2. Zamek król. [Nie zachowały się relikty zamku, nie prowadzono badań w jego poszukiwaniu. Jego lokalizacja jest dotąd sporna. Na ogół przyjmuje się, że leżał na SE od miasta, na cyplu wcinającym się w Jez. Zamkowe (B. Guerquin, Zamki w Polsce, Warszawa 1984, s. 318; L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2003, s. 526). U nasady tego półwyspu (od jego wschodniej strony) wpadała do Jez. Zamkowego struga (plan z 1810: Münch tabl. LXII), nad którą szukać należy wzmiankowanego w źródłach młyna, stojącego „pod zamkiem”. Potem struga ta, określana jako Mühlenbach (a dziś zw. Żydówką), zmieniła bieg i skierowana została do jez. Raduń (tak już na niem. MTop. 1934). Domyślną lokalizację zamku potwierdza jednoznacznie przekaz z 1638.]

1364, 1370, 1375 zamek →Wałcz, p. 3A; 1378 zamek ocalały z pożaru miasta, 1497 załoga zamkowa →Wałcz, p. 3B; 1409 drewniany zamek szturmowany przez Krzyżaków, 1460 walki o zamek, który zostaje spalony, 1520 spalony zamek →Wałcz, p. 6A.

1509 J[an] Spławski zwolniony z obowiązku udziału w posp. ruszeniu i pozostawiony na straży zamku W. (MS 4 nr 9085); 1520 Mac. Golniczewski zwolniony z udziału w posp. ruszeniu do Prus i pozostawiony na straży W. (MS 4 nr 3420); 1522 Marcin Romiejewski zwolniony z udziału w posp. ruszeniu i pozostawiony na straży zamku W. (MS 4 nr 13286).

1592 ogród przy moście zamkowym (WG 5, 54v).

1638 świadkowie (Jan Markward sołtys ze Zdbiczna lat ok. 80, Michał Rybak z Hamru lat ok. 100, Jan Stary Kaczmarz z Hamru lat ok. 70) zeznają, że przed pożarem miasta [o pożarach →Wałcz, p. 6A] był w W. zamek stojący na górze nad jeziorem za młynem; należała do niego pusta obecnie działka nal. do młyna; stały tam stajnie, obory i in. budynki; po pożarze zbudowano dwór czyli zamek na tym miejscu, w którym znajduje się obecnie, i przeniesiono tam folw. ze stajniami i oborami; puste place starostowie dali obecnym posiadaczom; na kopcu nad jeziorem za młynem [czyli w starym zamku] mieszkał [jeszcze] podstarości Henryk Golcz [wd. po nim wspomn. w 1562 →Wałcz – terytorium]; na potrzeby zamku uprawiano też Mniszą Górę (WG 25, 326).

Folwark zamkowy. 1443 król Władysław III nadaje Janowi Ninińskiemu¹Jego potomkami byli na pewno Jakub pleb w W. 1467-97 oraz Mikołaj pleb. 1504-14 (→Wałcz, p. 5A), a mieszkających w W. Ninińskich wspominano jeszcze w 1638 (WG 25, 326) 4 ł. nal. niegdyś do folw. zamku w W. (Wp. 10 nr 1601); 1582 szl. Jerzy Niniński syn zm. Macieja zapisuje swej ż. Elżbiecie Thornow [Turno], c. Bartłomieja Turno, po 100 grz. posagu i wiana na 1/2 swoich 4 ł. nal. do folw. wał. zgodnie z przywilejem król. z 1443 (WG 2, 155); 1638 folw. →wyżej.

Młyny. 1437? Piotr [Polak] z Lichwina star. wał. nadaje Klemensowi młynarzowi z W., w nagrodę za zasługi przy budowie zamku król. w W., zbudowany przezeń młyn k. zamku w W. i zapisuje mu na nim 30 grz.; Klemens będzie mógł pobierać 1/3 dochodów z przemiału (Wp. 10 nr 1439).

