(ok. 1105 [1123-5] z kopii naśladującej or. z XIII w. i jej odpisów Kxegnyci, Kneginizi, Knegnych, Xangnycze, Kseynici, 1224 Ksenic, Xenic, 1229 Knegnici, 1288 Xagnice, 1325 Xegnicz, 1328 Xegnis, 1344 Xcnicz, 1363 Hanignicz, Hanicgovicz, 1367 Ksiangnicze Maius, 1384 Xannicz, 1394 Kzagnicze, 1395 Xangnicz, 1411 Xangenicze, 1429 Czangnicze, 1462 Maior Xasznycze, 1478 Xagnicze Maior, 1483 Ksyagnycze, 1489 Cszasnycze, 1499 Xiąznice, Xiąsznicze, 1521 Kszyaznycze Magna) 3 km na SW od Koszyc.

1. 1288 kasztelania brzeska (Tyn. 36 - redakcja druga); 1530, 1581 pow. prosz. (ŹD s. 8); 1325 n. par. własna; dek. Kazimierza Wielka (MV 1 s. 133); 1335n. dek. Wawrzeńczyce (MV 1 s. 373); 1346 n. dek. Brzesko Stare (MV 2 s. 193); 1349 n. dek. Wawrzeńczyce (MV 2 s. 222); 1352 n. dek. Brzesko Stare (MV 2 s. 249); 1373-4 n. dek. Brzesko Nowe (MV 9 s. 7, 26); 1470 n. dek. Kazimierza Wielka lub Witów (DLb. 2 s. 167); 1529 n. dek. Witów (LR s. 149).

2. 1416 → Krzelów p. 3; 1470-80 górzyste zarośla zw. Plebanie Rzechty¹SS 8 s. 83 uważa, że Rzecht jest nazwa własną należące do plebana K. sąsiadują i graniczą z wsiami: Modrzany, Biskupice, Książnice Małe, Wroczków, Jaksice (DLb. 2 s. 167; 3 s. 215); 1484-7 → p. 5a; 1499 role zw. Poświętne, gaje k. drogi z K. W. do Jaksic; 1500 rola pleb. zw. Ostrów, sadzawka pod wsią K. W., w kierunku Książnic Małych, 3 role jutrzynne zw. Kowalskie 1) pod gajem klaszt., 2) za ogrodami zagrodników, 3) przy drodze do wsi Biskupice → p. 5a; 1525 sąd ziemski krak. zatwierdza ugodę między kl. tyn. juko właść. K a Andrzejem Czuryłą dz. Wroczkowa zawartą w związku z zalewaniem ich młynów w K. i Wroczkowie. Czuryło może spiętrzyć wodę na rz. Szreniawie powyżej swego młyna w Wroczkowie tylko do określonego znaku, tak by woda nie zalewała młyna klaszt. w K. Także kl. obowiązany jest regulować rz. Szreniawę między brzegami dóbr klaszt. w K., oczyszczać rzekę by bezpieczniej i wolniej Szreniawa płynęła (BJ rps 6222 k. 87r-8r); 1538 → Białków; 1567 rozgraniczenie wsi Morsko od wsi Macieczyna rozpoczyna się przy ścianie wsi K. należącej do kl. tyn., k. drogi krakowskiej do Koszyc (ZK 407 s. 210-2); 1570 droga z Krakowa na Ruś przez Brzesko, Śmiłowice, Sierosławice, Dolany, Jaksice dochodzi do gruntów K. W. z jednej strony i do wsi Morsko z drugiej strony. Między tymi wsiami przebiega „gościniec starodawny”, który dalej idzie przez Wroczków do Koszyc (LDK s. 27-8); 1594 → Jaksice, par. Książnice Wielkie p. 2.

3. Własn. monarsza, następnie kl. Bened. w Tyńcu. -a. Sprawy własnościowe. Ok. 1105 królowa Judyta [druga żona Władysława Hermana] nadaje klasztorowi tyn. m. in. K. z karczmą i służebnikami (servi) Sokołem i jego ss. Niedamirem, Milujem i Zgliszem oraz wszystkimi poddanymi w K. i 24 wsie imiennie wymienione wraz z K. należące do kl. w Tyńcu płacące „tributum” [daniny w naturze], stróżę i pomocne, → Uw. (Tyn. 1 → też niżej 1123-5; MPHn. 10/2 s. 82-3; DHn. 3/4 s. 156-7; DLb. 3 s. 214); [1123-5] Idzi bp tuskulański, legat papieski na Węgry i Polskę zatwierdza posiadłości kl. tyn., m. in. powyższe nadania królowej Judyty (Tyn. 1; APal. 18 - dok. z licznymi interpolacjami sprzed 1275 r., w którym Bolesław Wstydliwy konfirmował dok. Idziego (Tyn. 27) już interpolowany i z błędną datą 1105. Data 1123-5 ustalona przez Z. Budkową w Repert. 26; ob. też A. Gąsiorowski, Tyniecki dokument SSS 6 (1977) s. 259-40)²K. Tymieniecki. Smardowie polscy. Studium z dziejów spoleczno-gospodarczych wczesnego średniowiecza, Poznań 1959, s. 20-1, uważa, że ustęp o K. nie jest interpolacją, lecz pochodzi z autentycznej części dok. Idziego. Por. też J. Wyrozumski. Państwowa gospodarka solna w Polsce do schyłku XIV w., Kr. 1968, s. 21-5; 1229 pap. Grzegorz IX potwierdza kl. w Tyńcu posiadanie m. in. K. (Tyn. 11a); 1288 → p. 4; 1363 → p. 3b; 1367 → p. 4; 1384 → p. 3b i p. 4; 1392 → p. 4; 1456 Kazimierz Jag. potwierdza kl. tyn. posiadanie imiennie wymienionych dóbr, m. in. K. W. i Książnic Małych, którym nadaje pr. magd. (Tyn. 219); 1470-80 własn. kl. tyn. 10 ł. kmiec., z których każdy płaci 1 kopę gr czynszu, daje 30 jaj i 2 koguty. Kmiecie pracują 3 dni w tygodniu własnym wozem i pługiem, nie odrabiają powab. 8 zagród klaszt. płaci po 4 gr i pracuje pieszo 1 dzień, 2 zagrody pleb. pracują 1 dzień. We wsi klasztor ma bardzo dobry folwark i dwór; → też p. 5 (DLb. 3 s. 214-5); 1478 → p. 3c; 1497→ p. 6; 1500 → role fol w. klasztoru (Tyn. 292); 1521 → p. 3b; 1525 → p. 2; 1529 kl. pobiera w K. W. 17 grz. 6 gr czynszu (LR s. 244); 1564 → p. 3b.

