([1257] 1262 locum Scala, 1259 Skała, 1260 Lapis Sancte Marie, 1396 castellum dictum Grodzysko) skała nad doliną Prądnika z zamkiem i klasztorem Klarysek, dziś z tą nazwą skała i przysiółek m. Skały (Mapa Obrębów), 2,5 km na W od tego miasta.
[Pow. krak.]
Własn. książęca, od 1257 r. klasztoru Klarysek. [1257] 1262 Bolesław Wstydl. przenosi kl. Klarysek z Zawichostu [woj. sand.] w miejsce bezpieczne zw. Skała i zezwala zbudować mocny zamek w tym miejscu oraz założyć miasto w Stawkowie [późniejsza Skała] blisko tego zamku (Mp. 1, 55)1Z postanowień tego dok. jasno wynika, że wcześniej, tj. przed r. 1257 w omawianym miejscu zamku nie było. Nie wydaje się więc słuszny pogląd J. Stoksik, jakoby przedmiotem nadania na rzecz klasztoru był istniejący już w Skale „gród” (J. Stoksik, Powstanie i późniejszy rozwój uposażenia klasztoru klarysek w Krakowie w XIII i XIV wieku, „Rocznik Krak.”, 1961, nr 35, s. 106). Nieporozumieniem jest też stwierdzenie F. Kiryka, że zamek k., którego klaryski miały zgodnie z przywilejem z 1257 r. lokować miasto, jest identyczny z zamkiem w Pieskowej Skale (Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, W. 1978, s. 361-2). Przecież to właśnie z powodu ciągłego zagrożenia najazdami Litwinów i Tatarów książę przeniósł klaryski z Zawichostu w bezpieczne miejsce i w drodze wyjątku zezwolił im zbudować tam zamek. Klaryski istotnie wzniosły zamek na skale, o czym świadczy wiadomość z r. 1396. G. Leńczyk, KatZab. 1 s. 386, Żaki s. 400, i inni sądzą błędnie, że na owej Skale zbudował zamek Henryk Brodaty w r. 1228 (MPH 2 s. 803; 3 s. 641, 648). Słusznie przyjmuje B. Zientara, że wiadomość ta dotyczy zamku w Pieskowej Skale (Henryk Brodaty i jego czasy, W. 1975, s. 242, 373); 1259 kl. Klarysek ze S. (Mp. 1, 53); 1260 kl. z L.S.M. (Mp. 1, 55); 1259-1320 → Skała-klasztor2W dok. z 1257 r. jest mowa wyłącznie o miejscu zw. Skała przeznaczonym pod zabudowę klasztoru i zamku, a nie o istniejącym już zamku. Dopiero w 1259 r. pojawiają się zapisy Skała na oznaczenie siedziby klasztoru (Mp. 1, 54, 55). Zbudowany przez klaryski zamek niewątpliwie stanowił jeden kompleks z zabudowaniami klasztornymi, niesłusznie więc lokalizuje się ten kl. w m. Skale. W l. 1257-1320 klasztor ten nazywano w źródłach konsekwentnie jako „de Skala”, dlatego dotyczące go wiadomości będą zestawione w haśle Skała-klasztor [oprócz hasła Skała jako miasto], choć zgodnie z przyjętą zasadą winny się znaleźć w haśle G. [nazwa obecna poświadczona w średniowieczu]: 1436 sąd ziemski krak. wydaje wypis z ksiąg sądowych z r. 1396 dotyczący wyznaczenia granic między m. Skałą kl. Ś. Andrzeja w Krakowie, a wsiami Wola [dziś Wola Kalinowska] i Wielmoża przynależnymi do zamku król. → Pieskowa Skała. Do wsi Wola należą m. in. łąki, które rozciągają się po obu brzegach rz. Prądnik i które ciągną się pomiędzy lasami od wzgórza do wzgórza dookoła rzeki, aż do młyna zw. Wolski Młynik. Od tego młyna w górę rz. Prądnik rozdziela wieś Wolę od m. Skały w ten sposób, że oba brzegi tej rzeki należą do Woli i tak aż do końca brzegów z łąkami należącymi do zamku Pieskowa Skała. Łąki te dotykają brzegów rz. Prądnik pod zamkiem zw. G. naprzeciw skałki zw. Skała i dalej granice biegną w lewo ,,aquiluvio” zw. Suchydół alias wodończą w górę pod wspomnianym zamkiem do góry ścieżką aż do drogi, która idzie z młyna wsi Wielmoży zw. Młynik [dziś Młynnik – Mapa Obrębów] przez łąki aż do Pieskowej Skały (DSZ 182).
Relikty grodziska w postaci resztek wału z gliny i kamieni oraz kamiennego muru ciągnącego się od wału na południe (Leńczyk Katalog s. 30, 98).
1 Z postanowień tego dok. jasno wynika, że wcześniej, tj. przed r. 1257 w omawianym miejscu zamku nie było. Nie wydaje się więc słuszny pogląd J. Stoksik, jakoby przedmiotem nadania na rzecz klasztoru był istniejący już w Skale „gród” (J. Stoksik, Powstanie i późniejszy rozwój uposażenia klasztoru klarysek w Krakowie w XIII i XIV wieku, „Rocznik Krak.”, 1961, nr 35, s. 106). Nieporozumieniem jest też stwierdzenie F. Kiryka, że zamek k., którego klaryski miały zgodnie z przywilejem z 1257 r. lokować miasto, jest identyczny z zamkiem w Pieskowej Skale (Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, W. 1978, s. 361-2). Przecież to właśnie z powodu ciągłego zagrożenia najazdami Litwinów i Tatarów książę przeniósł klaryski z Zawichostu w bezpieczne miejsce i w drodze wyjątku zezwolił im zbudować tam zamek. Klaryski istotnie wzniosły zamek na skale, o czym świadczy wiadomość z r. 1396. G. Leńczyk, KatZab. 1 s. 386, Żaki s. 400, i inni sądzą błędnie, że na owej Skale zbudował zamek Henryk Brodaty w r. 1228 (MPH 2 s. 803; 3 s. 641, 648). Słusznie przyjmuje B. Zientara, że wiadomość ta dotyczy zamku w Pieskowej Skale (Henryk Brodaty i jego czasy, W. 1975, s. 242, 373).
2 W dok. z 1257 r. jest mowa wyłącznie o miejscu zw. Skała przeznaczonym pod zabudowę klasztoru i zamku, a nie o istniejącym już zamku. Dopiero w 1259 r. pojawiają się zapisy Skała na oznaczenie siedziby klasztoru (Mp. 1, 54, 55).
Zbudowany przez klaryski zamek niewątpliwie stanowił jeden kompleks z zabudowaniami klasztornymi, niesłusznie więc lokalizuje się ten kl. w m. Skale. W l. 1257-1320 klasztor ten nazywano w źródłach konsekwentnie jako „de Skala”, dlatego dotyczące go wiadomości będą zestawione w haśle Skała-klasztor [oprócz hasła Skała jako miasto], choć zgodnie z przyjętą zasadą winny się znaleźć w haśle G. [nazwa obecna poświadczona w średniowieczu].