Obejmowało zarząd dóbr książ. w z. warsz. (bez dóbr → Błonie), a także na obszarze Pobuża (powiaty późniejszej z. nur., tj. Kamieniec, Nur i Ostrowia). Pozostawało pod zarządem rządców (procurator), od ok. 1444 starostów książ. (capitaneus), wymienianych cyklicznie co roku w dzień ś. Augustyna (28 VIII). Urzędnicy ci reprezentowali w terenie władzę książ., przy pomocy swego aparatu starościńskiego, byli odpowiedzialni za zarząd zamku książ. w Warszawie przy pomocy burgrabiego. Starosta zobowiązany był do zapewnienia 6 stacji książ. rocznie, tj. do utrzymania dworu książ. przez okres 6 tygodni podczas zwyczajowych objazdów księstwa. W wypadku zwiększonych kosztów utrzymania gości, posłów itp. zapewniano mu odpowiednie dofinansowanie ze skarbu książ. Pełna lista dóbr książ. podległych staroście jest trudna do zrekonstruowania. Poza osadami liczyły się także kompleksy puszcz i lasów (przynoszące dochody bartne i inne), w których stopniowo zakładano nowe wsie książ. Puszcze i lasy dominowały długo w krajobrazie z. warsz. na wschód od doliny Wisły, a także na Pobużu, były zaś uszczuplane przez nadania i lokacje nowych osad.

1313 Tomasz rządca warsz., podsędek warsz. (NKDMaz. 2 nr 135); 1345 Mikołaj rządca warsz. (NKDMaz. 2 nr 266); 1367 pap. Urban V poleca członkom kap. płoc. rozpatrzeć sprawę o dzies. ze [wsi książ.] Wielka Wola, Polików, Powązki, Młociny, Mokotów, Wawrzyszew i in. z diec. pozn., które [jakoby] należały od dawna do pleb. w Zgierzu [dziś Zegrze], lecz Jan bp pozn. uznał, że są to dzies. bpie i obłożył te wsie interdyktem (NKDMaz. 3 nr 92; SuprUzup. 128; PacUzup. 176); 1368 ks. Siemowit III zawiera ugodę z Janem bpem pozn.; dzies. ze wsi książ. świeżo lokowanych w diec. pozn., m. in. z Wielkiej Woli Warszawskiej, Mostków inaczej Powązek, Wawrzyszewa, Młocin należą do biskupa pozn. z tym, że mieszkańcy, którzy dotychczas nie płacili dzies. snop. mają płacić po 6 gr posp. do końca życia tegoż księcia (Wp. 3 nr 1601; NKDMaz. 3 nr 101); 1379 ks. Janusz I dla pokrycia kosztów budowy murów miej. Warszawy odstępuje mieszczanom warsz. wsie książ. Wielka Wola, Wawrzyszew, Ujazdowo, Powązki oraz Młociny na 8 lat (Wierzb. nr 3; NKDMaz. 3 nr 230; SuprUzup. 153; Źródła 23-25); 1408 ks. Janusz I sprzedaje Piotrowi Pielgrzymowi mieszcz. warsz. wójtostwo [Starej] Warszawy z 2 wł. pod miastem oraz pr. do karczem i 1/3 cz. opłat sądowych we wsiach [książ.] Ujazdowo, Młociny, Wawrzyszew, Powązki za 200 kóp gr pras. (Wierzb. nr 7); 1413 Zbrosław z Otwocka rządca warsz. (PacSpis); [ok. 1420] określono warunki umowy ks. z rządcą warsz. w sprawie stacji książ.; rządca ma dawać 80 wieprzów, 20 wołów, 40 korcy pszenicy, 10 beczek ryb, a otrzymuje miód i czynsz leśny z districtus warsz., dochody sąd., niektóre dochody z folwarku książ. w Ostrowi i in. (PP 5 nr 1; WolffStudia 282); 1471 w skład dóbr książęcych w z. warsz. przydzielonych ks. Bolesławowi V wchodzą Cisek, Wiśniewo, Mlęcino, Wiązowno, Dziekciniec i inne wsie z. warsz. z wyłączeniem miast Błonia i Piaseczna z przyległościami (Iura 1 nr 126); do 1484 włas. książ. były obszerne dobra → Nieporęt wraz z przyległościami leśnymi; 1519, 1520 starostwo warsz. obejmuje też Kamieniec, Ostrowię i Nur, daje 6 stacji książ. [tygodniowych] rocznie (WolffStudia s. 105, 315).

