1569 leśnictwo puszczy naszej bielskiej (LM 52, 102); 1569 (1576) Lesnicztwo puszczy naszej Bielskej (MK 114, 140v), 1572 Liesnicztwo Bielskie (ASK I 47, 24), 1577 Lesznistwo Bielskie (ASK I 47, 300v).

1. [pow. biel.]

2. Organizowanie i zagospodarowywanie leśn. jako jednostki administracyjnej (→ Uwagi) rozpoczął przed 1563 Ostafi Chalecki¹„Wolie nowo osadzone przez Pana Ostaphieja Chaleckiego” (ASK I 47, 25v). 1563 tenże prowadzi pomiarę w Puszczy Bielskiej (ML 38, 435). 1567 po Chaleckim prace pomiarowe prowadzą Hrehory Wołłowicz i Ławryn Wojna (LM 51, 79); 1569 rewizja kan. warsz. Adama Pilchowskiego²Śladem po tej rewizji jest zapis Stanisława Trojanowskiego z 1572 r., który wspominał, że w 1570 r. nie zebrał całości dochodów, a oddał ją wg danych z 1569 r. i wg rewizji Adama Pilchowskiego (ASK I 47, 16) (ASK I 47, 24).

Granice i struktura leśn.: kilka rodzajów osad w zależności od funkcji. Ośrodkiem był dwór i folw. w → Ladzie. 1572 miał 9 wł. gruntu średniego, zaścianek 20 mr. i mały staw wraz młynikiem (ASK I 47, 28); 1576 3 wł. na potrzeby dworskie, 6 wł. poddani na służbie (LWP 1570-1576, 126).

Bartnicy w L.B.: 1570 w → Czyżewiczach 24 barcie płatne po 13 gr, w → Kojłach 13 barci płatne po 20 gr, w → Koszewiczach i → Rakowiczach 16 barci płatne po 20 gr i wg rewizji Pilchowskiego 6 opust., w → Dubiczach 12 barci po 20 gr (ASK I 47, 24v); 1576 puste barcie w Czyżewiczach 6, Kojłach 7, Koszewiczach i Rakowiczach 5 oraz Dubiczach 7 barci (LWP 1570-1576, 127).

Strzelcy: 1570 w → Dawidowie 24 wł. gruntu nader podłego, w tym 12 wł. na strzelców, w → Czyżewiczach 38 wł. gruntu dobrego, w tym 19 wł. na strzelców (ASK I 47, 24v).

Osocznicy: 1570 w → Kojłach 24 wł. gruntu nader podłego, wolnego od powinności, w → Czyżewiczach 20 wł. wolnych, → Krzywiatyczach 20 wł. wolnych [w obu brak inf. o klasie gruntu] (ASK I 47, 25).

Wsie w L. B.: podzielone na wójtostwa określane od nazwiska wójta → p. 4. 1570 wójtostwo Pawła Rudnika: Witułtowo (→ Witowo) 30 wł. gruntu nader podłego, → Stok 30 wł. gruntu nader podłego, → Koryciska 20 wł. gruntu średniego, → Kornin 30 wł. gruntu średniego. Wójtostwo Daniła Harasimowicza: → Morze wł. 30 gruntu dobrego, → Berezowo 30 wł gruntu dobrego, → Mochnate 35 wł. gruntu dobrego, → Zbucz 21 wł. gruntu dobrego. Wójtostwo Klima Miedwieda: → Jahodnik 30 wł. gruntu dobrego, Łoknica → Osówka? 30 wł. gruntu dobrego, → Szostakowo 6 wł. gruntu dobrego. Wójtostwo Mikołaja Hryniewieckiego: → Kuraszewo 60 wł. gruntu średniego, → Kamień 20 wł. gruntu średniego (ASK I 47 k. 25-27v).

3A Leśniczy: (→ Uwagi 3.) 1509 i 1514 Andrzej Borysowicz Łozka, także równocześnie jako leśn. brzeski i kam. (UWKL VIII, 107).

1527 Iwan Michajłowicz (Śliwiński, 151)³Zapewne tożsamy z Iwanem Michajłowiczem z Kurzeńca, star. pińskim (UWKL VIII, 304).

przed 1559-67 Ostafiej Chalecki, 1563 (ML 38, 435), 1564 → zob. niżej p. 3D. Był leśn. do II 1567 (Śliwiński, 151).

