GRYŻYNA

(1296 kop. 1530 Grizina, 1323 or. Griszina, 1348 Grizin, 1367 Gazzyna!, 1388 [Grziszina], Griszyna, 1393 Grissina, Grzina!, Grizina, 1395 Gzrzina, Griszin, 1397 Griziczina, Gryzyna, Grziszino, 1399 [Grzysina], 1420 Grisina, 1454 Grischina, 1457 Grizyna, 1485 Gryzyna) 7,5 km na SW od Kościana; wieś i dobra.

1. 1445 n. pow. kośc. (PG 2, 125); 1388 n. par. własna (Wp. 3 nr 1883); 1510 dek. Kościan (LBP 131).

1514 [rzekome] m.! G. → p. 3.

2. 1296 [mieszkańcy wsi] G. i Osiek nie mają pr. łowienia ryb w jez. [Wonieść]; jezioro to wraz z wsią Wonieść nal. do kl. lub. (Wp. 2 nr 744; DBL nr 42 reg.); ok. 1327 wzm. 1408 Wojsław z G. sędzia pozn. otrzymuje na określony czas do odwołania od Pawła opata lub. pr. łowienia małymi sieciami w jez. [Wonieść] k. wsi Wonieść (DBL nr 134).

1398 wzm. XVIII w. gran. G. z posiadłościami opata lub. [z Wonieściem?] (Lub. C 38 f, 140v); 1399-1401 Jan Gryżyński z G. w sporach z opatem lub.: 1399 o gran., o rz. Samicę i jez. Wonieść, 1401 o jaz. i rz. Samicę przy jez. Wonieść (Lek. 2 nr 2263, 2434; KoścZ 2, 15v).

1401 Jan Gryżyński zapowiada zarośla, drogi (iniuste vie) i granice (tramites) w G. (ZSW nr 223); 1404 tenże zapowiada Lubosz, Węgliny, Nielęgowo i Łękę [Wielką?, Małą?] z pastwiskami, lasami i różnymi drogami [bocznymi] (KoścZ 2, 69v).

1413 star. gen. wlkp. rozgranicza G. nal. do Borka i jego braci [ss. Jana] z wsiami Wonieść i Gniewowo nal. do kl. lub.: jez. [Wonieść] leżące między wsiami G. i Wonieść ma należeć do kl. lub. tak daleko, jak sięga woda; struga (fluxus aque) wypływająca z tego jez. aż do miejsca oznaczonego 3 palami ma należeć do kl. lub., a dalej, aż do gran. wsi Nielęgowo, do Borka; błota, po prawej stronie [tej strugi] mają należeć do kl. lub., a po lewej stronie do Borka; stronom nie wolno stawiać na tej strudze grobel i młynów, a wolno budować jazy do łowienia ryb; unieważnia się dawne przyw. i wyroki w tej sprawie (Wp. 5 nr 225; DBL na 145).

1426-28 Borek z G. [s. Jana] rozgranicza G. z Jezierzycami nal. do Czemy i jego ż. Tomisławy oraz z Jurkowem nal. do Kat. Jurkowskiej [wd. po Januszu Jurkowskim] (KoścZ 8 k. 205v, 473; Kość Z 9, 12v); 1430 młyn [w G.?] → p. 3H; 1448 Andrzej i Wojsław z G. rozgraniczają G. z wsią Osiek Mik. Jurkowskiego: gran. ta biegnie od rz. Obry¹Tekst niejasny; dwa razy wymieniono początek opisywanej granicy: za pierwszym razem miało to być na środku Samicy płynącej do rz. Obry, a za drugim razem w środku samicy (matrix – główne koryto) rz. Obry przez bory i lasy do jez. Wonieść (KoścZ 13, 156).

1539 Wawrzyniec opat lub. pozywa Jana Gostyńskiego [dz. G.] o to, że kazał kmieciom z G. łowić w jez. nal. do wsi Wonieść; opat oblicza szkodę na 20 grz.; sędziowie potwierdzają, że jez. należy do kl. lub. (KoścZ 26, 166v).

1553 Benedykt Staręski [posiadacz G. → p. 3] w sporze z Gostyńskimi dowodzi, że dziedzina Bunino nie jest osobną wsią, lecz częścią G. i leży w jej granicach [p. 3 r. 1513] (PWc. 1, 196v); 1554 w tymże sporze Jan Gostyński dowodzi, że Samica, płynąca z jez. Wonieść do Obry, stanowi granicę Bunina i w rz. [Obrze?] jest narożnik Bunina, a ponadto pokazuje dębowy gaik i drogę, która ma być granicą G. i Bunina; ponadto Gostyński dowodzi, że Bunino leżało koło dawnego kościoła Ś. Marcina, miejsce to zowią Stara Wieś (Sthara wies); Staręski. dowodzi, że w miejscu Stara Wieś leżała dawniej G., że Bunino nie było wymienione w posiadanych przez niego dokumentach gran., że wskazany przez Gostyńskiego gaik jest okopany przekopą, nazywają go Winnicą i że znajdują się tam jeszcze teraz krzewy winorośli oraz że za wskazaną przez Gostyńskiego drogą (jest to droga z Nielęgowa do lasu) [tam gdzie miało być rzekomo Bunino] leży trzecie pole gryżyńskie, a w G. nie ma innego trzeciego pola, stanowi więc ono nieodłączną część G.; Staręski zeznaje ponadto, że gdy Andrzej Gryżyński oddawał Węgliny [Marcinowi] Gołutowskiemu (→ p. 3 r. 1493), to Węgliński Młyn przyłączył do G., co można udowodnić za pomocą dokumentów (PG 98, 375v-377v).

3. Własn. szlach. A. Najstarsi posiadacze G. w XIV w., B. Synowie Wojsława z G. (transakcje wspólne) 1395-1424, C. Andrzej z G. i z Osiecznej 1387-1418, D. Przybysław z G., Brenna i Włoszakowic 1387 – zm. 1434, E. pani [panie?] z G. 1389, F. Jan z G. 1393-1407, G. Wyszak z G. i z Jaszkowa 1395-1429, H. Synowie i dalsi spadkobiercy Jana z G. 1407-1581.

3A. 1310 śwd. Wojsław z G. (Wp. 2 nr 935); 1323-35 [tenże?] Wojsław z G. sędzia pozn.²Zgon jego i jego ż. Abistilli zapisany został w nekrologu lub. pod błędną datą 1300 (MPHn. 9/2 s. 74, 88 – 2 osobne zapiski). Nie ma pewności, czy do niego odnosi się wzm, z 1337 r.: śwd. Wisław! de Gazzyna, wydawca poprawił na Grizyna (Wp. 2 nr 1174; Wp. 3 s. 782) (Wp. 2 nr 1034, 1036, 1146; Wp. 6 nr 102, tu błędnie: Stanisław).

1348 śwd. Wojsław z G. (Wp. 2 nr 1268) 1360-72 [tenże?] Wojsław z G.: 1360 rycerz posłem król. do Awinionu → p. 6; 1365-72 Wojsław [z G.] kaszt. santocki (Wp. 3 nr 1553, 1597, 1671), zm. 1373³W 1399 r. wspominano Wyszacha [Wojsława] ojca Wyszaka (→ p. 3G) jako żyjącego przed ok. 10-12 l., tzn. jeszcze ok. r. 1387-89 (Lek. 2 nr 2408, 2424) tenże kaszt. [sant.] Wojsław z G. (MPHn. 9/2, 26).

1360 Zeslavia [Czesława?] ż. Wojsława → p. 6.

1371 Przybysław Gryżyński⁴Przybysław, zapewne brat wspomn. wyżej Wojsława, zapisany został wraz z Klarą w nekrologu lub. pod błędną datą 1435, którą wydawca? poprawił na również błędny r. 1437; zapisano też błędnie jego urząd: kaszt. sant. (pomyłka z urzędem Wojsława, MPHn. 9/2, 63), zamiast kaszt. przem., jak mówią dok. W haśle Brenno, idąc za sugestią wydawcy MPHn. 9/2 odniesiono błędnie te wiadomości do jego bratanka Przybysława s. Wojsława z G., Brenna i Włoszakowic zm. w 1434 r (Gryszynensis) kaszt. przem. osadza sołtysa we wsi Wławie (DBL nr 102); 1372 tenże daje bened. lubińskim Wławie, ale dożywocie na tej wsi daje ż. Klarze; gdyby Klara jako wd. wychodziła ponownie za mąż, ma zaraz oddać wieś klasztorowi (Wp. 3 nr 1679).

3B. 1395-1424 bracia Gryżyńscy, ss. Wojsława: 1395 Władysław Jag. zapisuje Domaratowi [z Iwna i Pierzchna] kaszt. pozn. 600 grz. gr pras. na m. Przemęt i wsiach Błotnica, Radomierz, Sączkowo i folw. Zaborowo na takich pr., na jakich posiadał je Bartosz Wezenborg wda pozn., z tym że [przejściowo, do czasu spłacenia sumy] król zastawia m. Przemęt z wspomn. wsiami Andrzejowi, Przybysławowi, Maćkowi, Janowi i Wyszakowi z G. w zamian za [pożyczkę] 400 grz. na nagrodę dla Domarata i 200 grz. na zwrot długu król. dla niego (Wp. 3 nr 1957); 1397 Andrzej z G. powołując się na dok. król., zeznaje, że nie chce szkodzić kl. [cyst.] w Wieleniu [Zaobrzańskim] i nie będzie korzystał z 4 toni zw. Wanszvina, Bobrowa, Goliszyna i Krótka w rz. [bez nazwy] k. Radomierza ani z obu brzegów tej rz. (Lek. 2 nr 1987).

1396 Andrzej z braćmi dziedzice G. zabezpieczają córce Wyszaka Kotwicza 200 grz. wiana (dothalicium) na wsi Lipno; pani ta ma mieszkać w Kawczynie, dopóki nie przyjmie męża (sicuti non recipiet virum) [Andrzeja z G.?], a jeżeli umrze bezpotomnie, suma ta przypadnie dziedzicom G. (Lek. 1 nr 2202, 2203).

1397 Andrzej, Przybysław, Jan i Wyszak z G. w sporze z Mikołajem i Janem z Błożejewa [k. Bnina, pow. pyzdr., obecnie Błażejewo] o pewną sumę (Lek. 2 nr 574); Wyszak Gryżyński w imieniu swej siostry Małgorzaty Młyńskiej [zamężnej w Młynach, pow. pyzdr., obecnie Trzykolne Młyny] wygrywa proces z Janem Błożejewskim i Mik. Czmańskim [z Czmonia pow. pyzdr.] (Lek. 2 nr 602).

