MOSINA – dobra.

3. Własn. rycerska, następnie królewska.

1302 Mik. [Przedpełkowic z → Gostynia, → o nim PSB 21, 86-87] wda kal. → Mosina – miasto, p. 4A.

1358 Mikołaj z M. [także z → Głuszyny, Kobylina, wnuk Mik. Przedpełkowica] wraz ze s. Jaśkiem sprzedaje Andrzej owi Wasylowicowi sołectwa w Pożegowie i Nowej Wsi [w okolicy M., obecnie nie istnieje]; kmieciom tych wsi wolno będzie korzystać z lasów nal. do M. (Wp. 3 nr 1385).

1392 król Władysław zastawia Paszkowi z → Krajkowa wieś Żabienko w dystrykcie mosińskim1Określenie „districtus Mosinensis” rozumieć tu najpewniej należy w znaczeniu klucza dóbr; jest to zatem pierwsza wzmianka o M. jako o królewszczyźnie. Nie wiadomo kiedy i jak stracili te dobra poprzedni prywatni właściciele, Łodziowie z Gostynia. Prawdopodobnie skonfiskował im je Kazimierz Wielki w ramach represji za udział w konfederacji Maćka Borkowica (→ Krosna, przyp. 5) (Wp. 3 nr 1923).

1393-1411 Jan, Janek Mosiński2Nie wiadomo, co łączyło Jana z naszym miastem, od którego wziął nazwisko. W haśle → Kiączyn uznano go za kmiecia, co jest na pewno niesłuszne, gdyż często występował jako śwd. między szlachtą. Możliwe, że był przez pewien czas mieszczaninem w M., albo pochodził z rodziny wójtowskiej (→ Mosina – miasto, p. 4B). Nie można wykluczyć też, że był to dziedzic M. (nie znamy dokładnie stosunków własności w 2 poł. XIV w., → przyp. 1) albo tenut. M. z ramienia króla (Lek. 1 nr 1488; WR 1 nr 627, 708): 1401 tenże siedzi w Kiączynie [k. Szamotuł] (WR 1 nr 502); 1404 tenże ma stawić w sądzie Mikosza Rościęgniewskiego (KP nr 1317); 1404 tenże przejmuje (jako zachodźca) sprawę Dziersława Żydowskiego [Rozwarowski z Żydowa k. Obornik] o → Młyniewo (KoścZ 2, 91v-92); 1405 tenże toczy proces z Wojtkiem mieszcz. pozn. o należność za sukno (KP nr 2214); 1408 tenże toczy proces z Bartoszem i Januszem z Gostynia (Cieplucha 211); 1411 tenże oraz Stefan Mrowiński pozwani przez Jana, Pietrasza i Wojciecha z Bnina o to, że nie uwolnili w ciągu 3 lat wsi Wyskoć [sprzedanej Bnińskim] od roszczeń osób trzecich (WR 1 nr 679); 1412 dzieci tegoż pozwane przez Piotra Bilińskiego (Cieplucha 211).

1397-1419 Mościc ze Stęszewa, kaszt. pozn. 1400-25 (G.Star. 51; PSB 22, 135): 1397 temuż królowa Jadwiga dodaje zapis 60 grz. do sum, jakie ma on zapisane przez króla Władysława na M. (Wp. 3 nr 1980); 1419 król Władysław poleca staroście gen. wlkp., by nakazał temuż Mościcowi kaszt. pozn. wydać Piotrowi Korzbokowi [z Trzebawia] miasto M. z dobrami oraz dokumenty ich dot., po odebraniu od Piotra pieniędzy [jakie miał tam zapisane]3W G.Star. 51 przyjęto, iż Mościc był tenut. M. do śmierci, po nim zaś s. Przedpełk. Rzeczywiście w 1429 Piotr z Bnina wykupił tenutę od tego Przedpełka. W międzyczasie jednak mógł rzeczywiście wykonywać uprawnienia tenut. Piotr Korzbok. Toczył on bowiem procesy związane z M., atoli z jednego z nich wynika, iż nie uważano go za tenut (Wp. 8 nr 847).

1405 ugoda króla Władysława z Ulrykiem von Osten: Ulryk ma dać królowi zamek Drzeń [obecnie Drezdenko], a król da mu wtedy miasta Śrem z cłem oraz M. i Rogoźno z [przyległymi] wsiami [układ nie wszedł w życie] (Wp. 7 nr 551).

1419-25 Piotr Korzbok z Trzebawia (PSB 14, 159): 1419 tenże ma otrzymać dobra M. → wyżej: Mościc; 1424 Piotr Korzbok dowodzi, że wszystko co jego rządca Andrzej zabrał w M. Mikołajowi zostało zabrane na jego łące i dał to wszystko jako rękojemstwo (WR 1 nr 1186, 1187); 1424 tenże toczy proces z pleb. w M. → Mosina – miasto, p. 5; 1425 sąd orzeka, że tenut. M. ma wymierzyć sprawiedliwość w sporze mieszczan M. z Piotrem Korzbokiem, złożywszy sąd rajców pozn., kośc. i śremskich (KoścZ 8, 171 v).

