(1222 praedium, quod dicitur Mogila sive Tumba — Mog. 2; 1225—6 Mogila, Mogyla dicta Clara Tumba, Mogila, que Clara Tumba cognominatur — MPHn 5 s. 74, 240; 1225 Moghila super Vizlam et Dlubnam — Mog. 4, w fals. z końca XIII w.; 1227 Mogila — Mog. 5 or.; 1286 Clara Tumba sive Mogila — Mog. 37; 1291 Claratumba, quod vulgariter Mogyla appellatur — Mog. 4; 1320 Clara Tumba (MPHn 5 s. 122); 1266 locus, qui dicitur Mogila — Mog. 29; 1367 de Mogla — Krzyż. 176; 1371 Mogula — Mog. 86; 1393 Mogil — Krzyż. 1676; 1401 Mogyla — ZK 3b s. 277; 1422 Mogila — GK 1 s. 692; 1426 villa Mogila — GK 2 s. 597; 1442 Mogyla — OK 8 s. 304; 1451 inter Mogyla utraque — ZK 147 s. 271; 1470—80 Clara Tumba alias Mogila — DLb. 3 s. 420; 1486 Mogilno — MS 1, 1986), w 1951 włączona do Krakowa, ok. 8,5 km na SE od centrum miasta.

1. 1291 M. leży w ks. krak. (Mog. 4); 1477 M. w pow. krak. (ZK 261 s. 18); 1470—80 par. własna [klaszt.] (DLb. 3 s. 423).

2. 1222 folwark bpa krak. Iwona Odrowąża zw. M. albo Tumba nad rz. Dłubnią (Mog. 2); 1225 M. nad [rz.] Wisłą i Dłubnią (Mog. 4 — fals. z końca XIII w.); 1226 M. leży w pobliżu Wisły, jest urodzajna i posiada łąki (DHn. 5—6 s. 245—6; DLb. 3 s. 421); 1227 Sirachów k. M. (Mog. 5); 1244 Czyrzyny graniczą od W z wsią M. (Mog. 20); 1348, 1353, 1356 M. k. Krakowa (Mog. 67; ZDM 1, 74, 82); 1385 wieś Prusy k. M. (Mp. 3, 946); 1404 rajcy krak. zezwalają urządzić łąkę miejską przy drodze mog. (Rad. 427 s. 191); 1410 Jan z Pleszowa sprzedaje na 3 lata [Bonie] Juncie podżupkowi wielickiemu trzy części należących do Pleszowa lasów nad brzegiem Wisły, m.in. cz. lasu od strony drogi do granic wsi M. (ZK 5 s. 29); 1427 droga z Kleparza do M. (KUJ 1, 81); 1433 łany w Pleszowie z łąkami Domaszów i Grodcze leżą między przekopą od Oleszowa i od granic M. aż do Niecieczy (GK 4 s. 952; → Domaszów p. 3); 1440 karczma Kamienna k. mostu pod M. (GK 6 s. 415); 1446 droga z Krakowa od ul. Mikołajskiej do M. czyli do klasztoru (KUJ 2, 129); 1449 M. w sąsiedztwie Krakowa (KUJ 2, 151); 1451 Tomasz opat mog. i Jan prep. miech. pozywający siebie nawzajem, zostają odesłani do pkom. m.in. o granice między obiema M. (inter Mogyla utraque) a Krzesławicami i Zesławicami → Mogiła klasztor p. 3B; 1453 Rybitwy wieś k. M. (OK 1 s. 654); 1470—80 nazwa wsi pochodzi od usypanego sztucznie wzniesienia w kształcie stożka (mons artificialiter in piramidis modum factus), w którym wedle twierdzeń przodków pochowana została Wanda królowa Polski c. Kraka, która tu została wyłowiona z Wisły. Grób ten po polsku nazywa się mogiłą (DLb. 2 s. 422—3); M. leży nad rz. → Dłubnią i graniczy z Krzesławicami (DLb. 1 s. 72; 3 s. 15); M. graniczy z Pleszowem, Bieńczycami, Dąbiem i Rybitwami (DLb. 3 s. 423, 428); wieś Dojazdów graniczy z Prusami drogą zw. Prasołka, prowadzącą ze Słomnik do Wieliczki przez przewóz wsi M. (DLb. 1 s. 107); wsie Bieżanów i Kaim sąsiadują z klasztorem i wsią M. (DLb. 1 s. 153); droga publ., przy której stoi karczma w M.; młyn na rz. Dłubni (DLb. 3 s. 423); przed 1480 od W Wisła przyjmuje m.in. rz. → Dłubnię ze źródłem k. wsi Jangrot i ujściem k. wsi i kl. Cyst.; rzeka utrzymuje swe wody na jednakowym poziomie w ciągu całego roku, bez względu na upały czy mrozy, deszcze czy susze (DHn. 1 s. 78); 1490 M. k. Krakowa (Mog. 151); 1493 folw. pod Krakowem nad rz. Prądnik k. młyna w stronę M. (BCzart. Katalog 1, 693); wielka droga z Łuczanowic do M. (GK 24 s. 61); 1496 droga z Wieliczki przez M. i Słomniki do Miechowa → Miechów miasto p. 3D; 1525 Zygmunt I pozwala kl. mog. pobierać cło mostowe na rz. → Dłubni z obowiązkiem utrzymywania grobli i mostu znajdującego się niedaleko klasztoru w [M.] w kierunku Pleszowa (Mog. 161); → Mogiła klasztor p. 2; 1530 2 młyny o jednym kole (RP k. 36); 1535 młyn w M. k. drogi publ. (Crac.impr. → p. 7, nr 361); 1564 gościniec od M. do Krakowa w stronę młyna Piasecznego [k. kościoła Ś. Mikołaja] (LK 1 s. 16); 1570 starodawna droga z Krakowa na Ruś od Kamiennej karczmy przez Czyrzyny i M. Opat mog. okazał przywilej na pobieranie cła mostowego z 1525 [→ wyżej] na rz. Dłubni na budowę grobli; w M. grobla usypana przez klasztor niemałym kosztem, którą jeżdżą furmani ciężkimi wozami, obok staw, gościniec starodawny, nieprzejezdny z powodu wielkich topielisk (LDK s. 25—6).

