(1358 (obl. 1592) Cmachowo, 1388 Czmachowo, 1397 Chmachowo, 1397 [Sczmakowo!], 1399 Dzmachowo, 1403 [Szmachowo], Dzamachowo!, 1510 Czamachowo!) 6 km na SW od Wronek.

1. 1476 n. pow. pozn. (PG 9, 44); 1508 n. par. Biezdrowo (ASK I 3, lv).

2. 1400 Tomasz dz. Pożarowa zapowiada [granice] swej dziedziny Pożarowo z wsiami → Biezdrowo, C., Wróblewo i Kłodzisko (KP nr 119); 1423 kop. 1488/92 trzecie pole w C. zwie się Pyanyaczyno (→ Pamięcino, LBP 43); 1428 Zachariasz z C. oczyścił się z zarzutu, że łowił ryby w jez. → Sieradowo [por. p. 3 r. 1358], nal. do Marcina Orzelskiego [z Orla?, w Orlu Wielkim i Małym w pow. pozn. dziedzic o takim imieniu nieznany] (PZ 10, 106); 1482, 1485 wzm. z końca XVIII w. postępowanie sądowe w sprawie 3 kopców narożnych Biezdrowa, C. i Pierwoszewa; narożnik ten leży przy drodze król. z Wronek do Sierakowa (PP 11, 285).

1535-85 do dóbr C. należą dziedziny opust.: 1535-85 → Pamięcino, 1562-85 → Smęty albo Śniety (PG 16, 751; PG 20, 158, 159; PG 22, 510; KoścZ 28, 1116-1118; PZ 34, 115v); 1570 Bzowscy protestują z powodu naruszenia granicy ich dóbr: dziedz. opust. Pamięcino i C.; granica biegnie od narożnika Pamięcina, Nowej Wsi i Wierzchucina do narożnika Pamięcina, Nowej Wsi i C., a następnie dochodzi do wielkiej i starodawnej drogi z Wronek do Sierakowa i dalej dzieli C. i Biezdrowo (PG 118, 794).

3. Własn. szlach. 1358 Hamlet (Gamletus), podkoniuszy pozn.¹Tenże Hamlet, podkoniuszy, występuje jako świadek, bez wzmianki o C., w l. 1359-61 (Wp. 3 nr 1395, 1426, 1447, 1454), dz. C. daje jez. → Sieradowo i ziemię („kąt ziemi”, ,,angulus seu spatium terre”) od tegoż jez. do drogi z Wronek do Orla [Wielkiego] Hektorowi, dz. w Pierwoszewie, a w zamian otrzymuje od niego 1/2 młyniska [placu, gdzie był młyn] nad rz. Kanią (PG 159, 503).

1388-1408 z C: 1388 śwd. Sławęta [identyczny ze Sławętą z Kłodziska, brat Janusza i Mrokoty Wróblewskich oraz Hektora Ćmachowskiego] (WR 1 nr 46; por. r. 1386 Lek. 1 nr 1866); 1397, 1403 Mrokota z C. (Dz) [i z Wróblewa]; 1397-1408 Hektor (Jaktor) Ćmachowski z C. [i z Wróblewa] (Lek. 1 nr 2401, por. też nr 446; WR 1 nr 346, 654, 655; KP nr 1222, 1235; PZ 3, 147).

1397 Mrokota w sporze z Janem z Przyborowa (Lek. 1 nr 2365, 2389, 2492); 1401-05 Hektor Ćmachowski w sporze z bratem Mrokotą z Wróblewa o części → Białcza i → Wróblewa (KP nr 641, 1515, 1516, 1587, 1606, 1982, 2077, 2116; WR nr 737); 1403 Mrokota z Dz. w sporze z Paszkiem Bylińskim o 1 1/2 grz. z tytułu poręki (KP nr 1485); 1403-04 Hektor Ćmachowski zeznaje, że w Białczu odbył się sąd [z powodu zabójstwa poddanego należącego do Winc. Obrzyckiego?]; Hektor ma zapłacić Winc. Obrzyckiemu 5 grz. główszczyzny (WR 1 nr 736; KP nr 1651, 1670).

1399, 1416 kmiecie z C.: 1399 Piotr, 1416 Jan, Sobak i Arnold [kmiecie?] świadkami w sporze Jakuba i Mikosza kmieci z C. z Przy[bi]gniewem [z Biezdrowa?] (WR 1 nr 405, 905).

