MOSINA

1298 or. Mossina (Wp. 2 nr 770), 1302 kop. XVI w. Mossin (Wp. 2 nr 848), 1387 Mosszyna (Lek. 1 nr 234), 1398 Moszina (Lek. 2 nr 2057), 1406 Mossyna (Wp. 7 nr 564), 1411 Mossen (SBP s. 75 nr 162), 1415 Moschina (Wp. 8 nr 1020), 1424 Mosschina (ACC 7, 130v), Moschyna, Mosschyna (WR 1 nr 1186, 1187), 1428 Mosyna (PZ 10, 18v), 1429 Moszyna (Wp. 9 nr 1208), 1436 Moschina (Wp. 5 nr 566, 569), miasto na S od Poznania.

1. 1302 n. civitas (Wp. 2 nr 848); 1429 n. pow. pozn. (Wp. 5 nr 506), 1581 pow. pozn., 1 ł. wójtostwa nal. do pow. kośc. (ŹD 77; → przyp. 2); 1298 n. par. własna w archidiakonacie pozn. (Wp. 2 nr 770); 1510 dek. Stęszew (LBP 103).

2. 1302 role pod miastem → p. 4; 1358 lasy nal. do M. → Mosina – dobra, p. 3.

1392 dystrykt mosiński → Mosina – dobra, p. 3 i przyp. 1; 1405 Krosna k. M. (Wp. 5 nr 72).

1406-19 droga z Poznania do M. (Wp. 7 nr 564; SBP s. 75 nr 162; WR 1 nr 981).

1425-29 zapowiedzi → Mosina – dobra, p. 3: Bnińscy.

1429 ostrów (insula)¹Insula – ostrów oznaczać może zarówno wyspę, teren oblany wodą, jak też każde wzniesienie. W cytowanym przekazie mamy najpewniej do czynienia z ostatnim z tych znaczeń, gdyż brak w M. większych zbiorników wodnych miasta M, ma tu zostać zbudowany dwór → Mosina – dobra, p. 3: Bnińscy.

1510 lasy i jezioro (LBP 103); 1531 granice Puszczykowa z Wirami, Jarosławcem, M., Pożegowem, Niwką i Łęczycą (CP 111, 127v); 1541 Hieronim Mosiński z Bnina tenut. w M. toczy procesy z okoliczną szlachtą, oskarżając ją o wyrąb sosen w lasach należących do M. (w sumie 2460 wozów) i wsi Krosna (KoścZ 26, 297v-299).

Młyny: 1423-24 młynarze → p. 3; 1508 w par. M. mł. o 1 kole, mł. Niwka na Warcie o 1 kole (ASK I 3, 12v); 1510 w mieście M. jest mł. o 1 kole (LBP 103).

1565 lustracja tenuty M.: a) dwór w M. o 1 izbie i 1 komorze, stajenka na 2 konie, sołek [spiżarnia?], stajnia na 5 koni, 2 chlewiki, browar piętrowy, nowo zbudowany; obok dworu stodoła, obora; we dworze urzędnik z żoną, 2 czeladnikami „dla doglądania borów”, 2 dziewki, pasterz; b) miasteczko M.: role w miasteczku nie są wymierzone i czynsze z nich są płacone różnie; miejski czynsz rolny od mieszczan i kmieci ze wsi Krosna wynosi 24 zł 24 gr i 15 denarów; szos z ról 8 zł 27 gr, z domów 6 zł 16 gr; jest 10 placów, z których nie płaci się szosu; czynsz z ogrodów wynosi 11 zł 12 gr, z łąki 10 gr; [mieszczanie] dają też 12 ćw. owsa leśnego i 30 kur leśnych; od mieszczan, którzy warzą piwo 15 zł i 60 ćw. owsa; młynik pod miastem na strudze płynącej z jezior Mosińskich [rzeka → Mosina]; Jez. Mosińskie jest w dzierżawie, która przynosi 4 zł 24 gr oraz 2 zł 24 gr za obrok; role wójtostwa nie są wymierzone; c) folwark w M.: dochód ze zbiorów tegorocznych 118 zł 6 gr 4 1/2 denara; 14 krów dojnych, 7 jałowic, 5 cieląt, 7 juńców [młodych byczków], 2 byki, 10 świń, 21 gęsi – zyski od nich razem 20 zł 16 gr; d) lasy: od M. w stronę Śremu bór szeroki na „dobrą” milę i na milę długi, który rozciąga się od granicy ze Stęszewem i Błoniami aż do granicy z Baranowem; w stronę Poznania lasy olchowe długie na milę i szerokie na 1/2 mili; drzewo rąbane w tych lasach spławia się Wartą do Poznania; e) jeziora: Mosińskie, Skrzynka, Żabińskie (LWK 1 s. 7-8, 132-134, 137-138).