3. Własn. ryc., od 1222 miejscowego kl. Cyst. -3a. Sprawy własnościowe. 1222 bp krak. Iwo Odrowąż nadaje nowo ufundowanemu kl. Cyst. w → Kacicach m.in. swój folwark zw. M. albo Tumba nad rz. Dłubnią z wszystkimi przynależnościami i należącą doń jurysdykcją w tej wsi (Mog. 2); 1273 Bolesław Wstydl. bierze w opiekę kl. mog. Ze wszystkimi jego posiadłościami i potwierdza przynależność do klasztoru m.in. wsi M. (Mog. 32 or.); 1225—6, 1231, 1273, 1291, 1462, 1508—9 własn. kl. Cyst. → Mogiła klasztor p. 3Aa; 1470—80 własn. kl. Cyst.; czynsz z ł. kmiec., 2 karczem z rolami przy drodze publ., z których jedna płaci 8 grz., a druga 6 grz., i zagród dla miejscowego kl. Cyst. (DLb. 2 s. 33—4, 3 s. 422—3); 1475 Piotr opat mog. zobowiązuje się zapłacić Janowi Opatkowskiemu 233 grz. długu pod rygorem wwiązania w M. (GK 20 s. 44—5 zp. — spłacony); 1520 Jan opat mog. sprzedaje z pr. odkupu za 400 fl. wikariuszom kat. krak. czynsz roczny 14 fl. pol. ze wsi M. i Czyrzyny → p. 3Aa; 1529 własn. kl. Cyst., który pobiera tu czynsz z blechu 12 grz., od kmieci, karczmy, młyna i papierni 49½ grz. (LR s. 236—7).

-3b. Kmiecie, młynarze, karczmarze, włodarze klaszt., inni mieszkańcy. 1353 Kazimierz W. na prośbę swego kapelana Jana opata mog., w zamian za liczne służby świadczone królowi przez opata i klasztor obecnie i w przyszłości, uwalnia kmieci i mieszkańców wsi klaszt. M., leżącej k. tegoż klasztoru, od robót na rzecz dworu król. (Mog. 69 or.); 1372 Elżbieta wd. po Maczku z M. (Krzyż. 703); 1401 prep. miech. ma termin z Piotrem i Jakubem kmieciami z M., na którym winni okazać przywilej pr. niem. (ZK 3a s. 277); Stachna ż. Bartłomieja z Krakowa z Mikoszem karczmarzem z M. mają termin rogacyjny, czy tenże kmieć Mikosz powinien odpowiadać przed sądem ziemskim (ZK 3a s. 396, 415); 1407 Miłosz młynarz kl. mog. z M. nie stawił się z przywilejem swego prawa przeciwko Michałowi stelmachowi z Rakowic o 6 grz. (GK 1b s. 98, 103, 106); 1408 Jan z Zarzecza włodarz Wierzbięty z Branic pozywa kmieci z M. na termin do ugody; młynarz, karczmarz, włodarz i wszyscy kmiecie z M. czynią zadość temuż Janowi o wszystkie rany i szkody i oddalają jego zarzuty w sprawie, w której pozywał tychże kmieci (GK 1a k. 49v, 54v); 1413 Jan sługa opata mog. ręczy ławnikom z Bibic za Maczka karczmarza z M. spłatę długu po 30 den. każdemu i takąż karę wójtowi po 8 den. (KSN 3163, 3188); 1416 Jan Malec kmieć z Wadowa nie stawił się przeciwko Jurkowi konwersowi z M. w sprawie o odejście przed czasem i o ½ grz. Czynszu (ZK 6 s. 180); 1421 Stan. Pianka (Pyanka) włodarz kl. w M. (GK 1 s. 611); 1422 Marcin kapelan ze Zwierzyńca poświadcza, że Smolka współbrat z zakonu dominikanów wyspowiadał się przed nim przeciwko Mik. Czarnemu kmieciowi z M. o gwałtowne odbicie 40 korcy zboża i o tyleż szkody. Dobra tego kmiecia zostają oddane poręczycielom; tenże Czarny przekłada termin z kmieciem Smolką o 40 korcy żyta i tyleż szkody (GK 1 s. 692, 699); 1423 Klemens włodarz i sługa opata mog. [w Zesławicach] winien stawić w sądzie sędziego Wiewiórkę i dowieść, że Małgorzata uwolniła go ze sprawy o 4 rany sine i o 1 grz. wysługi; tenże Klemens i Mikołaj z Zesławic winni stawić ww. Wiewiórkę, aby zaświadczył, że Małgorzata przyjęła ziemię we wsi M.; opat mog. winien rozsądzić tę sprawę (GK 2 s. 117); 1425 Stanisław kmieć z M. i jego matka Wojciecha poddani opata mog. → Lednica p. 3b; 1426 kmiecie z Krzesławic z Janem, Mikołajem, Dominikiem, Marcinem i Klemensem kmieciami z M.; opat mog. zobowiązuje się rozsądzić sprawę ww. kmieci (GK 2 s. 597, 614, 624); 1431 Piotr Lis justycjariusz krak. pozywa Mikołaja przewoźnika (navigator) z M.; tenże pozywa kmiecia z M. (GK 4 s. 375, 402); 1442 Mikołaj kowal ze Słomnik pozywa Stanisława karczmarza z M. o konia, którego u niego zatrzymano; Katarzyna ż. tegoż Stanisława ma stawić konia cisowatego, którego kupiła od Marcisza z Niedźwiedzia za 2 grz. mniej 6 gr. Oraz litkupnika, który to kupno poświadczy (GK 7 s. 821, 859, 881, 982); 1442 Piotr kmieć (OK 8 s. 304); Grzegorz Mikuł z M. płaci Wojciechowi kapelanowi z kaplicy królowej [na zamku krak.] 5 gr i kapłona na Trzech Króli [6 I] (OK 8 s. 412); 1446 Stan. Stanik z Kośmirzowa i Piotr młynarz z M. zobowiązują się zapłacić 25 grz. archidiakonowi sand. i kan. krak. Za dzies. z Kośmirzowa, którą od niego kupili (OK 8 s. 840); 1452 Tomasz opat mog. ręczy za swych kmieci z M. zwrot 22 grz. Michałowi z Brzeźnicy pstar. krak. (GK 11 s. 796 zp., 831, 833); 1454 Wojciech Cichy ze Stradomia i Bernard karczmarz z M. zobowiązują się zapłacić Krzesławowi z Kurozwęk 24 grz. za dzies. z Krzesławic (OK 9 s. 748); 1456 Marcin kmieć zapłacił 5 fl. i 1 wiard. za konia kupionego od Jakuba z Tarnowa wikariusza katedry krak. (OK 9 s. 976); 1462 sprawa Macieja kmiecia z M. i jego matki Doroty z Maciejem kmieciem [kl. zwierzyn.] z Luboczy zostaje odesłana do sądu w dziedzinie w Luboczy; Maciej z Luboczy wnosi o oddalenie pozwu tychże i opata mog. o główszczyznę, ponieważ nie stawili się w sądzie; sąd odsyła sprawę ww. powodów o główszczyznę za młynarza w M., męża tejże Doroty, do sądu klaszt., gdzie winna być rozsądzona wedle pr. pol. lub pr. niem. (GK 16 s. 106 zp., 270, 293).