1402-08 ciż bracia prowadzą spór z bened. lub. o wieś Wławie i użytkowanie jez. Wonieść [→ p. 3A i 3F oraz → p. 2: r. 1413].

1404 Opacz z Kokorzyna, Andrzej i Jan bracia z G. i Jeszek wójt w Kościanie sprzedają Hanosowi i Nikloszowi ss. Henryka Falkenhana czynsz roczny 10 grz. gr pras. z m. Osieczna, z G. i z wójtostwa w Kościanie za 100 grz. gr pras.; w razie śmierci nabywców czynszu, ma on być płacony ich matce Barbarze, a nie ojcu⁵Czynsze należne Falkenhanom u Gryżyńskich wspomniano w 1412 r. z okazji rozliczeń między Falkenhanami a Pawłem Czenkir [mieszcz.? z Poznania?] SBP s. 81-82 nr 188) (SBP s. 54 nr 68).

1408 Władysław Jag. zezwala cystersom z Wielenia [Zaobrzańskiego] wykupić za 600 grz. gr pras. m. Przemęt z przedmieściem Świętopietrze i z wsiami Radomierz, Błotnica i Sączkowo od braci Andrzeja i Przybysława z G. (Wp. 7 nr 608).

1424 Przybysław Gryżyński, Wyszak [Gryżyński] z Jaszkowa, Borek z Osiecznej [s. Andrzeja Gryżyńskiego] oraz Borek z G. [s. Jana Gryżyńskiego] w sporze z Jarosławem, Janem i Januszem Młyńskimi dowodzą przy pomocy świadków, że Małgorzata Młyńska [c. Wojsława Gryżyńskiego] nie wzięła do Gryżyny 100 grz. zabranych z Młynów (WR 3 nr 1094, 1252; KoścZ 8, 101v); 1424 ciż stryjowie z bratankami na mocy pr. bliższości odparli roszczenia Jarosława, Bogusława [! w poprzedniej zapisce Jan] i Janusza z Młynów do srebra, bydła i zboża wartości 50 grz. (KoścZ 8, 100); c.d. tej sprawy → p. 3H r. 1429.

3C. 1387-1418 Andrzej Gryżyński (Grisinensis) [s. Wojsława z G.], dz. → Osiecznej (Wp. 3 nr 1993; Wp. 5 nr 20, 35, 186, 189; CMP nr 129; WR 3 nr 336, 441, 504, 516; ZSW nr 1258; BR 628 nr 32; ACC 27, 135), asesor sąd. w Kościanie i Poznaniu 1389-1413 (Lek. 1 nr 596, 1660, 1853, 2199, 2200; Lek. 2 s. 306, 337; ZSW s. 65, 105, 109, 167, 217, 275, 304, 306, 309, 348, 357, 363; MHP s. 296, 308).

1387 tenże Andrzej w sporze z Oszką [c.?] Świętka z Kościana o 40 grz. (Lek. 1 nr 204); 1388 tenże wygrywa proces z Gerwardem [ze Słomowa] stolnikiem [pozn.] o 10 grz., a o 40 grz. szkody ma dalej się procesować (Lek. 1 nr 352); 1388-93 tenże sam lub z braćmi toczy proces z Feszarem mieszcz. pozn. i Jutką Feszarową (Fissanowa, Veszorowa) jego żoną [wd.?] o 212 grz. długu, a w 1393 r. o 150 grz. z tytułu poręki za Mac. Borka⁶Mac. Borek występujący w l. 1393-95 był zapewne s. Wojsława, a bratem Andrzeja, Przybysława, Jana i Wyszaka; później nie występował, zapewne wcześnie umarł. To samo imię nosił też s. Andrzeja z G. i Osiecznej zw. często tylko Borkiem, a czasem określany przezwiskiem Strączek, → Osieczna (Lek. 1 nr 289, 290, 1680, 1710); 1388 tenże w sporze ze Szczepanem kmieciem ze Starołęki, który zapłacił karę 1 wiard. „erga Bik pro equo” (WR 1 nr 49); 1388 Nelka [ż.?] tegoż Andrzeja w sporze z [Nastką] wd. po Januszu z Rogowa [pow. gnieźn.] o 8 grz. (Lek: 1 nr 471); 1389 tenże Andrzej wygrywa proces o 50 grz. z Wierzbiętą ze Smogulca [pow. kcyn.] (Lek. 1 nr 609).

1390 tenże pozywa Domarata [z Iwna i Pierzchna, kaszt. pozn.] o 1600 grz., a Helena ż. Andrzeja pozywa tegoż Domarata o 90 grz.; równocześnie Przedpełk [ze Stęszewa] kaszt. międz. jako poręczyciel tegoż Domarata pozywa go o zwrot 150 grz., które zapłacił Andrzejowi z G. tytułem poręki (Lek. 1 nr 744, 745, 773, 775, 776); 1393 tenże w sporze z [Przedpełkiem] kaszt. międz. o 424 grz. (Lek. 1 nr 1588).

1390-1400 tenże Andrzej w sporach dot. wsi Starołęka: 1390 w sporze [przedmiot sporu niezn.] z Adamem Kowalskim [ze wsi Kowalskie pow. gnieźn.] (Lek. 1 nr 884), 1396-98 tenże pozwany przez Adamka Kowalskiego działającego w imieniu swej ż. Agnieszki o to, że Andrzej z G. z ojcowizny tejże Agnieszki dał 200 grz. do Starołęki; ciż toczą spór o Starołękę (Lek. 1 nr 2132, 2210, 2502, 2503, 2656), 1398 tenże jako zachodźca Piotra Strosberga [mieszcz. pozn.] toczy spór z Pietraszem Czepurskim upominającym się o 60 grz., które wg jego zdania miały być [zabezpieczone?] w Starołęce (Lek. 1 nr 2718, 2719, 2720); 1399 tenże toczy spór z Adamem Kowalskim; wszystkie ich sprawy zostały umorzone; świadkowie stwierdzają [jednak], że Adamowa nie została ujednana [pogodzona] z Gryżyńskim (Lek. 1 nr 3027, 3038; WR 1 nr 397); 1400 tenże w sporze z Janem i Pietraszem z Czapur o 60 grz. wiana ich matki zabezpieczonego na Starołęce; sąd nakazał Czapurskim w tej sprawie milczenie (KP nr 49, 377).

1393 tenże w sporze z Mroczkiem Zajączkowskim [bratem Domarata z Iwna i Pierzchna] i z Żydem Abrahamem o 15 grz. (Lek. 1 nr 1597); tenże w sporze z Henrykiem Falkenhanem o 14 grz. i o 8 grz.; → Bruszczewo (Lek. 1 nr 1681); 1394 tenże w sporze z Żydem Abrahamem o 35 grz. i lichwę (Lek. 1 nr 1927a); 1396 tenże, dz. G. i Robakowa⁷Może posiadał pr. do jakiejś sumy na Robakowie, gdyż brak in. dowodów na to, że Gryżyńscy posiadali tę wieś [k. Kórnika] w sporze z Żydem Aronem o dług i lichwę (Lek. 1 nr 2250); 1397 tenże w sporze z panią z Jezierzyc [Tomisława?], która żądała [dla siebie?] wwiązania [w cz. Jezierzyc?] (Lek. 2 nr 1956).

1400 tenże zapowiada wszystkie swe dziedziny w całej Polsce (Lek. 2 nr 2605); tenże w sporze z Mroczkiem z Iwna [→ wyżej r. 1393: Mroczek Zajączkowski] o długi należne Andrzejowi (KP nr 45).

1403 tenże Andrzej pozwany przez Dziersława Taczanowskiego o 5 grz. czynszu; Dziersław nie może pozwać Andrzeja o dziedzinę [którą?], dopóki nie rozprawi się z [Michałem] Stoszem [stryjem Jarochny z Klonowca, do którego Dziersław zgłaszał pr. bliższości] (KP nr 1173, 1398); 1404 tenże w sporze z Marcinem (gener prepositi) [zapewne chodzi tu o prep. łęcz., → niżej r. 1407-8] o 5 grz. długu; Andrzej zeznaje, że nic nie wie o tym, że jego żona pożyczała od Marcina pieniądze i składała mu jakieś obietnice (WR 3 nr 239, 252); 1411 tenże przegrywa proces z Sędziwojem Wyskotą, który odparł jego roszczenia do wyclenia (exbrigacio) wsi Trzebiec [uwolnienia tej wsi od roszczeń in. osób] (KoścZ 3, 172v).

1405 tenże pozwany przez Tomisławę [albo Tochnę] pasierbicę Bawora [Wyskoty z Łęki, Drobnina, Krzemieniewa i Oporowa; żonatego z Małgorzatą] o 1/2 Jezierzyc (KoścZ 3, 6v); 1407 [fals⁸Zapiska ma znamiona fals.: wpisano ją w księdze ziemskiej kośc. na dolnym marginesie in. kolorem atramentu niż reszta tekstu, w ten sposób, że przerywa ona tok in. zapiski, która zaczyna się na k. 53v, a kończy na k. 54] wyrok sądu ziemskiego: Tochna ma pr. wykupić 1/2 Jezierzyc na mocy pr. bliższości za 110 grz.; część ta była zastawiona przez jej stryja z pr. odbioru (obligavit titulo revindicacionis; KoścZ 3, 53v); 1407 Andrzej z G. dowodzi w imieniu prep. [Abrahama zob. niżej], że Tomisława pozwała go o 1/2 Jezierzyc, ale sprawa jest już przedawniona (WR 3 nr 340); 1408 tenże przegrywa proces o 1/2 Jezierzyc z Tochną Jezierzycką ż. Wincentego; zachodźcą (intercessor) Andrzeja z G. jest Abraham [s. Abrahama Nowodworskiego] prep. łęcz⁹Por. Wp. 7 nr 420, przyp. 9. (ZSW nr 1258; KoścZ 3 k. 80v-81, 87); c.d. tej sprawy → Jezierzyce, oraz → niżej: transakcje Borka p. 3H.

1413 tenże ma ustąpić z Rusinowa; sąd ziemski na mocy pr. bliższości przysądził tę wieś braciom Andrzejowi i Sędziwojowi Bojanowskim, o ile w ciągu 6 tygodni zapłacą Andrzejowi z G. 64 grz. (KoścZ A, 55v).

1415 tenże zapowiada [a zatem posiada?] wsie: Trzebiec, Bojanice, Rybnik, Grodzisko, Łuniewo [obecnie Łoniewo], Trzebinia, Świerczyna, Godziszewo, Śmiechowo, Czerwony Kościół [obecnie Czerwona Wieś], Wojnowice, Jezierzyce, Ziemice i Sowice (KoścZ 4, 136).