3. Własność rycerska, potem królewska → Mosina – dobra.

Mieszczanie (członkowie władz miasta → p. 4B): 1393 Rudgierz mieszcz. z M. toczy proces z Baworem [Wyskotą] z Trzebawia o 10 grz. (Lek. 1 nr 1466, 1834, 1976; WR 1 nr 300).

1408 mieszczanie z M. toczą proces z Bartoszem z Gostynia o 150 grz. [szkód] z powodu podpalenia (ZSW nr 1275).

1423 Wawrzyniec młynarz z M. toczy proces ze Stanisławem z Rogalina (PZ 7, 98v); 1424 Jadwiga ż. Wawrzyńca młynarza z M. toczy proces z podkanclerzym królowej (ACC 7 k. 140v, 153v); 1424 [taż?] szl. Jadwiga młynarka w M. toczy proces z [Wojc.] Owieczką z Konarzewa [k. Stęszewa] o 30 grz. (PZ 7, 147v).

1428 szl. Wincenty mieszcz. w M. toczy proces z Wojciechem z Ceradza, który ma mu zapłacić 1 1/2 grz. oraz przysiąc, że nie ręczył za niego na dalsze 3 1/2 grz. (PZ 10, 18v).

1429 Michał rzeźnik z M. (WR 1 nr 1336).

1451 Dorota bratanica Łysegoosła (Liszyosle) z M. toczy proces z Jadwigą c. Łysegoosła przed sądem miejskim w Poznaniu (AR nr 470).

1456 Michał Kania [mieszcz w M.?], Piotr mieszcz. w M. → p. 5.

1486 Katarzyna dz. w Cieninie, wd. po opatrznym Andrzeju mieszcz. w M. a obecnie ż. szl. Marcina Strzałkowskiego (PG 10, 64).

1458 M. ma wystawić 4 pieszych na wyprawę do Malborka (CMP nr 129; „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 28, 1980, s. 396); 1470 [tenut.] Mac. Mosiński zalega z podatkami z miasta [M.] (PG 57, 91v); 1521, 1524 miasto M. ma obowiązek dostarczania wozów na wojnę (RejWozów 478; CMP nr 150).

Pobór: 1507 M .płaci 4 grz. szosu (ASK I 5, 2); 1508 w par. M. 2 młyny (ASK I 3, 12v); 1565 szos → p. 2; 1580 pobór: szos 6 grz., od 6 ł po 30 gr, od 3 piekarzy, 2 krawców, płóciennika, kowala, 2 kołodziejów, 2 garncarzy, 2 szewców, tkacza po 15 gr, od 4 komor. po 6 gr, od 2 komor. po 6 gr, od 2 kotłów do palenia gorzałki po 24 gr, co w sumie daje 25 zł 12 gr; czopowe od 61 warzeń rocznie po 15 beczek, beczka zaś liczona po 30 gr, co daje 101 zł 20 gr; od 10 warzeń beczki liczone po 22 gr, co daje 12 zł 6 gr 12 denarów; od 1306 kwart gorzałki po 3 denary; od 2 beczek śledzi po 6 gr; w sumie poboru 141 zł 11 gr 12 denarów; z browaru wdy pozn. [Stan. Górki, tenut. w M.] od 60 beczek po 1 gr, co daje 2 zł (ŹD 51).