1470—80 kmiecie z M. odrabiają bydłem 2 dni w tygodniu oraz powabę, dają jaja, koguty i sery (DLb. 2 s. 33—4, 3 s. 422—3); 1474 br. Piotr i Paweł z M. ss. Małg. Luge (Zuge) rzeźniczki z Krakowa → Mogiła klasztor p. 5Aa; 1477 Małgorzata z Jasła i Jan alias Hanusz stelmach obecnie mieszkający w M. mają sprawę małżeńską przed sądem konsystorskim w Krakowie; Mik. Ciela (Czyela) kucharz z M. pozwany przez Małgorzatę z Czyrzyn w sprawie małżeńskiej (OK 2 s. 578, 599); 1485 Maciej Gomolka s. Matysa z Rypina zamieszkały w M. (Ep. 3 k. 307); 1491 Grzegorz Czaba kmieć z M. przeciwko Marcinowi prep. kl. w Trzcianie (GK 23 s. 549); 1494 Stanisław kmieć z M., mąż szl. Jadwigi z Klonowa → Klonów p. 4; 1495 Stan. Wojszyk z Klonowa ustępuje szwagrowi uczc. Stanisławowi z M. i opatowi mog. z dóbr po ojcu i matce w Wojciechowie (ZK 263 s. 352—3)¹W haśle → Klonów błędny regest.

1497 Mikołaj z Kamieńca star. krak., jako komisarz królewski, określa powinności kmieci i mieszkańców M. w ich sporze z kl. mog. o stacyjne. Winni oni, zamiast płacić stację pieniężną, jaką zwyczajowo płacą kmiecie innych wsi, odrabiać 3 dni w roku własnym bydłem i sprzężajem na wezwanie włodarza klasztornego albo rządcy. Tego orzeczenia winni przestrzegać pod karą król. 14 grz. (GK 26 s. 590; Mog. 156); Jan Dudek z M. na terminie licowanym wnosi o karę XV dla Jana dz. z Siedlca o to, że nie stawił lica, czyli konia zatrzymanego u niego przez woźnego Jana Piszka (GK 26 s. 332).

1500 Stanisław z Chodcza kaszt. lwowski i star. kamieniecki oraz Mikołaj z Kamieńca star. krak., jako komisarze król., określają powinności kmieci i mieszkańców z M. w ich sporze z kl. mog. Winni oni dawnym zwyczajem pracować na rzecz klasztoru z każdego półłanka 2 dni w tygodniu własnym bydłem i końmi, natomiast z tytułu stacji król. zgodnie z dekretem [→ 1497] mają pracować 3 dni w roku (GK 27 s. 1276; Mog. 157); 1503 Jan Marsza (Marscha) z M. (Ep. 4 k. 227); 1510 sprawa między mnichem Jakubem faktorem kl. mog. a Stan. Krobią młynarzem z Raciborowic. Krobia bez wiedzy Jakuba i opata ustąpił z młyna w M., przez co poczynił szkody w dochodach i kole młyńskim. Sąd nakazuje mu zapłacić za te szkody i inne rzeczy, które Jakub ma otaksować, oraz koszty procesu (OK 27 s. 441—2).