3b. Kmiecie, włodarze, karczmarze, młyn. Ok. 1105 [1123-5] → 3a; 1363 Kazimierz W. na prośbę opata tyn. zwalnia kmieci 8 wsi kl. tyn. m. in. K. W. i Książnice Małe od ospu, robocizny oraz wszelkich świadczeń i powinności na rzecz króla (Tyn. 85, dok. autentyczny wbrew opinii W. Kętrzyńskiego, por. F. Sikora, Dokumenty tynieckie Kazimierza Wielkiego. Zapiski Historyczne 50 (1985) s. 169-74); 1384 Jan Bochnek, Bochenko włodarz z K. → też p. 4 (SP 8, 2517, uw. 77/35); 1392 → p. 4; 1410 Mik. Jacowski zawiera ugodę z Tyruszkiem kmieciem z K., należących do kl. tyn. i z Wrochem włodarzem (ZK 193 s. 38); 1411 Paweł i Maciej kmiecie z K. → p. 4; 1426 Jan z Zysławic gwarantuje Mik. Wilkowi włodarzowi z K. zwrot 22 1/2 ewentualnym wwiązaniem w Zysławice (ZK 195 s. 398); 1433 Piotr z Gołuchowa włodarz z K. (GK 4 s. 958); 1457 sąd grodzki krak. ustanawia wadium 100 grz. w sprawie między szl. Mik. Morskim a Stanisławem pleb. w K. ,,conventorem Vyelicensem” [conventor = dzierżawca beneficjów kośc.], służebnikami i kmieciami obu stron, dla zachowania pokoju do czasu rozstrzygnięcia sporów w sądach ziemskim i duchownym (GK 13 s. 679); 1462 → p. 3c; 1469 Mik. [Trestka] z Sierosławic pozywa Macieja konwersa czyli wdańca [człowiek świecki żyjący w klasztorze bez ślubów] z K.; 1470 tenże Trestka pozywa Macieja Ptaczka włodarza z K. (ZK 204 s. 22, 32); 1470-80 → p. 5; 1476-90 18 osiadłych kmieci i zagrodników (Gromnicki świętop. s. 152-3); 1499 → p. 3c; 1499, 1500 → p. 5; 1506 Maciej Wójt, Ryba, Maciej Lichoń kmiecie z K. opata tyn. (GK 29 s. 1025); 1521 powinności z wsi kl. tyn. K. W. → Kuchary (MK 35 s. 362-7); 1525 → p. 2; 1529 kmiecie, role karczemne → p. 5; 1530 → p. 3c; 1564 wieś pracuje dla folwarku wielkorządów krak. w Kucharach i dla stwa niepołomskiego, daje sep z 3 ł. dla zamku krak. (LK 1 s. 50, 85; 2 s. 71).

3c. Areał, folwark, pobór. 1363 → p. 3b; 1392 → p. 4; 1462 mnich Stanisław klucznik kl. tyn. oskarżony przez poddanych z K. W. i Książnic Małych oraz z Modrzan, że wyznaczony przez Waltera wielkorządcę krak. do odbioru wiardunku, dotąd nie stawił się (GK 16 s. 370); 1470-80 → p. 3a; 1478 K. W. skazane na karę król. XIV za niezapłacenie wiardunku i podatku nadzwyczajnego (GK 20 s. 655); 1499 Miklasz włodarz opata tyn. z K. skazany na karę XIV za niezapłacenie wiardunku (GK 27 s. 882). 1500 role folw. klasztoru tyn. → p. 5 (Tyn. 292); 1521 → 3b; 1530 pobór z 3 1/4 ł. i karczmy dziedz. (RP k. 18); 1564 → p. 3b.

