KSIĄŻNICE

(1382 de Xannicz, 1398 Xangnicze, 1416 Xansznicze, 1423 Ksxgnycze, Kszagnycze, 1439 Ksansznicze, 1456 Cssągnycze, 1464 Xasznicze, Ksyasznicza, 1500 Kyasznycze) dziś Książniczki 10 km na NE od centrum Krakowa.

1. 1416 n., 1581 pow. krak. (KUJ 1, 59; ŹD s. 21); 1470 n. par. Więcławce (DLb. 1 s. 72).

2. 1443, 1444 → Kończyce p. 2; 1450 Jan z Pielgrzymowic [par. Więcławice] pozyskuje sądownie na Piotrze ze Zwanowa [dziś Dzwonowo, w woj. kal.?] magistrze sztuk wyzwolonych, kolegiacie (collegiato) Uniw. Krak., jako beneficjantowi kol. Ś. Floriana na Kleparzu] używanie drogi z Pielgrzymowic do Krakowa przez K. W sprawie tej drogi odbyła się wizja k. granic kończyckich. Piotr pod sankcją kary XV nie powinien czynić Janowi żadnych przeszkód w korzystaniu z tej drogi (ZK 13 s. 357-8, 361, 415); 1464 Świętochna ze Zdziesławic ż. Mik. Kośmirzowskiego pozwana przez doktorów Uniw. Krak. Mik. Łąkę, Mik. Bylinę i innych dziedziców z K. o granice między Zdzisławicami a K. (ZK 146 s. 655).

1470-80 K. graniczą: polnymi granicami czyli ujazdami z Bosutowem, ujazdami, a w niektórych miejscach publiczną drogą słomnicką, począwszy od gaju Maliniec [dziś pole i łąki w Węgrzcach (UN 1 s. 82), z Dziekanowicami [par. Raciborowice], a także z: Młodziejowicami, Zdziesławicami, Raciborowicami i Kończycami (DLb. 1 s. 35, 157, 212, 487); 1559 → Dziekanowice p. 2; 1559, 1560 → Kończyce p. 2; 1567 młyn Poddworny na rz. Dłubni w K. (Katalog UJ 541).

1569 rozgraniczenie między K. kol. Ś. Floriana a Młodziejowicami Stan. Minockiego rozpoczyna się przy ścianie Zdziesławic. Tu usypano kopce narożne przy ścianach wsi: K., Młodziejowice i Zdziesławice. Dalsze kopce sytuowano koło drogi, która idzie, między K. a Młodziejowicami, ze Zdziesławic do młyna w Młodziejowicach i po jej obu stronach aż do ujazdu, który rozgranicza role K. i Młodziejowic, następnie przy tym ujeździe aż do drogi nieużywanej w kierunku ww. młyna. Granica wyznaczona jest po obu stronach tej drogi, aż do drogi na wierzchołek wzgórza zw. Wnymmrza [nie zid.]1Tak rps W SHGK 1 s. 551 w haśle Dłubnia rz. błędny odczyt: Wynnicza i błędna identyfikacja: Winnica położonego naprzeciw tegoż młyna. Granica schodzi w dół ze wzgórza do rz. Dłubni, kopce sypane są teraz na jej brzegu naprzeciw młyna zw. Papierny, należącego do Stan. Minockiego. Dłubnia stanowi tu granicę K. i Młodziejowic. Dalej granica idzie na S aż do przekopy na drugim brzegu Dłubni, między rolami i łąkami ww. dóbr. Nad tą przekopą, na tym brzegu Dłubni, na którym jest zbudowany młyn Papierny, zaczęto sypać dalsze kopce na S, k. przekopy, między rolami K. i łąkami Młodziejowic, aż do innej przekopy między rolami ww. dóbr, pod gajem. Od wierzchołka tej przekopy, pod gajem kopce sypane są aż do ściany wsi Bosutów (ZK 407 s. 300-4); 1570 droga z Krakowa do Wielkopolski i Prus idzie przez Prądnik [Czerwony], Bosutów, Dziekanowice, Kończyce i K., gdzie droga jest niedobra i wąska, a dalej do Zdziesławic i Więcławic (LDK s. 70-1); → Dłubnia rz.; 1584 rozgraniczenie Bosutowa od Młodziejowic rozpoczyna się przy ścianie K. należących do kol. Ś. Floriana na Kleparzu (ZK 406 s. 135-6).

