KSIĄŻ – dobra

3. Własn. książęca, następnie duchowna, potem szlach. 1193 Celestyn III pap. przyjmuje w opiekę opactwo premonstratensów Ś. Wincentego na Ołbinie we Wrocławiu i jego dobra, m. in. targ (forum) w K. z karczmą i ludźmi, nadany przez ks. Mieszka [St.]1Sporne jest w literaturze, czy wiadomości z l. 1193-1234 łączyć należy rzeczywiście z K. Część badaczy identyfikuje posiadłość opactwa ołbińskiego zapisywaną jako Kenese, Gzense ze wsią Wielkie Księże – obecnie dzielnica Wrocławia, a położoną (wg dok. z 1234) w sąsiedztwie wieś Zuentino ze Świątnikami – również obecnie dzielnicą Wrocławia. Pogląd taki reprezentowali C. Grünhagen (CDS 7/1 nr 440b), S. Smolka i W. Kętrzyński (Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, Lwów 1875, nr 16), K. Maleczyński (KDŚ 1 nr 70, 87) i W. Korta (Rozwój wielkiej własności feudalnej na Śląsku do połowy XIII wieku, Wrocław 1964, s. 64 n.). Księże i Świątniki rzeczywiście należały do dóbr opactwa ołbińskiego i są poświadczone dobrze w jego rękach w XIII w. (SU 3 nr 84, 89; SU 4 nr 232, 234, 450). Wiadomo jednak, że Księże – nazwane wówczas Chenese – dostał klasztor od Władysława II (Wygnańca), a więc w l. 1138-46 (SU 1 nr 19 z 1149 r.), zaś Świątniki w testamencie od komesa Włodzimierza, który żył u schyłku XIII w. (SU 1 nr 58). Tymczasem z cytowanych w haśle dok. wynika, że Gzense-Kenese opactwo ołbińskie otrzymało od Mieszka Starego. Przemawia to jednoznacznie i chyba niepodważalnie na rzecz identyfikacji z Książem wielkopolskim. Identyfikację taką wprowadził już I. Zakrzewski (Wp. 1 nr 160, choć pod nr 31 utożsamił Kenese z Gnieznem!), a przyjęli L. Schulte, Die angebliche Stiftungsurkunde für das St. Vincenzkloster auf dem Elbing, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens” 37, 1903, s. 309, Now. 2, 398, W. Irgang (SU 2 nr 61) i częściowo H. Appelt (SU 1 nr 60, 75). S. Kozierowski (K 2, 368; SzPozn. 185) przyjął, iż chodziło tu nie o sam Książ, lecz leżący obok Książek. Nazwa Książek pojawia się jednak dopiero u schyłku XVIII w. (mapa Gilly’ego) i trwa do dziś na oznaczenie dawnych gruntów dworskich na E od miasta (→ Książ miasto, przyp. 3). W średniowieczu istnienie Książka nie jest poświadczone, tak więc koncepcję tę trzeba odrzucić i pozostać przy identyfikacji Gzense-Kenese z samym Książem. Przesądza to też identyfikację sąsiadującej z Gzense wsi Zuentino ze Świączynem. Zuentino to na pewno ta sama osada, co Suecino nadane przed 1149 opactwu przez nieznanego bliżej Sędziwoja (SU 1 nr 19). Zuentino-Succino nie może być identyfikowane ze Świątnikami pod Wrocławiem, zapisywanymi jako Zuetniki, Zuentech, Zwentec, a uzyskanymi przez klasztor dopiero u schyłku XII w (Wp. 1 nr 31); 1201 Innocenty III pap. przyjmuje w opiekę opactwo Ś. Wincentego na Ołbinie we Wrocławiu i jego dobra, m. in. K. (SU 1 nr 75); 1234 wymienieni rozjemcy rozstrzygają spór między benedyktynami z Tyńca i in. klasztorów a opactwem premonstratensów Ś. Wincentego na Ołbinie we Wrocławiu i polecają opatowi Ś. Wincentego, by oddał klasztorowi Ś. Wawrzyńca [w Kaliszu] wieś G. z przyległościami, oprócz jednak wsi Zuentino [Świączyn koło K.]; jeżeli klasztor Ś. Wincentego zdoła odzyskać wieś Hoscno sive Vlodimir [niezident.], to będzie mógł ją dać klasztorowi Ś. Wawrzyńca i odzyskać w zamian G. (Wp. 1 nr 160).

