LIBIĄŻ MAŁY i WIELKI

(1238 Lubens - z fals. z XIV w., 1243 Lubenyz - z fals., 1253 Lubessow - z kopii z 1428, 1254 Lubessi z or., 1270 Lubens z or., 1388 Luburz, 1404 Lubansch, 1405 Lubansz, 1442 Magna Lubansz, 1446 duplex Lubyasz Maior et Minor, 1450 Lubyasz Magna et Parua, 1452 Welgy Lubyosz, 1462 Lubyansch Parwa et Magna, 1463 Lubąsz Maior et Minor, Lubyasch Magna et Parva, Lubyąsz Magna et Parwa, Lubyąza, Male Lubyaze, Welgye Lubyaze, 1469 Lubyeza Magna et Parva, 1470 Lubiasz utraque, Lubyasche utraque, 1475 Lubrza utraque [!], 1487 Lubyaza Maior et Minor, 1489 Lubasz Minor et Maior, 1490 Lubas Minor et Maior, 1492 Lubyąs Maior et Minor, 1493 Minor Lwbyansz, 1494 Lybyąsze, 1505 Lubiąze, 1513 Lubiass Minor et Maior, 1519 Maior Lybyąsch, 1520 Lubyas Minor et Maior, 1529 Lybyaze) odpowiednio 10 i 9 km na NE od Oświęcimia (UN 4 s. 28-9; MAd.).

1. 1489, 1581 pow. krak. (RP k. 131v; ŹD s. 32; → p. 3b)1W 1581 r. wymieniony pod błędnym nagłówkiem: pow. prosz.! (ŹD s. 32); 1470-80, 1598 par. Kościelec (DLb. 2 s. 203; WR k. 401).

2. 1400 Dzierżek Karwacjan [młodszy] z Janowic s. [Dziersława] Karwacjana [z L.] procesuje się z Janem Ligęzą z Gorzyc [pow. wiśl.] o granice (SP 8, uw. 325/117, 343/30); 1402 → Bobrek; 1404 Dziersław Karwacjan z Gorlic z Janem [Ligęzą] wwdą łęcz. o granice między L. a Bobrkiem; ciż Ligęza i Karwacjan o granice pomiędzy Bobrkiem a L. [Wielkim] oraz między → Chrzanowem i przyległymi wsiami a inną wsią L. [Mały] (ZK 3 s. 436, 756; 3a s. 303; 4 s. 105); 1405 ww. Ligęza procesuje się z Janem Karwacjanem o objechanie granic obydwu L. Ligęza pozyska granice wieczyście tam, gdzie sam konno objedzie i złoży przysięgę (SP 2, 1090); 1408 → Bobrek; 1570 droga z Oświęcimia do Krakowa przez → Bobrowniki, L., Chrzanów, Kościelec i Płazę (LDK s. 61-2); 1596 -Gromiec2Do rozgraniczenia pomiędzy m. Chrzanowem, L., Bobrkiem i Gromcem doszło także w 1617 (ZK 410 s. 773).