3. Własn. kol. Ś. Floriana na Kleparzu. -a. Sprawy własnościowe. 1382 → p. 3b; 1415 → p. 6; 1415-27 Niemierza z → Krzelowa h. Lis, kan. krak. jako kustosz kol. Ś. Floriana posesorem K. (ZK 6 s. 102; 7 s. 330; 8 s. 16-9; KUJ 1, 59; GK 2 s. 116, 124, 133, 143, 155); 1416 → p.4; 1423 - p. 3b; → p. 6; 1424 Niemierza [z Krzelowa] kan. krak. [kustosz kol. Ś. Floriana], uposażony wsią K., wieczyście ustępuje z pretensji o zabranego gwałtem z K. przez Mikołaja z Czarnocina konia wałacha wart. 100 grz. (ZK 7 s. 330); 1425 → p. 3b; 1443, 1444 → Kończyce p. 2; 1450 → p. 2; 1460 → p. 3c; 1464 → p. 2; 1470-80 własn. kustodii kol. Ś. Floriana → też 3b i 3c (DLb. 1 s. 72, 486); 1480 → 3c; 1486 → Czaple Małe p. 3; 1487 → p. 3c; 1515, 1516, 1517 własn. j.w. → p. 3b; 1527 Walenty Naramski i jego s. Stanisław oświadczają, że kapituła Ś. Floriana jako dz. K. zadośćuczyniła im za zbiegłego z Naramy kmiecia Stan. Kroszkę (ZK 27 s. 255); 1529 własn. j.w., wieś płaci 21 1/2 grz. czynszu (LR s. 300-1).

3b. Kmiecie, młyny, karczmy i ich powinności, włodarze. 1382 kmiecie z K. mają stawić w sądzie wielkorządcę krak. [Bodzętę prep. kol. Ś. Floriana] przeciw Staszkowi z Jelowic o 3 rany otwarte i o 16 sk. (SP 8, 1663, → UM 1424); 1398 Paszek sołtys z Bibic pozywa Jana kmiecia z K. o główszczyznę i stawia świadków (SP 8, 7179, 7252, uw. 260/17, 262/44); 1399 Jan kmieć z K. procesuje się z Jaszkiem i Stanisławem kmieciami z Bibic o 3 grz. z racji poręczenia. Kmiecie przedkładają dokument przeciw temuż Janowi (SP 8 uw. 295/28, 297/52); 1415 → p. 6; 1422 Klemens kan. krak. [prebendarz w Bosutowie] pozywa kmieci z K.: Mikosza, Staszyka, Macieja, Przybka i innych o to, że zjawili się na porębach i siłą odbili zajęte bydło (GK 1 s. 720); 1423 → p. 4 i p. 6; 1425 Jan s. Parkosza [z Żurawicy w pow. sand.] pleb. ze Skałki [na Kazimierzu] skazany na karę XV sądowi i Niemierzy z Krzelowa, jako panu Jana kmiecia z K., ponieważ nie pozwawszy tego kmiecia, dokonał wpisu do akt i nota ta nie ma mocy prawnej2W r. 1425 Władysław Jag. uposażył Ak. Krak. w kustodią w kol. Ś. Floriana (KUJ 1, 76), którą Akademia objęła po śmierci Niemierzy z Krzelowa [zm. 1427] (DLb. 1, s. 486 w r. 1429); tenże Jan [prebendarz w Bosutowie] zwalnia z terminu Piotra i Mikołaja kmieci z K. ponieważ ich nie pozywał o karę; tenże Jan w sprawie przeciw 12 kmieciom i włodarzowi z K. skazany na karę XV sądowi i Niemierzy [z Krzelowa] panu tych kmieci, gdyż nie pozwawszy ich, wpisał termin do akt. [Dopisano:] sędzia i podsędek odpuścili karę (ZK 8 s. 16-17 zp.); wszyscy kmiecie z K. oddalają prawem roszczenia o karę Macieja kmiecia z Bosutowa i jego ww. pana Jana s. Parkosza i wnoszą o karę za niesłuszne pozwanie ich (ZK 8 s. 19); 1439 → p. 6.