1339 Przedpełk z K. (DBL nr 63).

1384-90 Wincenty z K., także z → Kobylegopola: 1384 tenże nadaje Tworkowi mł. w → Kobylempolu (Wp. 6 nr 284); 1387 tenże toczy proces z Żydami pozn.: Ostroszem o 12 grz. i procenty oraz Markelem o 3 grz. i procenty (Lek. 1 nr 206, 210); 1390 tenże toczy proces z Sędziwojem Brzechwą [z Gośliny Kościelnej, obecnie Murowana Goślina] i ma mu zapłacić 30 grz. tytułem poręki u Żydów (Lek. 1 nr 224); 1391 tenże zm. → niżej.

1389-99 Ochna z K., Księska (często występuje bez podania imienia, jako pani Księska), ż. Wincentego: 1389 taż płaci karę sądowi, gdyż nie stawiła się pozwana przez Żyda Abrahama (Lek. 1 nr 568, 571); 1391 taż ma zapłacić Żydowi z Pyzdr Muszce 19 grz. i procenty a Żydowi Aronowi 45 grz. ze wsi Kobylepole (Lek. 1 nr 938, 939); 1391 taż wd. po Wincentym z X. uzyskuje 25, 50 oraz 130 grz. od Winc. Łódzkiego z Choryni (Lek. 1 nr 921, 937, 941, 943); 1391 taż z dziećmi ma zapłacić Janowi z Chromca 8 grz. długu oraz 20 grz. tytułem poniesionych szkód (Lek. 2 nr 1427, 1428); 1391 taż toczy proces z Wyszotą z Łęgu i ma przysiąc, że Wyszota winien jest jej 40 grz. (Lek. 1 nr 1038); 1392 taż toczy proces z Wyszotą z Łęgu o 15 grz. (Lek. 1 nr 1203); 1392 taż toczy proces z Sędziwojem Uzarzewskim (Lek. 1 nr 1255); 1392 taż ma zapłacić Mik. Mikulcowi [ze wsi Węgierskie] 20 grz. (Lek. 1 nr 1292); 1392 taż toczy proces z Żydem Abrahamem (Lek. 1 nr 1269); 1393 taż toczy proces z Żydem pyzdr. Muszką o 19 grz. i procenty oraz z Żydami pozn. Manlinem i Danielem (Lek. 1 nr 1354, 1371, 1384); 1393 taż odpiera pretensje Mikulca z Węgierskiego o 10 grz. i długi Wyszoty [z Łęgu] (Lek. 1 nr 1411); 1393 taż toczy proces z Paszkiem Nowomiejskim o gwałty uczynione przezeń przed jej bramą, gdy przybył on do wsi X. (Lek. 1 nr 1628; Lek. 2 nr 321, 349); 1394 taż toczy proces z Bogusławem z Wilkowa (Lek. 1 nr 1687); 1394 taż toczy proces z Żydami Danielem i Aronem o 16 grz. i procenty (Lek. 1 nr 1739, 1801); 1394 taż wraz z dziećmi przegrywa proces z [Boguszką] Boglewą z Łężec i jej s. Mikołajem, od których domagała się 16 grz. (Lek. 1 nr 1720); 1395 tejże ma Żyd pozn. Aron zwrócić list [dłużny po uregulowaniu długu] (Lek. 1 nr 2066); 1395 taż wygrywa proces z Wyszakiem [z Łęgu] o 2 kopy (Lek. 2 nr 1803); 1397 taż zastępuje w sądzie swe dzieci w procesie z Żydem Danielem (Lek. 1 nr 2476, 2479); 1397 taż z dziećmi toczy proces z panią Choryńską, Wawrz. Łódzkim i Dobrogostem [z Włościejewek] kaszt. gieckim (Lek. 1 nr 2347, 2359, 2427; Lek. 2 nr 1975); 1397 taż z dziećmi toczy proces z panią Choryńską i jej mężem Janem Łódzkim o 200 grz. wiana Choryńskiej oprawionego na 1/2 Choryni; Choryńscy odpierają pretensje Ochny (Lek. 1 nr 2346, 2427, 2429, 2433, 2434, 2553); 1397-98 taż toczy proces z Sędziwojem Mokronoskim o gwałt dokonany przezeń w jej mieście [K.] (Lek. 2 nr 549, 553, 1174); 1397-98 taż pozwana wraz z dziećmi z 1/2 mł. w Kobylempolu ma zapłacić Żydowi pozn. Danielowi 24 grz.; taż toczy proces z Danielem (Lek. 1 nr 2446, 2650, 2676); 1399 taż toczy proces z Żydem Abrahamem s. Szymona o długi (Lek. 1 nr 2933, 2937).