1482 Andrzej Górski star. wał. przekazuje braciom Michałowi i Janowi młynarzom w W. młyn na rz. Dobrzycy należący do zamku W. (MS 5 nr 5060).

1510 Katarzyna młynarka →Wałcz, p. 3B; 1524 szl. Wacław sługa (familiaris) Łukasza Górki otrzymuje zgodę król. na wykup młyna w m. W. od dotychczasowego posiadacza [zostawiono wolne miejsce na uzupełnienie jego imienia] i posiadanie tego młyna zgodnie z istniejącym przywilejem; król zezwala mu też na korzystanie z lasów i jezior nal. do zamku W., podobnie jak czynią to inni mieszkańcy miasta (MK 36, 533; MS 4 nr 13842).

1550 król Zygmunt August zatwierdza dokumenty dot. młynów w W. z 1437 (przedstawiony przez młynarza Wojciecha) i z 1482 (MS 5 nr 5060-5061); 1581 młynarz Michał syn Wojciecha przedkłada transumpt król. do oblaty (PG 138, 295); 1590 młynarz Michał przedstawia do oblaty przywilej króla Zygmunta III, potwierdzający dok. Hieronima Gostomskiego star. wał. dotyczący młyna, który zbudował Klemens, na co miał przywilej wydany przez star. Piotra z Lichwina; Wojciech syn Klemensa uzyskał potwierdzenie króla Zygmunta Augusta; Michał syn Wojciecha 2 razy odbudowywał młyn po pożarach miasta; ma pr. dobudować do młyna drugie koło; młynarz ma oddawać królowi 2/3 dochodów, sobie zachowując 1/3, ma pr. łowić ryby pod kołami młyńskimi; 2/3 kosztów kamieni młyńskich poniesie król [czyli starosta], a 1/3 młynarz (WG 4, 163-164); 1590 Zygmunt III król pol. potwierdza postanowienia Hieronima Gostomskiego star. wał. dotyczące Młyna Borowego²W haśle →Borowy Młyn nie umieliśmy dokładnie zlokalizować tego młyna; nie wiadomo, czy słuszna była zawarta tam sugestia, że wszystkie informacje dotyczą Borowego Młyna k. Witkowa (obecnie Witankowo), który skądinąd poświadczony jest dopiero później nal. do dworu [starościńskiego] w W.; młyn ten był w posiadaniu Kaspra Mattera, a obecnie posiada go jego syn Jan Matter; ojciec i syn poczynili duże nakłady na budowę urządzeń obrotowych (structura machinarum versatilium) oraz na utrzymanie stawu i młyna, dlatego star. zapisuje Janowi i jego dzieciom na wspomn. młynie 77 starych talarów srebrnych; gdyby ktoś po śmierci Jana chciał jego dzieci z tego młyna usunąć, musi im tę sumę spłacić; młynarz otrzyma 1/3 dochodów z młyna, a 2/3 będzie oddawał staroście; będzie też ponosił 1/3 kosztów kamieni, a starosta 2/3; władze miasta mają zapewnić wozy, konie i robotników do przewozu nowych kamieni lub reperacji grobli (WG 4, 164-165); 1638 młyn →wyżej.