4. 1288 Leszek Cz. nadaje kl. tyn. pr. niem. dla jego dóbr, m. in. K. w kasztelanii brzeskiej (Tyn. 36 - druga redakcja); 1367 Kazimierz W. nadaje pr. niem. magd. wsiom kl. tyn., m. in. K. W. (Tyn. 98 - dok. niesłusznie przez wydawcę uznany za fals., ob. F. Sikora, o.c. s. 171-4); 1384 Jan Bochnek włodarz z K. winien w sprawie przeciw [kmieciowi] Wojciechowi przedłożyć dok. klaszt. [pr. niem.], zwalniający kmiecia od stawania przed sądem ziemskim (SP 8, 2517); 1392 Mścisław opat tyn., sprzedając Janowi Miedźwiedziowi mieszcz. z Koszyc sołectwo we wsi klaszt. Okulice, zobowiązuje się - w wypadku zwołania sądu gajonego tamże - przysłać w razie potrzeby 3 ławników z wsi klaszt. K. Ponadto kmiecie z Okulic winni płacić na wyprawę połowę kwoty, którą zwykli płacić kmiecie z K. (Tyn. 116); 1411 sąd najw. pr. niem. orzekł, po przebadaniu sprawy przez ławników z K., że Paweł [kmieć] z K. sprawiedliwie przysiągł przeciw Maciejowi [kmieciowi] z K. w sprawie, o którą go obwinił, lecz Jan wójt z K. zakwestionował przysięgę, gdyż szkoda nie została określona w pieniądzach. Wójt winien w tej sprawie stawić się w sądzie najw. pr. niem. Tenże wójt i 3 przysiężni zostają ukarani za niestawienie się w powyższej sprawie (KSN 2762); 1456 → p. 3a.

5a. Kościół i jego uposażenie. 1220-4 Radwan kapelan z K. (Gurda → p. 7 s. 111, przyp. 55 - wg. inwentarza z r. 1823 w archiwum par.; KK 1 s. 13, 14 - tu świadkiem na dokumentach Leszka Białego wystawionych na wiecu w Rozegrochu); 1326-7 par. oszacowana na 31 grz. (MV 1 s. 133, 205); 1335-6 świętop. 1 grz. 13 sk. (MV 1 s. 373, 382); 1346-58 świętop. j.w. (MV 2 wg ind.).

1344 Henryk opat tyn. prosi pap. Klemensa VI, by przyłączył do kl. kościół par. w K., w którym kl. ma pr. patr., zwiększając w ten sposób fundusz na kształcenie mnichów wysyłanych na studia (MV 3 s. 310; Bull. 2, 164); bulla ww. papieża w tej sprawie (Tyn. 63); 1361 Jan z Buska [pow. wiśl.] podkanclerzy kor. wnosi suplikę do kurii rzymskiej na prośbę opata tyn., do którego należy pr. prezenty w kościele par. w K., o prowizję na wikarię wieczystą w tymże kościele dla Wojciecha s. Piotra ze Skalbmierza. Wikaria jest wakatem po śmierci Teodoryka z Lwówka [Lemburg → niżej 1366] w diec. lubuskiej, który zmarł w kurii rzymskiej (MV 3 s. 391; Bull. 2, 1097); 1363 suplika wniesiona do pap. Urbana o zatwierdzenie Mik. s. Przybysława na pleb. kościoła w K., gdzie pr. kolacji posiada kl. tyn. Mik. w spokoju przez wiele lat to beneficjum posiadał i dotąd posiada, a uzyskał je po rezygnacji złożonej przez Mikołaja z Czech „alias de Polna” [?] na ręce bpa krak. Bodzęty w czasie pontyfikatu pap. Innocentego VI [1352-1362] (MV 3 s. 415; 9 s. 53; Bull. 2, 1212); 1366 suplika wniesiona na prośbę opata tyn. do pap. Urbana V o prowizję na wikarię wieczystą w kościele par. w K. dla Stanisława s. Franciszka z Książa. Wikaria stanowi wakat po śmierci Teodoryka z Zawichostu [pow. sand., por. wyż. 1361] duchownego diec. krak., który zmarł w kurii rzymskiej w czasie epidemii (MV 3 s. 453; 9 s. 53; Bull. 2, 1476-7); 1373-4 świętop. 1 grz. 13 sk. (MV 9 s. 7, 26); 1393 pap. Bonifacy IX rozpatruje skargę Piotra s. Mojżesza, plebana w K. Piotr oświadcza, że opat i kl. tyn. uzyskali od pap. Klemensa VI [→ 1344] wcielenie do kl. pewnej wsi [K.], dóbr ruchomych, dziesięcin i praw do kościoła w K. należących, tak więc zostały przez kl. niesłusznie zajęte. Papież poleca, by ta inkorporacja, jeśli nawet prawnie została przez opata dokonana, ale za pomocą fałszywych sugestii i działań, mocą autorytetu apostolskiego była pozbawiona wszelkiej mocy (Bull. 3, 345); 1403-4 Andrzej pleb. z K. oskarża Piotra pleb. z Łapczycy o zabór w 1403 r. dzies. z Majkowic [par. K. W.] należących do Pietrasza. Oficjał krak. nakazuje Piotrowi zwrot dzies. (Wiśn. P. s. 181); 1408 Błażejowi s. Szczepana z Jankowic dana jest ekspektatywa m. in. na par. K. w diec. krak. (Bull. 3, 1175); 1412 → Koszyce p. 3e.

