UZARZEWO

1306 kop. ok. 1420 i 1573 Urzasowo (Wp. 2 nr 903; CP 4 nr 129), 1387 or. Vrzasowo, Wrzaszovo (Lek. 1 nr 268, 269), 1388 Urzaszovo (Lek. 1 nr 464), 1390 Urzazowo, Wrzaszowo (Lek. 1 nr 809), 1391 Urzaszevo (Lek. 2 nr 1453), 1394 Vrzazowo (Lek. 2 nr 361), 1399 Wrzasowo (Lek. 2 nr 1320), 1404 Wrzazewo (ACC 1, 60v), 1405 Wrzazowo (ACC 1, 138v), 1420 Vrzaszowo (ACC 4, 134), 1420 Vrzaschewo (ACC 4, 165v), 1420 Urzaszowo (PZ 6, 123), 1434 Vrszazowo (AR nr 16), 1454 Wzarzowo (ACG A 34, 44v), 1480 Vrzeszowi, Vrzaszowi (PG 9, 194v), 1483 Vrzassowa (PG 9, 176), 1485 Vrzaszowa Minus et Maius, Wrzaszowa Minus et Maius (PG 10, 23), 1486 utraque Vrzaszowo (PG 10, 56), 1509 Vrzasovo (ASK I 3, 65v), 1510 Urzaszowo (ASK I 3, 267v), 1512 Hvrzazowo (DepTest. IV 284), 1525 Urzagowo! (PG 16, 64), 1553 Vrzazow (ASK I 5, 170v), 9 km na NW od Kostrzyna.

1. 1435 n. pow. pozn. (PG 1, 87); 1391 n. par. własna (WR 1 nr 112); 1510 n. dek. pozn. (LBP 67).

2. 1424 mł., 1425 młynarz →p. 5A; 1470 Wawrz. Żuraw z Dziećmiarowa [pow. pyzdr., obecnie Dziećmierowo] cieśla bpi i młynarz z młyna Jankowo na Cybinie otrzymuje od Andrzeja Bnińskiego bpa pozn. i Jana z Popowa kanonika kat. pozn. m.in. łąkę ciągnącą się aż do granic V. (CP 3 nr 26); 1508-67 mł. →p. 3: pobory; 1553 Janusz Latalski wda pozn. pozywa Marcina Nowowiejskiego tenut. w Swarzędzu o usypanie zbyt wysokiej grobli na stawie w Swarzędzu, co spowodowało spiętrzenie wody we wspomn. stawie i zalanie łąk położonych nad Cybiną, które należą do W. i Święcina (PZ 32, 429v-432); 1579 granica pomiędzy Biskupicami i U. biegnie od narożnika wsi Biskupice, U. i Barchcin wzdłuż dróżki nad borem i zaroślami, przez kopiec przy jeziorze, które obecnie jest spuszczone, aż do kopców narożnych na górce położonej niedaleko Jankowskiego Młyna [→Jankowo] (PG 135, 427-428; w hasłach →Góra, →Jankowo, →Święcino błędna sygnatura księgi).

3. Własn. szlach. [a. 1354] Beniamin z U., Jarocina [pow. pyzdr.] i Kołdrębia [pow. gnieźn.], h. Zaremba, wda kal. (BieniakKrąg 104-129; UDR I/1 s. 103, 123-125, 137; WSB 47-48): 1387 tenże z U. wspomn. jako zm. ojciec Katarzyny i Małgorzaty (Wp. 3 nr 1869).

