PRZEMĘT – opole

1242 (fals. z początku XIV w.) ks. Przemysł I postanawia, by wszystkie wsie klasztoru w Lubiniu stanowiły jedno opole i zwalnia je od podległości dotychczas właściwych im opoli, m. in. opola P. (Wp. 1 nr 236; DBL nr 11; Bielińska 238).

1401 wsie Glińsko, Koszanowo, Brosczewicza (→ Bruszczewo), Robaczyn, Nietąszkowo, Biskupice, 2 wsie Więckowice, Charbielino, Grotniki, Włoszakowice, Górsko, Starkowo, Stary Klasztor, Brenno, Mochy, Osłonin, Wijewo1Z zestawu wymienionych wsi wynika, że chodzi tu opole przem. Nie należy natomiast z naszym opolem kojarzyć zapiski, następującej w księdze zaraz za przytoczoną; mowa tam o karze, jaką zapłacić mają za niestawienie się na opole wsie Karnino, Jezierzyce, Witosław, Popowo, oba Chełkowa, oba Granowa, Klonowiec, oba Siekowa, Goniębice, Sulewo, Drzeczkowo, Kuranowo i Wolikowo (KoścZ 1, 146) mają zapłacić karę, bo nie stawiły się na opole w sprawie [rozgraniczenia] Wilkowa [Polskiego] u Jaroty (KoścZ 1, 146).

1404-05 Jakub i Wilczek Kotowieccy [z → Kotusza] toczą proces [gran.] z dziedzicami Parzęczewa; w jego toku popadają w spór z opolem przem. [które zapewne miało dokonać wytyczenia granicy]; opole pod nieobecność Kotowieckich przekazało bowiem swe zadanie czterem wybranym przedstawicielom (wybrańcy); jako [ci właśnie?] 3 przedstawiciele opola występują osoby z Wilkowa, Kluczowa i Żegrowa [a więc wsie te należą do opola przem.]; sąd skazuje każdą ze wsi opola przem. na zapłacenie po 8 sk. kary na rzecz Kotowieckich i tyleż na rzecz sądu (ZSW nr 769, 954; WR 3 nr 255; KoścZ 2, 92); [zdaje się, że w związku z tą sprawą stoi też inna:] 1404 opole przem. przegrywa proces z opolem breńskim2Sens sprawy jest zdaje się taki: w procesie gran. między Kotuszem a Parzęczewem opole przem. reprezentować miało pierwszą z tych wsi, a opole breńskie – drugą. Ponieważ skutkiem zaniedbań opola przem. Kotowieccy przegrali proces gran., dochodzili swych roszczeń od opola (ZSW nr 773); 1409 woźny zeznaje, że wezwał w parafiach i miastach opole przem. do zapłacenia kar Wilczkowi z Kotusza (ZSW nr 1345); 1409 Koszanowo i Morownica płacą dziedzicom Kotusza karę za opole przem. [jest to najpewniej wynik wyroku z 1405] (KoścZ 3, 116).

1417 opole przem., mianowicie Koszanowo, Glińsko, Nietąszkowo, Robaczyn, Radomicko, Morownica, Żegrowo [ta nazwa została skreślona3Może to poprawienie omyłki pisarza (a więc Żegrowo nie należało wcale do opola przem.), a może tylko zaznaczenie, że ta wieś dopełniła już swego zobowiązania], Popowo [k. Śmigla], Biskupice, Sikorzyno, Sokołowo, Ręcsko, Ziemin, Górsko, Starkowo, Wijewo, Stary Klasztor, Mochy, Bukowiec Mały i Polodowo, ma zapłacić karę Przybysławowi Gryżyńskiemu z powodu niesłusznego pozwu (KoścZ 4, 308v).

1424 opole przem. ma się zebrać [dla przeprowadzenia rozgraniczenia] między Wilkowem [Polskim] a Śniatami (KoścZ 8, 95v).

Uwaga: W sprawie opola przem. zob. też wszystkie prace ogólne dot. instytucji opola (dla której poznania materiały przem. mają dużą wartość): Z. Podwińska, Zmiany form osadnictwa wiejskiego na ziemiach polskich we wcześniejszym średniowieczu. Źreb, wieś, opole, Wrocław 1971, zwłaszcza s. 331-334 (→ Przemęt – kasztelania, przyp. 1); K. Buczek, Organizacja opolna w Polsce średniowiecznej, „Studia Historyczne” 13, 1970; K. Modzelewski, Organizacja opolna w Polsce piastowskiej, „Przegląd Historyczny” 77, 1986; J. Matuszewski, Vicinia id est... W poszukiwaniu alternatywnej koncepcji staropolskiego opola, Łódź 1991.

1 Z zestawu wymienionych wsi wynika, że chodzi tu opole przem. Nie należy natomiast z naszym opolem kojarzyć zapiski, następującej w księdze zaraz za przytoczoną; mowa tam o karze, jaką zapłacić mają za niestawienie się na opole wsie Karnino, Jezierzyce, Witosław, Popowo, oba Chełkowa, oba Granowa, Klonowiec, oba Siekowa, Goniębice, Sulewo, Drzeczkowo, Kuranowo i Wolikowo (KoścZ 1, 146).

2 Sens sprawy jest zdaje się taki: w procesie gran. między Kotuszem a Parzęczewem opole przem. reprezentować miało pierwszą z tych wsi, a opole breńskie – drugą. Ponieważ skutkiem zaniedbań opola przem. Kotowieccy przegrali proces gran., dochodzili swych roszczeń od opola.

3 Może to poprawienie omyłki pisarza (a więc Żegrowo nie należało wcale do opola przem.), a może tylko zaznaczenie, że ta wieś dopełniła już swego zobowiązania.