1389-1410 Mikołaj z K., Księski, s. Wincentego i Ochny (WR 1 nr 64): 1394 tenże toczy proces z Żydem Aronem (Lek. 1 nr 1891); 1403 tenże z bratem Janem ss. pani Księskiej toczą proces z Sędziwojem Mokronoskim o porękę na sumę 600 grz. (KP nr 1128, 1432, 1450, 1474, 1494); ciż przeprowadzają dowód, że byli nieletni, gdy ręczyli za Sędziwoja (WR 1 nr 724); 1408 tenże z bratem Janem uzyskują od Czewleja z Dobczyna wieś Dobczyn (KoścZ 3, 80); ciż odpierają pretensje Katarzyny ż. Czewleja do 50 grz., które wniosła, jak twierdzi, do Dobczyna (BR 628 nr 29); 1410 tenże przedstawia przeciwko [Mikołajowi] Żydówce [z Rogaczewa] świadków, którzy mają przysiąc, że Hanka nie ma 12 lat (WR 3 nr 434).

1395 Filip Księski2GUrz. nr A 184, przypuszczał, iż może tu chodzić o kaszt. ksiąs. Był nim jednak w latach 1366-98 bez przerwy Beniamin z Jarocina (→ Książ – kasztelania). Filip z Cielczy był kaszt. ksiąs. w latach 1412-16. (Lek. 2 nr 437).