1386-1412 Sędziwój Uzarzewski z U. i Tomiszewa [pow. kcyn., obecnie Toniszewo], h. Pałuka, mąż Katarzyny (BieniakKrąg 106-107; Wp. 3 nr 1907; Lek. 2 nr 335; AC 2 nr 1031; WR 1 nr 412; Wp. 6 nr 349, 392; ACC 2, 128), asesor w Poznaniu 1390-1408 (Lek. 1 nr 789, 809, 869, 870, 1314, 2211, 2428; KP nr 1012, 1573; ZSW po nrach 273, 481, 1224) oraz 1387-88 Katarzyna z U. i Sierakowa, żona Sędziwoja, c. Beniamina, rodzice m.in. Święchny i Katarzyny: 1386 tenże w procesie z Krzywosądem dowodzi, że nie korzysta z ukradzionych mu koni (WR 1 nr 3); 1387-88 tenże toczy proces z synami Niemierzy z Żydowa [pow. pozn.], m.in. z Mikołajem z Żydowa, o 80 grz., które był mu winny ich ojciec z tytułu poręczenia; Sędziwój przekazuje sprawę [swojemu zięciowi] Wawrz. Łódzkiemu [z Będlewa], a synowie Niemierzy swojemu stryjowi Sędziwojowi [z Psarskiego k. Pniew] (Lek. 1 nr 268, 407); 1387 taż Katarzyna c. Beniamina z Uzarzewa wraz z siostrą Małgorzatą [ż. Mik. Jastrowskiego] sprzedają swojemu bratu Sędziwojowi z Janowca [pow. gnieźn.] dziedzinę Kołdrąb za 240 grz. gr pras. (Wp. 3 nr 1869; AC 2 nr 139; BieniakKrąg 104); 1387 tenże wraz ze „swoim” kmieciem [z U.?] toczy proces przeciwko Mik. Brzechwie i jego synowi Sędziwojowi [z Gośliny Kościelnej] o 7 jastrzębi zabranych mu gwałtem na drodze oraz o 2 rany zadane kmieciowi (Lek. 1 nr 269); 1388 taż ż. Sędziwoja z U. przegrywa proces z Dobiesławem Kwileckim o dziedziny Kłosowice i Góra, które Dobiesław ma dzierżyć tytułem zastawu za 240 grz. (Lek. 1 nr 432); 1388 tenże Pobiedziski (tunc Pobedzisci) [tenutariusz król. Pobiedzisk?] toczy proces z Jarosławem z Mroczek [pow. pyzdr.; regest zapiski niesłusznie umieszczony w haśle →Mroczkowo]; Jarosław miał przedstawić 4 świadków, jednak wszyscy zachorowali; Sędziwój przekazuje sprawę Wawrz. Łódzkiemu, a Jarosław swojemu bratu Cztanowi (Lek. 1 nr 464; SzwedaGrzym 291); 1389 tenże przedkłada dok. starościński, w którym Wawrz. Łódzki oprawił Wichnie c. Sędziwoja 100 grz. wiana (Lek. 1 nr 578); 1390 tenże wybrany przez star. na żupcę (subiudex; Lek. 1 nr 809); 1391 tenże toczy proces z Wincentym z Choryni (Lek. 2 nr 1392, 1451); 1391 tenże pozywa Jana ze Strzałkowa [pow. pyzdr.] o zabranie jego kmieciom z Wapna [pow. kcyn.] 20 grz. (Lek. 1 nr 914); 1391 tenże toczy proces z Wincentym ze Strzałkowa (Lek. 1 nr 917); 1392 tenże zostaje zwolniony przez Dobiesława Kwileckiego z zapłaty 14 grz., które wojewodzina [Wichna] Sierakowska [wd. po Beniaminie z U., teściowa Sędziwoja] zapisała Dobiesławowi na połowie dziedziny Góra [k. Sierakowa] (Lek. 1 nr 1244); 1392 tenże toczy proces z [Ochną] Księską (Lek. 1 nr 1255); 1392 tenże wraz z Bieniaszem ze Srocka [Wielkiego, także z Jastrowia i Góry k. Sierakowa, potem też z Sierakowa, synem Małgorzaty, c. Beniamina z U.] toczą proces przeciwko Dobiesławowi Kwileckiemu, który najechał ich dziedziny i porwał gwałtem kmieci (Lek. 1 nr 1315); 1393 tenże toczy proces z Mik. Żydowskim, który dowodzi, że Sędziwój nie pozywał go przez 3 lata o [80 grz., które