1417 tenże przedstawia w sądzie dok. wzdawny (litera resignacionis) dot. 1/4 wsi Rybnik; Dobrogost Koleński [z Kolna k. Międzychodu] w imieniu swej ż. Hanki [z domu Wyskocianki] zgłasza pr. bliższości do tej wsi, a sąd wyrokuje, że Dobrogost ma zapłacić Andrzejowi w ciągu 6 tygodni za wspomn. 1/4 Rybnika lub zrezygnować ze swego pr. bliższości (KoścZ 4 k. 281); 1418 tenże w sporze z Januszem, Niklaszem i Dziersławem z Kąkolewa [k. Osiecznej] (KoścZ 4, 131v); 1418 tenże występuje w procesie dot. wsi → Kawczyn (WR 3 nr 650).

3D. 1387 – zm. a. 6 IV 1434 Przybysław [wyjątkowo: Przecław!] Gryżyński albo Breński [s. Wojsława z G.] dz. → Brenna¹⁰W haśle Brenno uwzględniono tylko te transakcje Przybysława, w których występował jako Breński lub Gryżyński z Brenna od 1409, asesor sąd. w Kościanie od 1398 (Wp. 3 nr 1866; Wp. 5 nr 20, 35, 63, 189, 201, 263, 304, 354, 374; Lek. 2 s. 269, 271, 283, 293, 294, 334; WR 2 nr 895; WR 3 nr 123, 158, 159, 295, 299, 331, 492, 546, 877, 1168, 1178, 1318, 1319; KP nr 32, 1062; ZSW nr 741, 961; ZSW s. 217, 304, 306, 375; MHP s. 38, 287, 298, 308, 314, 316, 318; ACC 11, 51; ACC 27, 135; BR 628 nr 32, 42; KoścZ 4 k. 200v, 445v; KoścZ 10 k. 37, 250v – tu już jako zm.), burgr. kośc. 1407- 13 (ZSW s. 360, 362, 409; GUrz. C 731), star. kośc.¹¹Przybysław raz tylko wystąpił z tym tytułem; podstawę do tego tytułu dawał mu dok. król. z 1410 r., → niżej. G.Star. 46 w wykazie tenutariuszy kośc. go pomija. Na jakieś związki i pr. Przybysława do Kościana wskazuje wiadomość z 1413 r. przekazana przez Ciepluchę 101, o najeździe dokonanym przez Przybysława wraz z 50 mieszczanami kośc. na Czacz. 1410 (ZSW s. 408); stolnik pozn. 1416-32 (GUrz. A 313).

1398 tenże Przybysław zapowiada drogi (vias non rectas) w dziedzinie Słonin (Lek. 2 nr 2238); tenże w sporze z Janem Jaromirskim; tenże ma zapłacić 4 grz. Przybysławie wieśniaczce z Jaromierza (Lek. 2 nr 2117, 2125).

1399-1407 tenże w sporach o Bukowiec Mały: 1399 tenże w sporze z Bogusławem z Bukowca Małego (Lek. 2 nr 2250, 2270), 1403 tenże odpiera roszczenia Jana z Bukowca Małego do części tej wsi, którą Przybysław kupił od Fryderyka Gerlashich [Gerlachsheim?] (KP nr 1530); 1405 tenże w sporze z tymże Janem (KP nr 2308), tenże w sporze z Otą [Trachem] z Bukowca Małego o folw. w tej wsi, który Przybysław kupił od Fryderyka i Hanki, siostry Oty (KP nr 2309), 1407 tenże w sporze z Janem z Bukowca Małego, któremu Przybysław naganił szlachectwo (ZSWm 1203; WR 3 nr 342; MHP 79); 1407 Przybysław przegrywa z tymże Janem proces o płosę roli, którą Jan zaorał, a Przybysław obsiał; zboże z tej płosy przysądzono Janowi (ZSW nr 1183, 1184), 1407 tenże dowodzi, że nie kazał tegoż Jana zabić (WR 3 nr 355); 1418 tenże dowodzi, że nie z jego winy podpalacz uczynił szkody wartości 40 grz, Ocie Trachowi [w Bukowcu Małym?] (WR 3 nr 705).

1402 tenże pozwany przez Jana i Abrahama z Kiebłowa, ss. zm. Jana Głowacza, o to, że trzyma [w swym posiadaniu] m. Kiebłowo, z przyległościami, które otrzymał [niegdyś] od ich ojca; Przybysław nie chce, aby ta sprawa była sądzona w nieobecności tych, którzy mają pr. do tych dóbr: Niemierzy [z Nowego Dworu k. Warszawy¹²A. Wolff, Studia nad urzędnikami mazowieckimi 1370-1526, Wrocław 1962, s. 286] kaszt. zakroczymskiego i [jego?] bratanków (ZSW nr 361) [→ niżej r. 1412];

1405 tenże Przybysław zastawia dziedzinę [jaką?] Maternie [z Osieka?] (WR 3 nr 289).

1406 tenże Przybysław posiada folw. w Białym Jeziorze [obecnie Białcz Stary], 1412 tenże w sporze z Paszkiem Borowskim o 2 ł. w Borowie, 1423 tenże posiada 1/2 Borowa; 1427 tenże? posiada 1/2 Gorzyc [→ niżej: transakcje Wyszaka z l. 1395-1405 i 1418-20] (Cieplucha s. 118, 123, 148; w czasie kwerendy nie natrafiono na przekazy źródłowe dot. tych spraw).

1409 tenże uposaża od nowa kościół par. we Włoszakowicach, m. in. w czynsze ze swych wsi: Bukownica [recte: Bukowiec Mały?, Wielki?], Grotniki i Włoszakowice (Wp. 5 nr 156).

1410 tenże w sporze z Frąckiem Sieńskim [z Sienna] o porękę (KoścZ 3, 146v); 1410 tenże otrzymał od króla Władysława Jag. m. Kościan w zastaw za 1000 grz. szer. gr pras.; 500 grz. już zapłacił królowi, a drugie 500 grz. ma zapłacić Janowi z Rydzyny; jeżeli nie zapłaci, król ma pr. wwiązać się we wszystkie jego dobra [→ niżej: r. 1428] (Wp. 5 nr 160).

1412 tenże w sporze z Pietraszern Oganką z Cykowa o 50 grz. szkody (KoścZ 3, 181v); 1412 tenże dowodzi, że wziął [wygrał?] 18 1/2 grz. od Stan. Żydówki [z Rogaczewa Wielkiego k. Krzywinia], ponieważ Żydówka nie przestrzegał warunków zawartych w dok. ani postanowień pr. ziemskiego (WR 3 nr 468).

1412 tenże z ż. Małgorzatą [z domu Zbąską?] zawiera ugodę z Jadwigą wd. po Janie Głowaczu i jej ss. Janem i Abrahamem dziedzicami ze Zbąszynia [ciż w 1402 pisali się z Kiebłowa → wyżej] w sprawie spadku po zm. Abrahamie kan. krak. i [prep.] łęcz. (PZ 3, 183v); 1414 Głowaczowa w imieniu ss. Jana i Abrahama [ze Zbąszynia] dowodzi, że Przybysław otrzymał kwit od księdza proboszcza [tzn. Abrahama prep. łęcz.?] na 30 grz. i zobowiązał się tę sumę zapłacić (WR 3 nr 506).

1413 tenże pozwany przez Grzymkę Czacką o to, że z 50 mieszcz. z Kościana [jako tenut. kośc.?] najechał na Czacz (Cieplucha 101).

1415 temuż przysądzono wsie Srocko Wielkie, Krzon [obecnie Krzan] i Kurowo [k. Kościana] wg dok. wzdawnego wbrew pretensjom Dobroszki ż. Mroczka Łopuchowskiego, natomiast Dobroszce sąd zezwolił na wykup na mocy pr. bliższości z rąk Przybysława m. Grodziska z wsiami Chrostowo, Zdrój, Kobylniki, Wyczółkowo, Kąkolewo i Bukowiec [wszystkie wsie k. Grodziska] (KoścZ 4, 181v); 1417 tenże oraz Mościc [ze Stęszewa] kaszt. pozn. zgłaszają swe pr. bliższości do wsi Kobylniki, Wyczółkowo, Zdrój, Chrostowo, Bukowiec oraz Raklino, czyli Kąkolewo, na które Niemierza z Lubosza ma dok. wzdawny (littera resignatoria; KoścZ 4, 277; KoścZ 5, 48).

1415 tenże przedstawia w sądzie dok. wzdawny dot. wsi Machcin i nikt nie zgłasza pr. bliższości (KoścZ 4, 171v); 1415 tenże pozywa Henryka Kotwicza ze Szczepankowa z powodu najazdu na Machcin (KoścZ 4, 64v); 1415 temuż dowodzi Cybek [Pradel] z ż. Hanką, że nie dali mu, ani nie odbierali zastawu w Spławiu [k. Śmigla] (WR 3 nr 559); 1417 temuż wsie opola przemęckiego [→ Brenno, mapa] płacą karę, każda wieś po 1 grz., ponieważ niesłusznie go pozwały (egerunt super ipsum pro iniusta astancia; KoścZ 4, 308).

1418 tenże rozgranicza [swe] wsie Koła i Grotniki z Boszkowem; gran. przechodzi przez jeziora Zużelica i Luchowo; spór dot. pr. do rybołówstwa (WR 3 nr 668; KoścZ k. 338, 348v); 1420 temuż Jan Boszkowski dowodzi, że nie łowił we wspomn. jeziorach i nie wybrał ryb wartości 15 grz. z sadzi (WR 3 nr 833).

1419 tenże dowodzi, że opat w Wieleniu [Zaobrzańskim, → Przemęt opactwo] nie zmusił młynarza Oczka [skąd?] do zapłaty 10 grz. szer. gr poręki należnej Przybysławowi (WR 3 nr 749); 1420 tenże pozwany przez [niezn.] Dziersława o to, że wydając siostrę tego Dzierżka za mąż, dał jej 50 grz. za jej służbę [a nie dał jej ponadto posagu?] (WR 3 nr 754); 1420 tenże rozgranicza wieś Krzon z wsią Kokorzyn Opacza Kokorzyńskiego (WR 3 nr 835).

1421 tenże kupuje od Dobrogosta Koleńskiego z Prusimia kupione od Wyskotów części we wsiach Krzemieniewo, Wierzchucin, Brylewo, Garzyn i Rybnik za 600 grz. oraz od Anny jego żony dz. w Krzemieniewie części w tychże wsiach i ponadto cz. w Drobninie za 1000 grz.; pr. bliższości do tych wsi zgłosili: Sobek Żytowiecki oraz Andrzej Żytowiecki jako mąż Jadwigi siostry Dobrogosta (KoścZ 25 k. 168v, 169; BR 628 nr 79, 80); 1424 tenże pozywa Dobrogosta z Kamionnej i Skrzydlewa i Dobrogosta z Sierakowa [nad Wartą], ponieważ obaj Dobrogostowie [jako poręczyciele?] nie wyclili [tzn. nie obronili od roszczeń in. osób] wsi kupionych [w 1421 r.] przez Przybysława (PZ 7, 171v); 1424 tenże w sporze z Maciejem z Trzciela z powodu poręki za Dobrogosta Koleńskiego na sumę 200 grz. (PZ 7, 195v).