3. Własn. ryc. i książęca, od ok. 1238-41 kl. staniąt., następnie szlach., od 1408 w kluczu Bobrek Ligęzów. -a. Właściciele. Do ok. 1230 lub 1238 Klemens [z rodu Gryfów] kaszt. krak. → 1238; 1238 Wisław bp krak. przy okazji nadania dziesięcin na rzecz kl. staniąt. wymienia dobra nadane klasztorowi przez Klemensa kaszt. krak. [1230 lub 1238-1241] m.in. L. (Pol. 3, 18; Stan. s. 21-5: fals. z XIV w.); [1241-3] Konrad maz. książę krak. na prośby Wierzbięty prepozyta staniąt. nadaje kl. staniąt. grunty w L. z barciami (terram in L. habentem mellificium) → 1254; 1243 tenże Konrad krak. i łęczycki potwierdza uposażenie kl. staniąt., w tym wsi nadanych przez komesa Klemensa [kaszt. krak.], m.in. L. (Pol. 3, 20, 22; Stan. s. 32-7); [1253 lub wcześniej] → 1270; 1253 bulla protekcyjna Innocentego IV dla kl. staniąt. wymienia w składzie uposażenia m.in. L. (Mp. 2, 441; Pol. 3, 199; Tyn. s. 21; Stan. s. 38-9, 94); 1254 Bolesław Wstydl. potwierdza nadania ks. Konrada na rzecz kl. staniąt., m.in. barci i gruntów w L. (Pol. 3, 28; Stan. s. 39-40, 94); 1270 Bolesław Wstydl. potwierdza przywileje i uposażenie kl. staniąt., m.in. informując, iż Pomian prep. staniąt. [przed 27 II 1253] zamienił z Budziwojem Janowicem i jego braćmi L. na źreb i karczmę ,,in Satkovic” [Stan. s. 106: Czatkowice?] (Pol. 3, 43; Stan. s. 46, 94)3Pomian 23 II 1254 wspomn. jako były prep. staniąt., a obecnie opat płocki (Pol. 3, 28); jako opat płocki odnotowany został też 27 II 1253 (Mp. 2, 439).

1388, zm. 1403/4 Dziersław Karwacjan z Gorlic i Janowic [par. Racławice] stolnik sand. (SP 8, 4669; UM 943); 1388 przed sądem wiecowym w sprawie z Dzierżkiem [z Gorlic i Janowic] stolnikiem sand. Bienik z Topoli [i sołtys z Bliżyc] zaprzecza jakoby posiadał dokumenty dotyczące Trzebini i L., gdyby zaś je miał, to nie będą one miały mocy prawnej (SP 8, 4669).

1400-4 Dzierżek młodszy z Janowic, Gorlic i obu L. s. [Dziersława] Karwacjana → p. 2; 1400 Jan Ligęza [z Bobrka i Chrzanowa] wwda łęcz. procesuje się z Dziersławem Karwacjanem o 12 000 drzew zdatnych do budowy domów oraz o brzeg rzeki Przemszy (SP 8, 9706, 9707).

1404 w wyniku podziału dóbr pomiędzy Dziersławem [Dzierżkiem] i Janem ss. Dziersława Karwacjana z Janowic i → Gorlic [stolnika sand.], Janowi przypada m.in. Trzebinia i L. Obaj będą mieć po połowie kopalni, gór ze złożami ołowiu w Trzebini i L. o ile te złoża tam będą, oraz pr. patr. kościoła w Oświęcimiu (SP 2, 1054); 1405 → p. 2; Jan Ligęza oddala roszczenia Dziersława Karwacjana o wycięcie drzew i lasów (ZK 4 s. 212; SP 2, 1090); 1408 → Bobrek p.2; Jan [Karwacjan] z Janowic sprzedaje za 600 grz. szer. gr pras. Janowi Ligęzie wwdzie łęcz. wieś L. (ZK 5 s. 35-6).

1408, zm. 1418 Jan Ligęza z Bobrka, Niewiarowa, L., wwda łęcz. (ZK 5 s. 35-6; UŁS s. 81-2, 178).

1442-58, zm. 1458 Jan Ligęza z Bobrka i m.in. L. W. i L. M., kaszt. biec. 1444-58, syn Jana Ligęzy podczaszego i ochmistrza dworu królowej zm. 1431, wnuk Jana Ligęzy wwdy łęcz. (GK 7 s. 869; 9 s. 541; 10 s. 275, 430; ZK 151 s. 17, 137; Lubczyński, Dzieje → p. 7).