1425-48 Piotr Bniński4Piotr był s. Andrzeja z Bnina (AC 2 nr 1366), a jego braćmi byli Jan (miecznik pozn. 1428-40), Wojciech i Mikołaj (ojciec bpa pozn. Andrzeja, Jana kaszt. międz., Piotra kaszt. lądzkiego i Wojciecha kaszt. międz.) z Bnina. Pierwszą żoną Piotra była nieznana z imienia c. Janusza Furmana z Zaniemyśla i Jadwigi z Żerkowa; dzieci Piotra wyliczone są bowiem w gronie spadkobierców Jadwigi (Wp. 5 nr 636); drugą ż. była Barbara c. Mroczka z → Łopuchowa, poświadczona 1443-44, trzecią zaś Elżbieta, zapewne c. Wojciecha z Pakości (PG 2, 125; PyZ 19, 332; → PSB 26, 386). Oprócz synów Piotr miał też cc., imiennie znamy Annę za Niemierzą z Grodziska (z pierwszej żony: Wp. 5 nr 636) i Barbarę za Janem z Kępna (MS 1 nr 1902). Por. Dworzaczek tabl. 112, gdzie pewne nieścisłości, z Bnina, Opalenicy, ojciec Piotra, Macieja i bpa Piotra, kasztelan gnieźn. 1428-48, zm. 1448 (UDR 1/1, 104; PSB 26, 385-386; G.Star. 51): 1425 tenże zapowiada M., Krosna, Sowiniec i Żabienko, a wraz z bratem Janem zapowiada cz. Przewozu i M.5Trudno zaręczyć, czy informacje Ciepluchy są ścisłe i dobrze datowane; skądinąd wiadomo bowiem, iż dopiero 1429 Piotr Bniński wykupił tenutę M., a Jan poza tym nigdy nie występuje jako tenut (Cieplucha s. 211, 241); 1429 temuż król Władysław zastawia za 322 grz. miasto M. z wsiami Pożegowo i Sowiniec oraz za 490 grz. wsie Krosna i Żabienko, które wykupił on od Przedpełka ze Stęszewa [s. Mościcaj; król zastrzega sobie stacje oraz poleca Piotrowi wybudować drewniany dwór obronny (domus lignea cum propugnaculis) na ostrowie miasta M. (Wp. 5 nr 505, 506); 1429 tenże Piotr zapowiada pożytki z miasta M. i wsi Sowiniec, Żabienko, Pożegowo, Krosna, Przewóz, Wyskoć i Darnowo6Przewóz, Wyskoć i Darnowo to dobra własne Piotra (KoścZ 9, 235v); 1432 temuż Piotrowi król Władysław zapisuje 100 grz., a 1434 kolejne 40 grz., na M. z dobrami (Wp. 5 nr 530, 543); 1439 temuż król Władysław [III] zapisuje 100 grz. na M., Pożegowie, Sowińcu, Krosnach, Żabienku (Pol. 1 nr 179); 1440 tenże kupuje od [Przedpełka] Mościca z Koźmina [s. Mościca ze Stęszewa] 5 ł. w Pożegowie (AG perg. 1094); 1446 tenże kupuje 3 ł. sołectwa z Pożegowie z jez. Skrzynki za 40 grz. (Pol. 1 nr 184; PG 2, 200v).

1448-65 Piotr Bniński, Mosiński (PG 7, 193; PG 7, 239av), z Opalenicy7Od Piotra pochodzi rodzina Opalińskich (Dworzaczek tabl. 113), s. Piotra kasztelan gnieźn., brat przyrodni Macieja i bpa Piotra, kaszt. sant. 1463-66, zm. 1466 (UDR 1/1 s. 121, 134): 1448 tenże → niżej: Maciej; 1449 tenże tenut. wsi Krosna (KoścZ 14, 76v); 1450 temuż z braćmi Maciejem i Piotrem król Kazimierz zapisuje 700 zł na M., Krosnach, Pożegowie, Sowińcu, Żabienku i Sabaszczewie [w pow. pyzdr., k. Miłosławia] (Rykaczewski 285); 1450 tenże Piotr Opaliński z braćmi Mac. Mosińskim i Piotrem Bnińskim kupują od Jana Jaszkowskiego Łagiewniki za 800 zł (Cieplucha 268); 1451 tenże z Bnina tenut. w M. daje Janowi z Baranowa wsie Bzowo w pow. pozn. i Rogaczewo w pow. kośc. a otrzymuje w zamian Jastrzębniki w pow. kośc. i 1200 zł (PG 4, 27v); 1457 tenże daje M. w działach braciom → niżej: Maciej; 1465 temuż Piotrowi z Bnina król Kazimierz zapisuje 100 grz. na M. (Rykaczewski 287).

