1360 or. Raczsati (Wp. 3 nr 1565), 1415 Radszad (KoścZ 4, 44), 1426 Radsad (ACC 9, 203v), 1445 Radsyad (PG 2, 125), 1462 Raczsszath (PG 6, 67, dawniej k. 114a), 1466 Rathsath (PG 6, 11v; PG 7, 241av), 1466 Rathszath (PG 7, 238), 1485 Raczath (ACC 63, 26v), 1563 Racath (ASK I 4, 204v), obecnie Racot, 5,5 km na SE od Kościana.

1. 1445 n. pow. kośc. (PG 2, 125); 1366 n. par. Wyskoć (Wp. 3 nr 1565).

2. 1366 R. [leży] na ostrowie (in insula) → p. 5.

1415 zapowiedź R. → p. 3; 1428-29, 1430 Borek Gryżyński pozwany przez Piotra Bnińskiego kaszt. gnieźn. o to, że na terenie R. wybudował groblę, która zatrzymuje wodę; wskutek tego zalane zostały łąki Bnińskiego w Wyskoci i w Tarnowie [k. Czempinia, obecnie Tarnowo Stare]; Bniński ocenia szkodę na 30 grz.; 1430 w procesie mają wziąć udział również bracia niedz. Borka: Andrzej [II], Wojsław i Jan [Gryżyńscy] (KoścZ 9 k. 91, 109, 182, 251v).

1509? wzm. o kopcu zw. Dębiec stojącym między R. a Chorynią (K 2, 127, na podstawie zaginionej w czasie II wojny światowej księgi PP 2 z lat 1591-1609).

1531-32 R. graniczy z Chorynią? → p. 3; 1563-81 mł. → p. 3.

3. Własn. szlach. 1415-30 Borek Gryżyński: 1415 tenże posiada m. in. R.; woźny zapowiada w jego imieniu pastwiska i drogi boczne (vie indirecte), gaje i lasy we wsiach Węgliny, R., Lubosz [Stary], Nielęgowo, Łęka Wielka i Gaj (KoścZ 4, 44); 1426 tenże z R. → p. 5; 1428-30 tenże z braćmi niedz. Andrzejem [II], Wojsławem i Janem → p. 2.

1424 Dorota z R. w sporze z Jakuszem Sepieńskim o główszczyznę za swego męża, zabitego z rozkazu Sepieńskiego (Cieplucha 101).

1426-28 Klemens Szczodro z R. [brak bliższego określenia kim on był] pozywa o zwrot pożyczonych pieniędzy: Piotra krawca z Kościana o 1 grz., Macieja zw. Geral z Darnowa o 1/2 grz. i Michała z Jarogniewic o 1/2 grz. (ACC 9 k. 242v, 294v; ACC 10 k. 15v, 22v, 33, 56, 179v; ACC 11, 7v).

1445 Andrzej [II] z → Gryżyny zapisuje na swoich dobrach, w tym m. in. na R., po 400 grz. posagu i wiana ż. Annie [ze Stęszewa] (PG 2, 125).

1462-67 rodzinne działy majątkowe rodziny Gryżyńskich [→ Gryżyna, p. 3H]: 1462 R. znajduje się w części dóbr, która dostała się w posiadanie braci niedz. Jana, Macieja [zw. Mościcem], Mikołaja i Andrzeja [zw. później Dłużyńskim lub Włoszakowskim], ss. Andrzeja [II] Gryżyńskiego (PG 6, 67, dawniej k. 34 albo 114a); 1466 Małgorzata [c. Borka Gryżyńskiego], ż. Piotra z Opalenicy kaszt. sant., dokonuje działu dóbr ze wspomn. wyżej braćmi (już bez Mikołaja) [jej braćmi stryj.]; R. znajduje się w części dóbr, która przypadła wspomn. braciom (PG 7 k. 238, 238v); 1466-67 wspomn. wyżej bracia niedz. dzielą się swym majątkiem po [bezpotomnej] śmierci stryja Wojciecha zw. Wojsławem: R. przypada w podziale Maciejowi zw. Mościcem i Andrzejowi [→ Gryżyna, p. 3H] (PG 6, 10-13, dawniej PG 7, 240a-242a).

1466-67 bracia Maciej zw. Mościc i Andrzej w R.: 1466-67 ciż → wyżej; 1467 tenże Maciej zw. Mościc z Węglin zapisuje ż. Annie po 200 grz. posagu i wiana na swych dobrach: Węgliny, Darnowo i R. (PG 7, 246); 1467 tenże Andrzej pozwany z Gryżyny, R., Nielęgowa, Jezierzyc, Grotnik, Dłużyny, Węglin, Charbielina i Darnowa o dług 3 grz. i 1 wiard. (KoścZ 15, 457).