1446 Jan z Bobrka kaszt. biec. i Jan z Chełmu gwarantują Szczepanowi Pogorskiemu wypłacenie 600 fl. węg. pod rygorem wwiązania do d. L. Małego i Wielkiego wsi Jana z Bobrka, i do Chełmu Jana Chełmskiego (GK 9 s. 541); 1447 gdy woźny sąd. wwiązywał ww. Szczepana do dóbr Jana [Ligęzy] z Bobrka kaszt. biec. w u. L., to kmiecie mówili, qui nos proteget, erit nobis dominus, unus sicut alter (GK 10 s. 275); 1448 ww. Szczepan przeciwko ww. Janowi o to, że po sądowym przeprowadzeniu wwiązania Szczepana w dobra Bobrek i u. L. sługa (famulus) Jana wyrzucił z tych dóbr na jego polecenie rządcę ustanowionego przez Szczepana (GK 10 s. 430); 1450 tenże Jan zapisuje 200 fl. Stanisławowi ze Stadnik na swoich dobrach L. Mały i Wielki (ZK 151 s. 17); 1452 ww. Jan [Ligęza] gwarantuje temuż Stanisławowi zwrot 200 fl. węg. wwiązaniem w W. L. (ZK 151 s. 137)4W haśle → Bobrek błędnie Stanisław ze Świdnika.

1462 panna Małgorzata z Bobrka pozwana przez Stanisława ze Stadnik o udzielenie wwiązania do L. P. i M., z racji 200 fl. zapisanych mu na tych wsiach [→ 1452] przez jej br. zm. [1458] Jana [Ligęzę] z Bobrka kaszt. biec. (ZK 16 s. 55); 1463 ww. Stanisław uzyskuje przez komornika od ww. Małgorzaty wwiązanie do L. M. i P. (ZK 17 s. 121: virgo domicella); 1463 → Chełmek; Elżbieta z → Giedczyc wd. po ww. Janie [Ligęzie] ustępuje Mik. Pieniążkowi z Witowic pkom. i star. krak. wszystkie należne od tejże Małgorzaty przezyski z L. (ZK 17 s. 60).

1463-9 [1475], zm. przed 1479 Stanisław Ligęza z Gorzyc i Bobrka, s. Stan. Ligęzy kaszt. małogojskiego, brat stryjeczny Jana Ligęzy kaszt. biec. (SP 2, 3739, 3746; ZK 17 s. 101-2, 627a, 631, 657-8; Ep. 3 k. 154v: 1479 jako zm.; DLb. 2 s. 203; → Gromiec przypis 3; Lubczyński, Dzieje → p. 7).

1464 → Bobrek; po wcześniejszym trzykrotnym nie dopuszczeniu do wwiązania przez pannę Małgorzatę z Bobrka i odesłaniu sprawy do egzekucji starościńskiej, woźny sąd. w asystencji pachołków starościńskich przeprowadza wwiązanie na rzecz Jana Kobyleńskiego stolnika krak. do jej dóbr Libiąże [Libiąż Wielki i Mały] (ZK 16 s. 146; 17 s. 158, 183; GK 17 s. 276; → Kobylany); 1469 panna Małgorzata córka (filia) zm. Jana z Bobrka kaszt. biec. darowuje br. [stryjecznemu?] Stan. Ligęzie z Gorzyc [pow. wiśl.] 1/3 cz. dóbr zamku Bobrek z wsiami m.in. z → Gromcem, L. Dużym i L. Małym; taż Małgorzata zastawia za 1000 grz. ww. Stanisławowi pozostałe 2/3 swych dóbr czyli zamku Bobrek z wsiami, m.in. L. Duży i L. Mały oraz m. → Chrzanów z przyległościami (ZK 17 s. 627a, 631, 657-8; → Gromiec przyp. 3); 1469 → Gromiec, oraz m.in. L. Wielki i Mały w składzie dóbr → Bobrek pana [Stan.] Ligęzy; 1471, 1472 L. W., L. M., 1475 L. utraque, wsie [Stan.] Ligęzy przynależne do klucza Bobrek (GK 18 s. 826; 19 s. 392, 612-3; 20 s. 125);

1484-5 [zm. 1496/8] Jan Ligęza z Bobrka, s. Stanisława, br. Mikołaja, Stanisława Feliksa i Piotra (Ep. 3 k. 296v-7; Lubczyński, Dzieje → p. 7)5W 1483 występował samodzielnie Mik. Ligęza iunior, zaś 1484 r. Stan. [Feliks] Ligęza z Bobrka (Ep. 3 k. 219v, 270), być może więc synowie Stanisława [zmarłego przed 1479] posiadali Bobrek z wsiami w niedziale; 1484 → p. 5.