1448-92 Mac. Bniński, Mosiński8Choć Maciej pisał się bardzo często z Bnina, nie posiadał tam najprawdopodobniej żadnego działu (nie widać go nigdy w transakcjach dot. samego Bnina) i ośrodek jego dóbr stanowiła królewska M. Dlatego też zestawiamy tu wszystkie informacje odnoszące się do jego osoby (a również jego potomstwa), także nie związane z tenutą M. W przypadku Mosińskich mamy do czynienia z rzadkim wypadkiem urobienia nazwiska od miejscowości będącej królewszczyzną, które to nazwisko utrzymało się następnie (w formie Moszyński, → przyp. 17) nawet po utracie tenuty, s. Piotra kaszt. gnieźn., brat Piotra i bpa Piotra (MS 4 supl. nr 1074; DBL nr 275; DH 5 s. 606, 649, 682), krajczy kor. 1466-75 (UDR 10, 62 i niżej pod 1466), wda kal. 1475-77, wda pozn. 1477-92, star. gen. wlkp. 1473-84 (UDR 1/1 s. 126, 157, 175), star. przemyski 1481-92 (UDR 3/1, 236-237), tenut. Ujścia 1473-92 (G.Star. 66; MS 1 nr 1507, 1529, 1869, 2194; MS 2 nr 45, 46, 47; Rykaczewski 291; AG perg. 1089; PG 10, 105), zm. 1492/93 (PSB 19, 14-15): 1448 tenże i jego bracia toczą proces z Wawrz. Królikowskim z Siedlemina i domagają się od niego wwiązania w Siedlemin, które miał już przysądzone ich zm. ojciec, ponieważ Królikowski nie uwolnił mu od roszczeń osób trzecich 1/2 wsi Gułtowo [obecnie Gułtowy, pow. pyzdr., k. Kostrzyna], Drzązgowo, Żabice, Sokolniki, Judy, Bochenki, Bielawy, Ostrowo, Nawojewo i Popowo [obecnie zaginione, pow. pyzdr., k. Giecza i Kostrzyna] (PyZ 10, 316v-317); 1450 tenże → wyżej: Piotr; 1454 tenże domownik (familiaris) bpa pozn. Andrzeja [z Bnina, swego brata stryj.] (CP 4 nr 370); 1457 tenże wraz z bratem Piotrem kan. pozn. otrzymują w działach od brata przyrodniego Piotra Bnińskiego części Bnina, Błożejewa, Polwicy, 1/2 Recewa, wsie Góra i Grabowiec, 1/2 Gołutowa, Drzązgowa, Żabicy, Sokolnik, Ostrowa, Błożejewa, całe wsi Góra, Grabowiec, Radlin, Kąty, Wilkowyja, Łuszczanów, Spytkowice i Łagiewniki oraz sumy zapisane im na M., Pożegowie, Sowińcu, Krosnach i Żabienku; dają natomiast Piotrowi w zamian Opalenicę z dobrami i Wyskoć oraz mł. k. Drożynia (PG 5, 64); 1457 temuż Maciejowi z Bnina Mosińskiemu król Kazimierz za zasługi oddane ze znacznym pocztem zbrojnych w wyprawie do Gdańska i Malborka zapisuje 200 grz. na M., Sabaszczewie, Sowińcu, Krosnach, Pożegowie i Żabienku (Rykaczewski 285-286; AG perg. 461); 1459 tenże zapisuje wikariuszom kat. pozn. [czynsz od sumy] 12 grz. na Gołutowie i Drzązgowie (CP 14, 622); 1460 tenże Marcin! Mosiński zapisuje wikariuszom kat. pozn. 2 grz. czynszu od sumy 24 grz. na Borzejewie [pow. pyzdr.]; tenże Mac. Mosiński zapisuje wikariuszom kat. pozn. 10 grz. czynszu od sumy 105 grz. na Sowińcu (CP 14, 621); 1461 tenże sprzedaje Kat. Turkowskiej wd. po Piotrze Zajączkowskim 7 ł. w Pożegowie za 70 grz. (Rykaczewski 286; PG 6, 203); 1461 temuż król Kazimierz jako swojemu dworzaninowi zapisuje 100 grz. na M. z dobrami (Rykaczewski 286; AG perg. 467); 1461 tenże zapisuje wikariuszom kat. pozn. 2 grz. czynszu od sumy 24 grz. na Borzejewie (CP 14, 635); 1462 tenże dz. w Wilkowyi i Radlinie [obie wsie w pow. pyzdr.] zapisuje wykonawcom testamentu zm. Anny Wyganowskiej 7 1/2 zł węg. czynszu dla erygowania altarii w kat. poz. (PG 6, 144); 1462 tenże sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Abrahamowi altaryście w Nowym Mieście 10 grz. czynszu od sumy 200 zł (PG 6, 153v); 1462 tenże sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Pawłowi z Olszyc 1/2 Drzązgowa za 250 grz. (PG 6, 213); 1466 temuż król Kazimierz jako swemu krajczemu zapisuje 150 grz. na M., Pożegowie, Krosnach, Sowińcu i Żabienku, 100 grz. na M., Pożegowie, Sabaszczewie, Żabienku, Sowińcu i Krosnach oraz 100 grz. na M. z dobrami (Rykaczewski 287-288; AG perg. 620, 634, 736); 1466 tenże z bratem Piotrem kan. pozn. bracia niedz. sprzedają Janowi z Baranowa wsie Borowo, Grabowiec i Rogaczewo za 1200 grz. (PG 7, 240a), a Łukaszowi z Górki wdzie pozn. swe części Grabowca za 300 grz. (PG 7, 244av); 1467 tegoż działy z bratem Piotrem kan. pozn. i kal.: Maciej otrzymuje sumy zapisane na M., Pożegowie, Sowińcu, Żabienku i Sabaszczewie oraz 5 ł. os. w Kołaczkowie, daje zaś Piotrowi Radlin, Kąty, Wilkowyję, l/2 Łuszczanowa, Borzejewa i Drzązgowa (PG 7, 280v-281); 1468 temuż król Kazimierz za zasługi oddane w Prusach zezwala zastawić dobra M. Piotrowi Mosińskiemu kan. pozn. lub innej osobie (AG perg. 615); 1469 tenże zapisuje swemu bratu Piotrowi Mosińskiemu kanclerzowi pozn. 700 zł i 200 grz. na M. (PG 8, 21); 1470 tenże zalega z podatkami z M. (PG 57, 91v); 1473 temuż król Kazimierz zapisuje 600 zł węg. na Ujściu z dobrami (MS 1 nr 1026); 1474 tenże nabywa od Mik. Stęszewskiego swego brata stryj.9Mik. Stęszewski był s. Jana miecznika pozn., rodzonego stryja Macieja (→ przyp. 