był mu winny] ojciec Mikołaja z tytułu poręczenia (WR 1 nr 174); 1394 tenże zobowiązuje się zapłacić Bogusławie z Mroczek 18 grz. bez wiard. (Lek. 2 nr 361); 1396 tenże wygrywa proces z Grzymkiem z Babina o 10 grz. szer. gr (Lek. 2 nr 506); 1397 tenże pozywa wojewodzinę [Wichnę] Sierakowską o zniszczenie zamku w Sierakowie; sąd daje Sędziwojowi woźnego w celu dokonania wizji zamku (Lek. 1 nr 2290); 1398 tenże pełnomocnik swej c. Katarzyny z Ludom [wd. po Dobrogoście Ludomskim] w jej sporze z Nastką wd. po Januszu z Rogowa (Lek. 1 nr 2777); 1399 tenże w sporze Janem [z Orchowa w pow. gnieźn.] chor. dobrz.; Jan twierdzi, że na skutek skargi Sędziwoja poniesie znaczne szkody, bowiem nie będzie mógł sprzedać swoich dziedzin; Uzarzewski zaś odpowiada: „jeżeli ma prawo sprzedać rzeczone dziedziny, niech sprzedaje, jeżeli nie ma, niech nie sprzedaje” (Lek. 2 nr 1320); 1399 tenże zostaje uwolniony od zarzutu zabicia syna Piotra Szakela (Lek. 2 nr 1322); 1399 tenże dowodzi, że nie obiecał Andrzejowi [skąd?] spokoju od [działań?] swoich ludzi (WR 5A nr 54; Lek. 2 nr 1215); 1399 tenże toczy proces z wojewodziną [Wichną] Sierakowską (Lek. 1 nr 2945); 1400 tenże wraz z Bieniaszem Górskim [z Góry k. Sierakowa] w sporze z wojewodziną Wisławą [Wichną] Sierakowską o 300 grz. (KP nr 55); 1400 tenże wraz Bieniakiem Sierakowskim toczą proces z Winc. Obrzyckim [wnukiem Wichny Sierakowskiej i jej pierwszego męża] i jego bratem Mikołajem; Sędziwój i Bieniak ustanawiają się nawzajem pełnomocnikami; woźny sąd. zeznaje, że Wincenty dał mu przed zamkiem w ogrodzie zw. chłodnica [czyli w altanie] (ante castrum in viridario, quod dicitur clodnicza) 2 pozwy dla pozwania Sędziwoja i Bieniaka, z którymi woźny pojechał do miasta [Sierakowa?], gdzie doręczył pozew Sędziwojowi, ten jednak nie chciał go przyjąć, twierdząc, że to on pierwszy wysunął roszczenia; dawny woźny zeznaje, że nikogo nie pozwał, ponieważ nie otrzymał pieniędzy, ani od Sędziwoja, ani od Wincentego (KP nr 256, 339, 340, 476; ZSW nr 79, 111); 1401 tenże wraz ze Świętosławem [z Szubina, pow. kcyn.] kaszt. kal. toczą proces z Małgorzatą de Vienczino [ze →Święcina?] o dług Sędziwoja [z Szubina, brata Świętosława] wdy kal. (KP nr 605); 1402 tenże występuje jako pełnomocnik swojej c. [Kat.] Ludomskiej (KP nr 907); 1405 tenże twierdzi, że należy do niego 1/2 pr. patronatu kościoła w Brodach i sprzeciwia się inwestyturze Świętosława prezentowanego na komendarza tego kościoła; sprawa na wniosek stron została przekazana do rozstrzygnięcia bpowi pozn.¹W 1406 w Brodach dwukrotnie odnotowany został pleb. Świętosław (ACC 2 k. 28v, 39), a więc Sędziwój przegrał proces (ACC 1 k. 108v, 109v); 1406 tenże ma oczyścić się za pomocą przysięgi z zarzutu zabójstwa kmiecia (KP nr 2561; ZSW nr 985); 1406 tenże przewodniczący sądu polubownego (archiarbiter wlgariter oberman) w sporze pomiędzy Dobiesławem [Bodeckim] i opatką z →Owieńsk o rozgraniczenie Goślinki i Bolechowa (KP nr 2610; ZSW nr 994); 1408 tenże wraz z Dobrogostem z Sierakowa [synem Małgorzaty c. Beniamima z U., bratem Bieniaka z Sierakowa] oraz Dobrogostem i Bieniakiem synami zm. Bieniaka sprzedają Janowi z Janowca [synowi Sędziwoja z Janowca] dziedzinę Kołdrąb za 240 grz.