1449 kmiecie: Maciej zw. Maciaszek z K., Jan s. Boczka z Michałowic i Klemens Adamowic z Węgrzec zobowiązują się zapłacić Mik. Kunieckiemu [z Kończyc] 60 grz. w 3 ratach za zboże [? pro acervis] w Łysokaniach (GK 10 s. 1011); 1450 → p.6; 1455 Jan, Maciej zw. Maciejaszek kmiecie z K. (GK 12 s. 432); 1456 kmiecie: Maciej Marnowic i Maciej zw. Maciaszek z K., Maciej Adamowic z Węgrzec i Jan Boczka z Michałowic solidarnie zobowiązują się zapłacić w określonych terminach - pod sankcją kary XV - 18 grz. długu za 2 stogi pszenicy szl. Piotrowi Piechalowi z Polanowic (GK 13 s. 53); 1458 Maciej kmieć z K. (GK 15 s. 17); 1462 szl. Jan z Wilczkowic pozywa Macieja zw. Maciejaszkiem [kmiecia] z K. (GK 16 s. 381, 423); 1464 ww. Matiasz pozwany przez tegoż Jana Wilczkowskiego oświadcza, że od roku nie jest mu winien żadnych pieniędzy i wnosi odwołanie „ad corulum” tj. do laski sędziowskiej [jako sprawy już uprzednio sądzonej]. Wilczkowski protestuje przeciw temu odwołaniu, ale i nie przedkłada zapisów sum. Winien zapisy zatem w ciągu tygodnia przedłożyć. Wilczkowski wnosi o karę od ww. Matiasza Maciejaszka dla siebie i sadu za odbicie zastawu (GK 17 s. 217, 240-1, 305, 306, 324).

1470-80 12 ł. kmiec. Kmiecie z 11 ł. płacą po 1 kopie gr czynszu, pracują po 4 dni w tygodniu własnym wozem i pługiem, dają po 2 koguty i 30 jaj, obowiązani są do zwyczajowych przewozów w razie potrzeby, w ramach dni pańszczyźnianych. 1 ł. kmiecy z wyżej wymienionych uprawia dwór kustosza. Karczma z rolami obszernymi i łąkami płaci 4 grz. czynszu i daje 4 kapłony. 3 zagrody z rolami płacą czynsz i pracują pieszo po 1 dniu w tygodniu. Kmiecie, karczmarz i zagrodnicy odrabiają 2 powaby rocznie. Folwark i dwór kustosza ma dobre role, podzielone na 3 pola (DLb. 1 s. 72, 486); 1515, 1516, 1517 9 ł. osadzonych 8 kmieciami płacącymi czynsz. 3 zagr., 1 młynarz, 1 karczmarz, dwór, łąka (BJ rps 6035/III k. 6r, 76v, 103r); 1529 role kmiece (LR s. 322).

3c. Areał, dwór, folwark, pobór. 1460 wieś K., stanowiąca uposażenie Ak. Krak., skazana jest na karę XIV za niezapłacenie wiardunku (GK 14 s. 417); 1470-80 → p. 3b; 1480, 1487 wieś K. skazana na karę król. XIV za niepłacenie wiardunku (GK 21 s. 145; 22 s. 721); 1489 n. pobór: 1489, 1491, 1493 z 5 ł.; 1490, 1492, 1495-9 z 6 ł.; 1494 z 5 1/2 ł., 1500, 1508 z 8 ł. (ŹD s. 437; RP k. 8, 37, 73, 110, 135, 161, 176, 191, 206, 225, 246, 338); 1515, 1516, 1517, 1529 → p. 3b; 1530 pobór z 8 ł., karczmy i młyna o 3 kołach (RP k. 11).