4) Stęszew z przyległymi wsiami za 8000 kóp gr (Cieplucha 266); 1478 tenże sprzedaje kościołowi par. w Tomicach 20 zł czynszu od sumy 280 zł na Stęszewie i Witowlu [obecnie Witobel] (ACC 57, 30v); 1479 tenże sprzedaje Janowi Ciołkowi z Podrzecza 1/4 Czacza, 1/2 Glińska, 1/4 mł. między Czaczem a Glińskiem i cz. Jeligowa za 1600 grz. (KoścZ 58, 124v); 1480 tenże kupuje od Katarzyny c. Jana Świdwy z Szamotuł miasto i zamek Stęszew z wsiami Witowle, Witowle Małe, Dębno, Krąpiewo, Trzcielin i 1/2 Przewozu za 2500 grz., które to dobra Katarzyna odziedziczyła po matce, córce Mik. Stęszewskiego stolnika pozn. (PG 9, 192); 1481 tenże zapisuje wikariuszom kat. pozn. 8 grz. czynszu od sumy 100 grz. na dobrach Stęszew, w celu fundacji altarii [w kaplicy Ś. Jana Chrzciciela] w kat. pozn. (CP 14, 634); 1481 tenże odstępuje [sprzedaje?] Janowi Baranowskiemu cz. Przewozu (Cieplucha 241); 1487 tenże wraz z bratem Piotrem bpem włocławskim w sporze z Jarosławem z Łaska, którego oskarżają o porwanie i zmuszenie do małżeństwa z nim ich siostrzenicy (neptis ex sorore germana) Zuzanny wd. po Mikołaju z Rososzycy tenut. w Tuszynie; król orzeka, że Zuzanna została żoną Jarosława zgodnie z prawem i wyznacza między stronami zakład 2000 grz. (MS 1 nr 1861, 1864); 1489 tenże sprzedaje z zastrz. pr. wykupu kanonikom kolegiaty Ś. Mikołaja w Poznaniu 60 zł czynszu od sumy 900 zł na dobrach Stęszew (BR 176, 113v-114); 1489 c. tegoż Barbara, ż. Andrzeja Kmity z Sobienia [ziemia sanocka] ma zeznać, że zadośćuczyniono jej za dobra po dziadzie Jakubie z Dębna kaszt. i star. krak. i babce Małgorzacie10Jest to jedyny znany nam przekaz o istnieniu pierwszej ż. Macieja, nieznanej z imienia córki Jakuba z Dębna i jego ż. Małgorzaty, c. Piotra z Żernik kaszt. kal.; drugą ż. Jakuba była Agnieszka z Bnina c. kaszt. lądzkiego Piotra (brata stryjecznego Macieja → przyp. 4). O Jakubie zob. F. Kiryk, Jakub z Dębna na tle wewnętrznej i zagranicznej polityki Kazimierza Jagiellończyka, Kraków 1967, oraz Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. I, Wrocław 1980-86, s. 535-536. Barbara c. Macieja i Dębińskiej była potem ż. Rafała z Jarosławia (AGZ 19 nr 581, 628; → też przyp. 15) (AGZ 16 nr 1940); 1490 żona tegoż Nawojka [Koniecpolska] zawiera ugodę z Przedborem i Stanisławem z Koniecpola w sprawie tenuty dóbr królewskich Przemyśl, Drohobycz [na Rusi], Lelów [woj. krak.], Toratyń i Wielgomłyny [ziemia sier.]11Nawojka była c. Mik. Koniecpolskiego podkom. krak. i star. przemyskiego, zaś Przedbór i Stanisław (ss. Jakuba Koniecpolskiego) jej braćmi stryj.; wspomn. dobra to królewszyzny w dziedzicznym posiadaniu Koniecpolskich, których cz. Nawojka wniosła Maciejowi w posagu (→ PSB 19, 15; UDR 3/1, 236-237); inne sprawy Nawojki z Jakubem Koniecpolskim i jego ss. → Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 2, wyd. A. Z. Helcel, Kraków 1870 nr 3830, 3835, 3836, 3905, 4321, 4336, 4337; tamże, nr 4394, 4415, 4420, 4517, procesy Nawojki z Andrzejem z Sienna i jego ss. Wiktorynem i Janem o tenutę Chełmskiej Woli i Przegorzał w woj. krak. Nawojka dziedziczyła też po ojcu dobra Tuliszków w pow. kon., ale utraciła je na rzecz Mik. zw. Bochnek z Bartodziejów (KZ5, 186v – 1470, jeszcze jako panna) (AGZ 6 nr 143; MS 1 nr 2139); 1491 temuż król zapisuje 200 grz. na Lelowie (Rykaczewski 217); 1492 tenże zapisuje na Stęszewie po 3 grz. czynszu od sumy 36 grz. altariom: Ś. Michała [w kat. pozn.] oraz Ś. Barbary w kościele NMP in Summo w Poznaniu (CP 14, 615; ACC 69, 29); 1492 tenże odstępuje sumy zapisane sobie na Ujściu [Marcinowi] Sciborowi z Ponieca12Marcin s. Ścibora z Ponieca był mężem Barbary z Opalenicy, bratanicy Macieja. Przekazanie mu tenuty Ujścia mogło być fragmentem rozliczeń posagowych. Maciej prosił też króla, by zgodził się na oprawienie przez Ścibora posagu i wiany Barbary na Ujściu (MS 2 nr 47). Poniecki nie wszedł najpewniej w posiadanie tenuty Ujścia (G.Star. 66). Zob. J. Wiesiołowski, Marcin Poniecki - awanturnik i poeta późnośredniowieczny, „Rocznik Leszczyński” 6, 1982, s. 62 n (MS 1 nr 2194; MS 2 nr 46); 1494 król zatwierdza sprzedaż browarów w Lelowie przez tegoż zm. (MS 2 nr 339); 1497 Barbara c. tego zm. Macieja, wd. po Andrzeju [Kmicie] Sobieńskim z Wiśnicza, obecnie ż. Rafała z Jarosławia (MS 2 nr 646; → przyp. 14).