Starostowie (rządcy) warsz.: 1313 Tomasz podsędek warsz. (NKDMaz. 2 nr 135); 1345 Mikołaj (NKDMaz. 2 nr 266) [prawdop. ident. z Mikołajem z Milanowa h. Okuń, późniejszym skarbnikiem czer. i raw. 1350 (PacMożn. 41-44)]; 1413 Zbrosław z Otwocka, Lubkowa h. Jasieńczyk (Czer. nr 242); 1419-22 Jan, też rządca czer. (ŁawWN nr 21; Warsz. 1 k. 2v, 6v, 17); 1422 Mikołaj z Góry h. Leszczyc, też rządca czer., potem pisarz ziem. czer. (Warsz. 1 k. 24v, 34); 1423-24 Mikołaj Suszczyński, z Sufczyna [z. czer.] h. Szeliga, też rządca czer. (Warsz. 1 k. 47v, 73, 145v); 1425 Stanisław Marchewka [z Leszna, Sękocina] przedtem rządca w Błoniu (Warsz. 1, 162v-197v); 1425-28 Mikołaj Suszczyński podsędek warsz. (Warsz. 1 k. 201v, 223, 240v, 428; Warsz. 2, 8); 1428-32 Marcin Broda z Jeżewa h. Broda, też podsędek zakr. (Warsz. 2 k. 13, 114); 1432-34 Jan Szorc z Obrębu h. Mora, też rządca czer. (Warsz. 2 k. 126, 275); 1435 Wincenty [Giżycki?] (Warsz. 2, 367); 1435-36 Szczepan z Sopęch h. Radwan, przedtem podstar. warsz. (Warsz. 2 k. 408, 442); 1437 Jan Marchewka [z Pawłowic, h. Pierzchała] (PP 3 nr 404; Warsz. 2, 499); 1437-39 Marcin Broda z Jeżewa h. Broda, podsędek zakr. (Warsz. 2 k. 539, 614, 639); 1439-41 Michał [Kobiałka] z Rakowca h. Prus (Bł. 1 k. 134v, 154, 173v; Warsz. 2, 665); 1442-44 Stanisław Zglesz z Dylewa h. Rawa, potem star. czer. (TymProc 66; Bł. 1, 209v; Warsz. 2 k. 718, 813); 1444-46 Wawrzyniec Luśnia [z Borowia, Nabrzeża] h. Jasieńczyk, potem wojski czer. (Warsz. 2 k. 815, 988; ŁawWN nr 208; Bł. 1, 237); 1447-48 Michał Kobiałka z Rakowca, ponownie (Warsz. 2, 1053; MZH nr 49; TymProc 67); 1448-50 Andrzej Małek z Raszyńca, Milonowski, h. Łada, potem kaszt. liw. (Warsz. 2 k. 1102, 1204, 1462); 1450-52 Jan Brwinowski h. Okuń (Warsz. 2 k. 1463, 1258; Bł. 1, 305); 1452-54 Michał Kobiałka z Rakowca, ponownie (Tarcz. 1, 155; Warsz. 2, 1349; Bł. 1, 369v); 1456-57? Mikołaj Stryjec z Lisowa h. Bieleje, wójt książ. w Goszczynie (Warsz. 3, 84; Tarcz. 1, 345, WolffStudia 163); 1456-57 Michał Kobiałka z Rakowca, ponownie (Warsz. 3 k. 90, 204); 1457 Jan Brwinowski, ponownie (Warsz. 3, 243; Tarcz. 1, 403); 1458-61 Michał Kobiałka z Rakowca, ponownie (Warsz. 3 k. 395a, 729; Bł. 1 k. 504v, 558; Tarcz. 1, 470); 1461-62 Jan ze Rzwienia, Ruśca h. Nowina (Warsz. 3, 737; Tarcz. 1, 573); 1462-67 Michał Kobiałka z Rakowca, ponownie (Warsz. 3 k. 901, 1145; Warsz. 4 k. 1, 71; Tarcz. 1, 611); 1467-68 Jan [ze Rzwienia], Ruśca, ponownie (Warsz. 4 k. 94, 160); 1468-70 Michał Kobiałka z Rakowca, ponownie, stolnik czer. (Warsz. 4 k. 198, 277, 378); 1470-71 Jan Łysy [ze Rzwienia], z Ruśca h. Nowina, potem star. bł. (Tarcz. 1, 861; Warsz. 4 k. 463, 528); 1471-73 Mikołaj Drużbic z Zastowa h. Junosza marszałek książąt Bolesława V i Janusza II, chor. warsz. (Warsz. 