1422-43²Było zapewne 2 Zachariaszów w C., przypuszczalnie ojciec i syn. Ojciec jako wicewojewoda pozn. występuje po raz ostatni w r. 1440 (GUrz. nr C 952, por. nr C 735). Nie ma pewności, który z nich zawarł w 1443 r. transakcję dot. Kłodziska; skądinąd wiemy, że w tymże roku obaj żyli: jeden pisał się z C. [ojciec?], a drugi z Biezdrowa [syn?] (PZ 14, 229v) Zachariasz z C. [oraz z Biezdrowa, Komorowa i Piaskowa] (PZ 10, 16); 1422 tenże w sporze z Bieniakiem Lubosińskim (WR 1 nr 1113; WR 3 nr 957); tenże zeznaje, że ojciec jego wydając za mąż [córkę?] Helenę [do Słopanowa?], zapłacił jej cały posag (WR 1 nr 1116; WR 3 nr 960); 1427 tenże płaci czynsz od sumy 40 grz. Przybigniewowi, sołtysowi z → Białcza (PZ 9, 74); 1443 tenże od Mikołaja z Kłodziska kupuje za 600 grz. 1/2 Kłodziska z 1/2 stawu i 1/4 młyna na rz. Kania (PG 2, 162v); tenże w sporze z Wojc. Jarogniewskim; zastępuje go [syn!] Zachariasz Biezdrowski (PZ 14, 229v); 1455-81 Zachariasz z C., patron kościoła w Biezdrowie (ACC 36, 16; ACC 59, 30v); 1476 tenże zapisuje Annie, ż. swego syna Jana po 300 grz. posagu i wiana na Wróblewie, a c. Katarzynie 8 grz. czynszu dożywotniego z pr. wykupu za 100 grz. na C. (PG 9, 44).

1478-95 Jan Ćmachowski [s. Zachariasza], stryj Elżbiety ż. Aleksandra z Gaju [Wielkiego], tenutariusza w Obornikach oraz Sandki, ż. Mik. Pawłowickiego (PG 9, 96; PG 10, 167), do r. 1485 patron kościoła w → Biezdrowie (AE 3, 100); 1492 tenże zapisuje c. Dorocie, klarysce w Gnieźnie, 4 grz. czynszu rocznego z Kłodziska (PG 7, 65).

1517-54 Piotr Ćmachowski (BR 176, 1); 1517 tenże z ż. Małgorzatą oddaje Bernardowi Grocholskiemu części we wsiach Siekowo, Siekowo Małe, Szczepankowo, Głodno, Biskupice, Barklino Stare i Trzebidza w pow. kośc., które poprzednio nabył od niego z zastrz. wykupu za 900 zł pol. (Obra B 3, 248); 1518 Małgorzata ż. Piotra Ćmachowskiego została wwiązana przez woźnego kośc. w 1/4 dóbr Siekowo, Siekowo Małe, Szczepankowo, Biskupice, Głodno, opust. Barklino Stare i 1/2 opust. Trzebidzy; dobra te odziedziczyła ona wraz z Kat. Roszkowską i z Bernardem s. Mik. Grocholskiego po zm. Annie Siekowskiej (KoścZ 23, 29); 1522 Piotr Ćmachowski spłacił 124 grz. sumy głównej Łukaszowi altaryście altarii Ś. Małgorzaty w kościele par. w Opalenicy; od tej sumy wspomn. altarysta otrzymywał czynsz roczny 10 grz. z Cz. i z 1/2 Kłodziska od 1515 r. (ACC 97, 77v);

1535 tenże ustanawia opiekunów dla swych dzieci zrodzonych z ż. Małgorzaty: Mikołaja, Katarzyny, Anny, Małgorzaty, Barbary, Łucji, Apolonii i Jadwigi [później ż. Wojc. Bzowskiego, por. PG 20, 159; PZ 34, 115] oraz dla swych dóbr: C., Wróblewa, 1/2 Kłodziska, 1/2 Pierwoszewa, 1/3 Pożarowa i dziedz. opust. Pamięcino (PG 16, 751; por. ten sam stan posiadania w r. 1554: KoścZ 28, 1116-1118).

1508 wiard. wojenne od 11 1/2 ł., karczmy, młyna o 1 kole; mł. opust. (ASK I 3, 1v); 1563 pobór od 10 1/2 ł. os., od komornicy, młyna o 1 kole, karczmy (ASK I 5, 214); 1564/65 wieś szlach. C. za używanie lasów król. płaci do klucza Wronki w stwie Wieleń od 11 kmieci po 4 1/2 ćw. równej miary wronieckiej, po 2 kury i po 1 gęsi (LWK 1, 205); 1577 pobór płaci Jadwiga Ćmachowska [wd. po Wojc. Bzowskim] (ASK I 5, 661 v); 1580 Jakub Bzowski [s. Wojciecha] płaci pobór od 7 1/2 ł. os., 3 półł. opust., 3 zagr., komornika, kowala, młyna o 1 kole, kwarty roli karczmarskiej (ŹD 5; ASK I 6, 79; por. PG 2, 510: przejście C. w r. 1585 w ręce Stan. Boboleckiego z Bienina).

5. 1418 pleban z Biezdrowa wypędził w niedzielę [z kościoła] ekskomunikowanego Ćmachowskiego [brak imienia] z powodu jego procesu z kan. pozn. Bogusławem (ACC 3, 26v); 1423 kop. 1488/92 dzies. z trzeciego pola w C., zw. Pyanyaczyno [→ Pamięcino] należy do uposażenia prebendy kan. w kat. pozn. zw. „Oporowo”; 1510 dzies. snopowa z C. i pieniądze za len należą po połowie do pleb. w Biezdrowie i wspomn. prebendy „Oporowo” (LBP 42-43).

6. 1462 Stachna z C., ż. opatrznego Piotra z C. sprzedaje szl. Annie z Ryczywołu cz. Skrzetusza [k. Ryczywołu] za 20 grz. (PG 6, 213); 1525 Beata Ćmachowska, siostra Mac. Pawłowskiego (MS 4/2 nr 14262).

7. XVI w. (CP 111, 60v).