1431 Jan wikariusz z K. pozywa szl. Adama z Głupczowa o zabranie konia wart. 16 grz.; Paweł Zborzyński i Jan z Nowej Wsi [nie zid.] poręczają pod wadium 100 grz., że stawią przed sądem ww. Adama w ciągu 2 tygodni od jego powrotu z wyprawy, by mógł się oczyścić z wszystkich zarzutów, które ma przeciw niemu ww. Jan wikariusz (GK 4 s. 345, 353, 361-2); ww. Jan i Adam zawierają układ w sporze o konia. Jeżeli Andrzej Gwizdałka z Wilczkowic [par. Więcławice] wróci z wyprawy ze zdrowym koniem, wówczas koń zostanie wikariuszowi zwrócony, gdyby zaś koń był ranny, Adam Głupczowski winien wyrównać stosownie szkodę. Jeżeli Gwizdałka nie zechce konia zwrócić, wtedy Adam winien Janowi za konia zapłacić (GK 4 s. 371); tenże Jan niegdyś wik. w K. wnosi o wyznaczenie nowego terminu w powyższej sprawie, gdyż Głupczowski na poprzedni termin nie stawił się z powodu choroby, nie dał konia ani pieniędzy. Jan winien w ciągu 2 tygodni pod karą XV zapłacić sędziemu i pisarzowi pieniądze (GK 4 s. 433-4); 1437 Grzegorz s. Piotra z Sanoka otrzymuje prowizję na par. w K. po rezygnacji Andrzeja s. Mikołaja; podobną prowizję na kościół par. Ś. Stefana uzyskuje Stanisław s. Mikołaja z Raciborska pleb. w Zborowicach (Bull. 5, 703, 706); 1442 Zygmunt włodarz dworu kościoła w K., zgodnie z mandatem sporządzonym przez Henryka z Magdeburga [Niemcy] pisarza publicznego, winien pod karą ekskomuniki dać Maciejowi plebanowi z Kazimierza, pełnomocnikowi mistrza Grzegorza z Sanoka pleb. w K., dziesięciny i daniny w naturze, a zatrzymać ruchomości tegoż dworu (Cracovia artificum suppl. 1441-1450, 182); 1443 Zygmunt pełnomocnik mistrza Grzegorza [z Sanoka] niegdyś plebana w K. (GK 8 s. 202); 1457 → p. 3b.

1470-80 drewn. kościół par. pod wezw. Ś. Stefana króla Węgier. W K. istniał kościół par. z 2 plebanami, którzy administrowali dziesięcinami i dochodami. Kl. tyn. skasował jednego plebana, dziesięciny i dochody przyłączył w większej części do kl. [→ wyż. 1344, 1392] i całe duszpasterstwo powierzył pozostałemu plebanowi. Od tego czasu kościół w K. został znacznie okrojony w dziesięcinach, rolach i innych dochodach, a pobiera je niewiadomo na jakiej podstawie - kl. tyn. dla swego folwarku i dworu, w tym dzies. snop. i kon. wart. 15 grz.¹SS 8 s. 83 uważa, że Rzecht jest nazwa własną Pleban ma karczmę z 4 grz. czynszu, 4 zagrody, z których każda płaci wiard. czynszu, dzies. z nich płacona jest plebanowi. Do pleb. należy dobry folwark osobny i 3 łąki, z których zbiera 3 stogi siana rocznie, 2 sadzawki i górzyste zarośla zw. Plebanie Rzechty. Folwark klaszt. nikomu nie daje dzies. Wart. kolędy - 5 grz. Do par. należą: K. W., Książnice Małe, Modrzany, Dolany, Majkowice. Zdzisławice [dziś Zysławice], Wroczków, Jaksiec, Macieczyna, Płaszów [dziś nie istn.], Biskupice, Jankowice. Do par. należał też → Barczków, teraz należy do par. Uście [Solne] (DLb. 2 s. 167- 9; 3 s. 182-3; s. 214-5); 1476-90 świętop. 68 den. (Gromnicki, Świętop. s. 152-3).

1478 wyrok z r. 1404 [→ wyż. 1403-4] zostaje zatwierdzony przez oficjała krak. (Wiśn. P s. 181); [1480] w 3 lata po instalacji Mikołaja z Koprzywnicy na parafii [r. 1477], po odnowieniu domów: plebańskiego, wikariuszów i zagrodników, pożar strawił je, a także sąsiadnie domy mieszkańców (Sokołowski → p.7 s. 232).

1484-7 Mikołaj z Koprzywnicy [pow. sand.], gdy został [w r. 1477] plebanem w K. W., zastał w par. wszystko zrujnowane, opustoszałe i zniszczone przez swoich poprzedników, tak w samym budynku kościelnym jak i w wyposażeniu. Dwór pleb. był nieogrodzony, role i łąki zarośnięte krzakami, opustoszałe. Kościół był zagrzybiony, z dawna w ruinie, pełen dziur. Psy i świnie wchodziły do kościoła przez dziury w ścianach. Przez nieogrodzony cmentarz przepędzano bydło i przejeżdżano końmi jak przez publiczną drogę. Mikołaj własnym kosztem zbudował nowy, drewn. kościół, wykarczował zarośnięte role i łąki, założył i ogrodził cmentarz. Przy budowie pracował murarz Urban ze Stradomia. 1487 kościół par. pod wezw. Ś. Trójcy, Wniebowzięcia PM i Ś. Stefana króla Węgier konsekrowany przez Pawła [z Krakowa] bpa sufragana bpa krak. Jana Rzeszowskiego (Sokołowski → p. 7 s. 231-2; Gurda → p. 7 s. 48 i 113, przyp. 79-80; Wiśn. P. s. 175, 181-2; KatZab. 3 zesz. 9 s. 40).