²BieniakKrąg 104-117, trafnie dowodzi, że jest to jedynie dopełnienie wcześniejszej umowy z 1387 (→wyżej), na co wskazują identyczność sumy oraz fakt, że sprawcy późniejszego aktu są następcami prawnymi stron pierwszej umowy (Sędziwój z Uzarzewa – swojej ż. Katarzyny, Dobrogost z Sierakowa oraz Bieniak i Dobrogost ss. Bieniaka z Sierakowa – swojej matki i babki Małgorzaty, wreszcie Jan z Janowca – swojego ojca Sędziwoja) (AC 2 nr 140; Wp. 5 nr 124, reg.); 1408 tenże oskarżony przez Piotra wikariusza z Węglewa [pow. gnieźn.] o zabranie jego dziadkowi konia o wartości 2 kóp gr (ACC 2 k. 108v, 113, 129, 131v, 132v, 133); 1408 tenże →p. 5B; 1408 Dobrogost Sierakowski uznaje [w sprawie o podział dworu w Sierakowie?] płot i stajnię aż do komnaty za część [granicę działu?] tegoż Sędziwoja (ZSW nr 1234); 1412 tenże toczy proces z Mik. Będlewskim [swoim wnukiem]; Mikołaj dowodzi, że nie posłał swoich ludzi do V., aby okradli Sędziwoja z pieniędzy (WR 1 nr 866); 1411-12 tenże toczy proces z Mroczkiem [z Kleszczewa w pow. pyzdr.] podsędkiem pozn.; jako świadków stawia ludzi, którzy byli sędziami polubownymi w jego sporze z kanclerzem [kap. katedralnej pozn. Mikołajem Górką] o młyn (WR 1 nr 872, 873; PZ 3, 156); 1412 tenże toczy spór z Dobrogostem z Sierakowa (PZ 3, 189); 1412 działy majątkowe po śmierci tegoż: [c.] Wichna z Będlewa [ż. Wawrz. Łódzkiego z Będlewa] otrzymuje Próchnowo i Sułaszewo [obie wsie w pow. kcyn.]; [córki] Katarzyna ze Zwanowa [pow. gnieźn., obecnie Dzwonowo; wd. po Dobrogoście Ludomskim, ż. Mac. Zwanowskiego] oraz Święchna z Gryżyny [o niej →niżej] otrzymują V. i Święcino wraz z Rajskiem; [c.] Bieniaszka ż. Mikołaja Lubiatowskiego otrzymuje Tomiszewo i Latalice [pow. pyzdr.?], [wnukowie?³W hasłach →Ludomy, przyp. 5, →Rozwarowo, przyp. 4 i →Sieraków przyjmowaliśmy, że Zbychna z Brodów była wd. po NN z Brodów i żoną Winc. Choryńskiego, którego określaliśmy jako jej męźa (a nie jako uczestnika działu). Tymczasem w 1420 (ACC 4 k. 99, 130v, 134) Zbychna została nazwana wdową po Grzymku Brodzkim, który zmarł dopiero w 1418 (→Brody). W tej sytuacji, skoro Wincenty brał udział w działach po Sędziwoju z U., to najpewniej był jego potomkiem. Nie mógł być on jego synem (→Choryń i →Łodzia), więc uznać go należy za wnuka po nieznanej z imienia córce Sędziwoja z U. Dziedzicząca wspólnie z Wincentym Zbychna była zatem najpewniej jego siostrą (a wnuczką Sędziwoja)] Zbychna z Brodów [ż. Grzymka Brodskiego] i Winc. Choryński dostają 1/2 →Sierakowa i Brudzyń [pow. kcyn.], wreszcie [c. Anna] Pasikoniowa [ż. Jana Pasikonia z Włościejewek] dostaje Wapno [pow. kcyn.] (PZ 3, 203v); 1413 o dług tegoż zm. Sędziwoja w wysokości 1 kopy gr oraz 3 kopce graniczne Maciej z Rogalina pozywa jako poręczyciela Chwała Gołanieckiego [z Gołańczy w pow. kcyn.; brata Sędziwoja] (PyZ 2, 158).