1500-19, zm. 1549 Piotr Ligęza z Bobrka, Zakrzowa, Balina i Chrzanowa, kaszt. czechowski 1538-49, s. Stanisława, br. Jana, Mikołaja, Stanisława Feliksa (ZP 22 s. 667; Pohorecki 281; ZK 159 s. 138-9 ZK 159 s. 138-43, 206-7, 332-5; BJ rps 5348 II s. 246; ib. cz. 2 s. 196; USand. 114; Lubczyński, Dzieje → p. 7); 1500 z podziału dóbr pomiędzy Mik., Stan. Feliksem i Piotrem Ligęzami, Piotrowi przypada m.in. L. Wielki i Mały w ziemi krak. w kluczu → Bobrek (ZP 22 s. 667; Pohorecki 281); 1517 → Gromiec p. 3; 1519 → p. 3b.

3b. Areał, folwark, kmiecie, pobór. 1463 M. L. i W. L. skazane przez Waltera wielkorządcę krak. na karę król. 14 grz. za nie zapłacenie [nadzwyczajnego] poboru 6 gr [od łanu] (GK 16 s. 995); 1469 L. M. i L. P. nie zapłaciły wiardunkowego (GK 18 s. 826); 1470-80 w L. Minor łany kmiec.; w L. Maior łany kmiec. i folw. (DLb. 2 s. 203); 1471 L. M. i L. P., 1472 L., 1475 L. utraque nie zapłaciły poboru (GK 19 s. 392, 612; 20 s. 125); 1487 L. Maior, L. Minor nie zapłaciły wiardunkowego (GK 22 s. 678).

1489, 1490, 1495, 1498, 1499, 1501, 1504, 1507, 1508, 1509, 1510, 1511, 1512, 1513, 1514, 1515 pobór w L. Minor z 2 1/2 ł. i L. Maior z 2 ł. (RP k. 131v; ŹD. s. 433; RP 221v, 32, 2v, 269, 302v, 319, 333, 362v, 591, 619, 565, 536, 706, 726v); 1491 pobór w L. Minor z 2 1/2 ł., w L. Maior z 2 1/2 ł. (RP k. 157v); 1492-4 pobór w L. Minor z 2 ł., z L. Maior z 2 ł. (RP k. 171v, 187v, 202).

1493-1505 Stan. Piwko de Minori L., rządca w L. Maior → 1496, woźny sądowy 1493-1505 (RP k. 64v; GK 24 s. 198, 712; SP 2, 4562); 1496 w L. Maior Stan. Piwko odprowadził pobór z 2 ł., w L. Minor Andrzej Wolwram z 2 1/2 ł. (RP k. 64v); 1497, 1500, 1517, 1518, 1520 L. Maior i L. Minor bez podstawy wymiaru podatku (RP k. 103v, 240v, 776, 805, 844).