1533 Benedykt Włoch murator mieszka w M. (Wypisy 1530—1533, 1001).

-3c. Areał, folwark, pobór. 1470—80 w M. folwark kl., 14 ł. kmiec., 2 karczmy z rolami przy drodze publ., z których jedna płaci 8 grz., a druga 6 grz., zagrody (DLb. 2 s. 33—4, 3 s. 422—3); 1530 w M. pobór z 14 ł., karczmy dziedz., innej karczmy i 2 młynów o 1 kole (RP k. 36); 1563 w M. pobór z 15 ł. kmiec., wedle starych kwitów z 14 ł., 2 karczem zakupnych, 1 karczmy dorocznej, 5 kół młyńskich zakupnych, 1 koła dorocznego, od 16 komorników i 4 rzemieślników (RP s. 33—4); 1564 pobór z 15 ł. vel 14½ ł. (LK 2 s. 72); 1581 pobór z 15 ł. kmiec., od 6 zagrodników bez roli, 18 komorników bez bydła, 2 półł. karczemnych, jutrzyny karczemnej, ¼ roli karczemnej, 11 ról dorocznych, 1 chałupnika, 2 rzemieślników, 1 dudy, 3 kół zakupnych przy Zesławicach, 2 kół papierniczych, 1 koła blechowego i 4 towarzyszących (ŹD s. 5).

-3d. Huty klasztorne w M. 1469 mistrz Hanusz Hesse umówił się z Janem Tesznarem i Janem Turzonem, że przez 6 lat, poczynając od 15 VIII t.r., będzie pracował w hucie w M. wedle wskazówek Hanusza Kolera za tygodniowe wynagrodzenie 1 zł węg., i zobowiązał się, że nigdy nie zdradzi tajemnicy produkcji w tejże hucie; Grzegorz Gertlicz von Grym zobowiązał się pracować w hucie w M. przez 10 lat za wynagrodzeniem 1 zł reńskiego, tj. 24 gr pol. (Cracovia artificum, nr 583); 1474 Hanusz Koler s. Chrystiana Kolera z Norymbergi [Niemcy] kończąc swoją pracę w hucie w M. zobowiązuje się wobec Jana Tesznara i Jana Turzona mieszczan krak., że nie będzie wytapiał miedzi bańskobystrzyckiej ani w Bańskiej Bystrzycy [Węgry, dziś Słowacja], ani nigdzie indziej, a tajemnicy wytopu miedzi w M. nie zdradzi ani w Polsce, ani w żadnym innym kraju. Obie strony oświadczają, że ich wzajemne zobowiązania są tym samym wyrównane (Cracovia artificum, nr 633); 1486 Adam Wiglarz przebywający w hucie szkła (in vitreatorio) za M. (OK 14 s. 132); 1487 Jan Tesznar ogłasza, że rozwiązuje spółkę z Janem Turzonem, jaką tworzyli w hucie w M., nie ma wobec niego żadnych zobowiązań, a Turzo oświadcza, że nie będzie w przyszłości miał wobec niego żadnych roszczeń (Rad. 430 s. 136; Skladaný, Ján Thurzo → p. 7, s. 219—20); 1487 Jerzy s. Zebarta w imieniu ojca ogłasza, że nie będzie rościł pretensji wobec Jana Turzona w sprawie huty za M. (Hutte hinder der Mogil), którą jego ojciec miał z nim do spółki, podobnie Turzo nie będzie występował wobec Zebarta i jego potomków (Cracovia artificum, nr 1392); 1494 Jan Turzo rajca krak. wraz ze swymi spadkobiercami i krewnymi, na mocy ugody z opatem mog., darowują kl. w M. długi, które klasztor winien był Turzonowi i teściowej Urszuli wd. po Janie Behemie rajcy krak. i matce jego zm. żony, a nadto zobowiązują się płacić rocznie 14 grz. na ś. Jana i dawać beczkę wina w maju jako czynsz za dzierżawę topni czyli huty (de confl atorio alias hutta). A ponieważ droga do huty, którą jeżdżą wozy Turzona, jest zepsuta, klasztor winien każdego roku ją naprawiać od huty aż do murów ogrodu klasztornego. W zamian każdego dnia będą jeździć jedynie dwa wozy, aby ludzie Turzona nie uczynili szkód w rolach i łąkach klaszt. Opat i bracia winni utrzymać Turzona i jego potomków przy tej dzierżawie zgodnie z zapisami w dok. [dzierżawy] zm. opata Marcina [1475—88], jak przystało mężom duchownym (ArchKlMog., nr 52 — dyplom zaginiony, reg. w Katalogu archiwum tegoż klasztoru; Skladaný, Ján Thurzo → p. 7, s. 221—2); 1495 Jan Wiewiórka rajca krak. Domaga się na terminie licowanym od Jana Turzona rajcy krak. i dzierż. hut z M. zapłaty 110 fl. z powodu niedopuszczenia do wszczęcia postępowania wobec zbiegłej z Krakowa mieszczki Kat. Szwarcowej, przebywającej w hucie w M., gdyż zarządca huty Griger nie powiadomił o tym Turzona twierdząc, że huta jest otwarta dla dobrych jak i złych; Rafał z Sędziszowa prokurator Turzona wnosi o odesłanie sprawy do sądu w hucie w M., ponieważ Turzo w sprawach związanych z hutą może odpowiadać jedynie przed sądem król. (GK 25 s. 345—6); 1500 Gregeryn z huty w M. (de hutta Mogilensi) → p. 6; 1500—4 Turzonowie zakupili dla huty w M. 1560 cetnarów węgierskiej [= słowackiej] miedzi (Molenda, Huta → p. 7, s. 374); 1503 egzekutorzy testamentu Jana Tratkopa mieszcz. krak. Pozywają 3 jego dłużników winnych zmarłemu pieniądze za srebro, m.in. Ulryka Hosza, który wytapiał srebro w hucie w M. (cremaret argentum in tugurio alias hutti) (Adv. 98 k. 38n; Molenda, Huta → p. 7, s. 371); 1519—29 fi rma „Ungarische Handel” Turzonów i Fuggerów zakupiła w hucie w M. 287 cetnarów miedzi (Molenda, Huta → p. 7).

