(1327 Theloneum z kop., 1338 Antiquum Thelonium, 1346 [1336] Antiquum Theloneum) osada celna i wieś włączona do Nowego Targu, po lokacji miasta na pr. niem., częściowo jej teren objęła wieś Waksmund i może Gronków, dziś cz. Nowego Targu przy ulicy Waksmundzkiej i Jana Pawła II, na E od miasta.
[Pow. sądec.]; 1327-54 par. własna, dek. Długie Pole (Mp. 1, 175); MV 2 s. 432), później par. Nowy Targ.
Własn. król. 1327 Maciej pleb. de Th. spisuje dok. opata szczyrz. wystawiony pod Nowym Targiem (Mp. 1, 175); 1346 [1336] Kazimierz W. powierza Dytrychowi s. Dytrycha zw. Fija [Fia] lokację m. Nowego Targu na pr. magd. między Dunajcem Białym i Dunajcem Czarnym, włączając do niego 150 ł. frank., a jeśli będzie potrzeba, to więcej łanów z tych, które wg przywilejów należały przedtem do miasta także zw. Nowym Targiem i do wsi zw. A. Th. Tenże Teodoryk [czyli Dytrych], do którego należało wójtostwo w poprzednim mieście i sołectwo w A. Th., dostaje wójtostwo i 8 ł. (Mp. 1, 221)1Przywilej ten, zachowany jedynie w kopiach, wydal F. Piekosiński na podstawie jednej z nich, ale bardzo późnej, bo z. r. 1748, i mocno zniekształconej. Datę tego dok. z 1346 na 1336 emendował już S. Kętrzyński, Elementy chronologiczne dokumentów Kazimierza Wielkiego, Kr. 1913, s. 82. Błędną lekcję Szyja poprawił S. Mateszew na Fija (Fia), po sprawdzeniu kilku wcześniejszych kopii; 1338 Gunter sołtys de A. Th., świadek dok. kanclerza krak. Zbigniewa w sprawie sołectwa w Szaflarach (Mp. 3, 655); 1350-1 pleban kościoła de A. Th. w dek. Długie Pole płaci dzies. papieską z dochodów 1 1/2 grz. (MV 2, s. 375); tenże pleban ma zapłacić dzies. papieską z dochodów 1 1/2 grz, łącznie 7 sk. i 7 den. (MV 2 s 386); 1354 pleban de A. T. i z Nowego Targu z jednego kościoła (una ecclesia) płaci dzies. papieską z dochodów w wysokości 2 grz. (MV 2 s. 432)2Una ecclesia należy rozumieć jako afiliację kościoła w A. Th. do kościoła w Nowym Targu, który zaczął spełniać rolę parafialnego ze zwiększonym już uposażeniem plebana; 1513, 1527 A. T. wymienione bez danych jako parafia w księgach uposażenia diec. krak., sporządzonych najpewniej w oparciu o stare formularze czyli wykazy parafii (B. Kumor, Archidiakonat sądecki, s. 288, 190)3Autor ten niepotrzebnie wprowadził do źródeł odnoszących się do parafii w C. S., a tym samym do obiegu naukowego bez żadnego komentarza, wiadomość rzekomo z r. 1434 o sołectwie w C. S., gdyż znajduje się ona w nowożytnym „niezgrabnym” falsyfikacie, sporządzonym przez jakiegoś Benedykta, w sprawie lokacji Waksmundu i spalonym w Warszawie na podstawie wyroku sądu asesorskiego, jak to wykazał już S. Morawski, Sądeczyzna 2 s. 146; por. też E. Długopolski, Przywileje sołtysów podhalańskich, „Rocznik Podhalański”, 1, 1914-21, nr 9 - tekst falsyfikatu i uwagi.
Uw. W dotyczącej Podhala bogatej literaturze historycznej wysunięto cały szereg koncepcji lokalizacji C. S. (SG 2 s. 852) identyfikuje się tę osadę z zakładanym w r. 1564 Gronkowem. K. Dobrowolski, Najstarsze osadnictwo Podhala, Lwów 1935, s. 5, umiejscawia ją na lewym brzegu Dunajca Czarnego k. kościoła Ś. Anny i blisko przeprawy drogi krakowskiej na Spisz. Podobnie B. Wyrozumska w LDK s. 32 przyp. 50 - przy drodze z Sądecczyzny przez Czorsztyn i Podhale na Orawę. K. i T. Baranowie, L. Wyrostek, Z przeszłości Nowego Targu, Nowy Targ 1948, s. 32, przyjmują, że C. S. leżało na prawym brzegu Białego Dunajca przy przeprawie drogi na Spisz przez Waksmund, na terenach między tą rzeką a Waksmundem. B. Kumor, Archidiakonat sądecki, ABMK 8-9, 1964, s. 190, uważa, że kościół par. w C. S. należy identyfikować z kościołem Ś. Leonarda (istotnie stare wezwanie), który w r. 1596 stał na krańcach miasta, przy drodze sądeckiej. W r. 1608 zaznaczono, że „kościół jest wśród domów”, a w r. 1639 wizytator nakazał przenieść będący w stanie ruiny kościół przed szpital.
Ostatnio S. Mateszew, Źródła i materiały do dziejów miast Małopolski w średniowieczu (maszynopis w Instytucie Historii Architektury Politechniki Krakowskiej), przebadał ponownie sprawę lokalizacji C. S. z gruntowną analizą akt sporów granicznych Nowego Targu z Waksmundem i Ostrowskiem od końca XVI do początków XIX w. Jego zdaniem osada zwana początkowo Cłem, a po powtórnej lokacji Nowego Targu Starym Cłem, leżała na terenie Mieściska, położonego na Czerwonym, na prawym brzegu Dunajca Białego i na E od Nowego Targu, przy przeprawie przez tę rzekę do miasta. Obecnie jest to cz. Nowego Targu przy ul. Waksmundzkiej i Jana Pawła II. Część C. S. z braku stałych granic została włączona do Waksmundu i prawdopodobnie w pewnym fragmencie do Gronkowa, co było później przedmiotem długotrwałych sporów między tymi gromadami a miastem.
1 Przywilej ten, zachowany jedynie w kopiach, wydal F. Piekosiński na podstawie jednej z nich, ale bardzo późnej, bo z. r. 1748, i mocno zniekształconej. Datę tego dok. z 1346 na 1336 emendował już S. Kętrzyński, Elementy chronologiczne dokumentów Kazimierza Wielkiego, Kr. 1913, s. 82. Błędną lekcję Szyja poprawił S. Mateszew na Fija (Fia), po sprawdzeniu kilku wcześniejszych kopii.
2 Una ecclesia należy rozumieć jako afiliację kościoła w A. Th. do kościoła w Nowym Targu, który zaczął spełniać rolę parafialnego ze zwiększonym już uposażeniem plebana.
3 Autor ten niepotrzebnie wprowadził do źródeł odnoszących się do parafii w C. S., a tym samym do obiegu naukowego bez żadnego komentarza, wiadomość rzekomo z r. 1434 o sołectwie w C. S., gdyż znajduje się ona w nowożytnym „niezgrabnym” falsyfikacie, sporządzonym przez jakiegoś Benedykta, w sprawie lokacji Waksmundu i spalonym w Warszawie na podstawie wyroku sądu asesorskiego, jak to wykazał już S. Morawski, Sądeczyzna 2 s. 146; por. też E. Długopolski, Przywileje sołtysów podhalańskich, „Rocznik Podhalański”, 1, 1914-21, nr 9 - tekst falsyfikatu i uwagi.