Zasięg³Zasięg klucza dóbr król., tworzących stwo wał., nie jest łatwy do odtworzenia. Źródłowe wzm. o wsiach „w stwie wał.” dot. niekiedy położenia w pow. wał. Nie zawsze (jak np. w przekazie z 1505) jest jasne, czy dana królewszczyzna podlegała zamkowi w W. czy w Drahimiu, a bywały też wsie stanowiące osobne tenuty (jak Tarnowo). Wiele wsi lokowanych zostało wreszcie dopiero w wyniku akcji kolonizacyjnej, rozwiniętej przez starostów w 2 połowie XVI w. Spośród kilkunastu wsi wymienionych w stwie wał. przez Piotrkowską 2, 86 (Brzeźnica, Budy, Dudylany, Gostomia, Jaraczewo, Leżenica, Nadarzyce, Nowy Dwór, Rozwałd, Skrzatusz, Sypniewo, Wiesiółka i Witkowo, przy czym brakuje →Szwecji), w XV w. istniały tylko Arnsfeld (Gostomia), Chwiram, Rozwałd, Skrzatusz i Witkowo. 1438 Skrzatusz, 1449 Rozwałd →p. 3; 1505 król Aleksander zezwala Jakubowi Boboleckiemu i Janowi Brzozowcowi z Pogorzałego Stawu [w woj. lubelskim] na wykup z rąk Krystyna Borcke z Falkenburga dóbr król. Bolegorzyn, Klaushagen, Vfstethe [niezident.], Nowy Dwór, Turze Błoto, [jezior] Prosino i Wilczkowo oraz [in.] jezior nal. do zamków W. i Drahim (MS 3 nr 2322); 1549 rozgraniczenie starostw Drahim, C. i Ujście od Pomorza (CMP nr 154); 1554 burgr. wydaje rozporządzenie, zakazujące mieszczanom polowania w lasach, 1555 spór burgr. z miastem o korzystanie z jeziora (Schultz Geschichte 174); 1594 Skrzatusz w stwie wał. (Sumariusz Metryki Koronnej, seria nowa, t. 7, Warszawa 2014, nr 502); 1595 wsie Nadarzyce i Komeczbiczni [niezident.], karczma Łodzia w stwie wał. (MK 139, 359-350v; Sumariusz Metryki Koronnej, seria nowa, t. 8, Warszawa 2016, nr 367, 369 [wydawca czyta błędnie: Koniesz Biedny], 371).

3. Własn. monarsza →Wałcz, p. 3A.

Tenutariusze (często posiadali jednocześnie →Drahim; zestawiał ich już G.Star. s. 38-39, 67-68): 1406 Hening Kenstet, Bernard von Günsterberg i Burchard Dawcz [Deutsch?] oświadczają, że choć król Władysław w sporze z nimi powołał sąd rozjemczy, to oni nie chcą się procesować z władcą, rezygnują ze swych praw i obiecują nie podnosić na przyszłość żadnych roszczeń do miasta i zamku W. (Wp. 5 nr 96; MS 3 supl. nr 73).

1411-20 Arnold von Bone star. w W.: 1411 podczas rozmów posłów krzyżackich z królem w Raciążku poruszono m.in. sprawę jeńców, którzy znajdują się jeszcze u tegoż w C. i Drahimiu (CEV nr 467 s. 217); [ok. 1419] tenże star. w K. (Neumark nr 427); 1419 tenże →Wałcz, p. 6A; 1420 wielki mistrz prosi króla pol., aby skłonił tegoż Arnolda star. w K. do uwolnienia z niewoli Henryka Brederloe (Neumark nr 438); 1420 tenże Arnold Bem! star. z V. wraz ze Stan. Borzujewskim [mieszcz. pozn.] toczą procesy z Przybysławem i Wierzbiętą Piętą z Gościejewa i Przesieki [obie miejscowości k. Skoków] (PZ 6, 58v); 1422 [tenże?] Arnold z Koprzywna [niezident.] z bratem Jakubem przyjmują od króla zamek Drahim (CMP nr 113).

1414 Hening Wedel z C. →Wałcz, p. 6A.

1435 Piotr Wnuczek⁴G.Star. 67 czyta omyłkowo: Wilczek [zapewne ident. z Piotrem Polakiem] burgr. w Drahimiu i W. zawiera ugodę z Janem Kraską tenut. kon. (PG 1, 101v-102).

1435-38 Piotr Polak z Lichwina [zm. 1441/42 (PSB 26, 378-380)]: [1435-36] Piotr Polak ze swoimi starostami z Drahimia i K. →Wałcz, p. 6A; 1437? Piotr z Lichwina star. w W. (Wp. 10 nr 1439; →Wałcz, p. 2); 1438 tenże star. w W. i Drahimiu lokuje wieś Skrzatusz nal. do zamku W.; śwd. Jan burgr. w W. (Wp. 10 nr 1456).