1567-69 Krzysztof Trojanowski, wzm. jako leśn. II i VII 1567 (LM 51, 79; Śliwiński, 151), zm. przed XI 1569 (LM 52, 102).

1569-po 1583 Stanisław Trojanowski. 1569 król Zygmunt August nominuje tegoż na leśn. biel. po śmierci poprzednika (LM 52, 102); 1574 potw. przez króla Henryka Walezego (MK 112 k. 77-79) i 1575 przez króla Stefana Batorego wraz z zapisem dożywocia (MK 114 k. 140-141)⁴Krótki biogram S. Trojanowskiego opublikował J. Maroszek w: Maroszek, Pogranicze, s. 501-502. Wzm. jeszcze w 1583, gdy prowadził spór z miastem B. o prawa do lasów (MK 135 k. 1v-3).

3B. Dochody i pobór. 1570 za młynik o 1 kole na arendzie za 1 kopę gr (ASK I 47, 28); 1576 za młyn i staw arenda 1 kopa i 40 gr lit. (LWP 1570-1576, 126).

1577-91 pobór. 1577: zapłacono 339 zł 6 gr sr. i 2 szel. (ASK I 47, 300v); 1578: od 485 1/3 wł. os. zapłacono 485 zł 10 gr, później dodano jeszcze 36 zł 21 gr (ASK I 47 k. 478, 486v); 1591: 264 zł (ASK I

47, 790v).

3C. 1563 król Zygmunt August powiadamia Ostafiego Chaleckiego o nadaniu Mikołajowi Piotrowiczowi Ciechanowieckiemu Kiszce 2 wsi we włości droh. → Stadniki i → Sypnie. Poddani okazali dok. Bony, w którym zaznaczono, że są wolni i osadzeni na surowym korzeniu, na czynszu. Prosili o uszanowanie ich pr. albo zgodę na przesiedlenie do Puszczy Biel. Król potw. nadanie, ale mieszkańcy mieli wybrać czy chcą być poddanymi Kiszki czy wolą odejść. Chalecki ma chętnych osadzić w Puszczy Biel. (ML 38 k. 433-435v).

1564 Ostafi Chalecki oskarża Hannę Bohuszównę ż. Stanisława Tęczyńskiego o najazd jej urzędnika orlańskiego Stanisława Skiwskiego na folw. w Ladzie i uwolnienie złodzieja Harasyma, złapanego w król. puszczy „z żubrem” przez osoczników. Skiwski miał w styczniu stawić się przed sądem, czego nie zrobił, gdyż pojechał na wyprawę wojenną z pocztem swej pani. Król Zygmunt August przesuwa termin na kwiecień i potem na maj, nakazując stawić się oskarżonemu jako ostateczny termin (LM 249 s. 315-316).

1568 król Zygmunt August informuje leśn. biel. Krzysztofa Trojanowskiego o zastawieniu → Kleszczel, Dubicz, Obychodnika, Czech, Jelonki i Suchej Woli Stanisławowi Chądzyńskiemu i poleceniem, aby nie bronił mu ani poddanym brania drewna na budowanie dworu i opał z Puszczy Biel. (ML 267 k. 195-199v).

1569 król Zygmunt August zamienia Janowi Faraurowi Łoknickiemu 1 wł. wolną w Kamieniu i 3 wł., które miał tam na czynszu oraz wchody do barci i łąk w Puszczach Bielskiej i Mścibohowskiej m.in. w Zbuczu, Kuraszowie, Przerośli, Jębnem borze, do Narwi i za nią, tak daleko jak sięga Puszcza Mścibohowska. Łoknicki dostał za czasów króla Zygmunta [I] grunty i obsadził poddanymi i zostały mu odebrane na nowo osadzane „wole”⁵Dokładne okoliczności otrzymania gruntów w Łoknicy przedstawia J. Tęgowski, Rodzina Łoknickich herbu Nieczuja, na Podlasiu i w powiecie brzesko-litewskim do połowy XVII wieku, „Rocznik Lituanistyczny” 5, 2019, s. 122-123. W zamian dostał wł. w Kamieniu, ale leśn. biel. i mścibohowski zaczęli mu zabraniać dostępu. Król w zamian nadaje Łoknickiemu wieś → Miękisze (LM 52 s. 49-50).

