98-99.