1442-60 Jan Wedel [z Tuczna], także miecznik pozn. 1444-61, zm. a. 1470 (UDR I/1, 143): 1442 tenże przyjmuje od króla Władysława III zamki V. i Drahim; obiecuje pilnie ich strzec, nie wydawać nikomu poza królem lub wskazanymi przez niego osobami, a jako burgrabiów nie osadzać obcych, lecz tylko ziemian osiadłych w Królestwie Pol.; dok. wystawiony w Budzie [na Węgrzech] (Wp. 10 nr 1585); 1444 Jan Wedelski miecznik pozn., star. zamków W. i Drahim (Wp. 5 nr 728; AC 2 nr 1189); 1444 tenże star. w C. i Drahimiu; Ekard Günsterberg donosi wielkiemu mistrzowi, że niedawno z nim rozmawiał i Jan powiedział mu, że niebawem król będzie chciał zawrzeć sojusz z Zakonem (CDB A 18, 191-193); 1448 wielki mistrz donosi Ekehardowi Günsterbergowi, że wobec pogłosek, jakoby zamki Drahim i K. miały z rąk [tegoż] pana Jana [Wedla] wrócić do [Jarosława] Mościckiego [z Mościsk w pow. nak.]⁵Nie wiemy, jakimi prawami do W. dysponować mógł Jarosław. Był on synem Teodoryka z Mościsk, a wnukiem Domarata z Iwna kaszt. pozn. i star. gen. Wlkp. (zm. 1399/1400). Być może prawa do W. datowały się jeszcze z czasów star. Domarata, podejmie stosowne kroki u abpa gnieźn. (Neumark nr 1244); 1448 tenże zapisuje ż. Annie posag i wiano na częściach dóbr Tuczno i Frydland oraz na 1/2 wsi Stręczno i Chwiram, a także na całych wsiach Rozwałd i Dykowo w pow. wał. [czyli stwie wał.?⁶Do stwa należała wieś Rozwałd, a w →Chwiramie i →Stręcznie siedzieli manowie starosty wał. Tylko Dykowo znane jest poza tym jako prywatny majątek Wedlów] (PG 3, 35; AR nr 1175; MS 1 nr 899); 1449 tenże miecznik pozn., tenut. zamków W. i Drahim nadaje sołectwo w Rozwałdzie (MS 4 supl. nr 836); 1449 tenże star. w K. pisze do wójta Nowej Marchii w sprawie roszczeń Jakuba Messersmida mieszcz. w Tucznie (Neumark nr 1274); 1450 temuż staroście w W. wielki mistrz przesyła wstrzymaną ostatnio roczną pensję 100 fl. i prosi, by nadal był przyjacielem Zakonu (Neumark nr 1304); 1455 tenut. Wedelski →Wałcz, p. 5A; 1456 król Kazimierz w uznaniu zasług tegoż miecznika pozn. i tenut. w W. przejmuje jego dług 100 grz. u Jarosława z Mościsk i zapisuje tę sumę temu ostatniemu na wsi Dąbrówka [Miejska k. Obornik] (MS 1 nr 326; MK 11, 264); 1460 tenże dopuszcza do zajęcia zamku przez oddział krzyżacki →Wałcz, p. 6A.

1462-66 Andrzej Grudziński: 1462 tenże otrzymuje od króla Kazimierza Jag. zamek W. z miastem i wsiami; król zobowiązuje się wypłacić mu przez 2 lata 400 grz. z tytułu utrzymania (servatio)⁷Chodzi zapewne o naprawy konieczne po spaleniu zamku w toku walk w 1460 (→Wałcz, p. 6A) zamku W. (MS 1 nr 604-605); 1465-66 tenże star. wał. (PG 7, 227v; G.Star. 67).