-3e. Papiernia. 1507—34 mistrz Bernard Jekel (Jeckel) papiernik w M. k. Krakowa, jego ż. Anna (OK 27 s. 284; Crac.impr. → p. 7, nr 85, 141, 348); 1529 w M. papiernia klaszt., z której klasztor ma 49½ grz. (LR s. 237); 1535 Anna wd. po papierniku Bernardzie za pośrednictwem Wacława Chodorowskiego rajcy krak. zrzekła się na rzecz opata mog. Erazma dożywocia na młynie zbożowym w M. k. drogi publ., które miała wraz z mężem; 1538 Wilhelm Rabli z Tyczyna Morawianin plenipotent braci Jana i Jerzego Jekieli z Zurychu [Szwajcaria] okazał przed radą miejską krak. dokument rady miasta niemieckiego Zurychu poświadczający, że Jerzy (Jorge) Prasser de Glacz [z Kłodzka, Śląsk] papiernik z M. i jego ż. Anna po śmierci Bernarda Jekela spłacili ratę 150 fl. na ś. Jana Chrzciciela za ubiegły rok z tytułu długu 300 fl.; tenże Jerzy papiernik winien jest opatowi mog. Erazmowi 80 fl.; 1540 tenże wobec opata mog. Erazma pożycza od teścia Stan. Białego krawca 100 fl. na budowę i zabezpiecza dług na swych dobrach w M.; 1566 Marcin Białobrzeski opat mog. wydzierżawia za 100 fl. Janowi Vaisz i jego ż. Hannie młyn papierniczny z budynkami do naprawy, z ogrodem i łąką, które to pieniądze zamierza obrócić na potrzeby klasztoru. Papiernik będzie płacił każdego roku 12 grz. na ś. Marcina, dawał 3 ryzy dobrego papieru, a zabudowania będzie naprawiał własnym kosztem bez udziału klasztoru, może natomiast brać drzewo z lasów mog. Załączono spis budynków z opisem ich stanu, które pozostawił poprzedni papiernik Wojciech; 1569 tenże opat wydzierż. za 200 fl. pol. Bartłomiejowi Pielgrzymowi i jego ż. Apolonii młyn papierniczy na takich samych warunkach, jak jego poprzednikowi (Crac.impr. → p. 7, nr 361, 408, 436, 466, 604, 629).

-3f. Blech. [1475—88] opat Marcin Matyspasek zbudował m.in. blech [w M.] (Chronicon s. 467); 1529 w M. z blechu klasztor ma 12 grz. (LR s. 237).

4. 1294 Wacław czeski zezwala lokować kl. mog. szereg wsi na pr. średzkim, m.in. M. (Mog. 42 or.); 1336 Kazimierz W. zezwala kl. mog. Lokować na pr. średzkim wsie klaszt., m.in. wieś M. (Mog. 61 or.); 1362 Mik. Mogileński (Mogylensky) sołtys [z M.], ławnik sądu wyższego pr. niem. Na zamku krak. (Mp. 1, 265); 1369 Miczek sołtys z M. płaci podatek pierścienia królowej (annuli reginalis) z ul. Solnej w Kazimierzu (Chm. s. 12); 1371 sołtys z M. płaci czynsz miejski w Kazimierzu (Chm. s. 29); 1444 Jan wójt [sąd.] z M. (OK 6 s. 750).

5. [Parafia w M. wraz z kościołem Ś. Bartłomieja została inkorporowana do kl. Cyst. Najpewniej w momencie jego przeniesienia do M., gdy nie był jeszcze gotowy kościół klasztorny, i poza odprawianiem dla ludności nabożeństw, pogrzebów i udzielania spowiedzi, pozbawiona aż do połowy XV w. pozostałych pr. parafialnych, przede wszystkim udzielania sakramentów chrztu i małżeństwa. Do najstarszej par. w M. należały wsie M., Ubysławice, Przewóz, Sierachów i Czyrzyny. Wiernych z tej parafii przeniesiono do par. w Pleszowie. Z tego powodu pełen materiał dot. tego kościoła i późniejszej pełnoprawnej par. klaszt. w M. zestawiono w haśle → Mogiła klasztor p. 5].

1225 lub 1226 zakonnicy cyst. Przeniesieni z Kacic do M. osiedli przy kościele Ś. Bartłomieja/ Ś. Bernarda → Mogiła klasztor p. 5Aa; bp krak. Iwo przekazał temu klasztorowi kościół par. Ś. Bartłomieja i połączył z parafią w M. duszpasterstwo w kościele par. w sąsiednim Pleszowie, a dzies. i dochody z kościoła Ś. Bartłomieja przekazał klasztorowi → Mogiła klasztor p. 5Ba; 1244 bp krak. Prędota za zgodą kapituły zatwierdza kl. mog. dzies. nadane przez bpa Iwona, m.in. ze wsi M. (Mog. 20); 1266 bp krak. Prędota poświadcza, że bp Iwo nadał założonemu przez siebie w M. kl. Cyst. ufundowaną tamże przez jego poprzedników kaplicę par. Ś. Bartłomieja z dzies. m.in. w M. i powierza mnichom opiekę duszpasterską nad ludnością ze wsi Ubysławice, Brzeg nad brzegiem Wisły [= Przewóz] i Sierachów oraz ze wsi Czyrzyny → p. 5Ba; 1430 → p. 5Ba.