[1484-1516] w tych latach Mikołaj z Koprzywnicy jako pleb. a od r. 1508 prep. poczynił liczne fundacje i dary dla kościoła. Wymienia je i opisuje szczegółowo - z podaniem niektórych dat - wartości darów, fundacji w pieniądzach i wagi kruszców, z których zostały wykonane, zachowany w archiwum par. [obecnie w Archiwum Diec. w Kielcach] inwentarz spisany z początkiem XVI w. na 28 nieliczbowanych kartach, poprzedzony aktem erekcyjnym i statutem mansjonarii [→ niż. 1508],

Wg tegoż inwentarza w r. 1506 zbudował Mikołaj z Koprzywnicy wieżę dzwonniczą i ufundował wielki, 12 cetnarów ważący, dzwon zw. Mikołaj i dwa mniejsze dzwony zw. Jan i Stefan. Ufundował też dla kościoła: kilka obrazów z wyobrażeniem ś. Mikołaja, cyborium [puszka na hostie], Mękę Pańską czyli krucyfiks z figurami Matki Boskiej i śś. Jana i Marii Magdaleny, centuriona i łotrów [zachowany do dziś w tęczy kościoła bez figur centuriona i łotrów], stalle w chórze, po jego obu stronach, chorągiew z czerwonego kołtrysza [sukno]⁴Objaśnienie tego gatunku sukna i innych podobnych terminów wg SS z obrazami, drugą chorągiew z czerwonego czemletu [tkanina jedwabna] i trzecią z płótna przeznaczoną do noszenia w procesjach. Dla przechowywania szat liturgicznych Mikołaj sprawił w skarbcu kościoła wielką szafę, a do zakrystii drugą na kielichy i krzyże. Kościół otrzymał od niego 4 srebrne kielichy, w tym 2 pozłacane, kielich srebrny pozłacany i wysadzany drogimi kamieniami i perłami. W skarbcu są też krzyże: wielki ze srebra cały pozłacany, 2 mniejsze krzyże srebrne, mały krzyż przymocowany do szkatułki z żółtego kołtrysza, a także para srebrnych ampułek mszalnych, monstrancja srebrna cała pozłacana darowana przez Mikołaja w 1509 r. W r. 1512 darował Mikołaj obraz NMP „in tabula”, w której zawarto relikwie różnych świętych, ma on być stawiany w większe święta na głównym ołtarzu i noszony na procesji w dni krzyżowe. W r. 1514 ufundował tenże Mikołaj cztery relikwiarze w kształcie głów śś. Stanisława, Mikołaja, Katarzyny i Barbary oraz dwa relikwiarze w kształcie rąk śś. Stanisława i Wojciecha, piękny krzyż drewniany, pozłacany z relikwiami świętych i Krzyża Chrystusowego oraz chrzcielnicę. Z jego fundacji kościół posiada ornaty: 1) z czerwonego aksamitu ,,cum cruce antiqua” z wszelkimi przyborami do mszy, 2) z białego adamaszku, z białym krzyżem, 3) z bladozielonego adamaszku, 4) z kamchy [kosztowna tkanina jedwabna] złotem przetykanej, 5) z czerwonej kamchy, haftowany złotem i innymi kolorami, 6) z kamchy złotem przetykanej z białym krzyżem, 7) z czerwonego czemletu. W zakrystii są też stare ornaty: z żółtej kamchy, inny żółty ornat, biały starym złotem przetykany z zielonej kamchy tkany złotem, ornat z czerwonego harasu [rodzaj lekkiej tkaniny wełnianej] z krzyżem. Ufundował też Mikołaj trzy antependia [zasłony z tkaniny rozpiętej na ramie przed ołtarzem]: 1) z czerwonej kamchy haftowane jedwabiem, 2) ze zwykłej kamchy, wyszywane jedwabiem, 3) z kitajki [tkanina jedwabna] zdobionej bawełną, a także antependia do innych 4 ołtarzy, w tym do ołtarza na zewnątrz kościoła oraz dla ołtarzy: ś. Mikołaja z brunatnego czamletu, do ołtarza ś. Stefana z szarej kitajki wyszywanej jedwabiem oraz do ołtarza NMP. Z daru Mikołaja pochodzą: 4 większe i mniejsze szerzynki [ozdobne, kwadratowe płaty tkaniny do przykrywania kielicha i patery w czasie mszy] ze złotogłowiu i kamchy, nakrycia na pulpity pod mszały i inne przybory i szaty liturgiczne, świeczniki spiżowe do głównego ołtarza i z cyny do bocznych ołtarzy.