1471-85 Andrzej Górski tenut. w W. (PG 7, 212; PG 8, 131), podkom. pozn. 1479-85 (UDR I/1, 148): 1471 król Kazimierz Jag. poleca zawiesić sprawy sądowe tegoż Andrzeja star. wał., który udał się do Czech wraz z królewiczem Władysławem (PG 8, 127v); 1473 tenże za zgodą król. sprzedaje z zastrz. pr. odkupu swej siostrze Małg. Budziszewskiej należące do zamków w W. i Drahimiu ospy [daninę zbożową] z dóbr kl. w Wągrowcu (PG 8, 167); 1480 tenże star. wał. toczy proces z Szymonem Boguniewskim tenutariuszem król. wsi Dąbrówka⁸Na tej wsi król zapisał w 1456 sumę 100 grz. Jarosławowi z Mościsk, wykupując w ten sposób jego pr. do stwa wał. (→wyżej). (PG 58, 91v); 1482 tenże star. w Drahimiu i W. przekazuje Markowi Wedlowi z Tuczna opust. wieś Arnsfeld do ponownego wykarczowania i zasiedlenia; król może ją odzyskać, jeśli zapłaci Markowi lub jego dziedzicom 200 grz. (MS 4 nr 12491; MK 33, 603-605); 1482 tenże →p. 2; 1485 tenże star. w W. i Drahimiu (KoścG 2, 118).

1498-1504 Łukasz Górka bratanek Uriela, także star. w Kościanie i Pobiedziskach (G.Star. s. 46, 57): 1498 król Jan Olbracht zezwala Jarandowi z Brudzewa kaszt. spicymierskiemu na wykup dóbr Drahim i W. z rąk tegoż Łukasza⁹ Jarand był szwagrem Łukasza (mężem jego siostry Katarzyny) [wykup niezrealizowany] (MS 2 nr 1291); 1504 król Aleksander wykupuje od tegoż Łukasza dobra W. i Drahim¹⁰Wykup przeprowadzono na pewno w związku z planowanym oddaniem tych starostw księciu pom., a wobec fiaska tego pomysłu ich zarząd powierzono staroście gen. Wlkp zastawione mu za 2210 grz., a sumę tę zapisuje mu na in. dochodach król. (MS 3 nr 1410-1411, 1420).

1504 pełnomocnictwo dla Mik. Kościeleckiego do układów z ks. pom. Bogusławem w sprawie złożenia przezeń hołdu Polsce, za co można mu zaoferować zamki W. i Drahim w Wielkopolsce oraz Lębork i Bytów (AA nr 232; MS 3 nr 1243); 1504 widymat dok. z 1406 w sprawie W. (MS 3 nr 1851).

1508 król Zygmunt zwalnia Jana Zarembę z Kalinowy, który ustąpił ze starostwa gen. Wlkp., z przysięgi dot. wiernego strzeżenia zamków w Poznaniu, Kaliszu, V. i Drahimiu [z czego wynika, że zamki te znajdowały się w posiadaniu star. gen., którym Jan Zaremba był od 1504]; król zamki te powierzył Łukaszowi Górce¹¹Łukasz został więc ponownie starostą (tak G.Star. 68, który datował jednak ten fakt dopiero na 1513) i pozostawał nim zapewne aż do śmierci w 1542 lub raczej do złożenia godności świeckich w 1537. Po nim dziedziczył syn Andrzej. Występujący jako starostowie w l. 1520-26 Mac. Tuczyński i 1541 Joachim Natzmer byli prawdop. tylko zarządcami z ramienia Górków (MS 4 nr 341; MK 23, 149).

1513 król Zygmunt St. sprzedaje Łukaszowi Górce sep w zbożu i pieniądzu płacony z dóbr kl. w Wągrowcu na rzecz zamku W. z zastrz. pr. odkupu za 500 grz. (MS 4 nr 2040); 1513 król potwierdza rozstrzygnięcie z 1493 [→wyżej] w sprawie poboru ospów dla zamków W. i Drahim (Hock. 3, 574).