1470—80 dzies. snop. i kon. z ł. kmiec., karczmy i zagród wart. do 15 grz. dla kl. Cyst., z ról folw. klasztor zatrzymuje dzies. dla siebie (DLB 2 s. 33—4); 1529 dzies. z M. i z Przewozu z ról kmiec. o łącznej wart. 10 grz. dla kl. Cyst. (LR s. 236).

6. Przyjęci do pr. miejskiego z M.

W Kazimierzu: 1370—3 Witek, Wicik br. Jakuba z M. (Chm. s. 17, 49). W Krakowie: 1396 Mikołaj; 1397 Paweł; 1403 Niklos; 1407 Andrzej i Bernard; 1411 Małgorzata; 1423 Wilky Merczyn (Merczin) kowal; 1434 Jan Kadernacz z okolic M.; 1437 Andrzej stelmach z okolic M.; 1500 Gregeryn z huty w M., Wojtek Ostrowski stolarz (Kacz. 555, 820, 1461, 1810, 1845, 2166, 3588, 4619, 4846, 9080, 9118).

7. D. Molenda, W sprawie badań huty miedzi w Mogile w XV i XVI w., PH 66, 1975, z. 3 s. 368—82; M. Skladaný, Ján Thurzo v Mogile (1469—1496), „Sborník Filozofickíej fakulty Univerzity Komenského” 34/35, 1973/4, s. 203—22.

ArchKlMog. — Archiwum klasztoru cystersów w Mogile.

Crac.impr. — Cracovia impressorum XV et XVI saec., ed. J. Ptaśnik, Kr. 1922.

8. Zabytki kultury materialnej. -8a. Kopiec Wandy. Położony na kulminacji terasy lewego brzegu Wisły we wschodniej części dawnej wsi M. Ten enigmatyczny pod względem chronologicznym i funkcjonalnym kopulasty nasyp ziemny o wysokości ok. 14 m i średnicy ok. 45—55 m zdaniem niektórych badaczy pochodzić może z fazy przedpaństwowej wczesnego średniowiecza. Przypuszczenie o wczesnośredniowiecznej metryce kopca odwołuje się do tradycji lokalnej oraz do jego podobieństwa wobec badanego metodą wykopaliskową kopca Krakusa, położonego w rejonie podkrakowskich Krzemionek. Wedle Jana Długosza i niektórych współczesnych badaczy nazwa wsi — Mogiła — wywodzić się może właśnie od reliktów wczesnośredniowiecznej nekropoli. Obiekt nie był dotychczas badany wykopaliskowo. W 1914 na szczycie kopca prowadzone były prace ziemne pod nadzorem W. Demetrykiewicza, które nie doprowadziły do ujawnienia materiałów archeologicznych. W tym samym roku wojska austriackie przekształciły górną część obiektu w stanowisko ogniowe, w związku z czym kopiec uważać można obecnie za częściowo zniszczony. W bezpośrednim sąsiedztwie kopca znajduje się cmentarzysko kultury ceramiki sznurowej. W pobliżu obiektu notowane były uprzednio również materiały archeologiczne reprezentujące m.in. kulturę trzciniecką epoki brązu. Zabytki kultury trzcinieckiej stwierdzono w warstwie, która zawierała również przepalone kości ludzkie.