1421 tenże pozwany ze Słonina (KoścZ 6, k. 121, 123v); 1422 Małgorzata ż. Przybysława posiada oprawę (donacio) we wsiach: Jasienie [k. Czempinia], Kurowo [k. Kościana], Krzon, Bruszczewo, Przesieka Polska i Charbielin (KoścZ 7, 70); 1423 tenże Przybysław zawiera ugodę z Andrzejem Bojanowskim z Bojanowa w sprawie podziału dochodu z młyna leżącego między Bojanowem a Bruszczewem [wsią Przybysława] (KoścZ 5, 433v; KoścZ 8, 9); 1424 tenże w sporze z kmieciem z Sepna dowodzi, że mu nie zabrał żyta i pszczół i nie wygnał go z sołectwa [gdzie?] (WR 3 nr 1257).

1428 tenże winien jest królowi Władysławowi Jag. 500 grz. [→ wyżej r. 1410]; za Przybysława ręczą: Abraham ze Zbąszynia, [Mac] Borek Strączek z Osiecznej [s. Andrzeja Gryżyńskiego z Osiecznej] i Andrzej Gryżyński [s. Jana, → p. 3H] (AG perg. 325); 1428 tenże pozwany na sejm w Łęczycy na sąd król.; asesorzy mają ustalić, w jaki sposób król będzie musiał udowodnić, że Brenno, Koła i Wierzchuje oraz dwór obronny (fortalicium) Ryczywół są dobrami król. (KoścZ 9, 55); 1428 tenże udowodnił przy pomocy świadków, że jego sługa nie ukradł konia słudze król. (KoścZ 9, 90v).

1428 tenże posiada → Lipno i → Krzon [obecnie Krzan] (WR 1 nr 1383; KoścZ 9, 97); 1428 sąd ziemski przysądza zboże jare w Białym Jeziorze [obecnie Białcz Stary] Michałowi Ręcskiemu i Maciejowi Kotowieckiemu [z Kotusza], a zboże ozime Przybysławowi z G. (KoścZ 9 k. 9v, 17v); 1428 ciż Ręcski i Kotowiecki nie dopełnili poręki za Tomasza Sieńskiego z Białego Jeziora wobec Przybysława; spór dot. zboża i bydła w Białym Jeziorze wartości 50 grz. i 2 kopy gr (KoścZ 9, 49v); 1428-29 tenże Przybysław z G. w sporze z Mik. Czackim, Mac. Kotowieckim, Michałem Ręcskim i Henrykiem Wyskotą z Bylęcina [→ Rusinowo], poręczycielami Tomisława Sieńskiego, którzy [ręczyli kiedyś zapewne na sumę 105 grz.], obecnie zaś zalegają z zapłatą każdy po 1/4 tej sumy, tzn. po 26 grz. i 1 wiard. (WR 1 nr 1329, 1336, 1356; KoścZ 9 k. 1, 13a, 43, 43v, 44, 95v, 96, 238); 1430 sąd ziemski umarza Mik. Czackiemu wspomn. porękę 26 grz. i 1 wiard. (KoścZ 9, 258).

1428 temuż, Przybysławowi mają płacić 42 grz. poręki za Janusza Gotę [z → Jeligowa]: Mik. Czacki 10 1/2 grz. oraz Mac. Kotowiecki 10 1/2 grz. [razem 21 grz.; kto miał płacić resztę?] (WR 3 nr 1323; KoścZ 9 k. 27, 31); 1428 tenże pozywa Tomisława z Sienna o 42 grz. [długu?] i tyleż szkody (KoścZ 9 k. 31, 99v).

1428 tenże Przybysław pozywa Tomasza z Księginek [k. Kościana] i Tomisława z Sienna o 11 1/2 grz. [długu] i tyleż szkody (KoścZ 9, 46v); 1428 tenże zeznaje, że Sobek Żytowiecki i Michał Rogowski zapłacili mu 12 1/2 grz. poręki i tyleż szkody za Sędziwoja Sikorzyńskiego (KoścZ 9, 26); 1428-29 tenże płaci Jakuszowi Jaromirskiemu 15 grz. poręki oraz 8 grz. szkody (KoścZ 9 k. 27, 31v, 104, 156, 157).

1428-29 temuż Piechno z Gorzyc [k. Czempinia] dowodzi, że nie napadł na jego karczmę [gdzie?] i nie zabił jego człowieka (KoścZ 9 k. 133v, 147v); 1428-29 tenże w sporach z kmieciami 1428 z Burdą z Chorynia i Klimem ze Skoraczewa, 1429 z Mikołajem z Sokołowa [k. Śmigla?, obecnie Sokołowice] i z Grzegorzem z Wronczyna (KoścZ 9 k. 21v, 44v, 71v, 96v, 233, 236v, 237, 247).

1429 tenże w sporze z Wojc. Pakoskim z Pakości o 133 grz. i 8 sk. poręki (KoścZ 9, 212v); 1429 tenże zapowiada [a więc posiada] Krzon, Słonin, Włoszakowice, Dłużynę i Koła (KoścZ 9, 213).

1429 tenże pozywa Dobrogosta Koleńskiego i jego ż. Annę [→ wyżej r. 1421] o to, że zabrali zboże z pól we wsiach Krzemieniewo, Garzyn i Drobnin, choć nie mieli pr. do tego (KoścZ 9 k. 226v, 239v-240).

1432 tenże zawiera ugodę z Abrahamem ze Zbąszynia sędzią pozn. w sprawie majątku swej zm. [bezpotomnie] ż. Małgorzaty; Przybysław zobowiązuje się zapłacić Abrahamowi za wiano, posag, sprzęt domowy oraz konie i bydło Małgorzaty 1000 grz. w 3 ratach po 400, 400 i 200 grz. w 3 kolejnych l., począwszy od r. bieżącego (KoścZ 10, 17v).

1432-33 tenże bierze udział w procesie o pr. patronatu w Białym Jeziorze (ACC 16 k. 53, 174; ACC 17, 6).

1439, obl. 1440 i 1443 Andrzej Jaszkowski [s. Wyszaka Gryżyńskiego z Jaszkowa] w sporze z Andrzejem i Wojsławem [ss. Jana Gryżyńskiego] z G. o równy podział majątku¹³Cieplucha 160 błędnie datował ten podział na 1432 r po zm. stryju Przybysławie, tzn. dóbr: Włoszakowice, Koła, Wierzchuje, Brenno, Grotniki i Grotniki Małe, Charbielin, Bukowiec Wielki i Bukowiec Mały, Lipno, Dłużyna, Machcin, Garzyn [w obl. z 1443 r. pominięty], Bojanice, 1/2 Gorzyc [k. Czempinia], 1/2 Borówka (KoścZ 12 s. 137v, 322).

3E. Transakcje pani [pań?] z G.¹⁴Spory z Przedpełkiem ze Stęszewa prowadziła zapewne Helena ż. Andrzeja z G.; pozostałe procesy mogły też prowadzić żony pozostałych braci z. G: 1389 pani Gryżyńska w sporze z Przedpełkiem [ze Stęszewa] o 17 grz. i 17 sk. (Lek. 1 nr 725, 1125); 1389 pani Gryżyńska wygrywa spór z Sędziwojem Psarskim [ze wsi Psarskie k. Pniew] o 9 wiard. sumy głównej i 15 sk. bez kwarty [tzn. bez 1/4 sk.?] oraz o 11 gr szkody (Lek. 1 nr 726); 1389 pani Gryżyńska wygrywa spór z Henrykiem Paluchem z Wyszakowa [pow. pyzdr.] o 3 grz. i 6 sk. sumy głównej i 3 3/4 sk. szkody; 139 Paluch płaci 6 [kar] (Lek. 1 nr 727, 1134, 1140).

1412-49 Święchna z Uzarzewa Janowa Gryżyńska → p. 3F.

3F. 1393-1407 Jan Gryżyński (Grisinensis) [s. Wojsława z G.] dz. Gryżyny (Lek. 1 nr 2929; Lek. 2 nr 579; WR 1 nr 572; WR 2 nr 50; WR 3 nr 219, 357, 420), asesor sąd. w Kościanie 1398-1404 (Lek. 2 s. 271, 283, 337; ZSW s. 217).

1393 tenże w sporze z Janem z Gorzyc (Lek. 2 nr 1528).

1396-1404 tenże w sporach dot. 1/2 wsi Darnowo: 1396 tenże odpiera roszczenia Czewleja [z Miaskowa] do 1/2 Darnowa (Lek. 2 nr 1870, 1880); 1403 tenże odpiera roszczenia Czewleja z Miaskowa do 1/2 Darnowa; zachodźcą Jana Gryżyńskiego w tej sprawie jest Wyszota z Łęgu [i Kórnika], który ma bronić 1/2 Darnowa od roszczeń in. osób, a jeśli tego nie będzie mógł dokonać, musi zapłacić tyle, ile jest warta 1/2 Darnowa (KP nr 1528, 1529); 1404 tenże przegrywa proces z Czewlejem Miaskowskim i ma mu udostępnić posiadanie w 1/2 Darnowa, ale zamiast Gryżyńskiego odpowiadać ma Wyszota jako jego zachodźca (KP nr 1841).

1397-1408 tenże Jan w sporach z opatami [bened.] z Lubinia (Lek. 2 nr 1893, 2381): 1398-1401 → p. 2; 1402 Bonifacy IX pap. poleca oficjałowi pozn. rozpatrzyć skargę opata i kl. w Lubiniu przeciw Andrzejowi i jego braciom oraz przeciw Klarze wd. po Przybysławie [ich stryju] o pewne posiadłości [Wławie?, jez. Wonieść?] (DBL nr 129); 1402 Jan z G. w sporze z opatem lub. o Wławie (KP nr 929); 1406-07 zeznania świadków w sprawie o Wławie i o jez. Wonieść (ACC 2 k. 50v, 70v); 1408 Jan prep. Ś. Ducha w Poznaniu oraz kan. i oficjał pozn., jako sędzia deputowany Stolicy Apostolskiej, opisuje przebieg procesu od chwili wydania bulli pap. Bonifacego IX [→ wyżej]; na pozew skierowany do Andrzeja i jego braci, ciż wyjaśnili, że wieś Wławie i rz. Samicę k. [jez.] Wonieść posiada tylko ich brat Jan; pełnomocnik kl. lub. wyjaśnił, że opat Paweł [ok. 1316- 34]¹⁵MPHn. IX/2 s. XLII dał Wojsławowi dz. G. sędziemu pozn. jez. [Wonieść] nal. do wsi klaszt. Wonieść w czasowe używanie, a obecnie Jan z G. nieprawnie z tego nadal korzysta; wyrok sądu: jezioro oraz wody (aque) k. Wonieścia są własn. kl. lub. i Jan ma je klasztorowi zwrócić; Janowi z G. nakazano milczenie (DBL nr 134; Wp. 5 nr 128 reg.); 1408 sąd ziemski przysądza opatowi lub. Maciejowi wieś Wławie [od Jana z G.] (DBL nr 135; Wp. 5 nr 136, 140; KoścZ 3, 98).