1403-37 Jan z K., Księski, s. Wincentego i Ochny, mąż Elżbiety, zapewne c. Lutka z Brzezia3W literaturze dotyczącej Księskich (Boniecki 13, 61; O. Halecki, Ród Łodziów w wiekach średnich, MH 5, 1912, s. 108) utrzymuje się pogląd, że Jan miał dwie żony: nieznaną z imienia matkę Mikołaja i Jana oraz Elżbietę c. Lutka z Brzezia, matkę Piotra, Stanisława i Wojciecha. Opiera się to na nieścisłej interpretacji źródeł. Kor.Prał. 4, 370 (→ p. 3), cytuje akt z 1452, w którym zapisu czynszu dokonuje Jan, Mikołaj oraz Elżbieta wraz z ss. Piotrem, Stanisławem i Wojciechem. Nie musi jednak wynikać stąd koniecznie, że Jan i Mikołaj nie byli ss. Elżbiety. W 1452 zapewne tylko oni osiągnęli samodzielność, pozostali bracia byli nadal pod opieką matki (np. Wojciech dowodnie jeszcze studiował). W innych przekazach za to Jan i Mikołaj często nazywani są braćmi rodzonymi Piotra, Stanisława i Wojciecha. Nie pochodzili zatem od dwóch matek. Uznanie Elżbiety za córkę Lutka z Brzezia opiera się na wzmiance w anonimowym liście z 1464, gdzie Wojc. Księski nazwany został nepos domini Wladislaviensis et vicecancellarii (CE 3 nr 100 s. 121). Bp ów i podkanclerzy to Jan syn Lutka z Brzezia, późniejszy bp krak. (od 1464). Termin nepos nie musi tu jednak koniecznie oznaczać rodzonego siostrzeńca, może raczej ogólnie – krewnego (Wp. 5 nr 277; Wp. 7 nr 763; DBL nr 151, 152; WR 2 nr 507; WR 3 nr 812; BJ 8057 IV, 213): 1403, 1408 → wyżej; 1407 tenże ręczy za Jana starszego [urzędnik miejski] z K. → Książ miasto, p. 3; 1413 tenże stren. spłaca 15 grz. długu, jaki zaciągnął u Mik. Lubiatowskiego stolnika pozn. (Wp. 7 nr 704); 1419 temuż ma Bronisz z Górki [→ cz. I s. 623-625] w ciągu 6 tygodni przekazać pr. własności Kiączyna; Bronisz przysięga, że nie zobowiązał się dokonać rozgraniczenia [tej] dziedziny poza tym, co Jan od niego kupił (PyZ 4, 141; WR 2 nr 607); 1422 tenże toczy proces z Jakubem byłym wójtem w K. (KoścZ 7, 9v); 1422 tenże toczy proces z [tym samym?] Jakubem mieszcz. z Dolska, o to że zabrał Jakubowi gwałtem 9 grz. i konia (WR 3 nr 938; KoścZ 5, 357v; KoścZ 7, 36v); 1524 tenże toczy proces z wójtem z X. → Książ miasto, p. 4; 1425 tenże toczy proces z Mścigniewem Chwałkowskim (KoścZ 8, 144); 1429 tenże, Dziersław Zaborowski i Jan Pasikoń [z Włościejewek] toczą proces z Wojciechem z Siedlca o dług u niego 10 grz.; Księskiego zastępuje w sądzie Stan. Paruszewski (KoścZ 9 k. 172, 181v, 202v); 1432 tenże toczy proces z kmieciami z Brzostowni; przyprowadzić ma do sądu Bartosza, który będzie przysięgał, że nie zajął tym kmieciom 8 koni w szkodzie na gruncie swego pana (WR 3 nr 1459); 1434 tenże zastępuje w sądzie swą córkę Jadwigę wd. po Mac. Trzcielskim (PZ 12 k. 235v, 240v; KoścZ 11, 102); 1435 temuż i jego synom odstępuje jego c. Jadwiga wd. po Mac. Trzcielskim 1/3 dóbr macierzystych w 1/2 m. Pleszew i wsi Baranowo, Suchorzewo, Orpiszewo, Piekarzew w pow. kal. (PG 1, 72v); 1437 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Przybka z Żernik i Świączyna wieś Żerniki w pow. pozn. (PG 1, 131v); 1437 tenże toczy proces z plebanem z Panienki (Now. 2, 252, cytowanego aktu z ACC nie udało się odszukać); 1449 tenże zm. → niżej.

