OSIEK

1296 fals. a. 1302, kop. 1530 Osek (DBL nr 42; Wp. 2 nr 744); 1307 or. Osek (Wp. 2 nr 908), 1397 Ossziek (DBL nr 124), 1398 Oszek (Lek. 2 nr 2196), 1399 Hossek (Wp. 3 nr 2019), 1399 Oschek (Lek. 2 nr 2309); 1400 Ossek, Osszeg, Osszek, Osszecz (Lek. 2 nr 2526, 2553, 2585, 2624), 1401 Ossecz (MHP s. 38), 1403 Osszeg (WR 3 nr 197); 1422 Oszyek (DBL nr 155), 1471 Ossyek (PG 8, 93v), 1563 Ossiek (ASK I 4, 165), 11 km na SE od Kościana.

1. 1448 n. pow. kośc. (PG 3, 10); 1510 n. par. Gryżyna (LBP 131).

2. 1296 (fals. a. 1302) król Przemysł II w przyw. immunitetowym potwierdza benedyktynom lub. posiadanie wsi Wonieść wraz z jez. [Wonieść]; ludzie ze wsi Gryżyna i O. nie mają pr. łowić w nim ryb (DBL nr 42; Wp. 2 nr 744).

1401 gran. O. z → Jurkowem (WR 3 nr 116).

1425, 1434 zapowiedzi → p. 3.

1428-32 gran. O. z Jezierzycami: 1428 wzm. o kopcu gran. między wspomn. wsiami (KoścZ 9, 24v-25v); 1429 Bartosz Osiecki uzyskuje zgodę sądu na rozgraniczenie O. z Jurkowem (nal. do jego matki Kat. Jurkowskiej) przy pomocy opola krzyw.: po 6 starców ma świadczyć z każdej strony (KoścZ 9, 205); 1432 Mik. Jurkowski z O. w sporze z Tomisławą z Jezierzyc dowodzi, że zajął 2 konie, wóz i siekierę na zapuście w O. [człowiekowi z Jezierzyc], który rąbał tam drzewa, a Czerna z Jezierzyc w sporze z Bartoszem z O. dowodzi, że rąbał drzewa na gruncie Jezierzyc [a nie na gruncie O.] (WR 3 nr 1439, 1440, 1441); 1438 (obl. 1440) koszty procesu gran. → p. 3.

1448 Mik Jurkowski z O. oraz Andrzej i Wojsław z Gryżyny dokonują przy pomocy arbitrów rozgraniczenia O. z Gryżyną począwszy od samicy (matrix) [= główne koryto rzeki] w rz. Obrze aż do wody wypływającej z jez. Wonieść; gran. biegnie przez bory i lasy (KoścZ 13, 156).

1574 Łukasz i Andrzej Miaskowscy dzielą się swym majątkiem (→ p. 3); wymieniono drogę z O. do Gryżyny, gran. O. z Gryżyną, liczne nowe kopaniny [tzn. grunty świeżo wykarczowane i przeznaczone do uprawy], w tym jedną zw. Nowa Troska1Cieplucha 235, identyfikował Nową i Starą Troskę z nowszymi osadami Dębieć Nowy i Dębieć Stary, położonymi na S od O (KoścG 28, 160v-165); 1583 ciż bracia z O. pozywają Andrzeja Chrzczonowskiego opata lub. o rozgraniczenie wsi klaszt. Wławie i Święciec z O. (KoścZ 67, 966).

3. Własn. szlach. 1307 śwd. komes Dobiesław z O.2J. Pakulski, Siły polityczno-społeczne w Wielkopolsce w pierwszej połowie XIV w., Toruń 1979, s. 24, 177, uważa, że Dobiesław należał do rodu Porajów (Wp. 2 nr 908).

1370-71 śwd. Przybysław z O. [brat?, może stryj Materny?] (DBL nr 100, 102).