Inwentarz wylicza też darowane przez Mikołaja księgi dla chóru: graduały, antyfonarze, psałterze, mszały, postylle i inne, a także szczegółowo wymienia i opisuje okazały księgozbiór, składający się z kilkudziesięciu ksiąg zawierających traktaty, kazania, biblie, sacramentale Mikołaja z Błonia, żywoty świętych, np. ojców Kościoła: Ambrożego, Augustyna i Bernarda oraz inne księgi, przywożone zapewne z zagranicznych podróży Mikołaja (Sokołowski → p. 7 s. 231-40; Wiśn. P. s. 175, 181-2; Gurda → p. 1 s. 48 i 113, przyp. 79 i 80).

1491 wg napisu na tzw. nastawie malowanego i rzeźbionego ołtarza, o budowie poliptyku, w tymże roku została zakończona fundacja głównego ołtarza ze sceną Zaśnięcia PM w jego centrum. Na osoby fundatorów Mikołaja z Koprzywnicy i drugiego duchownego h. Abdank [bpa krak. Jana Konarskiego h. Abdank] wskazują ich postacie wymalowane na predelli poliptyku. Za twórcę ołtarza uznaje się Michała z Działdowa [Prusy Zakonne] snycerza i malarza. Mikołaj z Koprzywnicy w tymże roku, po powrocie z dwuletniej podróży do Jerozolimy, Rzymu i Nadrenii pozwał Michała przed sąd kościelny, być może w związku z pracami nad ołtarzem (Gadomski → p. 7 s. 79, 158-9; B. Przybyszewski, Z poszukiwań archiwalnych za mistrzem tryptyku książnickiego, Sprawozdania PAU 53, (1952) s. 72).

1499 ww. pleban Mikołaj pozywa Janusza Kośmirzowskiego, iż pozwany dokumentem star. krak. w związku z orzeczeniem ekskomuniki nie stawił się przed prawem (GK 27 s. 957); bp. krak. Fryderyk rozstrzyga spór: o dzies. snop. z K. W. i z Dolan oraz z 2 ról zw. Poświętne, o 2 sadzawki, gaj, łąkę i 2 stajania roli, toczony między kl. tyn. a pleb. z K. W., na korzyść plebana. Wyrok przywraca parafii dzies. snop. z ról. kmiec. w K. W., rybnik k. karczmy pleb. i mały gaj k. drogi z K. W. do Jaksic⁵W Tyn. błędnie: Taxice zabrane przez kl. (Tyn. 291; Sokołowski → p. 7 s. 232 - opis tego wyroku z zaznaczeniem, że spór toczył się przez 7 lat z wielkim nakładem kosztów poniesionych przez pleb. Mikołaja z Koprzywnicy); 1500 oficjał krak. potwierdza ugodę między kl. tyn., a pleb. K. W., która ma być zachowana pod sankcją 50 fl. węg. kary. Na jej mocy pleb. ma posiadać: 1/2 ł. zw. Jakszycki⁶W Tyn. błędny odczyt: Ialeszycki. K. W. graniczyły z Jaksicami z przymiarkami i łąkami należącymi do tegoż półłanka w K. W., między rolami kmiec., cz. gaju ciągnącego się na wschód, aż do miejsca wyznaczonego przez arbitrów znakami wyciętymi na dębach i uczynionymi w zaroślach, opust. rybnik k. roli pleb. zw. Ostrów, dzies. snop. z ról. folw. kl. tyn. i od zagrodników osadzonych na rolach folw. w Dolanach, dożywotnio wolny połów ryb dla stołu plebana w 2 sadzawkach: przy karczmie pleb. i pod wsią K. W., na przejściu do Książnic Małych. Winien też mieć pleban 3 role jutrzynne zw. Kowalskie z małą łączką: 1) pod gajem klaszt., 2) za ogrodami zagrodników, 3) k. drogi do Biskupic (Tyn. 292).

1508 bp krak. Jan Konarski zaświadcza, że Mikołaj z Koprzywnicy prep. kościoła w K. W., budowniczy, szczególny dobrodziej i dobroczyńca tegoż kościoła ufundował w nim mansjonarię, zmieniając kościół par. w kolegiatę, której został pierwszym prepozytem. Bp zatwierdza statuty [zachowane w arch. par., obecnie w Archiwum Diecezji w Kielcach] dla mansjonarzy, określające szczegółowo ich obowiązki w zakresie nabożeństw, zwłaszcza ku czci NMP, kary za zaniedbania, przywileje. Statut normuje też szczegółowo obyczaje, które winni zachowywać mansjonarze, pod sankcją kar pieniężnych i kanonicznych. Pierwszymi mansjonarzami są: Szczepan z Buska [pow. wiśl.], Jan z Pacanowa [pow. wiśl.], Idzi z Kłobucka i Błażej z Buska. Dla mansjonarzy pleban zbudował wspólny dom, ustanawiając seniora domu, kazał wykopać dla ich użytku 2 sadzawki (Sokołowski → p. 7 s. 227-232; J. L. Decius, De Sigismundi regis temporibus liber, wyd. W. Czermak, w: Biblioteka Pisarzy Polskich, Kr. 1901 s. 26)⁷Statuty i inwentarz mansjonarii w Książnicach spisane są w pocz. XV w. i zachowane w perg. rpisie na 28 nieliczbowanych kartach, z zawieszoną na nim na czerwonym jedwabnym sznurze pieczęcią z czerwonego wosku z herbem Abdank i insygniami biskupimi. W otoku napis: Joannes Conarski Dei gratia episcopus Cracoviensis (Sokołowski → p. 7 s. 227 i przyp. 1).