1448-94 Piotr Bniński, Mosiński bp włocławski, s. Piotra kaszt. gnieźn., brat Piotra i Macieja → p. 6.

1467 Piotr s. Macieja: 1467 temuż jako swemu pierworodnemu bratankowi Piotr z Radlina kan. pozn. i kal. daje 1/2 Drzązgowa (PG 7, 281).

1492-1540 Hieronim Mosiński, Mosiński z Bnina, Bniński, s. Macieja, ur. ok. 1484, zm. 1540/41 (PSB 19, 15 s.v. Maciej; G.Star. 52), tenut. Ujścia i Piły (G.Star. 66; MS 3 nr 2284; MS 4 nr 1878, 1883, 2058, 2284, 2698, 4782, 5735, 9258, 10461, 11516, 11714, 11940, 12191, 12196, 12576, 18983, 19362, 20769, 23133; Rykaczewski s. 294, 303-304; AG perg. 637, 638; NG 4, 441): 1492 tenże → p. 6; 1493 tenże wraz ze stryjem Piotrem bpem włocławskim zawiera ugodę z Katarzyną c. Jana z Szamotuł13Katarzyna była wnuczką Mik. Stęszewskiego → wyżej: Maciej pod 1480, oraz przyp. 9 w sprawie sumy 2500 grz.; jeśli kontrahenci umrą bezpotomnie, suma ta przypadnie Piotrowi z Opalenicy sędziemu pozn. i jego bratu Mikołajowi [ss. Piotra kaszt. sant., bracia stryj. Hieronima] oraz Piotrowi, Wojciechowi i Mikołajowi z Rydzyny (MS 2 nr 221); 1494 tegoż kwituje Florian Żychliński ze spłaty 50 zł węg. długu po zm. ojcu Macieju (PG 59, 64v); 1499-1509 tenże Mosiński dz. w Trzcielinie (PG 62, 11; CP 111, 30v); 1510 między tymże a Mik. Dziembowskim król ustanawia zakład 700 grz. (MS 4 nr 9512); 1510 i 1513 tenże wwiązany w 1/2 m. Lichenia z całym wójtostwem i połowy wsi Bielewo, Gosławice, Gosławice Małe, Wielkie Pole i Pątnów [pow. kon.], dobra wienne jego zm. ciotki Zuzanny Gosławskiej (KG 2 k. 387, 423v), a 1514 sprzedaje te dobra Wojc. Kiełbasie z Markowa za 550 zł i zobowiązuje się, że jeśli pojawi się kiedykolwiek zaginiony na wojnie mołdawskiej Jan Gosławski, s. Zuzanny, zwróci Wojciechowi 450 zł i przejmie dobra z powrotem (PG 69, 2v-3); 1512 temuż król zezwala na wykup wójtostwa w Sowińcu od Andrzeja Grodzieńskiego (MS 4 nr 1490); 1512 tenże uzyskuje od króla w dożywocie Ujście z dobrami (MS 4 nr 1505); 1518 tenże uzyskuje od króla w dożywocie miasta Ujście, Piła oraz M. z wsiami Żabienko, Pożegowo, Sowiniec i Krosna (Rykaczewski 293; MS 4 nr 2773); 1520 temuż król przyznaje pr. bliższości do zapisu sum na cle wiślanym [gdzie?] po zm. Katarzynie ż. Stan. Tarnowskiego, przed wszystkimi innymi pretendentami (MS 4 nr 3323); 1521 tenże sprzedaje Piotrowi Opalińskiemu z Włoszakowic [swemu bratu stryj.] Radlin i Kąty w pow. pyzdr. oraz Wilkowyję i Łuszczanowo w pow. kal. (PyG 17, 37-37v); 1525 tenże zwolniony z zarzutu zaniedbania uczestnictwa w pospolitym ruszeniu podczas ostatniej wojny (MS 4 nr 3687); 1525 tenże uzyskuje zgodę królewską na wykup wójtostw w M. i Pile (MS 4 nr 4782, 4816; Rykaczewski 295; → Mosina – miasto, p. 4A); 1527 tenże bierze w zastaw od Jana Rozdrażewskiego wieś Siekowo za 352 zł (MS 4 nr 15169); 1531 tenże toczy procesy z Maciejem, Piotrem, Krzysztofem i Nawojką Myjomskimi dziećmi Jadwigi c. Nawojki wojewodziny pozn. [ż. Mac. Mosińskiego]: oskarża ich o zajęcie dóbr Wielgomłyny, (które miała ich matka w zastawie od Mik. i Stan. Koniecpolskich) oraz dóbr Kościelec w ziemi krak.; król oddala pozew Hieronima (Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 6, Kraków 1881, s. 440-444); 1531 tenże daje swej matce Nawojce z Koniecpola w dożywotnią dzierżawę wsie Wielgomłyny, Trzepce, Kruszyna, Zalesie, Goszczowa, Zagórze, Wola Grzybowa, Myśliczów, Łazów, Policko w ziemi sier., Nakło, Witów, Turzyn, Biała, Podlesie, Szyszki, Woźniki, Budziejewice, Karniów, Lusina, Kościelec, Lucice, Pankowice, Januszowice [w woj. krak.], kamienicę na rynku i ławy szewskie w Krakowie oraz łaźnię i mielcuch w Wieliczce (MS 4 nr 15947); 1531-32 tenże zawiera w sprawie tych dóbr (podano tu dodatkowo wsie: Konopiska, Rędziny, Lubojewka, Wyczerpki, Deszno, Kościelec, ogrody w Krakowie i dobra w Lelowie) po swej zm. matce Nawojce z Koniecpola wojewodzinie pozn. ugodę z Andrzejem Myjomskim [mężem Jadwigi siostry Hieronima] i jego dziećmi (Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 6, l. c., s. 444-445; MS 4 nr 16248); Myjomski wraz z s. Jerzym i c. Nawojką sprzedaje Hieronimowi swe dobra po zm. Nawojce za 10000 zł oraz kwituje Hieronima z zapłaty 5250 zł (MS 4 nr 16346, 16347; → niżej: 1553); 1534 tenże → Mosina – miasto, p. 4B; 1534 tenże pozywa Bartłomieja Piotrowskiego, Jana Baranowskiego, Wojc. Iłowieckiego i Jana Chaławskiego o wycinanie drzew i łowienie w stawie w Żabienku (KoścZ 25, 223-223v); 1537 tenże zwolniony z obowiązku pospolitego ruszenia z powodu choroby (MS 4 nr 18544); 1540 tenże uzyskuje zgodę króla na nadanie klasztorowi w Częstochowie wsi Konopiska [k. Częstochowy, woj. krak.] oraz na zakup czynszu za 1500 zł celem ufundowania beneficjum kościelnego (MS 4 nr 6839, 6840); 1540 tenże odwołuje swój poprzedni testament, którego wykonawcami ustanowił Andrzeja z Górki kaszt. pozn. oraz jego krewnego [Łukasza z Górki] bpa włocławskiego i zeznaje nowy testament; poleca pochować się w Częstochowie i na koszta pogrzebu przeznacza 100 zł; królowi przekazuje sumy, jakie miał zapisane na Ujściu, M. i wsi Rataje; zapisuje klasztorom: w Częstochowie 500 zł, dominikanów w Poznaniu 100 zł, dominikanek w Poznaniu 100 zł, [karmelitów] Bożego Ciała w Poznaniu 100 zł; katedrze pozn. 300 zł dla kaplicy [ufundowanej przez] bpa pozn. Andrzeja z Bnina, w której pochowany jest jego ojciec; kościołowi w Stęszewie 100 zł, kościołowi Ś. Trójcy [dominikanów] w Krakowie 300 zł, Ś. Stanisława na Skałce w Krakowie 200 zł; kościołowi w Ujściu 200 zł na fundację altarii i 7 grz. srebra na monstrancję; szpitalowi Ś. Anny w Stęszewie 150 zł; swojemu synowi naturalnemu i słudze Maciejowi za wierne służby i opiekę w chorobie zapisuje 2500 zł i 100 grz. srebra zdeponowane w skarbcu kat. pozn., 200 zł i 100 grz. srebra w kosztownościach, szaty, w tym „strój srebrny i pozłociste pasy do ostróg”, konie, krowy, bydło, trzodę i plony z folwarków tak w Wielkopolsce, jak i w ziemi krak., 30 wołów w Konopiskach w ziemi krak. i 50 donic miodu w Stęszewie; Barbarze, Justynie i Reginie siostrom Macieja [a swym córkom] zapisuje po 200 zł, a Poliksenie i Annie cc. Kurakówny z Ujścia [także swym dzieciom naturalnym?] po 100 zł; swemu słudze Janowi Jastrzębskiemu 100 zł i 3 konie, Janowi ze Stepowa 50 zł, Mac. Groszkowi z Motykowa 40 zł, a kucharzowi Marcinowi wałacha; w sprawie wójtostwa w Pile, które posiadał z wyroku komisarzy królewskich, ale nie zapłacił dotąd za nie, prosi króla, by postąpił ściśle zgodnie z testamentem jego zm. ojca Macieja; wykonawcami ustanawia króla, Feliksa Gomolińskiego kan. pozn. i Mik. Łąckiego sędziego kal. (AE IX 167v-169 v; MS 4 nr 20197); 1541 tenże → Mosina – miasto, p. 2.