1429 Piotr z K. śwd. (WR 4 nr 1051).

1447 Andrzej Księski (PyZ 10, 182).

1449-78 Mikołaj, 1449-83 Jan, 1449-91 Piotr, 1452-82 Stanisław, 1455-92 Wojciech z K., Księscy, ss. Jana (Theiner 2 nr 127); kariery duchowne Mikołaja, Jana i Wojciecha → p. 6: 1449 Jan i Piotr bracia rodzeni niedz. z X. sprzedają z zastrz. pr. odkupu za 284 zł Wyszocie prep. pozn. i Łukaszowi wdzie pozn. braciom z Górki [Miejskiej] wieś Żerniki, którą posiadał zm. Jan z X. [ich ojciec] (PG 3, 99v); 1449 ciż Jan i Piotr → Książ miasto, p. 5: altarie; 1451 Piotr brat rodzony Mikołaja (Kor.Prał. 4, 368); 1452 Jan w imieniu swoim, swego brata Mikołaja i Elżbiety wd. [po Janie] z ss. Piotrem, Stanisławem, i Wojciechem z K. zapisuje mansjonarzom kolegiaty NMP w Kaliszu czynsz 10 grz. (Kor.Prał. 4, 370); 1460 Jan i Mikołaj sprzedają z zastrz. pr. odkupu spadkobiercom Jana Chebdy z Niewiesza [w ziemi sier.] czynsz 17 grz. i 16 sk. od sumy głównej 200 kóp gr na 1/2 m. K. i wsiach Radoszkowo i Zakrzewo (Kor.Prał. 1, 127; 4, 371); 1467 Piotr i Stanisław patroni altarii w X. → Książ miasto, p. 5: altarie; 1469 Mikołaj, Jan, Piotr i Stanisław bracia rodzeni z X. zapisują kapitule pozn. 7 grz. czynszu od sumy głównej 90 grz. na 1/2 m. [K.] i wsi Skoraczewo w pow. kośc. (PG 8, 11); 1472 Mikołaj i Jan zapisują 10 grz. czynszu dla altarii w kat. gnieźn., ufundowanej przez zm. Jana Chebdę z Niewiesza (Kor.Prał. 4, 369); 1473 Mikołaj i Wojciech bracia z X. (AC 2 nr 637); 1475 Mikołaj i Jan kupują od kapituły gnieźn. 2/3 mł. Księżego k. Strzyżewa [Kościelnego w pow. gnieźn.] za 70 grz. (Kor.Prał. 4, 369); 1479 Stanisław zapisuje swej ż. Zofii po 200 grz. posagu i wiana na 1/4 dóbr należnych mu z działów z braćmi (PG 9, 190v); 1481 Jan, Wojciech i Piotr dają w działach bratu Stanisławowi 1/4 połowy m. X., 1/4 połowy folw., staw za zamkiem (retro castrum), ogrody mieszczan oprócz drzew z barciami (arbores alvorum), 1/4 połowy stawu Kiełpino, 1/4 wsi Radoszkowo i 1/4 tej wsi należącą do Piotra ze względu (respectu) na wieś Zakrzewo, 1 ł. folw. w X., mł. i stawy w Radoszkowie; Stanisław daje braciom w zamian: 3/4 połowy m. X. ze stawami, 3/4 połowy stawu Kiełpino Wlk., mł. pod miastem ze stawem, inny mł. zw. Maleducha, 3/4 połowy folw. w mieście, całą swą cz. Zakrzewa i całą swą cz. Kiączyna wraz ze stawami, mł. i jezioro; Piotr i Stanisław sprzedają Janowi i Wojciechowi wieś Skoraczewo w pow. kośc. za 200 grz. (PG 9, 138-138v); 1482 Stanisław zapisuje swej ż. Zofii po 200 grz. posagu i wiana na 1/2 swych dóbr przypadłych mu z działów z braćmi w m. X., na przedmieściu, w Radoszkowie, Kiączynie i Zakrzewie oraz na 1/2 dworu i folw., gdzie sam rezyduje (PG 9, 161); 1482 Stanisław kupuje z zastrz. pr. odkupu od Jana i Wojciecha z Krajkowa wieś Sulewo [obecnie Sulejewo, k. Śremu] za 120 grz. oraz folw. w Jarosławkach za 100 grz. (PG 9, 161); 1483 Piotr wuj Agnieszki z Bnina ż. Jakuba z Dębna [woj. krakowskie, pow. szczyrzycki] kaszt. i star. krakowskiego (PG 9, 185); 1491 Wojciech wuj rodzony [dzieci Jana Błożejewskiego z Chojna] Piotra, Andrzeja, Jadwigi i Estery z Błożejewa [par. Dolsk] (PG 10, 143); 1491 Piotr dz. i patron kościoła w K. → Książ miasto, p. 5.