4. 1416 Władysław Jag. przenosi z pr. pol. na pr. niem. średz. wsie należące do Niemierzy z Krzelowa kustosza kol. Ś. Floriana, m. in. K., i nadaje imm. sądowy (KUJ 1, 59); 1423 → p. 6; sprawa między Mikoszem kmieciem z K. należącym do Niemierzy [kustosza kol. Ś. Floriana] a pozywającym go szl. Piotrem z Łuczyc odesłana z grodu do sądu patrymonialncgo; Niemierza w związku z powyższym odesłaniem powinien przedłożyć dok. z przyw. [pr. niem.] (GK 2 s. 116, 124); sprawa między Jaszkiem z Łuczyc a Mik. zw. Szady [kmieciem] z K. zostaje wyłączona prawem niem. i odesłana do sądu patrymonialnego w K. Niemierza z Krzelowa winien przedłożyć dok. z przyw. [pr. niem.] w związku z odesłaniem z grodu do sądu patrymonialnego sprawy kmiecia Macieja z K. przeciw szl. Jaszkowi z Łuczyc. (GK 2 s. 133, 143); sprawa między pozywającym Piotrem z Łuczyc a Mik. Szadym z K. odesłana do sądu patrymonialnego Niemierzy, nie odbyła się mimo wyznaczenia przez Niemierzę sędziego, gdyż Mikołaj miał sprawę większą. Piotr chciałby mieć „sentenciam alias skazanie” w tej sprawie i we wszystkich innych sprawach (GK 2 s. 143, 155).

5. 1470-80 dzies. snop. oraz 4 wiązki dzies. kon. z łanu - łącznie wart. 16 grz. oraz dzies. a 1 ł. kmiecego uprawianego przez dwór należą do preb. krzesławickiej w kat. krak. Dzies. snop. z ról dworskich kustosz kol. Ś. Floriana obraca na własny użytek (DLb. 1 s. 72, 486); 1529 dzies. snop. wart. 8 grz. z ról kmiec. ww. prebendzie (LR s. 322).

6. 1398 → 3b; 1415 Jaszek z Bosutowa pozywa Niemierzę z Krzelowa, a także jego włodarza Wawrzyńca i wszystkich kmieci, karczmarzy i młynarzy z K. o to, że na polecenie tegoż Niemierzy naszli gwałtem dobra i dom Jaszka, zranili go, zadali mu 3 rany sine i obrzucili złorzeczeniami; pozew zostaje oddalony (ZK 6 s. 102-4); 1423 szl. Jan z Łuczyc pozywa Mik. kmiecia z K. o ranę siną zadaną na wolnej drodze; szl. Piotr z Łuczyc pozywa tegoż Mikołaja o 3 rany krwawe, 1 siną, o zabranie gwałtem miecza, czapki zw. jarmułka (pileus alias jalmurka) i 3 grz. (GK 2 s. 98, 117; ww. Piotr i kmieć Mikołaj zw. Mikosz nie stawili się w powyższej sprawie (GK 2 s. 106, 109); → też p. 4; Jaszek z Łuczyc winien stawić przeciw Maciejowi kmieciowi z K. 6 świadków pochodzenia szlach., którzy mają zeznać, że w ciągu 3 lat nie zniszczył Maciejowi gwałtem ogrodzenia ani nie zadał ran (GK 2 s. 124); 1439 Grzegorz z Branic pkom. królowej Zofii oświadcza, że kmiecie z K. zadośćuczynili „pro poena nostra” [tj. uiścili karę zw. ruszyca, płaconą królowej za zabicie kobiety; SS 8 s. 50], Kara została wieczyście im umorzona (KUJ 1, 99); 1450 Jan z Pielgrzymowic odpiera roszczenia Macieja kmiecia z K. o 1 ranę krwawą i 6 sinych (ZK 13 s. 415).

8. Powierzchniowe znaleziska ceramiki wczesno-średn. (J. Kruk, Badania poszukiwawcze i weryfikacyjne w dorzeczu Dłubni, SA 21, 1969, s. 354.

1 Tak rps W SHGK 1 s. 551 w haśle Dłubnia rz. błędny odczyt: Wynnicza i błędna identyfikacja: Winnica.

2 W r. 1425 Władysław Jag. uposażył Ak. Krak. w kustodią w kol. Ś. Floriana (KUJ 1, 76), którą Akademia objęła po śmierci Niemierzy z Krzelowa [zm. 1427] (DLb. 1, s. 486 w r. 1429).