1393-1426 Materna (Martinus – 1 wzm., Maciej – 2 wzm.) Osiecki z O., brat Przybysława (→ niżej) oraz Hanki, macochy Sędziwoja Wyskoty z Bojanic (Wp. 3 nr 2019; Wp. 5 nr 353, 354, 370, 375; Lek. 2 nr 1547, 1609, 2196, 2309, 2526; DBL nr 124, 126, 155; WR 3 nr 56, 188, 197, 315, 335, 336, 352, 405, 516, 907;MHP nr 38; Obra B3, 308; BR 628 nr 7; Krasoń 141), wicewojewoda w Kościanie 1405-06 i 1416-26 (GUrz. nr C 760, 762; MHP i ZSW w tychże latach passim): 1394 tenże z bratem Przybysławem ręczą Piotrowi z Janiszewa, że bracia [Wyskotowie]: Lisek [z Oporowa], Henryk [z Bojanic, z Kociug, później z Rusinowa] i Czewlej [z Krzemieniewa] nie naruszą jego granic [w Janiszewie?] (Lek. 2 nr 1619); 1400 tenże pozwany przez Sobka zw. Mendicus [z Żytowiecka?] o 15 grz. długu, odpiera jego roszczenia, a w procesie zachodzi go (intercessit) Czewlej z Miaskowa (Lek. 2 nr 2624); 1400 tenże wygrywa proces z Piechnową z Karchowa o 9 grz.; jest to dług [poręka?] zaciągnięty w związku z kupnem konia u Piotra Kąkolewskiego [z Kąkolewa k. Osiecznej] (Lek. 2 nr 2553, 2585); 1405 tenże dowodzi przy pomocy świadków, że [jego brat] Przybysław zastawił mu swą dziedzinę [tzn. cz. O.?] za pewną sumę pieniędzy (WR 3 nr 289); 1407, 1409 tenże w sporze z Anną wd. po swym bracie (glos) o 30 grz. jej wiana dowodzi, że pozew został złożony, gdy sprawa wg pr. ziemskiego już była przedawniona, a ponadto on nie może w tej sprawie odpowiadać, bo nie przejął majątku po swym bracie (WR 3 nr 341, 420); 1409 tenże [jako poręczyciel?] wraz z in. osobami pozwany przez Bernarda Lubońskiego w sprawie uwolnienia od roszczeń różnych osób dziedziny Kociugi (KoścZ 3 k. 118, 129); 1411 tenże w sporze ze Stroszynem [Wyskotą] z Oporowa i Kałowa o 23 grz. (KoścZ 3, 156v); 1411 tenże w sporze z Andrzejem i Wojkiem sołtysami z Wonieścia o 30 grz. (KoścZ 3, 162); 1413 tenże w sporze z Liskiem [Wyskotą z Oporowa] zajmuje folw. i Kałowo [może folw. w Oporowie i Kałowo?]; dobra te zostały mu przysądzone w sporze ze Stroszynem (KoścZ 4, 45, dawniej 112); 1425 tenże posiada O.; woźny w jego imieniu zapowiada drogi (vie indirecte), łąki, pastwiska, lasy i zarośla w O.; dokonuje tego na rynku [w Kościanie] i w kościele par. [w Gryżynie] oraz w sądzie król. (KoścZ 8, 133v); 1426 tenże w sporze z Więcoszką młynarką z Rusocina sięga po wstecz, do podsędka Stanisława [Szurkowskiego?] (KoścZ 8, 234v).

1394-1405 Przybysław z O. brat Materny (frater uterinus) [czy identyczny z Przybysławem z 1371? → wyżej]; 1404 tenże zeznaje, że Baworowa razem ze swym mężem Baworem [Wyskotą] ręczyła mu [za kogo?] na sumę 12 grz. i 10 gr [jest to fragment licznych procesów Bawora i jego żony z wieloma osobami z pow. kośc., → Krzemieniewo] (KoścZ 2, 51v).

1424 -30 Nikiel Osiecki (KoścZ 9, 248v): 1424 tenże syn Materny, śwd. (WR 3 nr 1252); 1427 tenże w sporze z Andrzejem Bojanowskim zeznaje, że sprzedał [O.] pani [Kat.] Jurkowskiej za 700 grz. (WR 3 nr 1310); 1428 woźny zeznaje, że Andrzej Bojanowski przedstawił dok. kupna wsi O. za 600 [grz.] od Nikła Osieckiego; sąd przyznaje O. wieczyście Bojanowskiemu (KoścZ 9, 13); 1428 tenże śwd. (KoścZ 9, 37v);

1428 tenże w sporze z Andrzejem Bojanowskim: Nikel ma zapłacić Bojanowskiemu 400 grz., dowodzi jednak, że te pieniądze są u Kat. Jurkowskiej (KoścZ 9 k. 104v, 118v, 123, 180v); 1428 tenże na mocy wyroku sądowego ma dać Samkowi, bratu plebana z Rąbinia, siostrę swą Małgorzatę i 30 grz. [posagu] dla niej (KoścZ 9 k. 74v, 94, 115v).