1493-1523 Mik. Księski, s. Stanisława4Przed 1501 Mikołaj sprzedał folw. w Jarosławkach, który 1482 kupił Stanisław. W 1523 Mikołaj nazwany został wujem córki Stan. Włościejewskiego, którego żoną była c. Stan. Księskiego. Nigdzie jednak Mikołaj nie jest nazwany wprost s. Stan. Księskiego: 1493 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Mik. Żabińskiego 3 grz. czynszu od sumy głównej 40 grz. na Sulewie (PG 11, 2v); 1497 tenże sprzedaje Tomaszowi Jezierskiemu chor. pozn. mł. słodowy pod X. (MS 2 nr 764); 1497 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Marcinowi Wargowskiemu wieś Radoszkowo za 120 zł (PG 7, 143v); 1499 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Mac. Łowęckiemu czyli Jastrzębskiemu 1/3 m. X. wraz z 1/3 mł. słodowego, jatkami, opłatami targowymi i dochodami od kotłów [do warzenia gorzałki] (PG 12, 29); a. 1501 tenże sprzedaje Winc. Jarosławskiemu folw. w Jarosławkach (PG 12, 168v); 1505 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Janowi Pogorzelskiemu [z Pogorzeli, pow. pyzdr.] cz. m. X. za 200 zł (PG 13, 27); 1507 tenże wuj Kat. Górskiej ż. Marcina Małołęckiego [z Łęki Małej w par. Żytowiecko] (PG 13, 112v); 1510 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Andrzejowi Włościejewskiemu 1/3 m. K. z 1/3 mł. wodnego słodowego za 300 zł (PG 14, 229); 1513 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Benedyktowi Chwałkowskiemu [dochody od] Jana Przańskiego, Wojc. Piętki i Anny Orzechowej wd., mieszczan ksiąs. za 100 grz.; Chwałkowski sprzedaje z zastrz. pr. odkupu [dochody od] tych mieszczan Małgorzacie z Osiecznej ż. Mik. Lasoty Zaborowskiego (PG 15 k. 75v, 85v); 1518 tenże zapisuje swej ż. Agnieszce c. Jana Bnińskiego po 700 zł posagu i wiana na 1/2 m. K. z zamkiem i dworem oraz na 1/2 wsi należących do tego miasta: Zakrzewo, Radoszkowa i folw. Kiączyn (PG 15, 202v); 1523 tenże wuj [rodzony] Kat. Włościejewskiej c. zm. Stanisława z Jutrosina [Włościejewskiego] i Agnieszki [Księskiej] (PG 15, 561v); 1523 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Wawrz. Włościejewskiemu wieś Kiączyn, którą posiada jako folw. wraz z pr. rybołówstwa w porze letniej na jez. Piołyńsko (KoścZ 19, 105); 1523 tenże poseł na sejm w Piotrkowie (AC 2 nr 788).

1505 Jan Pogorzelski kupuje z zastrz. pr. odkupu cz. K. → wyżej; 1506 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Wojc. Karmińskiemu cz. m. K., którą nabył z zastrz. pr. odkupu od Mik. Księskiego, za 200 zł (PG 13, 97v); 1511 Wojc. Pogorzelski s. Jana sprzedaje z zastrz. pr. odkupu cz. m. K. nabytą od Mik. Księskiego Andrzejowi Pasikoniowi Włościejewskiemu za 100 grz. (PG 14, 249).

1518 Agnieszka c. zm. Stan. Księskiego, ż. Stan. Włościejewskiego z Jutrosina (PG 15, 196).

1523 Jan Bniński dz. w Borku [teść Mik. Księskiego] sprzedaje z zastrz. pr. odkupu altarii w kościele par. w Bninie czynsz 8 grz. od sumy głównej 100 grz. na 1/2 m. K. (APP, Akta klasztorne XI-2, poszyt 13).

1581/82 części w K. posiadają Mik. Księski i Jan Pogorzelski (Piotrkowska 1 nr 31).