1398-1428 Katarzyna z U., →Święcina, →Ludom i Zwanowa, c. Sędziwoja, ż. Dobrogosta z Ludom, potem Marcina ze Zwanowa, siostra Święchny, Anny, Wichny i Bieniaszki, matka Dobrogosta: 1398 taż c. Sędziwoja, 1402 taż Ludomska →wyżej; 1412 taż wraz z siostrami →wyżej; 1414 taż w procesie z Dziersławem Rozwarowskim dowodzi, że nie zobowiązała się dać Dzierżkowi swojej ojcowizny [czyli cz. wsi U. i Święcino] ani jej części w dożywocie (WR 1 nr 698); 1416 taż wd. po Marcinie, siostra Święchny →niżej; 1420-23 taż →wyżej; 1421 taż ręczy za Mac. Rogalińskiego, że będzie on mógł przez 3 lata spokojnie dzierżyć U., a gdyby jej syn Wojc. Ludomski poniósł z tego powodu jakieś szkody, wtedy Katarzyna za nie zapłaci (PZ 6, 123); 1424, 1426 taż →p. 5A; 1427 taż toczy proces z Janem Łowęckim (PZ 9, 41); 1428 taż toczy procesy ze [swoim synem] Dobrogostem z →Ludom o 35 grz., które winna zapłacić tytułem wykupu (reemptio), oraz o 100 grz. długu zapisanego na 1/4 Ludom (PZ 10 k. 11, 28v).

1412-41 Święchna Gryżyńska z U., →Święcina, →Gryżyny i →Jarogniewic, c. Sędziwoja, ż. Jana z Gryżyny, a potem Piotra z Jarogniewic, matka Andrzeja i Wojsława, siostra Katarzyny, Anny, Wichny i Bieniaszki: 1412 taż c. Sędziwoja wraz z siostrami →wyżej; 1416 taż wraz z siostrą Katarzyną wd. po Marcinie [ze Zwanowa] pozwane przez Bieniaka Będlewskiego [swojego siostrzeńca, syna Wichny i Wawrzyńca z Będlewa] o 30 grz. „końskich” szkód (WR 3 nr 603); 1420 taż wygrywa proces z Gardziną z Brzozy o sukno, srebro, naczynia srebrne (vasis alias cupky) i inne rzeczy, które przypadły jej na mocy ugody (PZ 6, 38v); 1420 taż toczy proces z Katarzyną z U.; za Katarzynę stają Pakosz z Glinek i Wojc. Ludomski (PZ 6 k. 96, 103, 106v); 1422 w procesie tejże i Katarzyny czyli Pachny! z W. przeciwko Janowi Łowęckiemu sołtys i ławnicy z Łowęcina zeznają, że Jan odebrał woły od sołtysa z U. (PZ 7 k. 34, 34v); 1423 taż wraz z Katarzyną z W. przegrywają proces z Janem Łowęckim, który domaga się od nich wydania swojego człowieka (PZ 7 k. 67, 71v); 1423 taż toczy proces przeciwko Katarzynie [z U.] o połowę W. (PZ 7 k. 79, 89); 1423 taż powierza Niklowi z Witkowic [pow. pozn.] swój proces z Mik. Łowęckim [synem Jana] (PZ 7, 87); 1424 taż →p. 5A; 1424 taż kupuje od Zbychny z Brodów [swojej siostrzenicy, →przyp. 