1569 król Zygmunt August powiadamia leśn. biel. Krzysztofa Trojanowskiego, że dał Pawłowi Popławskiemu pusty zaścianek między Puszczą Kamieniecką, strażą leśn. biel., Witołtowem i Czechami z okresem wolnizny na 7 lat i nakazuje wysłać tam mierniczego (LM 52, 65; ML 53, 11).

1569 król Zygmunt August powiadamia leśn. biel. Krzysztofa Trojanowskiego, że na prośbę „wolan bielskich” zwalnia ich z 1/3 czynszu za 1569 r., gdyż nie zdążyli jeszcze wyrobić puszczy w swoich polach i zbiory zostały zniszczone przez gradobicie (LM 52, 66); tenże zwalnia także poddanych Witołtowa z połowy czynszu z powodu zniszczenia 30 wł. przez gradobicie (LM 52, 66).

1570 król Zygmunt August powiadamia leśn. biel. Stanisława Trojanowskiego, że nadał wł. w → Kuraszewie Marylce, karlicy królowej Anny Jagiellonki. Taż dożywotnio miała 2 wł. i karczmę w → Narwi, ale że „w mieście spokojnego mieszkania mieć nie mogła” zamieniła je z Maksimem Zichowiczem na wł. w Kuraszewie. Król potw. zamianę i zezwala Marylce na podstawienie karczmy wolnej od kapszczyzny (LM 52, 143).

1573 strzelcy z leśn. biel. wysłani do twierdzy tykoc. w czasie sejmu konwokacyjnego (Maroszek, Pogranicze, s. 350-354).

4. Wójtowie leśnictwa (do 1577). Klim Miedwied (Niedźwiedź): 1567 król Zygmunt August powiadamia leśn. biel. Krzysztofa Trojanowskiego, że mianował Klima Miedwieda wójtem w nowo powstającym leśn. i w osadzonych „wolach” Jahodniku, Łokotnicy [?, może → Ossówka] i Szostakowie oraz potw. mu nadane przez Ławryna Wojnę 2 wolne wł. w Jahodniku (LM 51, 79); 1570/1572 jako Klim Miedzwiedz (ASK I 47, 27), a 1576 Climunt Niedzwiedź (LWP 1570-1576, 131); był wójtem jeszcze w 1577 (ASK I 47, 93v).

Paweł Rudnik: wójt wzm. 1570 (ASK I 47, 25v) – 1577 (ASK I 47, 92).

Daniło Harasimowicz: wzm. 1570 i 1572 (ASK I 47, 26), 1571 Danielis Harassimowicz vel Wasilowe (ASK LIV 16, 1v), żył jeszcze 1573 (ASK LIV 16, 6v), zm. przed 1576, wtedy wójtostwo „Daniłowiczów” (LWP 1570-1576, 134); 1577 wójtami Marek i Timosz Daniłkowicze, ss. wspomnianego (ASK I 47, 94).

Mikołaj Hryniewiecki 1572 sługa leśn. Stanisława Trojanowskiego, 1571 oddawał w jego imieniu pobór za 1570 (ASK I 47, 24), wzm. 1577 (ASK I 47, 94).

Uwagi: 1. Leśn. to jednostki administracyjne specyficzne dla obszaru WKL (nie wyst. w Koronie). Powstały na mocy tzw. Ustawy leśnej w 1567 r.⁶Ustawa krola iego mci lesniczem w Wielkim Xięstwie Lithewskim. Roku 1567, februaria dnia 27, w Knyszinie, z roskazania kr[ola] iego mci, pana naszego m[iłosciwego], dana iesth nauka panom lesniczem, jako sprawowac sie maią na lesnictwach y vrzędziech swojch, RIB 30, kol. 622–628, choć osoby z tytułami leśn. występowały już w okresie wcześniejszym → p. 3B leśniczowie. Na mocy ustawy wybrane cz. starostw zostały wyodrębnione w odrębne jednostki administracyjne podporządkowane leśniczym (Kołodziejczyk, Podziały s. 340-344). Leśn. biel. było jednym z pierwszych na Podlasiu, które uzyskało taki status samodzielnej jednostki; obok niego były jeszcze leśn. knysz., tykoc. i goniądz. (LWP 1570-1576 s. 126-144).

2. Początkowo tytuł leśn. (także bielskiego) należy wiązać z pełnionymi obowiązkami i funkcją a nie urzędem. Za pierwszego leśn. biel. pełniącego funkcję urzędnika w rozumieniu tego słowa znaczeniu należy chyba uznać Ostaffiego Chaleckiego.