1513 Eufemia wd. po Adamie Baranowskim wwiązana w dobra królewskie znajdujące się w tenucie Hieronima Mosińskiego we wsiach Krosna, Żabienko i Sowiniec, przysądzonych jej jako zadośćuczynienie za wyrąbane przez niego bezprawnie drzewa [w jej lasach] (PG 68, 294v-295); 1514 taż odstępuje swej c. Urszuli ż. Jana Cięciwy Komornickiego swe pr. do sum, jakie Hieronim Mosiński ma zapisane ma Krosnach, Sowińcu i Żabienku (PG 15, 21v-22); 1515 król daje w dzierżenie Mac. [Drzewickiemu] bpowi włocławskiemu wsie Sowiniec, Żabienko i Krosna należące do tenuty Hieronima Mosińskiego, które uzyskała Eufemia Baranowska i przekazała swej c. Urszuli ż. Jana Komornickiego, a które następnie z powodu pewnych przezysków przypadły skarbowi królewskiemu (MS 4 nr 2457).

1541 król uznaje szlachectwo Macieja [nieślubnego] s. zm. Hieronima Mosińskiego i jego ż. (nie zaś, jak się mówi, konkubiny), córki Stan. Pukarzewskiego; Hieronim w testamencie ustąpił królowi 16000 zł, jakie miał zapisane na M. i Ujściu (MS 4 nr 20617).

[Od 1542 tenuta M. w ręku panów z → Górki Miejskiej :] 1542 król nadaje dobra Ujście, Piła i M. Andrzejowi z Górki kaszt. pozn. i star. gen. wlkp. (MS 4 nr 20698); 1542 Jan Gomoliński skwitowany z zarządu dóbr M., Ujście i Piła, którymi zarządzał do czasu ich objęcia przez Andrzeja z Górki (MS 4 nr 20770); 1565 lustracja tenuty M. będącej w posiadaniu Stanisława [s. Andrzeja] z Górki → Mosina – miasto, p. 2 (LWK 1/1 s. 7-8, 132-138) [Stanisław był tenut. M. najpewniej do śmierci w 1592: G.Star. 52].

[Potomstwo Hieronima Mosińskiego]:

1542 Mac. Mosiński s. zm. Hieronima zawiera ugodę w sprawie dziedziczenia po Hieronimie ze Stanisławem Mateuszem Stadnickim, jego siostrą Barbarą ż. Jakuba Ostroroga [prawnuki Mac. Mosińskiego po córce14Barbara c. Macieja z małżeństwa z Andrzejem Kmitą z Wiśnicza miała córkę Nawojkę, wydaną za Piotra Ligęzę kaszt. Czechowskiego, a po rozwodzie z nim za Stan. Stadnickiego, ojca Stanisława Mateusza i Barbary (Dworzaczek tabl. 100, 112)], Andrzejem i Krzysztofem Myjomskimi i ich siostrą Nawojką wd. po Krajowskim [wnuki Macieja po córce15Andrzej, Krzysztof i Nawojka Myjomscy byli dziećmi Andrzeja Myjomskiego i Jadwigi c. Mac. Bnińskiego. Nawojka nazywa bowiem Hieronima Mosińskiego swym rodz. wujem (PG 97, 781)]; Maciej otrzymać ma dobra Wielgomłyny, druga strona zaś pozostałe dobra dziedziczne; Maciejowi przypada też 3000 zł złożone u Kijowskiego mieszcz. pozn., 300 zł u ławników pozn., 300 zł długu (zapisanego księgach grodzkich krak.) od Gniewosza Psarskiego, a nadto łaźnia, jatka i inne dobra w Wieliczce oraz kamienica rynkowa w Krakowie; Maciej ma uzyskać od swej ż. Jadwigi zrzeczenie się roszczeń do dóbr przypadłych drugiej stronie (AE IX 170v-172; MS 4 nr 5021); 1545 Jadwiga wd. po Mac. Mosińskim s. Hieronima w imieniu swych dzieci Hieronima i Anny sprzedaje rajcom Wieliczki 1/4 dóbr po ojcu w Wieliczce (MS 4 nr 21772); 1547-48 taż Jadwiga z Pukarzewa wraz z Reginą ż. Wawrz. Łagiewnickiego [c. Hieronima: PG 91, 116] jako spadkobierczynie zm. Hieronima Mosińskiego toczą przed bpem pozn. proces z egzekutorami testamentu Hieronima; nie mogą oni wykonać testamentu, bowiem pieniądze złożone zostały w depozycie w skarbcu kapituły pozn.; pełnomocnik kapituły odmawia wydania depozytu, gdyż w sprawie tych pieniędzy przeciwko egzekutorom toczy się też proces w sądzie ziemskim pozn. wszczęty przez [Barbarę] Stadnicką ż. Jakuba Ostroroga; na polecenie króla bp orzeka, że kapituła ma wydać depozyt egzekutorom, a oni rozdysponować pieniądze zgodnie z testamentem (AE IX k. 111v-112, 117, 121-122v, 158-159, 161-164); 1550 taż Jadwiga zwolniona od pozwów: Elżbiety wd. po Janie Pukarzewskim z Irządz swej ciotki o łańcuch złoty wartości 200 zł, oraz swych sióstr stryj. Anny Pieniążkowej i Jadwigi Witowskiej o poręczenie ich ojca Jana [Pukarzewskiego] wobec Jadwigi16Cała sprawa łączyć się musiała z rozliczeniami spadkowymi po zm. Hieronimie, gdyż te same kobiety zwolniły wtedy z pozwów także Stanisława Mateusza Stadnickiego (MS 5 nr 5022-5023); Stadnicki zaś tego samego dnia zeznał przed królem ugodę spadkową z 1542 (MS 5 nr 5021) (MS 5 nr 5024); 1553 Nawojka Myjomska wd. po Jaroszu Oporowskim odstępuje swemu bratu Piotrowi swe pr. do Wielgomłynów w pow. radomszczańskim należących do Jadwigi Pukarzewskiej wd. po Mac. Mosińskim (PG 97, 781); 1568 Hieronim Mosiński mąż Katarzyny c. Wojc. Korycińskiego chorążego kal. (DwMat. 14414, 1774)17Nie znamy dzieci tego Hieronima. Od początku XVII w. występuje rodzina Moszyńskich z Bnina h. Łodzia zapewne stanowiąca kontynuację Mosińskich (DwMat. 14414, 1774-1776).

