1243 legat papieski Wilhelm z Modeny dokonuje podziału Prus na diecezje: pierwsza na terenie z. chełm. między rzekami Wisłą, Drwęcą i Osą, obejmująca też. z. lub. (PrU 1/1, nr 142); 1243 papież Innocenty IV potwierdza powyższy podział (ibid. nr 152); 1255 papież Aleksander IV ustanawia arcybpstwo ryskie i podporządkowuje mu diec. chełm. (UC nr 45); 1466 traktat tor. zapowiada włączenie diec. chełm. do arcybpstwa gnieźnieńskiego (Stv. 2, 276); 1547 memorandum o przynależności bpstwa chełm. do prowincji ryskiej (UC nr 990)¹Formalne poddanie bpstwa chełm. arcybpstwu gnieźnieńskiemu nastąpiło dopiero w r. 1601 (DOh 18).

1246 w. m. Henryk v. Hohenlohe nadaje bpowi Heidenreichowi 600 ł. koło Łozy (Chełmży), Wąbrzeźna, Bobrowa oraz nad Drwęcą (UC nr 14); 1248 bp chełm. Heidenreich ustanawia pobieranie biskupiego korca w z. chełm.: nowo założone wsie dają 1 korzec na ś. Marcina drugiego roku, mieszkańcy oddają daninę w Chełmży, Toruniu, Chełmnie, Radzyniu Chełmińskim, Lubawie i in. miejscowościach należących do bpa; nikt nie jest obow. wieźć daniny dalej niż 3 mile (PrU 1/1, nr 243); 1251 tenże bp eryguje w Chełmży kościół katedralny i kapitułę, którą uposaża wsiami Wrocławki, Skąpe, Biskupice i Bielczyny, nadaje w Chełmży par. z 12 ł., oba jez., między którymi Chełmża jest położona, oraz poł. pożytków z rybołówstwa, łąk, pastwisk oraz mł., które będą budowano przy jez. i wodach z nich wypływających; nadaje też kap. 600 ł. w z. lub., której 1/3 należy do bpstwa chełm.; ponadto 2000 korców pszenicy i żyta z danin należnych bpstwu z z. chełm. (UC nr 29); 1255 tenże bp wznawia układ o bpi korzec, tj. 1 korzec pszenicy i 1 żyta od pługa i 1 korzec pszenicy od radła (Pr U 1/1, nr 308); 1255 papież Aleksander IV za pośrednictwem bpa pomez. zezwala bpowi chełm. i jego kap. nadawać ziemię („infeudare”) w z. lub. (UC nr 44); 1264 bp chełm. Fryderyk wznawia uposażenie kap. chełm. i zatwierdza ilość prebend na 24 (UC nr 72); 1289 bp chełm. Werner nadaje kap. chełm. określoną część z. lub., powołując się na obiecane jej przez swych poprzedników 600 ł. (UC nr 120)²Zob. hasło Lubawska ziemia; 1289 układ bpa płockiego Tomasza z bpem Chełm. Wernerem: bp płocki zrzeka się wszelkich praw swoich i kap. płoc. do z. chełm., w zamian otrzymuje od bpa chełm. wieś Orzechowo oraz 300 ł. w z. lub. przyległych do diec. płoc. (UC nr 121); 1291 bp chełm. Werner nadaje kap. 300 ł. koło Kurzętnika w zamian za przekazane 300 ł. bpstwu płoc. (UC nr 126); 1293 potwierdzenie układu z r. 1289 (UC nr 132); 1317-75 spory o opłatę świętopietrza z diec. chełm. (UC nr 175, 184, 190, 221-2, 226, 228, 239, 241, 250, 256, 258, 282, 338; PrU 2/1, nr 256, 257; 2/2, nr 816, 857; 3/1, nr 19, 21, 57, 119, 148, 149, 286); 1378 bp płocki Dobiesław i kap. chełm. zatwierdzają granice 300 ł. w z. lub. nadanych niegdyś bpstwu płoc: od rz. Brynicy, gdzie wpada do Drwęcy naprzeciw Świecia, w górę Drwęcy aż do podnóża góry, koło drogi od wsi Sugajno do Brzozia, do jez. Sugajno wzdłuż brzegu należącego do bpstwa płockiego, do pól z drugiej strony młyna przez rz. Sugajnicę przepływającą jez. Zembrze aż do Brynicy (UC nr 351); 1445 plan synodu laickiego diec. chełm. (UC nr 578).

Tereny dawnej diec. pomez. na prawym brzegu Osy i wzdłuż górnego biegu Drwęcy z Nowym Miastem Lubawskim: w l. 1466-1479 w dożywotniej administracji bpa chełm. Wincentego Kiełbasy (DCh 17-8); 1479-1527 podporządkowane bpom pomez.; na skutek sekularyzacji Prus, po r. 1527 tereny diec. pomez. należące do Królestwa Polskiego oddane w zarząd bpom Chełm., noszącym odtąd tytuł również administratorów pomez.; 1577 synod w Piotrkowie uchwala wystaranie się u króla i papieża wcielenie polskich terenów Pomezanii do diec. chełm. (ibid.; Bi. Po. 112; Cramer, Geschichte des vormaligen Bisthums Pomesanien, 30; II. Schmauch, Die Verwaltung des katholischen Anteils der Diöcese Pomesanien durch den Culmer Bischof, 112).