1429-32 Bartosz z O. (później w → Jurkowie, → niżej: 1438), 1432-73 Mikołaj Jurkowski (Osiecki), 1434 Jan Jurkowski, ss. Janusza Jurkowskiego3Nie wiemy, w jaki sposób Jurkowscy weszli w posiadanie O. W 1394 występuje śwd. Janusz Osiecki (Lek. 2 nr 1713). Może to określenie odnosi się do Janusza Kurowskiego alias Jurkowskiego, który już wówczas posiadał cz. O.? i Katarzyny:

1429 tenże Bartosz w sporze z Czerną i z Tomisławą z Jezierzyc [k. Krzywinia] (KoścZ 9 k. 201, 207, 234v; WR 3 nr 1441); 1429 tenże → p. 2; 1432 -37 tenże Mik. Jurkowski (AC 2 nr 1157; Lub. C XVII 7, 82; nowej sygnatury nie udało się ustalić) KoścZ 13, 412v; CP 444, 65; AE II 188v; CP 444, 65); 1432 tenże → p. 2; 1437 tenże Mik. Osiecki śwd. (Wp. 5 nr 595);

1434-38 ciż bracia: 1434 woźny w ich imieniu zapowiada drogi (vie indirecte), łąki, pastwiska (pascua sterilia), lasy i gaje oraz zarośla we wsiach Jurkowo, O. i Kuszkowo (KoścZ 10, 203v); 1438 (obl. 1440) ciż z pozostałymi braćmi dzielą się majątkiem: Jan, Bartosz, Wincenty i Andrzej zostają w Jurkowie, a Mikołaj obejmuje O. i za pieniądze otrzymane od żony (80 grz. szer. gr i 100 grz. w półgr) ma wykupić O. od Mik. Czarnkowskiego [wykupić dług ciążący naO.?]; bracia z Jurkowa mają wyposażyć siostry Barbarę i Elżbietę oraz spłacić dług Mikołajowi [Niklowi] synowi Materny (Mikołaj [syn Janusza] uczestniczy w tej spłacie sumą 15 grz.); koszty sporu o gran. O., Jezierzyc i Jurkowa poniosą bracia z Jurkowa w 2/3 a Mikołaj w 1/3 (KoścZ 16, 127);

1448 tenże Mik. Jurkowski zapisuje ż. Małgorzacie [c. Piotra Miaskowskiego] po 80 grz. posagu i wiana na 2 cz. O. (PG 3, 10); 1454 tenże pełnomocnikiem (procurator) [swego brata] Winc. [Jurkowskiego] pleb. w Wonieściu (ACC 35, 20); 1462 temuż jego bracia Wincenty i Bartosz z Jurkowa winni są 20 grz. (KoścZ 14, 292); 1465 tenże zapisuje na O. 100 grz. posagu c. Małgorzacie (PG 6, 217v); 1466-68 tenże zapisuje na O. czynsze kościelne: 1466-67 czynsz 5 grz. od sumy 60 grz. dla szpitala Ś. Ducha i Ś. Elżbiety w Dolsku i 1467 czynsz 1 grz. od sumy 12 grz. dla altarii ŚŚ. Jadwigi i Elżbiety w Kąkolewie [k. Osiecznej] (ACC 45, 158v; ACC 46, 5; AE II k. 188v, 214v); 1471 tenże spłaca [sumę główną] 60 grz. Janowi z Łukowa kan. pozn., opiekunowi szpitala Ś. Ducha w Dolsku (ACC 49, 151); 1471 tenże zapisuje Agnieszce, ż. swego syna Mikołaja [recte Wojciecha?], 600 grz. posagu i 300 grz. wiana na O. (PG 8, 93v).

1473 Wojc. Miaskowski syn Mikołaja za zgodą ojca zapisuje ż. Agnieszce po 480 grz. posagu i wiana na wsiach O. i Kleszczewo [k. Krzywinia], a ona kasuje swą oprawę zapisaną jej przez teścia [Mikołaja] po 500 [poprzednio były inne liczby!] grz. posagu i wiana na wsiach O. i Kleszczewo (PG 7, 214v; KoścG 2, 37v); 1476 tenże w działach z braćmi Miaskowskimi z → Miaskowa otrzymuje 2 ł. os. w O., na których rezydują 4 kmiecie (→ niżej) oraz 1/2 lasów i gajów w O. (PG 9, 63).

1510-24 Andrzej Miaskowski [syn Wojciecha] dz. O. (KoścG 7, 202v): 1510 tenże otrzymuje w działach z braćmi Miaskowskimi z → Miaskowa wsie O. i Kuszkowo (PG 14, 219); 1510 tenże zapisuje ż. Małg. Radzewskiej po 300 zł węg. posagu i wiana na 1/2 O. i na 1/2 Kuszkowa (PG 14, 221); 1524 tenże, dz. O., jest opiekunem bratanicy Zofii c. Wojc. Miaskowskiego [h. Leliwa], ż. Jana Miaskowskiego [h. Bończa], → Miaskowo (KoścZ 24 k. 419, 439v).