6. Mikołaj, Jan i Wojciech ss. Jana Księskiego, duchowni5Kor.Prał. błędnie uważa, ze bracia Mikołaj, Jan i Wojciech pochodzili z Książa w woj. krakowskim. Niesłusznie też najpewniej (ze względów chronologicznych) odniósł do naszego Mikołaja przekazy dotyczące bakałarza na Uniwersytecie Krakowskim w 1419 i adwokata konsystorza w Krakowie z 1432; przekazy te dotyczą raczej innego Mikołaja, pewnie z Książa małopolskiego → p. 3:

1449-78 Mikołaj: 1451 kan. gnieźn., 1452 kan. kal., 1452 kan. krak., 1455 kan. pozn., 1468 kantor gnieźn., zm. 1478, pochowany w kat. gnieźn. (Kor.Prał. 4, 367-70).

1449-83 Jan: 1452 kan. gnieŸn., 1456 kan. kal. (Dok. Kalisza, nr 70), 1467 kan. pozn., 1472 archid. gnieźn., zm. 1483, pochowany w kat. gnieźn. (Kor.Prał. 4, 370-71).

1455-92 Wojciech: 1455 uzyskuje stopień bakałarza na Uniwersytecie w Krakowie, 1460 scholastyk krak., zostaje kantorem gnieźn., ale traci prebendę, 1470 kan. gnieźn., 1476 skazany wyrokiem król. na banicję, 1483 wraca do kraju, zm. 1492, pochowany w K. (Kor.Prał. 4, 372-374).

Uwaga: Pominęliśmy w haśle K. Wojciecha zapisanego w 1393 jako Crzøszky (Lek. 1 nr 1614, → Kręsko, Uwaga), którego O. Halecki (MH 5, 1912, s. 107) uważał za s. Wincentego z K., oraz Paszka de Krzusz (odczyt niepewny) występującego w 1409 przed sądem w Koninie (WR 5 nr 307, s. 434).

1 Sporne jest w literaturze, czy wiadomości z l. 1193-1234 łączyć należy rzeczywiście z K. Część badaczy identyfikuje posiadłość opactwa ołbińskiego zapisywaną jako Kenese, Gzense ze wsią Wielkie Księże – obecnie dzielnica Wrocławia, a położoną (wg dok. z 1234) w sąsiedztwie wieś Zuentino ze Świątnikami – również obecnie dzielnicą Wrocławia. Pogląd taki reprezentowali C. Grünhagen (CDS 7/1 nr 440b), S. Smolka i W. Kętrzyński (Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, Lwów 1875, nr 16), K. Maleczyński (KDŚ 1 nr 70, 87) i W. Korta (Rozwój wielkiej własności feudalnej na Śląsku do połowy XIII wieku, Wrocław 1964, s. 64 n.). Księże i Świątniki rzeczywiście należały do dóbr opactwa ołbińskiego i są poświadczone dobrze w jego rękach w XIII w. (SU 3 nr 84, 89; SU 4 nr 232, 234, 450). Wiadomo jednak, że Księże – nazwane wówczas Chenese – dostał klasztor od Władysława II (Wygnańca), a więc w l. 1138-46 (SU 1 nr 19 z 1149 r.), zaś Świątniki w testamencie od komesa Włodzimierza, który żył u schyłku XIII w. (SU 1 nr 58). Tymczasem z cytowanych w haśle dok. wynika, że Gzense-Kenese opactwo ołbińskie otrzymało od Mieszka Starego. Przemawia to jednoznacznie i chyba niepodważalnie na rzecz identyfikacji z Książem wielkopolskim. Identyfikację taką wprowadził już I. Zakrzewski (Wp. 1 nr 160, choć pod nr 31 utożsamił Kenese z Gnieznem!), a przyjęli L. Schulte, Die angebliche Stiftungsurkunde für das St. Vincenzkloster auf dem Elbing, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens” 37, 1903, s. 309, Now. 2, 398, W. Irgang (SU 2 nr 61) i częściowo H. Appelt (SU 1 nr 60, 75). S. Kozierowski (K 2, 368; SzPozn. 185) przyjął, iż chodziło tu nie o sam Książ, lecz leżący obok Książek. Nazwa Książek pojawia się jednak dopiero u schyłku XVIII w. (mapa Gilly’ego) i trwa do dziś na oznaczenie dawnych gruntów dworskich na E od miasta (→ Książ miasto, przyp. 3). W średniowieczu istnienie Książka nie jest poświadczone, tak więc koncepcję tę trzeba odrzucić i pozostać przy identyfikacji Gzense-Kenese z samym Książem. Przesądza to też identyfikację sąsiadującej z Gzense wsi Zuentino ze Świączynem. Zuentino to na pewno ta sama osada, co Suecino nadane przed 1149 opactwu przez nieznanego bliżej Sędziwoja (SU 1 nr 19). Zuentino-Succino nie może być identyfikowane ze Świątnikami pod Wrocławiem, zapisywanymi jako Zuetniki, Zuentech, Zwentec, a uzyskanymi przez klasztor dopiero u schyłku XII w.