1475-78 Jan Gryżyński [prawdop. jako spadkobierca swych zm. braci Macieja-Mościca i Andrzeja] posiada R.: 1475 tenże → p. 4; 1478 tenże sprzedaje wieś R. z zastrz. pr. odkupu za 200 grz. Piotrowi Iłowieckiemu, a ten w 1481 sprzedaje ją za tę samą cenę i na tych samych warunkach Janowi pleb. w Pniewach, Piotrowi, Andrzejowi i Dobrogostowi braciom niedz. z Pniew (PG 9 k. 95, 135v).

1485 Piotr Chełmski [zapewne Pniewski] dz.! w R.; tenże oraz Piotr włodarz (villicus) z R. pozwani przez Jana pleb. z Gryżyny o zwrot 1/2 grz. czynszu rocznego od Mikołaja karczmarza [z R.?]; czynsz ten należy się plebanowi w Gryżynie (ACC 63, 26v).

1489-93 Andrzej Gryżyński [IV, zapewne syn Jana]: 1489 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu 1/2 R. Winc. Kobyle [tenut. z królewskiego] Sabaszczewa¹Był to szwagier Andrzeja Gryżyńskiego, mąż jego siostry Zofii; → Gryżyna, przyp. 22 [w pow. pyzdr.] za 150 grz. (PG 10, 125v); 1491 tenże sprzedaje cz. R. Janowi Kokorzyńskiemu za 50 grz. (PG 10, 137v); 1493 tenże daje Marcinowi Gołutowskiemu²O Marcinie Gołutowskim → Piotrowo, par. Głuchowo, pow. kośc., przyp. 5. Ze zgromadzonych tam danych wynika, że po tej transakcji Piotrowo było nadal w posiadaniu Gołutowskich; nie mamy żadnych informacji o Andrzeju Gryżyńskim jako posiadaczu cz. Piotrowa [z Gołutowa w pow. pyzdr.; obecnie Gułtowy] R. i Węgliny, a w zamian otrzymuje 1/3 Piotrowa [k. Czempinia, par. Głuchowo] i 300 grz. (PG 11, 7).

1493-1529 Marcin Gołutowski dz. w R.: 1493 tenże → wyżej; 1510 tenże? → niżej, p. 5; 1529 tenże [czy jego syn?] zapisuje ż. Jadwidze Radomickiej c. Mikołaja po 200 grz. posagu i wiana na R. (PG 16, 305v).

1531-80 Łukasz Gołutowski starszy [syn Marcina] z R.: 1531-32 tenże pozwany przez Mac. Brodnickiego dz. w Choryni o to, że wraz z pomocnikami wyciął w lesie nal. do Choryni „niezliczoną” liczbę sosen (KoścZ 67 k. 208v, 491); 1541 tenże pozwany przez Hieronima Mosińskiego z Bnina, tenut. Mosiny, o wycięcie w lasach stwa mosińskiego sosen, [które zostały wywiezione] na 40 wozach (KoścZ 26, 297v); 1580 tenże → niżej.

1510 R. nal. do [Marcina?] Gołutowskiego: 8 1/2 ł. os. i karczma oraz [opust.] sołectwo → p. 4 (LBP 126); 1530 R. płaci pobór z 5 ł. i kwarty roli (ASK I 3, 135); 1563 pobór od 6 1/4 ł., 1 rzem., 1 karczmy dor., młyna wodnego dziedz. o 1 kole walnym i wiatraka dor. (ASK I 4, 204v); 1566 pobór od 6 1/4 ł., 5 zagr., 1 karczmy dor. i młyna wodnego o 1 kole (ASK I 4, 285v); 1581 pobór płacą od 6 ł., 3 zagr., 3 komor. i od młyna wodnego dor. o 2 kołach; 2 rataje (coloni) płacą od 2 pługów (ŹD 88).

1446 Mikołaj mieszkaniec (laicus) z R. → p. 5.

1580 Wojciech rolnik (agricultor) [kmieć?, parobek?] z R., poddany Łukasza Gołutowskiego starszego, okazuje przed sądem rany, które zadał mu poddany Barbary z Czackich Gajewskiej ze wsi Białe Jezioro (KoścG 34, 310).