1537-42 Krzysztof i Andrzej Miaskowscy [ss. Andrzeja] w O.: 1537 ciż z matką Małg. Radzewską wd. po Andrzeju zapisują na częściach w O. i w Kuszkowie 2 grz. czynszu rocznego z pr. wykupu za 28 grz. Klemensowi z Pierzchną altaryście przy altarii patronatu rzeźników w kościele par. w Krzywiniu (PG 17, 137v); 1542 ciż dokonują rozliczeń majątkowych z Magdaleną Miaskowską, → Miaskowo (KoścZ 26, 276v, dawniej k. 218v); 1541 tenże Krzysztof zapisuje ż. Dorocie c. zm. Mik. Granowskiego po 300 grz. posagu i wiana na 1/2 swych części w O. (PG 17, 444v).

1574-83 bracia Andrzej i Łukasz Miaskowscy z O. ss. zm. Andrzeja: 1574 ciż dokonują podziału dóbr w O. i w Kuszkowie, odziedziczonych po ojcu i po stryju Krzysztofie Miaskowskim → p. 2; 1575 tenże Łukasz Miaskowski zapisuje ż. Kat. Łowęckiej c. Łukasza z Potarzycy po 2000 zł pol. posagu i wiana na częściach O. i Kuszkowa (PG 21, 518v); 1576 tenże Andrzej Miaskowski zapisuje po 1500 zł pol. posagu i wiana na częściach w O. i w Kuszkowie ż. Annie Piotrowskiej c. zm. Bartłomieja [z Piotrowa w par. Brodnica] (PG 21, 620); 1583 ciż → p. 2.

Areał: 1510 w O. 4 1/2 ł. folw. (allodium) [dalszego tekstu brak] (LBP 131); 1535 pobór z O. od 2 ł. (ASK I 3, 125v); 1563 pobór z O. od 3 1/2 ł., 1 karczmy dor. i 1 wiatraka dor. (ASK I 4, 165); 1564 O. panów Miaskowskich → p. 5; 1581 pobór: z części Łukasza Miaskowskiego od 4 pólł., 1/8 ł. karczmarskiego, 5 zagr.4Wg ŹD 68, w tej cz. O. płacono również pobór od 15 owiec [które posiadał miejscowy owczarz, jako procent od całego stada folwarcznego (wiejskiego?)]; w rejestrze poborowym z 1581 (ASK I 6, 494v), który był podstawą tego wydawnictwa, brak takiej informacji i zez. Andrzeja Miaskowskiego od 4 ł., 1 komor. i od rataja od 1 pługa (ab aratro coloni; ŹD 68; ASK I 6, 494v).

Kmiecie: 1476 Michał, Święch, Hanusz i Jan (Janek), każdy posiada 1/2 ł. → wyżej: Wojciech.

4. 1371 śwd. Świętek sołtys z O. (DBL nr 102).

5. 1564 dzies. z 3 ł. w O. w par. Gryżyna należy do uposażenia stołu bpiego (IBP 305).

8. Z O. wiąże się grodzisko stożkowate, obecnie zniszczone, na wschodnim brzegu jez. Wonieść, położone na terenie nowszej wsi Dębieć Nowy; przy tym grodzisku znaleziono w 1892 r. skarb srebrny (Hensel 2, 161-162; Hensel 4, 281).

1 Cieplucha 235, identyfikował Nową i Starą Troskę z nowszymi osadami Dębieć Nowy i Dębieć Stary, położonymi na S od O.

2 J. Pakulski, Siły polityczno-społeczne w Wielkopolsce w pierwszej połowie XIV w., Toruń 1979, s. 24, 177, uważa, że Dobiesław należał do rodu Porajów.

3 Nie wiemy, w jaki sposób Jurkowscy weszli w posiadanie O. W 1394 występuje śwd. Janusz Osiecki (Lek. 2 nr 1713). Może to określenie odnosi się do Janusza Kurowskiego alias Jurkowskiego, który już wówczas posiadał cz. O.?

4 Wg ŹD 68, w tej cz. O. płacono również pobór od 15 owiec [które posiadał miejscowy owczarz, jako procent od całego stada folwarcznego (wiejskiego?)]; w rejestrze poborowym z 1581 (ASK I 6, 494v), który był podstawą tego wydawnictwa, brak takiej informacji.