1398 tenże Jan w sprawie z Materną z Osieka (Lek. 2 nr 2196); 1401 tenże posiada G. → p. 2; 1402 tenże w sporze z Liskiem Wyskotą o 1 ł. roli w Łęce Wielkiej (Lek. 2 nr 2630); tenże rozgranicza → Łękę Wielką z Golą Pietrasza Golskiego (ZSW nr 374; KoścZ 2, 12v); 1404 tenże pozwany przez Wierzchosławę z Łęki Wielkiej z powodu zaorania roli, którą dotąd posiadała Wierzchosława, a poprzednio jej matka (WR 3 nr 231); tenże zapowiada [a więc posiada] G., Lubosz [obecnie Lubosz Stary], Węgliny, Nielęgowo i Łękę [Wielką?] (KoścZ 2, 69v); 1404 tenże w sporze z Wawrzyńcem Ochelskim [dz. Łęki Wielkiej k. Ponieca oraz Ochli w pow. pyzdr.] o Bieńską Łąkę (→ Bieńsko; KP nr 1844); 1407 tenże w sporze z tymże Ochelskim dowodzi, że kupił od niego łąkę i lasy Bieńska (WR 3 nr 352).

1412 działy rodzinne cc. Sędziwoja z → Uzarzewa: Święchna [wd. po Janie z G.] otrzymuje Uzarzewo i Święcin [obecnie Święcinek] (PZ 3, 203v); 1416 taż z siostrą Katarzyną wd. po Marcinie ze Zwanowa [obecnie Dzwonowo] pozwana przez [swego siostrzeńca] Bieniaka z Będlewa [s. Wawrzyńca i Wichny] o 30 grz. „końskiej” szkody; siostry mają pokryć taką cz. tej sumy, jaka na każdą z nich przypadnie (WR 3 nr 603); 1427 taż z Uzarzewa w sporze z Jarosławem i Michałem z Jarogniewic; w imieniu matki występuje Borek z G. (PZ 9, 59v); 1430 Dziersław z Rozwarowa [obecnie Roztworowo] wykupił 1/2 Święcina od Święchny Gryżyńskiej, → Uzarzewo (PZ 11, 73); 1432 Święchnę z Uzarzewa w sądzie zastępuje [jej s.] Wojsław Gryżyński (PZ 11, 131; PZ 12, 224v); 1441, 1449 taż Świętosława z ss. Andrzejem i Wojsławem z G. – patronami altarii Ś. Andrzeja w kat. pozn. (Now. 1 s. 412, 413; ACC 31, 105).

3G. 1395-1429 Wyszak Gryżyński (Grisiniensis) albo Jaszkowski [s. Wojsława z G.] dz. → Jaszkowa (Lek. 2 nr 632, 1810; WR 3 nr 399, 492; ZSW nr 1258; KoścZ 2, 65), asesor sąd. w Kościanie 1399-1408 (Lek. 2 nr 2333; ZSW s. 170, 363; MHP s. 298); wicepodkomorzy w Kościanie 1400-03 (GUrz. C 843).

1397-1405 tenże w sporach o cz. Gorzyczek i o cz. Gorzyc¹⁶→ p. 3A i przyp. 3: 1397 tenże w sporze z Wisławą i Dobiesławą z Chlebowa i Gorzyc o kmiecia (Lek. 2 nr 2021); 1397 tenże w imieniu swych kmieci z Gołębina prowadzi spór z cc. Dobiesława z Gorzyczek [i Chlebowa?] w sprawie zastawu, który trzymali ci kmiecie (Lek. 1 nr 2453); 1398 tenże w sporze z panią Gorecką [może to Janowa Klockowa Gorzycka z Gorzyczek?] (Lek. 2 nr- 2153); 1399 sąd ziemski postanawia, że Markusz ma dokonać podziału w Gorzyczkach, wtedy gdy będą się tam dzielić dzieci Jana Kloca (Lek. 2 nr 2282); 1399-1400 tenże Wyszak w sporze z żoną Jana [Klocka?] z Gorzyczek o konie, wieprze i o daninę (dacio) oraz o podział Gorzyc (Lek. 2 nr 2324, 2366, 2552); 1399 tenże odpiera pretensje Drogosławy Gorzyckiej, która skarżyła go o to, że kazał zabić jej męża (Lek. 2 nr 2341, 2366); 1399 tenże pozwany przez Ubysławę Chlebowską o zaległą spłatę 20 grz. za dziedzinę [w Gorzycach?], którą ojciec Wyszaka [Wojsław z G.] kupił przed 11 lub 12 L. od [Dobiesławy], która była matką Ubysławy; Wyszak nie chce odpowiadać z powodu przedawnienia sprawy (anni istius empcionis sunt elapsi); sąd przysądza Wyszakowi cz. dziedziny [Gorzyczki?], a Ubysławie nakazuje milczenie (Lek. 2 nr 2408, 2424); 1400 tenże w sporze z Samsonem Lutogniewem o cz. Gorzyczek (Lek. 2 nr 2473).

1400 tenże w sporze z Dobiesławą ż. Szczepana (Stephanus) [z Mikoszek i Jarogniewic]; Dobiesława zeznaje, że jej matka Dobiesława [z Chlebowa i Gorzyc] sprzedała 1/6 Gorzyc Wojsławowi ojcu Wyszaka, otrzymała 3 grz. na akt rezygnacji przed star., a nie otrzymała 3 grz. za dziedzinę, przez co poniosła 10 grz. szkody oraz 2 grz. szkody; Wyszak byłby skłonny wyrównać szkody, gdyby one nie przekraczały sumy głównej zaległości; Dobiesława zleca swą sprawę Samkowi [z Gorzyc?, czy identyczny z Samsonem Lutogniewem?], a Samek zleca ją Grzegorzowi Chocickiemu z Gorzyc, swemu bratankowi (filiaster; Lek. 2 nr 2576, 2580, 2591, 2614, 2680); 1400 tenże w sporze z Samkiem [z Gorzyc?] o wykup 3 cz. w Gorzycach: cz. Smysława (Smyska), cz. Tworzyjana [Floriana] i cz. Marcina oraz o 1/6 Gorzyc (Lek. 2 nr 2515, 2545, 2575, 2613); 1400 tenże w sporze z Grzegorzem Chocickim z Gorzyc [zapewne w wyżej wspomn. sprawach] nie chce odpowiadać przed sądem, jeżeli nie stawią się inni szlachcice z Gorzyc: Konrad z bratem Smyskiem, Tomisław syn Tworzyjanowski [tzn. s. Floriana], Marcin Gorzycki i brat jego Samek, Ubysława z Chlebowa i jej siostra Dobiesława [Szczepanowa Jarogniewska albo Mikuszewska] (Lek. 2 nr 2519, 2520, 2579, 2628); 1400 tenże pozwany przez Agnieszkę Jarogniewską o zapłatę za dziedzinę [jaką?] (Lek. 2 nr 2538); 1405 tenże zawiera ugodę ze Stachną z Gorzyczek c. Stanisława w sprawie 1/2 cz. po Florianie w Gorzyczkach; Wyszak nie będzie w tej cz. Stachnie przeszkadzał (KP nr 2344); 1405 tenże w sporze z Wincentym kan. pozn., który upominał się o dzies. z Gorzyczek nal. do jego preb., zeznaje, że tak jak jego poprzednicy [poprzedni właściciele] płaci dzies. plebanowi w Piechininie [→ Czempiń] (AC 2 nr 941); 1415 tenże otrzymuje od Pełki Grzybieńskiego 1/2 Gorzyc w zastaw (Cieplucha 148, w czasie kwerendy nie natrafiono na potwierdzenie tej wiadomości).

1397 tenże Wyszak w sporze z panią sędziną z Radzewa [prawdop. wd. po Mik. z Błażejewa k. Bnina, pow. pyzdr.] (Lek. 2 nr 627); 1397 tenże pozywa Mikołaja z Czmonia [pow. pyzdr.] o napad na posiadłość będącą pod opieką Wyszaka (Lek. 2 nr 628, 632; WR 2 nr 60); 1398-99 tenże w sporze z Czewlejem [Wyskotą] z Wyskoci o sądownictwo nad kmieciami (Lek. 2 nr 2239, 2966; WR 3 nr 141); 1400 tenże zapowiada [a więc posiada?] Bonikowo, Spytkówki, Gołębin (Golannino!) i Jaszkowo (Lek. 2 nr 2510); 1400-01 tenże w sporach z Dziersławem z Sepna o zabójstwo kmiecia i o rozgraniczenie Bonikowa z Sepnem (Lek. 2 nr 2679; KoścZ 2, 14); 1402 tenże pozywa Mikołaja z Pniew i jego ż. Małgorzatę o porękę za posag i wiano [czyje?] (KP nr 1058, 1070, 1077, 1095); 1403 tenże w sporze z Dziersławem z Sepna dowodzi, że od ponad 33 l. posiadał 3 ł. w Sepnie (KP nr 1120; WR 3 nr 197); 1403 tenże w imieniu Kiliana sołtysa [z Gołębina] i kmiecia Mateusza w sporze z Winc. Trzcielińskim o 4 kradzieże (KP nr 1375); 1408 tenże rozgranicza Bonikowo z Sepnem Małym (ZSWtw 1262); 1414 tenże pisze się z Brenna [?] i Bonikowa (Wp. 5 nr 201 reg. [czy dokładny?]; Cieplucha 122, 176); 1417 tenże oddaje [bratankowi] Borkowi z G. [s. Jana] Spytkowice [→ niżej, transakcje Borka nie potwierdzają tej wiadomości] (Cieplucha 176).