6. 1448-93 Piotr Bniński, Mosiński, duchowny, s. Piotra kaszt. gnieźn., od 1455 kan. pozn., od 1461 kantor gnieźn., od 1468 kanclerz pozn., od 1470 kan. gnieźn., od 1474 pisarz a następnie sekretarz królewski, 1482-83 bp-elekt przemyski, 1483 bp włocławski, zm. 1494 (PSB 26, 386-387): 1448-67 tenże → p. 3; 1457 tenże otrzymuje od papieża prepozyturę kolegiaty w Głuszynie (Repertorium Germanicum, t. 7, Tübingen 1989, nr 2438); 1460 tenże kan. pozn. otrzymuje od bpa pozn. Andrzeja [z Bnina, swego brata stryj.] Leśniewo [pow. gnieźn.] w dożywocie, a 1465 przekazuje tę wieś Marcinowi z Niechanowa; 1464 tenże otrzymuje od bpa Andrzeja dzies. ze wsi Przybysław, Gralewo, Górka [nie wiadomo która], Grąbiewo, Kromolice, Wziąchowo (RH 10, 1934, s. 30-31; CP 30, 36); 1464 tenże pleb. (prepositus) od Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (AR nr 1007); 1466-67 tenże kan. pozn. i kal. (CP 3, 2v; PG 7, 280v-281); 1470-71 tenże pleb. w Białej [w ziemi rawskiej na Mazowszu] (AE II k. 268v-269, 328); do 1482 tenże altarysta altarii Znalezienia Krzyża Ś. w kat. pozn. (Now. 1, 389); 1491 tenże kupuje od Katarzyny ż. Mikołaja z Kościelca wieś Piotrowo w pow. pozn. za 500 grz. (PG 10, 146v), a 1492 daje ją Marcinowi Gołutowskiemu w zamian za części Gołutowa, Drzązgowa, Sokolnik, Żabic i Ostrowa (MS 2 nr 225).

1492 Hieronim ośmioletni s. Macieja z Bnina uzdrowiony z ciężkiej choroby za wstawiennictwem S. Jana Kantego (MPH 6, 523).

Uwaga: Jan s. Andrzeja de Moschin, Moschni, Mosthschin kleryk diec. pozn. pochodzenia szlacheckiego, 1427 proszący o koścół par. w Gralewie na Mazowszu, a 1430-32 pleb. w Pomiechowie w diec. płockiej (BulPol. 4 nr 1963, 2100, 2289, 2483; BulPol. 5 nr 9, 90) oraz Stanisław s. Jarosława de Moschni proszący w 1429 o kościół par. w Konarach (BulPol. 4 nr 2291) pochodzili niewątpliwie z mazowieckiej Moszny (k. Pruszkowa, w diec. pozn.).

1 Określenie „districtus Mosinensis” rozumieć tu najpewniej należy w znaczeniu klucza dóbr; jest to zatem pierwsza wzmianka o M. jako o królewszczyźnie. Nie wiadomo kiedy i jak stracili te dobra poprzedni prywatni właściciele, Łodziowie z Gostynia. Prawdopodobnie skonfiskował im je Kazimierz Wielki w ramach represji za udział w konfederacji Maćka Borkowica (→ Krosna, przyp. 5).

2 Nie wiadomo, co łączyło Jana z naszym miastem, od którego wziął nazwisko. W haśle → Kiączyn uznano go za kmiecia, co jest na pewno niesłuszne, gdyż często występował jako śwd. między szlachtą. Możliwe, że był przez pewien czas mieszczaninem w M., albo pochodził z rodziny wójtowskiej (→ Mosina – miasto, p. 4B). Nie można wykluczyć też, że był to dziedzic M. (nie znamy dokładnie stosunków własności w 2 poł. XIV w., → przyp. 1) albo tenut. M. z ramienia króla.

3 W G.Star. 51 przyjęto, iż Mościc był tenut. M. do śmierci, po nim zaś s. Przedpełk. Rzeczywiście w 1429 Piotr z Bnina wykupił tenutę od tego Przedpełka. W międzyczasie jednak mógł rzeczywiście wykonywać uprawnienia tenut. Piotr Korzbok. Toczył on bowiem procesy związane z M., atoli z jednego z nich wynika, iż nie uważano go za tenut.