1513 Erazm Szembek [Schönebeck z Morynia w Nowej Marchii] zjawia się przed królem Zygmuntem i wnosi o wydanie mu dóbr Drahim i W., które należą mu się po zm. ciotce i babce, oraz wypłatę 10000 fl. reńskich odszkodowania; przyznaje się, że szkodził niegdyś Królestwu, ale potem się uspokoił i teraz, zaopatrzony w list żelazny, prosi o uwzględnienie swych praw; zapytany, czy na ich poparcie posiada dokumenty, przyznaje że ich nie ma, gdyż jego ojciec oddał je na przechowanie mieszczaninowi pozn. [Mik.] Wildzie, a ten zastraszony przez króla nigdy ich już nie oddał; Erazm ma jedynie dok. króla węg. i pol. Władysława [III] dotyczący nadania wsi Róża¹²Zapewne chodzi o Rozwałd (dziś Różewo), gdyż leżąca obok wieś Róża została lokowana dopiero w l. 1551-83 (→Rozwałd, uwaga) k. W.; dok. ten uznano jednak za podejrzany, gdyż miał być wystawiony w czasie, kiedy wystawca już nie żył; odpowiedziano mu więc, że król wierzył w jego prawa, ale skoro nie ma na ich poparcie żadnych dokumentów, nie można ich uznać i sprawę najlepiej odłożyć do zjazdu z margrabią brand.; Erazm odpowiada, że nie jest poddanym brand., ale zgadza się na takie rozwiązanie (Acta Tomiciana, t. 2, s. 187-188); 1513 król poleca bpowi pozn. Janowi Lubrańskiemu udać się na przygotowywany zjazd z margrabią brand. w Bledzewie w dniu ś. Jadwigi [15 X]; załatwić tam należy sprawę Erazma Szembeka, który domagał się oddania zamków w Drahimiu i W., a okazywał tylko podejrzany dok. stryja króla, wydany jakoby 2 lata po jego śmierci; łatwo będzie więc odeprzeć te roszczenia (Acta Tomiciana, t. 2, s. 242).

1514 król Zygmunt poleca staroście gen. Wlkp. mieć pilne baczenie na pograniczne zamki w W. i Drahimiu, których tenutariusze cierpią liczne krzywdy od sąsiadów Królestwa; winny one być wykupione i oddane w zaufane ręce (Acta Tomiciana, t. 3, s. 217).

1520-26 Mac. [Wedel] Tuczyński [→przyp. 11]: 1520 na prośbę tegoż [nie nazwanego tu star.!] król potwierdza dok. z 1482 w sprawie wsi Arnsfeld (MS 4 nr 12491); 1526 tenże star. wał. otrzymuje zgodę król. na wykup m. Hamersztyn w pow. człuchowskim na Pomorzu z rąk Piotra Kurta; po śmierci Macieja dobra te mają wrócić do króla (MS 4 nr 14645; MK 30, 142-143).

1521 Wacław Boczschterwer burgr. w W. otrzymuje od króla pr. do różnych dóbr w pow. wał., których właściciele nie dopełnili obowiązku posp. ruszenia (MS 4 nr 3683).

1541 Jachim Natzmer tenut. w V. [→przyp. 11] kupuje z zastrz. pr. odkupu od Jerzego Wedelskiego z Tuczna 1/2 wsi Mielęcin czyli Chwarstnica w ziemi wał. za 400 fl. (PG 17, 422); [Joachim i jego syn Wilhelm byli 1531-60 także starostami w Drahimiu (G.Star. 39)].

1546 Andrzej Górka [zm. 1551, syn Łukasza, kasztelan pozn. (PSB 8, 401-405)] →Wałcz, p. 3B.

[A. 1554] podstarości Stan. Noskowski, burgr. Henryk Goltz →Wałcz, p. 3B.