1418 tenże prowadzi spory o Gorzyce i Gorzyczki: 1418 tenże pozywa Andrzeja s. Markusza [z Gorzyc], a ten zeznaje, że nie może odpowiadać z Gorzyc, bo tam nic nie posiada (KoścZ 4, 391); 1418 tenże pozywa Mikołaja i Grzegorza ss. Markuszewej o to, że zaorali mu 3 1/2 zagona [skreślono: sulcos; dopisano sulcalia] ze zbożem i skosili łąkę (KoścZ 4, 392); 1418 tenże w sporze z Markuszem [s. Markusza?] z Gorzyc (KoścZ 5, 113); 1419 tenże w sporze z Jadwigą wd. po Marcinie z Gorzyczek i jej ss. Jarosławem i Samkiem [o zaoranie roli?] (KoścZ 4, 414); 1419 tenże pozwany przez Andrzeja Gorzyckiego [s. Markusza] o cz. Gorzyc, która należała do Floriana; Andrzej zgłasza swe pr. bliższosci do tej cz. i chce za nią zapłacić (KoścZ 4, 162v); 1420 tenże dowodzi, że za wspomn. cz. Gorzyc zapłacił ponad 16 grz. (WR 3 nr 757); 1420 temuż dowodzi pani Markuszewa, że jej dzieci siekły trawę na swej łące i że nie zegnali rataja [poddanego Wyszaka] z jego roli (WR 3 nr 810).

1420 tenże pozywa Piotra Grabionowskiego o kradzież 6 grz. i skrzynki wartości 1 grz.; pozwany dowodzi, że nie ukradł (WR 3 nr 804).

1424 tenże dowodzi, że posiada 3 płosy we Włóczęgach, których nie kupił i nie trzyma ich w zastawie, nie posiada natomiast 2 śl., które „jego dziad [ojciec Wojsława z G.?] sobie wyjął”; poręczyciele ręczą za Andrzeja i Piotra ze Szczepowic, że nie będą szkodzili Wyszakowi w jego 3 płosach w folw. Włóczęgi (WR 3 nr 1079, 1245, 1258; KoścZ 8, 101v); 1425 Piotr i Andrzej ze Szczepowic zeznają, że Wyszak [Gryżyński] z Jaszkowa ma 3 płosy we Włóczęgach [uzyskał je od nich za 10 grz.? długu?] (KoścZ 5, 509v); 1428 woźny obwołuje w sądzie dok. kupna przez Wyszaka 3 płos roli we Włóczęgach i nikt nie zgłasza pr. bliższosci do nich (KoścZ 9, 139).

1427-29 tenże prowadzi spory gran. w → Jaszkowie (WR 3 nr 1374, 1412; KoścZ 9, 221v).

1428 tenże zapowiada Łagiewniki [k. Kościana] (KoścZ 9, 207).

3H. 1407-35 Borek Gryżyński z G., s. Jana (WR 3 nr 632, 743, 775, 1081, 1085); 1407 tenże przedstawia w sądzie ziemskim dok. kupna wsi Spytkówki; nikt nie zgłasza pr. bliższości do tej wsi (KoścZ 4, 302); 1413 temuż przysądzono 1/2 Jezierzyc w procesie z Dorotą i Hanką Paruszowskimi, Kat. Jurkowską [ż. Janusza] i Tomisławą z Jezierzyc ż. Wincentego (KoścZ 4, 129); 1415 tenże zapowiada [a więc posiada] wsie Węgliny, Racat [obecnie Racot], Lubosz [obecnie Lubosz Stary], Nielęgowo, Łęka Wielka i niezident. Gaj [zapewne chodzi o gaj – lasek] (KoścZ 4, 44); 1428 tenże posiada → Spytkówki (KoścZ 9 k. 11v, 36v).

1417-29 tenże w sporach o wsie Łęka Wielka i Łęka Mała: 1417 tenże pozwany o najazd [z Łęki?] na Golę i zabranie tam siana (WR 3 nr 647); 1418 tenże rozgranicza Łękę Wielką z Krzemieniewem (WR 3 nr 729; KoścZ 4 k. 393v, 434v); 1419 tenże rozgranicza Łękę [Wielką] z Brylewem (KoścZ 4, 434v); 1420-21 tenże w sporach ze Szczepanem Brylewskim, Pietraszem Golskim i opatem lub. o granice Łęki Wielkiej i Łęki Małej z → Bieńskiem [dziedziną opata?] (KoścZ 5, 321; KoścZ 6 k. 44, 48, 65, 95, 123); 1422-23 tenże rozgranicza Łękę Małą z cz. Łęki Wielkiej nal. do Wierzchosławy Łęckiej i prowadzi z nią spór o rolę (WR 3 nr 929; KoścZ 7, 104); 1424 tenże wygrywa proces ze Stan. Szurkowskim o pr. bliższości do [cz.] Łęki Małej, którą nabył od Macieja [z Łęki Małej] (WR 3 nr 1021; KoścZ 5, 452); 1428 tenże, sam albo z bratem Andrzejem prowadzi spór z Pawłem z Łęki Małej, m. in. z powodu zaorania miedzy [między ich rolami w tej wsi] (KoścZ 9 k. 103v, 119, 132v, 191, 217); 1429 tenże z braćmi w sporze z Dziersławem [Koską] i jego rodzeństwem z Łęki [Małej] (KoścZ 9, 214v).

1421 tenże w sporze z pleb. z Żytowiecka o dzies. z dziedziny Grzisziczsko¹⁷Z zapiski wynika, że nazwa ta odnosi się do ról niedawno wykarczowanych i obsianych; mogły one znajdować się na terenie wsi Łęka Mała lub Łęka Wielka, gdyż spośród dóbr Borka z G. te właśnie wsie należały do par. Żytowiecko dowodzi, że ugodził się z tymże pleb. w sprawie dzies., a tej dzies., o którą się pleb. upomina, nie musi dawać, bo to są grunty nowo wykarczowane [decima de novalibus; ACC 5, 44v); 1423 tenże w sporze z Tochną [Tomisława] z Jezierzyc, która dowodzi, że Jezierzyce były podzielone przez nią i przez Andrzeja z G. [→ p. 3C] i że Tomisława posiadała spokojnie swą cz. przez 3 l. (WR 3 nr 984); 1428 tenże w sporze z Kat. Jurkowską o Macieja owczarza z G. oraz o rozgraniczenie Jezierzyc i Jurkowa (KoścZ 9 k. 119, 130, 136, 142v); 1428-30 tenże, sam albo z braćmi w sporach z Piotrem Bnińskim, m. in. z tego powodu, że przez zbudowanie grobli w Racacie zostały zalane łąki Bnińskiego w Darnowie i w Wyskoci (WR 3 nr 1400 pod błędną datą 1429 zamiast 1430; KoścZ 9 k. 91, 109, 182, 251v, 256v, 275; KoścZ 11, 107); 1429 tenże kwituje odbiór 40 grz. od [Mac] Borka Osieckiego; suma ta należała mu się z tytułu spadku po ciotce Małg. Młyńskiej [→ p. 3B] (KoścZ 9, 174v); 1429-30 tenże pozywa Małgorzatę oraz Tomasza i Jaśka Księgińskich z powodu najazdu na G. (WR 3 nr 1382, 1383, 1384, 1403, 1404, 1405 trzy ostatnie zapiski z błędną datą 1429 zamiast 1430; KoścZ 9, 284, 284v); 1434 tenże w sporze z Mik. Jurkowskim [z Osieka?] dowodzi, że w swym młynie [w G.?] od 3 l. nie podwyższał pogrodków, upustów i stawideł (WR 3 nr 1484).

1435 temuż przysądzono dok. na sumę 50 grz. od panów z Trzciela, Jana Rojewskiego, Burnety [z Janowca pow. gnieźn.] i Filki [Szreniawiny z Ruśca, pow. kcyn.] (KoścZ 11, 107).

1425-30 Jan z G. [s. Jana, brat Borka]: 1425 tenże w sporze z Kat. Jurkowską [wd. po Januszu], ponieważ łowił na terenie Jurkowa i zajęto mu tam wiersze [rodzaj więcierzy] pochodzące z Jezierzyc (WR 3 nr 1127); 1428 tenże w sporze z [Mac] Borkiem z Osiecznej (KoścZ 9, 102); 1430 tenże z braćmi niedz. w G. → wyżej.

1428-50 Andrzej i Wojsław Gryżyńscy z G. [ss. Jana, bracia Borka i Jana]: 1428-50 Andrzej Gryżyński (WR 1 nr 1625; WR 3 nr 1395), 1428-32 tenże zw. Pokręta (K 3, 58; KoścZ 9 k. 63, 65) [po 1450 r. zw. pośmiertnie Włoszakowskim] 1428, 1430 tenże dz. G. razem z Borkiem, → wyżej (KoścZ 9 k. 103v, 132v); 1428 tenże w sporze z Pietraszem Golskim [z Goli k. Gostynia] (WR 3 nr 1342; KoścZ 9 k. 63, 65, 92, 230, 240); 1428 tenże ręczy królowi za stryja Przybysława (→ p. 3D; AG perg. 325); 1435 tenże kupuje od Dobroszki z Łowęcina części dziedz. w Uzarzewie i Święcinie za 200 grz. (→ p. 3F); 1443 tenże z Opalenicy¹⁸Andrzej z G. nabył pr. do [cz.] Opalenicy przez małżeństwo z Anną c. Mościca ze Stęszewa kaszt. pozn. (PSB 22, 136) zobowiązuje się bronić wsi Kurowo i Grąbiewo [obie wsie k. Grodziska Wlkp.] od roszczeń kupców, którzy pozwali [Janusza] Treplina [z Kurowa] o 600 grz. (KoścZ 12, 315); 1444 tenże pozwany przez Wojc. Zdzieszewskiego [ze Zdzieża pow. pyzdr.] burgr. śrem. o zwrot 242 grz.; sąd przysądza Zdzieszewskiemu wwiązanie w 1 ł. os. lub 2 ł. opust. w G. (z których dochód wynosić będzie 1 grz. czynszu rocznie), dopóki dług nie zostanie zwrócony¹⁹Pozostałością tych obciążeń były w l. 1446-47 sumy ciążące na G. oraz na Szymanowie k. Śremu na rzecz Krystyna (Krzczona) z Szelejewa k. Gostynia (BR 628 nr 115, 126, 127) (BR 628 nr 108, 112).