1508 pleban w K. W. dokonuje zamiany dziesięcin z bpem krak. Dotąd bp pobierał dzies. z 2 pól w Modrzanach, a pleban z trzeciego pola i całą dzies. z wsi bpa Dolany. Obecnie dzies. z Dolan ma należeć do bpstwa, zaś dzies. z całej wsi Modrzany do pleb. w K. W.; 1510 → Góra Nowa p. 3; 1512 pap. Leon X zatwierdza prepozyturę w K. (Wiśn. P. s. 183).

1529 prepozytura w K. W. pobiera: dzies. snop. wart. 16 grz. i dzies. kon. wart. 14 gr z całej wsi Książnice Małe, dzies. snop. wart. 13 grz. i dzies. kon. wart. 9 gr z całej wsi Majkowice. Karczma plebana płaci 4 grz. czynszu.

Mansjonaria z 4 mansjonarzami pobiera dzies. snop. wart. 13 grz. w Modrzanach, wart. 5 grz. w Zysławicach, wart. 20 gr z ról jutrzynnych w Jankowicach i wart. 15 gr ról jutrzynnych w Barczkowie i wart. 6 gr z takich ról w Macieczynie, wart. 4 gr z takich ról we Wroczkowie i wart. 20 gr z ról karczmy w K. W., ponadto 2 grz. kolędy (LR s. 149).

5b. Kapelani⁸Tym terminem określani byli zazwyczaj duchowni parafialni niższej rangi, jak np. wikariusze, ale też rektorzy kościoła. 1220-4 Radwan → p. 5a; 1389 Świętosław (SP 8, 5389); 1389-92 Wojsław (ZK 1c s. 15, 47); 1393-4 Nowko (ZK 1c s. 84, 115, 135); 1394 Jan (ZK 1c s. 99, 102, 113); 1396 Mikołaj (ZK 2 s. 467).

5c. Pleban i prepozyci. 1326-7 Grzegorz (MV 1 s. 132, 205); 1354-5 Jakub (MV 2 s. 394); przed 1363 i 1363 Mikołaj s. Przybysława, → też 1363 p. 5a (MV 3 s. 415; 9 s. 53); Hanicgovicz (Bull. 2, 1212); 1392 Piotr s. Mojżesza, → też 1392 p. 5a (Bull. 3 s. 345); 1403-4 Andrzej (Wiśn. P. s. 181; Gurda → p. 7 s. 34); 1437-42 Grzegorz z Sanoka mistrz artium, poeta, humanista, pleban w K. W. (GK 8 s. 202; Wiśn. P. s. 181; Cracovia artificum suppl. 1441-1450, 182; Gurda → p. 7 s. 34 na podstawie spisu plebanów z arch. par., → też 1437 p. 5a); 1457 Stanisław [br. Grzegorza z Sanoka?] dzierżawca ,,conventor” wielicki [tzn. dzierżwca beneficjum] → p. 3b (GK 13 s. 679; Gurda → p. 7 s. 35 - wg ww. spisu plebanów kierował par. przez 10 lat; Wiśn. P. s. 181); 1465-77 Jan Wojszyk [h. Powała] z Wójczy [pow. wiśl.] kustosz kat. krak., w r. 1477 przeniesiony na probostwo w Zagościu [pow. wiśl.] (Sokołowski → p. 7 s. 179 i przyp. 4; Gurda → p. 7 s. 35 wg ww. spisu był plebanem przez 12 lat - tu błędna informacja, że Wojszyk został przeniesiony do Zagórza); 1477 [przez niecałe 3 miesiące] Jakub z Szadka [woj. sier.] dr dekretów, dyplomata król., oficjał krak., instalowany na probostwie przez Jana Długosza jako komisarza bpa Jana Rzeszowskiego (Sokołowski → p. 7 s. 179-80, przyp. 4; Wiśn. P. s. 181; Gurda → p. 7 s. 35; F. Kiryk, Jakub z Szadka, PSB 10, 1962-4 s. 367-8 - probostwa w K. W. nie odnotowuje).

1477-1516 Mikołaj z Koprzywnicy, zw. też Mikołajem z Szadka s. Jana z Koprzywnicy, mieszczanin, kapelan i kanclerz Jakuba z Szadka i prawdopodobnie jego krewny, przyjęty przez tegoż do h. Wieniawa, altarysta Ś. Antoniego w kat. krak., pielgrzym do Jerozolimy i Rzymu 1489-91. Par. w K. W. została mu odstąpiona przez Jakuba z Szadka w 1477, od r. 1508 po erygowaniu kolegiaty prepozyt. Po śmierci tegoż egzekutor testamentu fundującego kolegiatę prawniczą w Ak. Krak. → p. 5a l. 1484-1516 (L. Hajdukiewicz, Mikołaj z Koprzywnicy, PSB 21, 1976 s. 114-5); 1529 prep. Błażej z Buska (LR s. 149).