1554 Andrzej Górka star. wał. [zm. 1583, syn Andrzeja (PSB 8, 405-407)]: 1554 król Zygmunt August oświadcza, że po śmierci Andrzeja Górki stwo wał. przypadło, zgodnie z pr. nadanym przez zm. króla [Zygmunta St. zm. 1548], trzem jego synom: Łukaszowi, Andrzejowi i Stanisławowi; ponieważ jednak lepiej jest, gdy sądy sprawuje jedna osoba, powierza władzę i jurysdykcję starościńską dożywotnio jednemu z braci, Andrzejowi, za zgodą pozostałych¹³Starostą wał. tytułował się jednak nadal okazjonalnie Stan. Górka (np. PmP nr 152) (MK 86, 275v-276; WG 1, 1; MS 5 nr 6704; →Wałcz – terytorium); 1554 król mianuje Mac. Mokronoskiego surogatorem grodu wał., powierzając mu prowadzenie spraw pod nieobecność star. Andrzeja Górki (WG 1, 2); 1561 Mac. Mokronoski administrator stwa wał. (WG 1, 253); 1562 Andrzej Górka star. wał., Mac. Mokronoski surogator →Wałcz – terytorium; 1564/65 tenże Andrzej Górka posiada stwo wał.; chociaż jest to stwo grodowe, uznano ważność ciążącego na nim od czasów króla Kazimierza Jag. zapisu, ponieważ powstał przed utworzeniem tam grodu¹⁴W 1623 ówczesny star. Melchior Wejher okazał dok. króla Kazimierza Jag. [z 1462?] zawierający zapis 400 grz. na W.; komisarze król. stwierdzili, że od czasów śmierci Andrzeja Górki [1583] upłynęły tylko trzy pełne dożywocia, w związku z czym zwolnili starostwo od lustracji (LWK 1628-32 t. I 95-96) (LWK 1 s. XXXIV); 1569 tenże star. wał. (MS 5 nr 3855).

1585-88 Stefan Grudziński star. wał., kaszt. nak., zm. 1588 (K. Chłapowski, Starostowie w Wielkopolsce, na Kujawach i Mazowszu 1565-1696, Warszawa 2007, s. 46; WG 3, 6 – przysięga mieszczan).

1588-1607 Hieronim Gostomski star. wał., także wda pozn., zm. 1609 (PSB 8, 364-366; UDR I/2, 145): 1588 temuż król Zygmunt III zapisuje dożywocie na W. po zm. Stefanie Grudzińskim (K. Chłapowski, op. cit., s. 46); 1590 tenże →p. 2; 1590 tenże uzyskuje zgodę król. na cesję, a 1593 ceduje stwo wał. na rzecz swego syna Jana, zastrzegając sobie tylko wieś Wiesiółka; król nadaje Janowi zamek i m. W. z wsiami Chwiram, Nowy Dwór, Róża, Rozwałd, Skrzatusz, Witkowo, Nadarzyce, Sypniewo, Brzeźnica, Frideląg [niezident.], Budy, Hamer z młynem oraz nowo lokowanymi wsiami Wesoła Wieś [niezident.], Głowacz, Leżenice [niezident.] i Gostomia (K. Chłapowski, Starostowie, op. cit., s. 46; Sumariusz Metryki Koronnej, seria nowa, t. 7, Warszawa 2014, nr 18); 1595, 1598, 1602, 1607 tenże Hieronim star. wał. →Wałcz, p. 5A.

Uwaga: W czasach rządów brand. przed 1368 W. znajdował się w posiadaniu Wedlów jako lenno dzierżone od margrabiów. Po przyłączeniu do Polski znalazł się chyba od razu w ręku króla, który dysponował nim już w 1370. Wedlowie musieli więc oddać zamek i miasto W. królowi, zachowując swe inne dobra lenne w okolicy (zwłaszcza Tuczno i Frydland), a być może też jakieś pr. do W. (o czym może świadczyć przekaz z 1414). Wydaje się, że wydanie W. z okolicznymi wsiami dokonało się na żądanie króla, który pragnął uzyskać mocny punkt oparcia na nabytym obszarze. Wybór padł na W. najpewniej ze względu na jego centralne położenie w ramach tego terytorium. Wybór ten zadecydował o ustaleniu się właśnie w W. ośrodka zarządu ziem zanoteckich (dotąd W. nie pełnił bowiem, jak się zdaje, tego rodzaju funkcji).