4A. Przywileje miejskie: 1302 Mikołaj wda kal. przenosi swe miasto zw. niegdyś M. z Niwki w poprzednie miejsce [tzn. do M.] i odnawia przywilej dla sołtysa Henryka; otrzymuje on sołectwo w dziedziczne posiadanie, a Mikołaj dodaje mu wsie Pożegowo i Krosna z cz. [wsi] Zarub Mały [zapewne chodzi o Żabienko] oraz role pod miastem w celu lokowania ich na pr. niem.; w mieście i owych wsiach wymierzone mają być łany flamandzkie; sołtys otrzymuje we wspomn. dobrach co siódmy łan wolny, w mieście zaś [pr. posiadania] młyna, łaźni i 3 jatek; Mikołaj przyznaje 5 lat wolnizny, po jej upływie mieszczanie i wieśniacy mają płacić jako czynsz po 2 ćw. pszenicy, 6 ćw. żyta i 4 ćw. owsa, a tytułem dzies. po 1 wiard. rocznie; sołtys ma sądzić wszystkie sprawy według prawa używanego w Poznaniu i czerpać 1/3 dochodów z sądownictwa; sołtys może utrzymywać stado owiec lub bydła z osobnym pasterzem oraz posiadać chmielnik (Wp. 2 nr 848).

1429 król Władysław ustanawia w M. jarmarki w dniach Ś. Urbana [25 VI] i Ś. Mikołaja [6 XII] oraz targ tygodniowy w czwartki; przenosi też M. z pr. pol. na pr. magd., by mieszkańcy odpowiadali tylko przed wójtem, wójt zaś przed tenut. królewskim; wójt ma też sądzić sprawy o przestępstwa popełnione w granicach miasta (Wp. 9 nr 1208).

1450 król Kazimierz odnawia spalony przywilej dot. przeniesienia M. na pr. niem. (Pot. 304, 20).

4B. Władze miejskie:

Wójtowie: 1302 sołtys Henryk → wyżej.

1387-95 Mikołaj [Nadersza] z → Dymoczewa wójt w M.: 1387 tegoż ż. Wichna toczy proces z Wawrz. Kościeniem i in. swoimi stryjami o wójtostwo w M. (Lek. 1 nr 234); 1395 tenże (Lek. 1 nr 1958, 1968, 1970).

1398 wójtowie z M. toczą proces z Szymonem młynarzem ze wsi Węgliny o to, czy Szymon ma odpowiadać [przed ich sądem] w M. (Lek. 2 nr 2057).

1404 Hinczka wójt w M. wraz z braćmi i siostrami toczy proces z Andrzejem Dąbrowskim [z Dąbrowy par. Skórzewo] z Palędzia o 24 grz. oprawy matki; ręczy za niego Wojc. Dymoczewski (KP nr 1934, 1962, 2193, 2195).

1416 szl. Maciej [wójt?] z M. (Wp. 5 nr 259); 1418 Maciej wójt z M. toczy proces z Janem Pniewskim o 60 grz. (KoścZ 5, 98v).

1418 Stanisław wójt w M. (WR 1 nr 955); 1420 Stanisław z M., Adam wójt z M. (WR 1 nr 1063); 1424 Stanisław niegdyś wójt z M. (ACC 7, 10).

1424 K. wójtowa z M. (ACC 7, 105v).

1427 Jan s. wójta z M. (KoścZ 8, 285).

1525 Hieronim Mosiński tenut. M. otrzymuje zgodę króla na wykup wójtostwa w M. od sióstr Zofii, Jadwigi i Anny (MS 4 nr 4816; Rykaczewski 295); 1534 tenże Hieronim toczy proces z Jadwigą, Zofią i Anną posiadaczkami wójtostwa w M. i wzywa je do przyjęcia pieniędzy w sumie zgodnej z przywilejami wójtostwa (KoścG 8, 273); 1565 role wójtostwa → p. 2; 1581 ł. wójtostwa nal. do pow. kośc.²Wynika stąd, iż role wójtowskie leżały na S od miasta, gdyż samo miasto położone było na granicy powiatów (ŹD 77).

Burmistrzowie: 1424 Jądro (ACC 7, 130v); 1456 Nikel, 1468 Stan. Drozdek → p. 5.

1401 starszy [tzn. urzędnik miejski lub pana miasta] mosiński (WR 3 nr 178).