5d. Wikariusze. Przed 1361 Teodoryk z Zawichostu seu z Lwówka w diec. lubuskiej → wyż. 1361, 1366 (MV 3 s. 391, 453; 9 s. 53; Bull. 2, 1476-7); 1395 Jan (ZK 1c s. 158); 1395 6 Tomasz (ZK 1c s. 162; 2 s. 380); 1398-1402 Mikołaj (SP 8, 6395; ZK 3a s.653); 1404 Jan (ZK 3b s. 325); 1412 Idzi (KSN 3113); 1431 Jan, 1432 niegdyś wikariusz (GK 4 s. 345, 353, 361-2, 371, 670).

5e. Mansjonarze. 1508 Jan z Pacanowa, Idzi z Kłobucka, Błażej z Buska (Sokołowski → p. 7 s. 228); 1508-11 Szczepan z Buska (tamże s. 228, 238); 1509 Jakub (tamże s. 240); 1529 Franciszek z Miechowa (LR s. 149).

1521 Mikołaj z Kurzelowa [pow. chęc.] „succentor” [wicekantor] w K.; 1525 Piotr wicekantor w K.; 1538 Maciej kantor z K. pozywa Wojciecha kościelnego z Rachwałowic o 4 gr i 10 korców zboża; 1545 Wojciech z Uścia wicekantor w K. (ABMK 66, (1996) s. 255, 305-6).

6. 1423 Piotr s. Jakuba z K. W. przyjęty do pr. miej. w Krakowie (Kacz. 3534); 1491 → p. 5; 1497 Marcin pełnomocnik marszałka kor. [Piotra Kmity] z Pławowic wnosi o karę XV przeciw opatowi tyn. i jego służebnikom z K. o rozbój na wolnej drodze z Modrzan [własn. kl. tyn.] do Krakowa (GK 26 s. 643).

7. M. Sokołowski, Studia do historii rzeźby w Polsce w XV i XVI w., w: Sprawozdanie Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce, 7, 1906 s. 178-94 i 227-40 (opis poliptyku i wydanie inwentarza i statutów mansjonarii w K. W. z r. 1508); J. Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1460-1500, W. 1988 wg ind. (tu zebrana wcześniejsza literatura dotycząca poliptyku książnickiego); J. Gurda, Parafia Książnice Wielkie. Zarys dziejów, Kielce 1992 (wykorzystuje archiwum parafialne K. W., znajdujące się w Archiwum Diecezjalnym w Kielcach); G. Labuda, Szkice historyczne XI w. → Uw.

8. Obecny kościół mur. zbudowany w XVII-XIX w. na miejscu dawnego drewn. z r. 1484 → p. 5. Z pierwotnego kościoła zachował się krucyfiks z rzeźbionymi postaciami Matki Boskiej Bolesnej, ś. Jana i ś. Marii Magdaleny [por. wyż. 1484-1516 p. 5] z r. 1501, ołtarz główny, poliptyk wykonany w r. 1491 → p. 5 i z wypisanym na ramie takim rokiem, zapewne dzieło malarza i snycerza Michała z Działdowa, ze znamionami szkoły Wita Stwosza. Część środkowa rzeźbiona oraz para ruchomych i para nieruchomych skrzydeł z malarstwem tablicowym. W części rzeźbionej sceny Zaśnięcia P. M., Wniebowzięcia z koronacją P. M., po bokach figury śś. Katarzyny, Barbary, Doroty i Małgorzaty. Na skrzydłach ołtarza 12 malowanych scen z życia Matki Boskiej i Chrystusa. W predelli części środkowej malowane postaci: bpa [Jana Konarskiego] i opata tyn. z klęczącymi dwoma fundatorami, z których jeden to Mikołaj z Koprzywnicy, oraz h. Wieniawa. Poliptyk został wywieziony z K. W. przez Niemców w czasie II wojny światowej, znaleziony w Niemczech przez prof. K. Estreichera i zwrócony kościołowi w K. W. W parapecie chóru muzycznego zachowane profilowane belki późnogotyckie z poprzedniego kościoła. W lewym bocznym ołtarzu poźnogotycka z ok. 1500 r. rzeźba ś. Mikołaja z fundacji Mikołaja z Koprzywnicy. W kościele znajduje się też rzeźba gotycka Matki Boskiej z Dzieciątkiem z drugiej ćwierci XV w. (KatZab. 3 z. 9 s. 40-3; Gadomski → p. 7 s. 33 i wg ind.).

Uw. G Labuda, Szkice historyczne Xl wieku. Początki klasztoru Benedyktynów w Tyńcu, SŹ 35, 1994 s. 23-47 dokonuje rekapitulacji badań nad dok. legata Idziego, datując go na r. 1124 i daje jego szczegółową analizę. Wyróżnia, konfrontując dok. z bullą z → 1229 r., 24 wsie nadane wraz z K. klasztorowi przez królową Judytę, a odległe terytorialnie od K., i uważa je za jeden kompleks dóbr „administracyjnie i fiskalnie podległy K.”, czyli tzw. klucz ksiąznicki. Genezę tego klucza wiąże z wywianowaniem przez Władysława Hermana swej drugiej ż. Judyty. Wyjeżdżając po śmierci męża z Polski do Bawarii, być może w 1105 r., Judyta uposażyła częścią swych dóbr wiennych klasztor tyn. Ob. tez J. Kurtyka, Południowy odcinek granicy polsko-ruskiej we wczesnym średniowieczu (przed 1340) w świetle źródeł historycznych, w: Pogranicze polsko-rusko-słowackie we wczesnym średniowieczu, Kr. 1997. w druku.