4 Piotr był s. Andrzeja z Bnina (AC 2 nr 1366), a jego braćmi byli Jan (miecznik pozn. 1428-40), Wojciech i Mikołaj (ojciec bpa pozn. Andrzeja, Jana kaszt. międz., Piotra kaszt. lądzkiego i Wojciecha kaszt. międz.) z Bnina. Pierwszą żoną Piotra była nieznana z imienia c. Janusza Furmana z Zaniemyśla i Jadwigi z Żerkowa; dzieci Piotra wyliczone są bowiem w gronie spadkobierców Jadwigi (Wp. 5 nr 636); drugą ż. była Barbara c. Mroczka z → Łopuchowa, poświadczona 1443-44, trzecią zaś Elżbieta, zapewne c. Wojciecha z Pakości (PG 2, 125; PyZ 19, 332; → PSB 26, 386). Oprócz synów Piotr miał też cc., imiennie znamy Annę za Niemierzą z Grodziska (z pierwszej żony: Wp. 5 nr 636) i Barbarę za Janem z Kępna (MS 1 nr 1902). Por. Dworzaczek tabl. 112, gdzie pewne nieścisłości.

5 Trudno zaręczyć, czy informacje Ciepluchy są ścisłe i dobrze datowane; skądinąd wiadomo bowiem, iż dopiero 1429 Piotr Bniński wykupił tenutę M., a Jan poza tym nigdy nie występuje jako tenut.

6 Przewóz, Wyskoć i Darnowo to dobra własne Piotra.

7 Od Piotra pochodzi rodzina Opalińskich (Dworzaczek tabl. 113).

8 Choć Maciej pisał się bardzo często z Bnina, nie posiadał tam najprawdopodobniej żadnego działu (nie widać go nigdy w transakcjach dot. samego Bnina) i ośrodek jego dóbr stanowiła królewska M. Dlatego też zestawiamy tu wszystkie informacje odnoszące się do jego osoby (a również jego potomstwa), także nie związane z tenutą M. W przypadku Mosińskich mamy do czynienia z rzadkim wypadkiem urobienia nazwiska od miejscowości będącej królewszczyzną, które to nazwisko utrzymało się następnie (w formie Moszyński, → przyp. 17) nawet po utracie tenuty.

9 Mik. Stęszewski był s. Jana miecznika pozn., rodzonego stryja Macieja (→ przyp. 4).

10 Jest to jedyny znany nam przekaz o istnieniu pierwszej ż. Macieja, nieznanej z imienia córki Jakuba z Dębna i jego ż. Małgorzaty, c. Piotra z Żernik kaszt. kal.; drugą ż. Jakuba była Agnieszka z Bnina c. kaszt. lądzkiego Piotra (brata stryjecznego Macieja → przyp. 4). O Jakubie zob. F. Kiryk, Jakub z Dębna na tle wewnętrznej i zagranicznej polityki Kazimierza Jagiellończyka, Kraków 1967, oraz Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. I, Wrocław 1980-86, s. 535-536. Barbara c. Macieja i Dębińskiej była potem ż. Rafała z Jarosławia (AGZ 19 nr 581, 628; → też przyp. 15).

11 Nawojka była c. Mik. Koniecpolskiego podkom. krak. i star. przemyskiego, zaś Przedbór i Stanisław (ss. Jakuba Koniecpolskiego) jej braćmi stryj.; wspomn. dobra to królewszyzny w dziedzicznym posiadaniu Koniecpolskich, których cz. Nawojka wniosła Maciejowi w posagu (→ PSB 19, 15; UDR 3/1, 236-237); inne sprawy Nawojki z Jakubem Koniecpolskim i jego ss. → Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 2, wyd. A. Z. Helcel, Kraków 1870 nr 3830, 3835, 3836, 3905, 4321, 4336, 4337; tamże, nr 4394, 4415, 4420, 4517, procesy Nawojki z Andrzejem z Sienna i jego ss. Wiktorynem i Janem o tenutę Chełmskiej Woli i Przegorzał w woj. krak. Nawojka dziedziczyła też po ojcu dobra Tuliszków w pow. kon., ale utraciła je na rzecz Mik. zw. Bochnek z Bartodziejów (KZ5, 186v – 1470, jeszcze jako panna).

12 Marcin s. Ścibora z Ponieca był mężem Barbary z Opalenicy, bratanicy Macieja. Przekazanie mu tenuty Ujścia mogło być fragmentem rozliczeń posagowych. Maciej prosił też króla, by zgodził się na oprawienie przez Ścibora posagu i wiany Barbary na Ujściu (MS 2 nr 47). Poniecki nie wszedł najpewniej w posiadanie tenuty Ujścia (G.Star. 66). Zob. J. Wiesiołowski, Marcin Poniecki - awanturnik i poeta późnośredniowieczny, „Rocznik Leszczyński” 6, 1982, s. 62 n.

13 Katarzyna była wnuczką Mik. Stęszewskiego → wyżej: Maciej pod 1480, oraz przyp. 9.

14 Barbara c. Macieja z małżeństwa z Andrzejem Kmitą z Wiśnicza miała córkę Nawojkę, wydaną za Piotra Ligęzę kaszt. Czechowskiego, a po rozwodzie z nim za Stan. Stadnickiego, ojca Stanisława Mateusza i Barbary (Dworzaczek tabl. 100, 112).

15 Andrzej, Krzysztof i Nawojka Myjomscy byli dziećmi Andrzeja Myjomskiego i Jadwigi c. Mac. Bnińskiego. Nawojka nazywa bowiem Hieronima Mosińskiego swym rodz. wujem (PG 97, 781).

16 Cała sprawa łączyć się musiała z rozliczeniami spadkowymi po zm. Hieronimie, gdyż te same kobiety zwolniły wtedy z pozwów także Stanisława Mateusza Stadnickiego (MS 5 nr 5022-5023); Stadnicki zaś tego samego dnia zeznał przed królem ugodę spadkową z 1542 (MS 5 nr 5021).

17 Nie znamy dzieci tego Hieronima. Od początku XVII w. występuje rodzina Moszyńskich z Bnina h. Łodzia zapewne stanowiąca kontynuację Mosińskich (DwMat. 14414, 1774-1776).