2 GUrz. nr A 184, przypuszczał, iż może tu chodzić o kaszt. ksiąs. Był nim jednak w latach 1366-98 bez przerwy Beniamin z Jarocina (→ Książ – kasztelania). Filip z Cielczy był kaszt. ksiąs. w latach 1412-16.

3 W literaturze dotyczącej Księskich (Boniecki 13, 61; O. Halecki, Ród Łodziów w wiekach średnich, MH 5, 1912, s. 108) utrzymuje się pogląd, że Jan miał dwie żony: nieznaną z imienia matkę Mikołaja i Jana oraz Elżbietę c. Lutka z Brzezia, matkę Piotra, Stanisława i Wojciecha. Opiera się to na nieścisłej interpretacji źródeł. Kor.Prał. 4, 370 (→ p. 3), cytuje akt z 1452, w którym zapisu czynszu dokonuje Jan, Mikołaj oraz Elżbieta wraz z ss. Piotrem, Stanisławem i Wojciechem. Nie musi jednak wynikać stąd koniecznie, że Jan i Mikołaj nie byli ss. Elżbiety. W 1452 zapewne tylko oni osiągnęli samodzielność, pozostali bracia byli nadal pod opieką matki (np. Wojciech dowodnie jeszcze studiował). W innych przekazach za to Jan i Mikołaj często nazywani są braćmi rodzonymi Piotra, Stanisława i Wojciecha. Nie pochodzili zatem od dwóch matek. Uznanie Elżbiety za córkę Lutka z Brzezia opiera się na wzmiance w anonimowym liście z 1464, gdzie Wojc. Księski nazwany został nepos domini Wladislaviensis et vicecancellarii (CE 3 nr 100 s. 121). Bp ów i podkanclerzy to Jan syn Lutka z Brzezia, późniejszy bp krak. (od 1464). Termin nepos nie musi tu jednak koniecznie oznaczać rodzonego siostrzeńca, może raczej ogólnie – krewnego.

4 Przed 1501 Mikołaj sprzedał folw. w Jarosławkach, który 1482 kupił Stanisław. W 1523 Mikołaj nazwany został wujem córki Stan. Włościejewskiego, którego żoną była c. Stan. Księskiego. Nigdzie jednak Mikołaj nie jest nazwany wprost s. Stan. Księskiego.

5 Kor.Prał. błędnie uważa, ze bracia Mikołaj, Jan i Wojciech pochodzili z Książa w woj. krakowskim. Niesłusznie też najpewniej (ze względów chronologicznych) odniósł do naszego Mikołaja przekazy dotyczące bakałarza na Uniwersytecie Krakowskim w 1419 i adwokata konsystorza w Krakowie z 1432; przekazy te dotyczą raczej innego Mikołaja, pewnie z Książa małopolskiego.