1439, obl. 1440 i 1443 tenże Andrzej i Wojsław z G. [ss. Jana] pozwani przez Andrzeja Jaszkowskiego [s. Wyszaka Gryżyńskiego] w sprawie równego podziału dóbr po [stryju] Przybysławie Gryżyńskim (→ p. 3D; KoścZ 12 k. 137v, 322); 1441, 1449 ciż z matką Świętosławą → p. 3F; 1445 ciż sprzedają z zastrz. pr. odkupu Miechorzewo Suche Wincentemu ze Zborowa za 550 zł węg. i Dokowo Mokre Jarosławowi [z Dokowa Suchego] za 800 zł węg. [obecnie Dakowy Mokre i Dakowy Suche] (PG 2 k. 107, 107v); 1445 ciż sprzedają z zastrz. pr. odkupu Iwanowi z Karmina 1/2 Jezierzyc (PG 2, 109); 1445 ciż dają dobra → Opalenica Piotrowi Bnińskiemu kaszt. gnieźn., a w zamian otrzymują od niego 1/2 Darnowa [drugą 1/2 Darnowa nabył wcześniej Jan z G.? → p. 3F] i 6000 grz. szer. gr (PG 2, 124v); 1445 ciż dokonują podziału dóbr z Janem Jaszkowskim [s. Wyszaka z G. a bratem wspomn. wyżej Andrzeja]: Andrzej i Wojsław z G. otrzymują wsie Brenno, Włoszakowice, Wierzchuje, Koła, Bukowiec Wielki, Bukowiec Mały, Dłużyna, Charbielin, Grotniki, a Jan Jaszkowski otrzymuje wsie Bruszczewo, Przesieka [Polska], Krzon [obecnie Krzan], Kurowo [k. Kościana], Kawczyn, Jasienie [obecnie Jasień], Oborzyska [obecnie Oborzyska Stare], Słonin, Witkówki i cz. Białego Jeziora z pr. patronatu (PG 2, 109).

1445 Andrzej z G. zapisuje ż. Annie [c. Mościca ze Stęszewa kaszt. pozn.] po 400 grz. posagu i wiana na swojej cz. dóbr należnej mu w działach braterskich, tzn. na [częściach?] wsi: G., Nielęgowo, Jezierzyce, Łęka Wielka, Łęka Mała, Węgliny, Racat, Lubosz, Spytkówki, Darnowo, Bukowiec [Wielki i Mały], Dłużyna, Charbielin, Grotniki, Brenno, Miastko, Wierzchuje, Włoszakowice, Koła w pow. kośc. oraz Uzarzewo i Święcin w pow. pozn. (PG 2, 125).

1446 Andrzej i Wojsław z G. kupują od panien Katarzyny i Jadwigi cc. Czesława z Wilczyna [pow. gnieźn.] części ich majątku po matce we wsiach Uzarzewo, Święcin i Rajsko za 200 grz. szer. gr (PG 2, 157); 1447 ciż posiadają Brenno (KoścZ 13, 90); 1450 ciż kupują od Stanisława, Wawrzyńca i Andrzeja braci niedz. w Prochach za 200 grz. części w Bukowcu Wielkim (PG 4, 54).

1428-59 Wojsław Gryżyński s. Jana [w l. 1428-50 występuje tylko razem z bratem Andrzejem, → wyżej] zw. też Wojsławem lub Wojciechem Włoszakowskim [1450-62 dz. G. niedz. z ss. zm. brata Andrzeja]; 1459 tenże Wojsław Wojciech z G. zeznaje, że jest winien 100 grz. Januszowi Treplinowi [z Kurowa k. Kościana], który posiada na to dok. z pieczęcią zm. Andrzeja Gryżyńskiego (KoścZ 14, 249).

1450 Jan, Maciej [Mościc] i Andrzej ss. Andrzeja z G. otrzymują od [ciotki] Beaty Niewiarowskiej, siostry Przedpełka Mościca niegdyś z Koźmina [w pow. pyzdr.], [siostry ich matki Anny] 200 grz., które należały się Beacie od Hinczy z Rogowa kaszt. rospierskiego (PG 4, 54); 1453 Wojsław z G. [oraz jego bratankowie] Andrzej, Jan, Maciej [Mościc] i Mikołaj posiadają m. in. Włoszakowice, Bukowiec [Mały i Wielki?], Grotniki, Dłużynę, Brenno i Charbielin (KoścZ 14, 201v); 1457-59 ciż w sporze z opatem lub. (ACC 38, 100v; KoścZ 14, 241); 1459 ciż rościli sobie pr. do oprawy Agnieszki ż. Jana Bnińskiego na → Czempiniu i wsiach przyległych; sąd przysądza oprawę Agnieszce, a oddala roszczenia Gryżyńskich (KoścZ 10, 248).

1462 ciż, Wojciech-Wojsław z bratankami dzielą się majątkiem: Jan, Maciej [Mościc], Mikołaj i Andrzej [ss. Andrzeja Gryżyńskiego zw. Włoszakowskim] otrzymują G. z dworem obronnym oraz 1/2 Jezierzyc, Nielęgowo, Węgliny, Racat, Darnowo, Dłużynę, Grotniki, Charbielin, młyny Suchy, Grotnicki i Węgliński, 1/2 łąki leżącej k. łąki Kołowskiej [nal. do wsi Koła], 1/2 jez. Trzebidza; mieszkańcy wsi Dłużyna i Grotniki mają mieć pr. do drewna z gaju Kołowskiego i do wypasania tam bydła i koni, a Wojsław ma im wytyczyć drogę do tych pastwisk; Wojciech-Wojsław [zw. odtąd] Włoszakowski otrzymuje Włoszakowice z dworem obronnym, Bukowiec Wielki, Bukowiec Mały, folw. Koła, folw. Hepszarz, 1/2 łąki, która leży k. łąki Grotnickiej, wieś Wierzchuje z Nadrożnym Młynem oraz dwoma in. młynami i 2 foluszami [a ponadto młyny:] Bartkowski Młyn, Śliwina, Okecz, Plebański Młyn (molendinum plebani), Więckowski Młyn, Szerszny Młyn oraz 1/2 Kołowskiego Młyna²⁰Wymieniono tu ogółem 10 młynów i 2 folusze; z tego na terenie nie zlokalizowanej wsi Wierzchuje znajdowały się 3 młyny i 2 folusze, a pozostałe młyny leżały zapewne między Włoszakowicami a grupą jezior zlokalizowanych w okolicy Przemętu. Na niewielkiej strudze bez nazwy, która wpływa od SE do przepływu między jeziorami Dominickim a Wielkim (MTop. 1950). U schyłku XVIII w. duże skupisko młynów znajdowało się w pobliżu wsi Koła [obecnie nie istnieje] i Grotniki (Perthées, Gilly); drugą połowę tego mł. posiadać ma opatrzny Andrzej mieszcz. kośc. (PG 6, 34); 1466 tenże Wojsław zapisuje ż. Klarze 400 grz. wiana na 1/2 wsi i folw. w Bukowcu Wielkim, na całym dworze tamże oraz 1/2 folw. w Bukowcu Małym (PG 7, 27).

1466 Jan Gryżyński [s. Andrzeja] kupuje od Jana s. zm. Winc. Sierakowskiego za 1000 grz. Śliwno (PG 6, 23 lv).

1466 działy majątkowe po śmierci Wojciecha-Wojsława [Gryżyńskiego], Włoszakowskiego: Małgorzata [c. Borka Gryżyńskiego] ż. Piotra z Opalenicy kaszt. sant. odstępuje braciom stryj. Janowi, Maciejowi-Mościcowi i Andrzejowi swoje prawa do G. z dworem obronnym, Nielęgowa, 1/2 Jezierzyc, Racatu, Darnowa, Grotnik, Dłużyny i młyna wodnego k. dworu w G., a otrzymuje od nich Lubosz, Spytkówki, Uzarzewo, Święcin oraz części we wsiach Łęka Wielka i Łęka Mała; z majątku po zm. stryju Wojciechu-Wojsławie taż Małgorzata otrzymuje: 1/2 Włoszakowic z 1/2 dworu obronnego oraz połowy wsi Bukowiec Wielki i Bukowiec Mały, Brenno, Miastko, folw. Koła, opust. Wierzchuje; bracia Jan, Maciej-Mościc i Andrzej dzielą się majątkiem po zm. stryju Wojciechu-Wojsławie: Jan otrzymuje całą G. z dworem obronnym, Nielęgowo oraz szóste części we wsiach Włoszakowice (z 1/6 dworu obronnego), Bukowiec Wielki, Bukowiec Mały, Brenno, Miastko, folw. Koła, Wierzchuje; Andrzej Włoszakowski otrzymuje trzecie części we wsiach Włoszakowice (z 1/3 dworu obronnego), Bukowiec Wielki, Bukowiec Mały, Brenno, Miastko, Wierzchuje, a ponadto całe Grotniki z 2 młynami i cz. folw. Koła; Maciej-Mościc otrzymuje wsie Darnowo, Racat, Węgliny, 1/2 Jezierzyc, Dłużyny z jez. Głuchowo, Charbielin i 1/2 jez. Trzebidza (PG 6 k. 5v-7, 10, 133v).

1466 Jan z G. [s. Andrzeja, bratanek Wojsława] sprzedaje Piotrowi z Opalenicy kaszt. sant. swą 1/3 dóbr → Włoszakowice [→ wyżej] za 1500 grz. (PG 6, 10).

1467 działy majątkowe braci Jana, Macieja-Mościca i Andrzeja: Jan otrzymuje G. oraz cz. Nielęgowa z młynem, a Maciej-Mościc i Andrzej [Włoszakowski] otrzymuje Darnowo, Racat, Węgliny, 1/2 Jezierzyc (PG 6, 241v).

1469 Klara, wd. po Wojciechu-Wojsławie z G. dziedziczką → Grabkowa (PG 8, 9).

1469-1500 Andrzej Gryżyński [Włoszakowski, Dłużyński, Radliński) [s. Andrzeja, bratanek Wojsława] → Włoszakowice.

1469-1578 Jan Gryżyński [s. Andrzeja, bratanek Wojsława] dz. G. (KoścZ 15 s. 398v, 541; KoścZ 16, 17); 1471 tenże zapisuje ż. Annie po 200 grz. posagu i wiana na G. i Nielęgowie (PG 8, 97); 1472 tenże kupuje od Mik. Borka z Osiecznej 1/2 Ziemic i 1/2 Górki [k. Krzywinia] (PG 8, 160v); 1478 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Piotrowi Iłowieckiemu za 200 grz. Racat²¹Tenże Piotr z Iłowca w 1481 odsprzedał Racat na takich samych warunkach braciom niedz. z Chełmna k. Pniew (PG 9, 135v) (PG 9, 95); 1478 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od brata Andrzeja Gryżyńskiego [Włoszakowskiego etc, → wyżej] cz. Bukowca Wielkiego za 100 grz. (PG 9, 95).