4 k. 655, 809; Tarcz. 2, 43); 1473-77 Wszebor ze Smolska h. Bolesta podsędek zakr. (Warsz. 4 k. 819, 1117; TKap. 77, 210 n.); 1477-80 Jan ze Rzwienia h. Nowina (Warsz. 4, 1118; Warsz. 5 k. 61, 442); 1480-81 Mikołaj ze Zgorzały (Warsz. 5, 443 n.; Tarcz. 2, 694); 1481-82 Jan ze Rzwienia h. Nowina (Warsz. 5 k. 670, 787); 1482 Mikołaj Drużbic z Zastowa h. Junosza chor. warsz. (Warsz. 5 k. 827, 875); 1483 Wojciech z Laskowa h. Korab skarbnik nur. (Tarcz. 3, 48; MK 9, 155); 1483 Paweł z Ruśca h. Radwan (Tarcz. 3 k. 29, 68v); 1483-88 Aleksy z Nadarzyna h. Radwan podkom. warsz., marszałek i star. warsz. ks. Bolesława V (Tarcz. 3, 105v; Bł. 3, 272; Warsz. 5, 919; Warsz. 6, 237; MK 9, 177v-182); równolegle działał 1486-88 star. warsz. ks. Janusza II, Mikołaj Brewka ze Święcic h. Korab podsędek warsz. (Bł. 3, 321; Warsz. 6, 86; Tarcz. 3, 249; MK 9, 181); VII-VIII 1488 Paweł Ducki h. Jasieńczyk chor. zakr., star. warsz. ks. Konrada III (Warsz. 6 k. 318, 323); IX 1488 Mikołaj Drużbic z Zastowa h. Junosza chor, warsz. (Warsz. 6 k. 320, 329); II-VIII 1489 Jan z Zastowa, zapewne syn Mikołaja Drużbica, dokończył kadencję ojca (Warsz. 6 k. 379, 453; Tarcz. 3, 315v); 1489 Mikołaj z Komorowa h. Pierzchała, przedtem star. zakr., potem podsędek ciech. (Warsz. 6 k. 456, 598); 1490-91 Maciej [Nos] z Arciszewa h. Prus (Warsz. 6 k. 598, 767); 1491-1503 Jan Czech z Podosia, Podoski h. Junosza, podkom. ciech. (Warsz. 6, 780; Warsz. 8, 691); 1503-12 Marcin z Mrokowa h. Broda chor. łomż., potem kolejno kasztelan liw., wysz., warsz. (Warsz. 2, 1490; MS 3 nr 2187; RadWS nr 829; MK 340, 16v; Warsz. 9, 30; Warsz. 10, 1019); 1512-13 Jan Podoski z Podosia h. Junosza podkom. ciech., przedtem star. łomż. (Warsz. 9, 36; Warsz. 10, 1307); VI-VIII 1513 Mikołaj Falencki z Milanowa [dziś Milanówek], przedtem burgr. warsz., dokończył kadencję Jana Podoskiego (Warsz. 9 k. 55, 64; Warsz. 10, 1387); 1513-15 Paweł Brzeski h. Prawda chor. czer., star. łomż. (Warsz. 9, 65; Warsz. 10, 1384; Iura 2 nr 199; RadWS nr 1122); 1515-17 Andrzej Zaliwski h. Junosza kaszt. liw., potem star. w Kolnie (Warsz. 9, 97; Bł. 4, 674; MK 340, 6); 1517-18 Mikołaj Runowski h. Rogala stolnik czer. (Warsz. 9, 104; Bł. 4, 764v); 1519 Jan Ojrzanowski h. Prus (MK 32, 258); 1519-20 Mikołaj Runowski ponownie (WolffStudia 315: dok. nominacji; Warsz. 9 k. 106, 198); 1520 Piotr Zaliwski h. Junosza (WolffStudia 315: dok. nominacji; MK 32, 79v); 1521-22 Marcin Oborski h. Pierzchała stolnik zakr. (Warsz. 9, 199; Warsz. 5 k. 352, 360-361); 1523-26 Jan z Ojrzanowa h. Prus, ponownie, cześnik liw. (MK 32, 192v; MK 41, 187; Warsz. 9, 228), zm. a. 20 IX 1526 (MS 4 nr 14885, 14889).

Literatura: Senk. 33-45; WolffStudia 114-124; PacMożn. 421-425.