Literatura: A. Buko, Wielkie kopce małopolskie z okresu wczesnego średniowiecza, w: Polonia Minor Medii Aevi. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Żakiemu w osiemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Z. Woźniak, J. Gancarski, Kr.—Krosno 2003, s. 287—307; tenże, Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej, W. 2005, s. 146; E. Dąbrowska, Osadnictwo wczesnośredniowieczne na terenie powiatu krakowskiego, „Prace Archeologiczne” 4, 1962, s. 37—8; M. Florek, Issues Concerning the Existence and Functions of the So-called Great Kurgans in Małopolska in Early Phases of the Early Middle Ages, „Analecta Archaeologica Ressoviensia” 3, 2008, s. 288—9; R. Hachulska-Ledwos, Materiały kultury ceramiki sznurowej odkryte koło kopca Wandy (Kraków-Nowa Huta), „Materiały Archeologiczne” 8, 1967, s. 89—103; R. Jakimowicz, Kopiec Krakusa na tle innych podobnych zabytków, „Kuryer Literacko-Naukowy” 1934, nr 16, s. 1; J. Kotlarczyk, Tumulus Gallicus dictus Rękawka, „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Oddziału PAN w Krakowie” (za 1973), 17/1, 1974, s. 9—12; J. Łepkowski, O mogile Wandy, w: Monografia opactwa cystersów we wsi Mogile, Kr. 1867, s. 154—7; W Łuszczkiewicz, Wieś Mogiła przy Krakowie, jej klasztor cysterski, kościółek farny i kopiec Wandy, (Biblioteka Krakowska, 10), Kr. 1899; K. Radwański, Raz jeszcze o wielkich kopcach krakowskich, Acta „Archaeologia Carpathica” 35, 2000, s. 173—90; tenże, Nekropola grobów kurhanowych na Krzemionkach wraz z monumentalnym kopcem Krakusa — głównym ośrodkiem ceremonialnym krakowskiego centrum władzy w IX—X w., w: Civitas et villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie środkowej, Wr.-Praha 2002, s. 417—8; tenże, Wielkie kopce krakowskie i próba uściślenia ich chronologii, „Rocznik Krakowski” 69, 2003, s. 5—23; L. Słupecki, Monumentalne kopce Krakusa i Wandy pod Krakowem, w: Studia do dziejów cywilizacji, W. 1998, s. 57—72; tenże, The Krakus’ and Wanda’s Burial Mounds of Cracow, „Studia Mythologica Slavica” II, 1999, s. 77—98; tenże, Wanda leży w naszej ziemi co nie chciała Niemca? Problem czasu powstania i symbolicznego znaczenia kopca Wandy w Mogile pod Krakowem, w: Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, red. A. Pieniądz-Skrzypczak, J. Pysiak, W. 2005, s. 83—98; tenże, Krak i Wanda przed Kadłubkiem, u Kadłubka i po Kadłubku, w: Onus Athlanteum. Studia nad Kroniką biskupa Wincentego, red. A. Dąbrówka, W. Wójtowicz, W. 2009, s. 160—89; Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, red. M. Walicki, W. 1971, s. 735—6; J. Szujski, Wiadomość historyczna o Mogile, w: Monografia opactwa cystersów we wsi Mogile opracowana i pamięci ubiegłych w r. 1864 pięciuset lat istnienia, Kr. 1867, s. 12; Wykopaliska koło kopca Wandy, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne” nr 9: wrzesień 1913, s. 139—41; H. Zoll-Adamikowa, Wandy kopiec, SSS 6, 1977, s. 314—15; J. Żurowski, Wiadomości historyczne tyczące się budowy i wyglądu kopców Krakusa i Wandy, „Sprawozdania PAU”, 40, 1935, nr 3, s. 94—7; tenże, Nazwy na określenie kopców Krakusa i Wandy, występujące w źródłach historycznych, tamże, s. 97—8.

-8b. Rozległa osada otwarta. Stanowisko 1. Osada położona na żyznych lessach, na krawędzi lewobrzeżnej, nadzalewowej terasy Wisły. Badana wykopaliskowo w l. 1951—63 w ramach prac ratunkowych poprzedzających budowę szpitala im. S. Żeromskiego (badaniami kierowało w sumie 6 osób). W toku szerokoprzestrzennych prac badawczych rozpoznano 326 arów powierzchni stanowiska. Na podstawie badań wykopaliskowych stwierdzono, iż miejsce to wykorzystane zostało do celów osadniczych zarówno w dobie prehistorycznej (neolit, epoka brązu, późny okres lateński, okres rzymski), jak i we wczesnym średniowieczu (VI — pocz. XI w.). Na okres wczesnego średniowiecza datować należy około 250 obiektów zagłębionych w ziemię, z czego jedynie kilkanaście wiązać można z fazą wczesnosłowiańską (VI—VII w.). Zagłębione w ziemię obiekty wczesnosłowiańskie zawierały typowe zabytki, właściwe osadom otwartym (ułamki ceramiki naczyniowej, fragmenty prażnic, przęślik, fragmenty łyżew kościanych). Z warstwy kulturowej pochodzi fragmentarycznie zachowana fi bula palczasta. Faza plemienna reprezentowana jest m.in. przez liczne zabytki metalowe, niektóre w randze stosunkowo precyzyjnych wyznaczników chronologii. Wyróżnić tutaj należy m.in. znaleziska ostróg, w tym okaz o zaczepach płytkowo-nitowych w tzw. typie wielkomorawskim, odpowiadający typowi Vb wg D. Bialekovej. Zabytek ten wchodził w skład odkrytego w obiekcie mieszkalnym (?) depozytu przedmiotów żelaznych, na który oprócz ostrogi składało się 8 radlic, sierp, 5 cioseł, skoblica, dłuto, kilof, dwa topory, misa żelazna tzw. typu śląskiego, nożyce, klucz, kabłąk wiadra, nieokreślony przedmiot, hak oraz dwa pręty. Cały depozyt datować można na schyłek IX, ewentualnie na początek X w. Pozostałe ostrogi reprezentowane są przez egzemplarze ostróg „haczykowatych”. Wartościowych danych odnośnie do chronologii stanowiska dostarczają znaleziska dwóch strzemion. Jedno wiązane jest ze środowiskiem awarskim i wieku VIII, drugie z kręgiem oddziaływania kultury staromadziarskiej i stuleciem X. W jednej z jam natrafi ono ponadto na żelazną grzywnę siekierowatą (IX — 1. poł. X w.).