5. 1298 bp pozn. dzieli dotychczasowy archidiakonat pozn. na 3 archidiakonaty i zalicza m. in. kościół w M. do nowego archidiakonatu większego [tj. pozn.] (Wp. 2 nr 770); 1302 dzies. po 1 wiard. rocznie → p. 4.

1302 Mikołaj kapelan z M. (Wp. 2 nr 848).

1415 Henryk rektor szkoły w M. (Wp. 8 nr 1020).

1423 prebenda zw. „Mosina” w kat. pozn.; do jej uposażenia nal. dzies. i czynsze ze wsi Krosna, Sarbia k. M., Chaławy, Zielęcin, Szołdry, Jarogniewice, Gorzyce, Karśnice, Gorzyczki, Gołębin, Warzniki, Konarzewo i Konarzewko oraz dzies. snop. z cz. miasta M. (LBP 47-48).

1424 Piotr pleb. w M. toczy proces z Piotrem Korzbokiem z Trzebawia [tenut. M.?] (ACC 7 k. 90v, 91v, 93, 99v, 102v).

1427 Mikołaj pleb. w M. (CoPr. 2, 46); 1427 tenże toczy proces z Piotrem Korzbokiem z Trzebawia o 2 konie (PZ 9, 44 v); 1427 tenże s. Jakuba z Pleszewa pleb. w M. prosi papieża o kościół par. w Gozdowie (BulPol. 4 nr 1919).

1436 Wacław pleb. w M. (Wp. 5 nr 566, 568, 569, 570; ACC 61, 70).

1443 Andrzej pleb. w M.: bp [pozn. Andrzej Bniński] nakłada na niego karę synodalną 3 grz. z powodu podejrzeń o konkubinat, jako że jawnie utrzymuje w swym domu kobietę; bp zezwala mu też zakupić 6 łokci tafty purpurowej z legatu zapisanego w testamencie kościołowi w M. przez pannę Zaleską (AE I 53); 1443 tenże ma zapłacić Boguszowi pleb. z Białężyna 1 grz. tytułem kosztów poniesionych przy staraniach o zgodę królewską [zapewne na rezygnację Andrzejowi kościoła w M.], a 1444 wypełnia to zobowiązanie (AE I k. 7, 95v); 1444 tenże pozwany przez mgra Mikołaja z Kościana o to, iż nie dopełnił złożonej pod przysięgą obietnicy rezygnacji z kościoła w M. (AC 2 nr 1188).

1451 Mikołaj Jelitko pleb. w M. oddaje dochody swego kościoła w dzierżawę Andrzejowi kapłanowi z Sokolnik na 3 lata za 11 grz. rocznie (ACC 33, 78); 1452 Andrzej dzierżawca kościoła w M. (ACC 33, 156v); 1452 tenże Andrzej oskarżony przez oficjała, że nadal odprawiał nabożeństwa, choć znalazł się pod klątwą z powodu nie stawienia się na pozew do konsystorza (ACC 33, 166v).

1452-56 Stefan pleb. w M.: 1452 tenże toczy proces z Mikołajem Jelitko byłym pleb. w M. i przedstawia dok. stwierdzające, iż Jelitko zamienił swój kościół w M. na kaplicę w Strzelczycach³Zapewne chodzi o Strzelczyska k. Mościsk, na Rusi; jeden z dokumentów przedłożonych w tej sprawie wystawiony był bowiem przez administratora diec. przemyskiej (ACC 33, 214); 1456 tenże Stefan s. Mikołaja z Wąsosza [na Śląsku] otrzymuje od papieża dyspensę od przeszkód kanonicznych (irregularitas) w objęciu kościoła Ś. Wawrzyńca w M. przynoszącego 4 grz. dochodu rocznego; beneficjum to nabył drogą zamiany z Mik. Jelitko za kościół w Strzelczycach w diec. przemyskiej; 1456 tenże mgr sztuk wyzwolonych, bakałarz prawa i student teologii, pleb. w M. i altarysta w Piotrowicach w diec. wrocł. [niezident.], otrzymuje od papieża kanonię w kolegiacie Ś. Michała w Płocku (Repertorium Germanicum, t. 7, Tübingen 1989, nr 2637).