1519 kmiecie z L. Wielkiego (maior L.), poddani Piotra Ligęzy, pozywają pozwem król. Jana bpa krak. jako właściciela wsi Chełm [w kluczu lipowieckim], o to że na jego polecenie szl. Piotr Dłuski star. lipowiecki z wielką ilością ogarów (molozorum alias ogarow, cum multitudine molozorum alias z ogarami) przejeżdżał przez ich pola, powodując wielkie szkody, zadeptując zasiane już żyto i pszenicę: u prac. Macieja Maciusia (Mathias Maciuś) Ratajczyka - wart. 90 grz., u Jan Kęsego - wart. 40 grz., u Grzegorza Starego zw. Ratajczykiem wart. 60 grz., u Mikołaja karczmarza - wart. 50 grz., u Mik. Wałacha - wart. 90 grz., u Kleofasa - wart. 70 grz. Strona pozwana wnosi o orzeczenie wobec powoda Macieja Ratajczyka [w konsekwencji i innych] kary 14 grz., ten bowiem pozywa bpa jako właściciela Chełmu [do sądu nadwornego] wbrew statutom Królestwa, gdyż Chełm leży w dystr. pszczyńskim księstwa raciborskiego, za rzeką Przemszą rozgraniczającą Królestwo Polskie od tego księstwa, czego dowodzić ma przedłożony dokument wystawiony przez zmarłego Jana ks. opawskiego i raciborskiego. Strona powodowa z kolei odrzuca powyższy wywód, twierdząc, iż Chełm leży w Królestwie polskim i ziemi krak. W proces włącza się też Piotr Ligęza z Bobrka i Zakrzowa, stając przy swoich kmieciach i poddanych, który pozywa dodatkowo kapitułę krakowską. Z drugiej zaś strony sam zostaje pozwany przez bpa krak. Jana i jego poddanych Jakuba Kokota, Jakuba zw. Łaszczką, Janusza Szadego, Bartłomieja, Bartka Szadego, Stan. Lipkę i Stan. Lipca kmieci z Chełmu (ZK 159 s. 138-43, spór o położenie Chełmu na s. 139, 206-7, 332-5).

1530 w L. utraque pobór z 4 ł. i karczmy dorocznej (RP k. 3).

5. 1470 do fundowanej mansjonarii w kościele NMP w Oświęcimiu należy m.in. dzies. z wsi L. utraque (Mp. 5 M 123-4; BJ rps 5935 s. 159-68); 1472 Jan Rzeszowski bp krak. zatwierdza fundację z → 1470; 1470-80 w L. maior i L. minor dzies. snop. z łanów kmiec. kościołowi w Oświęcimiu; w L. Maior dzies. snop. z folw. plebanowi w Kościelcu (DLb. 2 s. 203); 1484 w sporze pomiędzy prep. ośw. Stanisławem ze Szczeglina [w pow. wiśl. lub na Kujawach] a Janem Ligęzą z Bobrka, jego braćmi i wszystkimi kmieciami o dzies. z wsi Bobrowniki, Gorzów, Gromiec, Chełmek, L. i z folw. zamku Bobrek, arbitrzy [wymienieni] przysądzają ww. dzies. kościołowi w Oświęcimiu (Ep. 3 k. 296v-7: wpis dokumentu arbitrów w 1485, wraz z informacją o zdjęciu klątwy z Jana Ligęzy i kmieci); 1529 dzies. snop. z L. wart. 5 grz. mansjonarii w kośc. par. w Oświęcimiu (LR s. 102).

7. M. Lubczyński, Dzieje rodu Ligęzów herbu Półkozic do połowy XVII wieku, praca magisterska, WSP Kielce 1998.

Uw. Już 1529 L. potraktowane jako jedną wieś (decima de tota villa Lybyaze: LR s. 102).

1 W 1581 r. wymieniony pod błędnym nagłówkiem: pow. prosz.! (ŹD s. 32).

2 Do rozgraniczenia pomiędzy m. Chrzanowem, L., Bobrkiem i Gromcem doszło także w 1617 (ZK 410 s. 773).

3 Pomian 23 II 1254 wspomn. jako były prep. staniąt., a obecnie opat płocki (Pol. 3, 28); jako opat płocki odnotowany został też 27 II 1253 (Mp. 2, 439).

4 W haśle → Bobrek błędnie Stanisław ze Świdnika.

5 W 1483 występował samodzielnie Mik. Ligęza iunior, zaś 1484 r. Stan. [Feliks] Ligęza z Bobrka (Ep. 3 k. 219v, 270), być może więc synowie Stanisława [zmarłego przed 1479] posiadali Bobrek z wsiami w niedziale.