3] 1/6 Tomiszewa (ACC 7, 115); 1426 taż →p. 5A; 1427 taż wd. po Piotrze Jarogniewskim toczy proces ze [swoimi szwagrami] Jarosławem i Michałem z Jarogniewic o 50 grz. posagu i wiana (PZ 9 k. 42v, 51v, 59v, 137v); 1427 taż kwituje Marcina z Konina [Jarogniewskiego, swojego szwagra, brata Piotra, Jarosława i Michała] z 40 grz. poręczenia za jej posag (pro dotalicio alias poszaszicz) zapisanych przez zm. Piotra na wsi Gaj [k. Pniew] (PZ 9, 137v); 1430 taż →niżej: Dziersław; 1432 taż toczy proces z Dobrogostem Ludomskim [swoim siostrzeńcem] jako dłużnikiem i Piotrem Obrzyckim jako poręczycielem o zapłatę czynszu rocznego (PZ 11, 131; PZ 12, 6); 1434 taż toczy proces z Hektorem kanonikiem [kat.] pozn. posiadaczem Gotartowa [wsi kapituły kat. pozn.]; jej pełnomocnikiem jest jej syn Wojsław (PZ 12 k. 40v, 57v, 224v); 1434 taż toczy proces z Pielgrzymem z Brodów [synem Grzymka i jej siostrzenicy Zbychny] (PZ 12, 158v); 1441 taż wraz z [ss.] Andrzejem i Wojsławem [z Gryżyny] dziedzice w V. prezentują Jana pleb. w Swarzędzu na altarię Ś. Andrzeja w kat. pozn. (AE I 69v; Now. 1, 412).

1428-43 Dobroszka Łowęcka z U. i →Święcina, c. Kat. Ludomskiej i Dobrogosta Ludomskiego, ż. Jana Łowęckiego, siostra Dobrogosta, Mścigniewa, Wojciecha, Doroty oraz nieznanej z imienia siostry: 1428 taż ż. Jana Łowęckiego pozwana wraz z siostrą Dorotą mniszką w →Owieńskach przez Dziersława z Rozwarowa [swojego szwagra] występującego w imieniu swoich [i nieznanej z imienia córki Katarzyny z U.] ss. Bieniaka, Piotra i Pawła [siostrzeńców Dobroszki i Doroty] ze swoich dóbr po matce w W. i Święcinie⁴Przyjęte tu stosunki rodzinne pomiędzy Dobroszką Łowęcką, jej siostrą Dorotą oraz Rozwarowskimi nie są podane w źródłach expressis verbis. Odtwarzamy je na podstawie następujących przesłanek: 1) Dobroszka i Dorota odpowiadają w niniejszym wpisie po nieznanej z imienia matce; 2) Bieniak, Piotr i Paweł ss. Dobrogosta muszą być również spadkobiercami wspomn. matki, co uzasadnia wysunięcie roszczenia (spadkobiercą nie jest natomiast Dziersław Rozwarowski, co wskazuje, że przedmiotem sporu są dobra po jego nieznanej żonie, a matce Bieniaka, Piotra i Pawła); 3) dziedziczkami U. i Święcina ok. 1428 były Święchna Gryżyńska (→Gryżyna, p. 3F) i Kat. Ludomska, przy czym ta druga jest notowana w źródłach tylko do 1428 (→Ludomy), kiedy to przypuszczalnie zm.; 4) ss. Dziersława byli po nieznanej z imienia matce wnukami Kat. Ludomskiej (→Rozwarowo, przyp. 4). Na tej podstawie można ustalić, że matką Dobroszki i Doroty, a babką macierzystą Bieniaka, Piotra i Pawła mogła być jedynie Kat. Ludomska; jej prawdopodobna śmierć w 1428 tłumaczy dodatkowo wystąpienie sporów majątkowych pomiędzy jej spadkobiercami (PZ 10, 69v-70); 1435 taż sprzedaje Andrzejowi z Gryżyny [synowi Święchny z U. i Jana z Gryżyny] swoje działy w V. i Święcinie za 200 grz. (PG 1, 87; Cieplucha 160, błędnie pod 1455); 1443 taż →niżej: Andrzej i Wojsław.