4. 1475 Jan Gryżyński uprawia sołectwo w R. na swój użytek i pozywa Wojciecha przeora i konwent karmelitów Bożego Ciała pod Poznaniem o to, że nie posiadając żadnego przyw. dopominają się od niego czynszu 1 grz. z tego sołectwa; Gryżyński swoją krzywdę wycenia na 1000 zł węg.; przeor z konwentem dowodzą, że od dawna posiadają ten czynsz i dotąd go otrzymywali; obie strony mają udowodnić swoje stanowisko przy pomocy świadków (ACC 55, 20).

1510 sołectwo opust., pan [Marcin?] Gołutowski uprawia 2 łany [dawnego] sołectwa (LBP 126).

5. 1366 Jan bp pozn. uposaża w dochody par. Wyskoć nową kanonię w kat. pozn. dla kan. Gosława, dawnego plebana w Wyskoci, a dla wikariusza wieczystego³Następcy tego wikariusza nazywani byli plebanami w Wyskoci, a prawo prezenty w tej parafii mieli zapewne kolejni kanonicy kat. pozn. fundi „Wyskoć”, tak, jak to zanotowano w 1510 (LBP 126), który obejmie kościół w Wyskoci, przeznacza m. in. dzies. z obu wsi → Rogaczewo [Małe i Wielkie], ze wsi Skulino [osada obecnie nie istnieje] i z R. na ostrowie (R. in insula; Wp. 3 nr 1565).

1426 wieśniacy z Lubosza [Starego], Spytkówek i R. toczą spór o meszne z duchownym Pietrzykiem [pleb.?] z Wyskoci; w sporze tym Borek Gryżyński występuje w imieniu wieśniaków i doprowadza do ugody z Pietrzykiem (ACC 9, 203v).

1446 Jakub pleb. z Wyskoci w sporze z Mikołajem człowiekiem (laicus) z R., który oszukańczo (dolose) wytoczył proces plebanowi, aby więcej nie ważył się na podobny czyn; krzywdę swoją pleban wycenia na 10 grz.; oficjał, widząc oszustwo Mikołaja, skazuje go na zapłacenie 6 gr kosztów sąd. i żąda przedstawienia świadków (ACC 29, 62); 1446 [kilka dni później] oficjał żąda ukarania pleb. Jakuba, ponieważ pobił aż do krwi Mikołaja człowieka z R. w kościele w R.⁴Tak mówi zapiska w ACC, wydaje się jednak, że jest to pomyłka pisarza i że pobicie miało miejsce w kościele w Wyskoci, a w R. w tym czasie jeszcze osobnego kościoła nie było (ACC 29, 68v).

1510 R. (w par. Wyskoć) nal. do pana [Marcina?] Gołutowskiego, w niej 8 1/2 ł. os. (nie ma łanów opust.); wiardunki dzies. płacą: 1/2 do par. Panienka, a drugą 1/2 plebanowi w Wyskoci na wino; 1 karczma; dz. uprawia 2 ł. opust. sołectwa (LBP 126).

1683 wizytacja par. Gryżyna: niegdyś istniał [rzekomo] kościół par. Ś. Marcina w R., obecnie jest kaplica prywatna, pozostająca pod opieką plebana z Gryżyny; brak wiadomości i nikt nie pamięta (non habetur scientia aut memoria), jakie było uposażenie, siedlisko [plebanii] (area) i role tego kościoła⁵Należy tu przypomnieć, że na polach sąsiedniej Gryżyny w miejscu zw. Stara Wieś istniały od dawna ruiny kościoła Ś. Marcina, a więc wzmianki w wizytacjach 1683 i 1778 mogły nawiązywać do tego opust. kościoła albo przynajmniej do jego wezwania, → Gryżyna, p. 2: pod 1554 i p. 8 (AV 17, 559).

1778 wizytacja par. Gryżyna: jak to podają poprzednie wizytacje był w R. niegdyś kościół par. Ś. Marcina, afiliowany do par. Gryżyna; przed kilkoma laty [Dorota?] Jabłonowska wojewodzina rawska [prawdop. wd. po Stanisławie Wincentym zm. 1754 (PSB 10, 239)] rozpoczęła budowę kaplicy murowanej w R., ale z powodu niespokojnych czasów budowę przerwano i pozostały same mury bez dachu (AV 32, 1170).

8. VIII-XIV w. ślady rozległej osady położonej ok. 800 m na NE od obecnej wsi R., po obu stronach strugi bez nazwy – liczne domy (półziemianki), paleniska (B. Kościński, Osada w Racocie, gmina Kościan, woj. leszczyńskie, [w:] Z badań nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym Wielkopolski południowej, Poznań 1995, s. 83-258).