Stanowisko 62, 62A. Osada położona na terenie lessowym, przy załomie nadzalewowej terasy Wisły. Badana wykopaliskowo w latach 1966—9 przez S. Buratyńskiego, R. Zająca i M. Godłowską. W toku badań zanalizowano łącznie teren o powierzchni 498 arów. Brak jest dokładnych danych zarówno odnośnie do liczby obiektów wczesnośredniowiecznych, jak i liczby obiektów odpowiadających poszczególnym fazom wczesnego średniowiecza. W efekcie stwierdzono, iż badany teren zamieszkiwany był zarówno w okresie wczesnosłowiańskim, plemiennym, jak i w tzw. fazie wczesnopaństwowej wczesnego średniowiecza. Z okresem wczesnosłowiańskim związać należy m.in. jamę o przeznaczeniu gospodarczym (obiekt nr 45), w której natrafi ono na lepione ręcznie naczynie zawierające depozyt 8 przedmiotów brązowych (fragment rozetki, otwarty pierścień, sprzączka do pasa, cztery zawieszki trapezowate, 1 zabytek o nieokreślonym przeznaczeniu). Zespół ten odnieść należy do przełomu VI i VII w. lub 1. poł. VII stulecia. Z okresem plemiennym wczesnego średniowiecza łączą się liczne obiekty zagłębione w ziemi, zawierające głównie ułamki ceramiki naczyniowej. W trzech jamach stwierdzono obecność tzw. ostróg „haczykowatych”, datowanych ramowo na okres VII/VIII—X wieku. Najmłodszą osadę wczesnośredniowieczną wyznaczają znaleziska jam zawierających ceramikę o brzegach typowych dla XI—XIII w. W jednym z obiektów stwierdzono obecność ostrogi z tzw. Bodźcem kolcowym, którą odnieść należy do wieku XIII, ewentualnie do początków XIV stulecia (typ II5 wg Z. Hilczerówny).

Literatura: S. Buratyński, Dwudziestolecie badań archeologicznych na terenach Huty im. Lenina i Nowej Huty, „Sprawozdania Archeologiczne” 22, 1970, s. 253—82; E. Dąbrowska, Osadnictwo wczesnośredniowieczne na terenie powiatu krakowskiego, „Prace Archeologiczne” 4, 1962, s. 37—48; taż, Skarb ozdób brązowych z VI—VII w. na stanowisku 62A w Nowej Hucie — Mogile, „Archeologia Polski” 29, 1984, s. 351—69; B. Górnisiewicz, Geneza i dzieje przemian osadnictwa w dorzeczu Dłubni, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury” 25, 1992, s. 71—8; R. Hachulska-Ledwos, Wczesnośredniowieczny skarb żelazny z Mogiły pow. Kraków, „Wiadomości Archeologiczne” 26, 1959, s. 251—60; taż, Fibula palczasta z Nowej Huty-Mogiły, „Przegląd Archeologiczny” 17, 1966, s. 217—8; taż, Wczesnośredniowieczna osada w Nowej Hucie-Mogile, „Materiały Archeologiczne Nowej Huty” 3, 1971, s. 7—210; taż, Ozdoba typu awarskiego z Nowej Huty, stan. 55, tamże 5, 1978, s. 200—1; taż, Próba periodyzacji ceramiki wczesnosłowiańskiej w rejonie Nowej Huty, „Archeologia Polski” 30, 1985, s. 113—59; E. Hachulski, Wyniki badań w Mogile, pow. Kraków w 1952 r., „Wiadomości Archeologiczne” 20, 1954, z. 2, s. 187—8; tenże, Wyniki prac wykopaliskowych w Mogile w 1953 r., tamże, s. 188—9; E. Kubica-Kabacińska, Wczesnosłowiański obiekt mieszkalny ze stanowiska 62A w Krakowie-Nowej Hucie-Mogile, „Archaeoslavica” 3, 1998, s. 11—32; taż, Tereny Nowej Huty (obecnych dzielnic XIV—XVIII Krakowa) w VI—XIV w. n.e., „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego m. Krakowa” 23, 2005, s. 17—28; taż, Materiały wczesnosłowiańskie z Krakowa-Nowej Huty, w: Archeologia o początkach Słowian, red. P. Kaczawski, M. Parczewski, Kr. 2005, s. 597—604; M. Parczewski, Początki kultury wczesnosłowiańskiej w Polsce. Krytyka i datowanie źródeł archeologicznych, Wr. 1988 s. 153—8; tenże, Najstarsza faza kultury wczesnosłowiańskiej w Polsce, Kr. 1988, s. 55; J. Poleski, Podstawy i metody datowania okresu wczesnośredniowiecznego w Małopolsce, „Prace Archeologiczne” 52, (Kraków) 1992, s. 63—6, 131—6; W. Szymański. (rec.) R. Hachulska-Ledwos 1971, „Sprawozdania Archeologiczne” 25, 1973, s. 348—53; Z. Woźniak, Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w Mogile (Nowa Huta) w 1955 r., tamże 4, 1957, s. 79—89; tenże, Wyniki badań w 1958 r. w Mogile (Kraków-Nowa Huta) rejon szpital wschód, „Wiadomości Archeologiczne” 26, 1959, s. 340—2; E. Zaitz, Wczesnośredniowieczne grzywny siekieropodobne z Małopolski, „Materiały Archeologiczne” 25, 1990, s. 142—78; tenże, Osadnictwo wczesnośredniowieczne na terenie Krakowa, w: Kraków w chrześcijańskiej Europie X—XIII wiek, Kr. 2006, s. 221, 233.

-8c. W pobliżu drewnianego kościoła Ś. Bartłomieja natrafiono na potężne konstrukcje drewniane, związane zapewne z jakimś obiektem przemysłowym, które umacniały szerokie koryto potoku o bokach wyłożonych deskami. Na takie same konstrukcje natrafiono na wewnętrznym dziedzińcu klasztoru. W pobliżu klasztoru odkryto kilkanaście zbutwiałych, pionowo wbitych słupów drewnianych, między którymi odnaleziono duże ilości żużla zabarwionego częściowo na kolor zielony, co oznacza, że przetapiano tu miedź lub brąz (S. Buratyński, Dwudziestolecie badań archeologicznych na terenach Huty im. Lenina i Nowej Huty, Sprawozdania Archeologiczne 22, 1970, s. 259—60).