1487 Andrzej Gryżyński [s. Jana] z opiekunem Andrzejem [zw. Włoch] z Łodzi zapisuje prałatom i kanonikom kat. pozn. czynsz 3 1/2 grz. rocznie na G. i Nielęgowie (PG 10, 80); 1489 tenże zapisuje ż. Barbarze [Iłowieckiej] po 300 grz. posagu i wiana na G. i Nielęgowie oraz na dworze obronnym i dworze (fortalicium, curia) w G. (PG 10, 108); 1489 tenże sprzedaje z pr. odkupu Winc. Kobyle²²Winc. Kobyła był zapewne identyczny z Winc. Kubikiem, pokojowcem król., tenutariuszem Sabaszczewa i mężem Zofii Gryżyńskiej, zapewne c. Jana a siostry Andrzeja; król zezwolił mu w 1489 r. zapisać 300 grz. posagu i wiana tejże żony na 1/2 Sabaszczewa (MS 1 nr 2045) z Sabaszczewa [pow. pyzdr.] za 150 grz. 1/2 Racatu (PG 10, 123v); 1491 tenże sprzedaje z pr. odkupu Janowi Kokorzyńskiemu cz. wsi Racat za 50 zł węg. (PG 10, 137v); 1493 tenże daje Marcinowi Gołutowskiemu [ze wsi Gołutowo, pow. pyzdr., obecnie Gułtowy] wsie Racat i Węgliny, a w zamian otrzymuje 1/3 Piotrowa [k. Czempinia] i 500 grz. (PG 11, 7); 1493 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu swym siostrom części w Jezierzycach: Apolonii ż. Mikołaja i Annie ż. Jana Młynkowskich²³Pochodzenie Mikołaja i Jana Młynkowskich nieznane, każdej po 2 ł. os. i 3 ł. opust. oraz po 1/2 toni na jez. [Wonieść] za 150 zł od każdej (PG 6, 6v 2 zapiski); 1494 tenże sprzedaje Jerzemu [Zet] Naramowskiemu całe? Jezierzyce za 700 grz. (PG 7, 33); 1494 tenże kupuje od Dobiesława z Kociug części w Chełkowie za 300 grz. i 200 zł węg. (PG 7, 34v); 1495 tenże sprzedaje Rafałowi z Leszna kaszt. gnieźn. i marszałkowi dworu król. za 200 zł węg. 1/2 Chełkowa (PG 7, 88); 1510 tenże patronem kościoła par. w G. → p. 5; 1512 tenże daje Mac. Gostyńskiemu kaszt. śrem. swe wsie G. i Nielęgowo, a w zamian otrzymuje Drzęczewo i czynsz 8 grz. i 3 wiard. ze wsi Brzezie [k. Gostynia] (KoścZ 19, 31v; PG 14, 213); 1513 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Wojc. Dobczyńskiemu z Łążka [k. Śremu] 1/2 Drzęczewa za 100 grz. (PG 14, 213); 1513 tenże sprzedaje Janowi Domaradzkiemu młyn Węgliny za 300 grz. i wieś Bunino za 800 grz. [→ p. 2 r. 1553] (PG 14, 227); 1513 tenże temuż sprzedaje z zastrz. pr. odkupu! wieś Bunino za 400 grz. i mł. Węgliny za 400 grz. (PG 14, 235v).

1513 kan. kat. pozn. Jurgizet [z Naramowic] przeprowadza wizytację wsi G. [zapewne z powodu ciążącej na cz. G. dzies. stołu bpiego]; w G. 9 ł. z tego 8 ł. os. i 1 ł. opust.; w G. 7 kmieci na półłankach [razem 3 1/2 ł.²⁴Prawdop. wizytator interesował się tylko 3 1/2 ł. os., z których dzies. należała do stołu bpiego (→ p. 5 r. 1564) i dlatego podał wysokość czynszu płaconego przez 7 kmieci na półłankach; o pozostałych 4 1/2 ł. os. brak szczegółowych danych], każdy daje 1 grz. czynszu, 5 zagr., dają po 6 gr czynszu; budynki [kmieci i zagrodników] były zniszczone, są w trakcie odbudowy; folw. dobrze obsiany pszenicą, żytem i owsem; karczma, która płaci[ła] 3 wiard. całkiem opust. i zniszczona przez żołnierzy najemnych (per stipendiarios); młyn nowo zbudowany na Obrze o 2 kołach daje 3 miary (panu], czwarta pozostaje dla młynarza; z powodu zniszczeń ludzie zwolnieni są od czynszu i robocizny na folw. [na rzecz właściciela wsi] (CP 111, 40); 1514 kap. kat. pozn. zgadza się na zmniejszenie czynszu z G. z 3 1/2 grz. na 3 wiard. rocznie z powodu spustoszenia m.! G. w czasie sporów (differencie) między Mac. Gostyńskim a p. Lasockim (CP 34, 170).

1553-54 Benedykt Staręski [ze Starężyna, pow. kcyn.] mąż Dobrochny (Dobroszki) [c. Jana Stana i Anny Gostyńskiej, wnuczki Mac. Gostyńskiego i Kat. Czarnkowskiej], posiadacz G., pozwany przez Jana, Mikołaja i Krzysztofa Gostyńskich [ss. Jana Gostyńskiego, bratanków Macieja], ma ustąpić z Bunina i z młyna Węgliny → p. 2.

1530 pobór z G. od 3 ł. (ASK I 3, 125v), 1563 pobór z G.: 4 ł., 3 komor., 1 rzem., karczma dor., wiatrak dor., mł. wodny dor. o 2 kołach walnych (ASK I 4, 164); 1564 w G.: 3 1/2 ł. → p. 5; 1581 pobór: 5 1/4 ł., 6 zagr., 4 komor., 3 rzem., owczarz od 15 owiec, mł. walny o 2 kołach (ŹD 68; ASK I 6, 494).

1356, 1428 mieszkańcy G.: 1356 śwd. Tyczek kmieć (DBL nr 77); 1428 Maciej owczarz (→ p. 3H); 1428 śwd. Mikołaj „familiaris” panów z G. (WR 3 nr 1335).

4. 1356 śwd. Jan sołtys z G. (DBL nr 77).

5. 1388 śwd. Mikołaj pleb. w G. (Wp. 3 nr 1883); 1404 Piotr pleb. oraz „vitrici” z G. [zapiska dot. budowy kościoła (fabrica ecclesie); tekst wyblakły i trudno czytelny] (ACC 1, 77v); 1420 Maciej pleb. w G. (ACC 4, 116); 1440 pleban Andrzej zobowiązuje się, wobec bpa Andrzeja Bnińskiego, co najmniej raz na tydzień odprawiać mszę w kościele Ś. Marcina położonym k. G. (ante G.; Now. 2, 428, cytowanego aktu nie udało się odszukać); 1485 Jan pleb. w G. pozywa Piotra Chełmskiego dz. [recte: posiadacza zastawnego] wsi Racat oraz Piotra włodarza (villicus) tamże o zwrot zabranej 1/2 grz. czynszu od Mikołaja karczmarza [z Racatu], która należała się plebanowi w G. (ACC 63, 26v); 1510 Jan Wielgi z Gronówka, pleb. w G., rezygnuje z kaplicy Ś. Marcina [i kościoła] Ś. Barbary w G., a patron Andrzej Gryżyński prezentuje Jana z Trzciela na tę plebanię (ACC 87 k. 1v, 15v).

1510 w G. kościół Ś. Barbary; do par. G. należą wsie: G., Nielęgowo, Osiek [brak dalszego tekstu; uposażenia pleb. nie podano] (LBP 131).

1524 Marcin pleb. z G. pozywa Mac. [Borka] Gostyńskiego z powodu najazdu na plebanię w G. i zabrania mu 5 małdr. żyta, 8 ćw. pszenicy, 3 koni wartości 9 grz., 6 macior i in. rzeczy (ACC 99, 69).

1564 z G. będącej w posiadaniu pana Staręskiego płacą wiard. dzies. z 3 1/2 ł. dla stołu bpa pozn. (IBP 305).

1683 pleb. w Gryżynie ma opiekę nad kaplicą prywatną Ś. Marcina we wsi Racat (AV 17, 559).

6. 1360 Wojsław z G. poseł króla pol. w Awinionie (MPV 3, 404); 1360 Inocenty VI pap. daje temuż Wojsławowi i jego żonie absolucję zupełną na wypadek śmierci (Bullarium Poloniae, t. II, Romae 1985, nr 1040); 1360 tenże na prośbę Wojsława z G. daje kanonikat pozn. Janowi s. Michała, krewnemu (nepos) Wojsława (Bullarium jak wyżej, nr 1039).

1366 Bogumił z G. pisarz, który sporządził dominikankom pozn. dok. dot. sołectwa w Donatowie (Wp. 6, 217); 1372 Mikołaj z G. profesor [raczej profes], franciszkanin wysłany przez pap. Grzegorza XI na Węgry (Bullarium Poloniae, t. II, Romae 1985, nr 1951).

1432 Przybysław z G., stolnik pozn. opatrzył swą pieczęcią akt, w którym bpi i wyżsi urzędnicy wlkp. zobowiązują się, że po śmierci Władysława Jag. obiorą królem jednego z jego synów (CMP 119); 1454 w spisie jeńców pol. w niewoli krzyż. 2 różne osoby: Wojciech dz. G. oraz Wojsław dz. G. [zapewne omyłkowo zamiast Wojciech-Wojsław dz. G.] (Biskup Spisy s. 92, 95); 1498 Andrzej Gryżyński wysyła 2 łuczników na posp. ruszenie, a sam nie idzie, bo jest ciężko ranny (ExpBel. nr 576).

8. [Ok. 1275-1300] kościół Ś. Marcina murowany z granitowych polnych kamieni, jednonawowy, orientowany [obecnie w ruinie, położony poza wsią ok. 1 km na WSS od kościoła par. we wsi; przy tym kościele jeszcze w XIX w. był kopiec, na którym dawniej wznosił się dwór obronny; miejsce to w 1554 r. nazywano Starą Wsią → p. 2] (KZSz. V 10, 34 i tabl. 10; Raczyński Wspomnienia).

Uwaga: Hasło Gryżyna obejmuje przekazy dot. samej wsi G. oraz przekazy dot. majątków będących na przełomie XIV i XV w. w posiadaniu czterech braci, z których tylko Jan posiadał nadal G. Pozostali bracia posiadali inne dobra, a posługiwali się zamiennie nazwiskiem Gryżyński lub in. nazwiskami pochodzącymi od innych osad: Brenna, Jaszkowa i Osiecznej.

W następnym pokoleniu związek dóbr Osieczna i Jaszkowo z dobrami G. został zupełnie zerwany. Tylko spadek po bezpotomnie zmarłym Przybysławie Gryżyńskim z Brenna wrócił, przynajmniej częściowo, do właścicieli G. i przeszedł w in. ręce dopiero po działach rodzinnych z 1466 r. (→ Brenno, → Włoszakowice, → Dłużyna).