1456 Mikołaj witryk kościoła w M. domaga się od burmistrza Nikla i rajców w M. zwrotu 50 grz. pochodzących z zapisów testamentowych na rzecz kościoła w M.; burmistrz odpowiada, że otrzymał te pieniądze za zgodą plebana; Michał Kania płaci witrykom [w związku z tą samą sprawą?] 9 sk. (ACC 37, 91v); 1456 Paweł były minister [kościelny?, nauczyciel?] w M. toczy proces z Piotrem sługą (factor) plebana i Piotrem mieszcz. z M. o usunięcie siłą ze szkoły [w M ] i pobicie (ACC 37, 92).

1468 Stan. Drozdek burmistrz i witryk kościoła w M. przyjmuje 4 grz., jakie kościołowi temu zapisał w testamencie prac. Jan z Grzybna (AE II 220).

1489-1504 Stanisław z Obornik pleb. w M., pleb. od Ś. Małgorzaty w Poznaniu, altarysta w kat. pozn. (SŹ 3, 1958, s. 159, 164; Now. 1, 417; ACC 70, 3v; ACC 72, 83v-84): 1501 tenże toczy proces z Jadwigą Lorencową mieszczką ze Śremu, która domaga sie odeń 2 grz. tytułem dzies., jaką jej sprzedał [!] (AC 2 nr 1563).

1508 Wojciech ze Stawiszyna uzyskuje zgodę królewską na ustąpienie z kościoła par. w M. na rzecz Łukasza Łubnickiego prepozyta szpitala Ś. Ducha w Turku (MS 4 nr 8687); 1508 król prezentuje Piotra z Ujścia na plebana w M., który to kościół wakuje po śmierci plebana Marcina (MS 4 nr 8829).

1510 do par. M. należą: M., Krosna, Pożegowo, Sowiniec, które to wsie płacą dzies. plebanowi; dzies. z jednego z pól w mieście M. nal. do prepozyta kat. pozn., ale jest ono rozdzielone na 3 części i tak prep. pobiera co roku dzies. z każdego pola (LBP s. 25, 103).

1513 król prezentuje Benedykta Izdbieńskiego [późniejszy bp pozn.] na plebana w M. (MS 4 nr 1974).

1521 król prezentuje kapłana Piotra z Obornik na plebana w M., po rezygnacji Jana [recte Benedykta?] Izdbieńskiego (MS 4 nr 3864).

1563 Maciej pleb. w M. toczy proces ze Stanisławem z Górki, który odmówił mu wymierzenia sprawiedliwości swym sługom okupującym dom plebański w M., a nawet uwięził plebana (ACC 121, 454); 1565 ogród plebański (LWK 1, 133).

6. 1366 Wierzbięta star. gen. wlkp. wystawia dok. w M. (Wp. 3 nr 1567); 1402 w M. ma odbyć się sąd polubowny (KP nr 1003).

1431 Stefan s. Jakuba z M. student w Krakowie (AS 1, 78).

1446 Maciej z M. wikariusz kat. pozn., notariusz publiczny (ACC 55, 101).

1467 Jan z M. kan. pozn. (AE II 192v);

1498 Jan z M. wikariusz kat. pozn. (AE III 229v); 1498 Jan Młynek z M. pleb. w Czerlejnie (AE III 249).

7. Warschauer 155-156; SzPozn. 236-237; Münch 197.

8. Ślady osady z XII-XV w. na prawym brzegu Kanału Mosińskiego, ok. 1 km na NE od M.; fragmenty naczyń z XII-XIII w. na lewym brzegu Kanału, ok. 500 m na NE od M.; fragmenty naczyń z VII-X i XII-XIII w. na polu na E od dworca kolejowego w M.; osada z VII-XIII w. i cmentarzysko z X-XI w. na wydmie na SW od drogi z M. do Krosien; ślady osady z IX-XV w. w lasku ok. 1 km na SW od M.; osada z XII-XV w. w okolicy mostu na Kanale na NW od M.; fragmenty naczyń z X-XI w. (?) w polu na N od Kanału (Hensel 4, 126-130).