1428-43 Dobrogost Ludomski z U., syn Katarzyny z U. i Dobrogosta z Ludom, brat Mścigniewa, Wojciecha, Dobroszki, Doroty i nieznanej z imienia siostry: 1428 tenże pozwany przez Małgorzatę ż. Piotra Żuńskiego i Katarzynę z Ludom [swoje bratanice, cc. jego zm. brata rodz. Mścigniewa] o działy w V. i Święcinie, część sumy 100 kóp gr i 1/4 Ludom oraz sprzęty domowe przypadające im po babce [Katarzynie z U.]; ostatecznie Dobrogost odstępuje Małgorzacie 1/2 Tomiszewa, a Małgorzata daje mu w zamian swoje działy w V., Święcinie i Ludomach (PZ 10 k. 8v, 25v, 38, 38v, 45, 45v, 60, 85, 92, 112v-113v, 116; WR 1 nr 1288, 1290, 1291); 1428 tenże wwiązany przez woźnego w 1/2 V. i Święcina (PZ 10, 42); 1428 tenże toczy procesy z Dziersławem Rozwarowskim [swoim szwagrem] działającym w imieniu swoich ss. Bieniaka, Piotra i Pawła; Dziersław potwierdza, że Dobrogost posiada 1/3 W. i Święcina oraz, zgodnie z brzmieniem dok. wzdawnego, 30 grz. zapisanych na połowach wspomn. wsi; Dobrogost zeznaje, że ss. Dziersława mają po swojej matce [siostrze Dobrogosta] 1/4 połowy wsi W. i Święcino; tenże dowodzi także, że Sędziwój z V. [jego dziad] dał Marcinowi ze Zwanowa miecznikowi pozn. [jego ojczymowi] 100 kóp gr [jako posag Katarzyny z U.], a następnie [Marcin] tak długo trzymał Ludomy [w zastawie], aż w pełni nie wybrał tych pieniędzy (PZ 10, 137v-138; WR 1 nr 1505); 1443 tenże →niżej.

1428-30 Dziersław z →Rozwarowa [najpewniej zięć Katarzyny i Dobrogosta Ludomskiego, szwagier Dobrogosta]: 1428 tenże →wyżej: Dobrogost; 1430 tenże zostaje wwiązany w V. i 1/2 Święcina na sumę 30 grz., którą to 1/2 Święcina zastawioną przez matkę Dobrogosta Ludomskiego [Katarzynę z U.] wykupił od Święchny Gryżyńskiej (PZ 11, 73)

1435-66 Andrzej i 1441-66 Wojsław Gryżyńscy z U., ss. Święchny z U. i Jana Gryżyńskiego: 1435 tenże Andrzej →wyżej; 1441 ciż dziedzice V. →wyżej: Święchna; 1443 ciż toczą proces z Dobrochną Łowęcką [swoją ciotką] (PZ 14, 136); 1443 ciż płacą Dobroszce Łowęckiej 10 grz. (PZ 14, 175v); 1443 na rzecz tychże Dobrogost Ludomski, Bieniak Rozwarowski [syn Dziersława z Rozwarowa, wnuk Katarzyny z U.] (w imieniu swoim i braci) oraz Dobroszka Łowęcka zrzekają się pr. bliższości po zm. Dorocie mniszce z Owieńsk [siostrze Dobrogosta i Dobroszki, ciotce Bieniaka] do wsi W. i Święcino (PZ 14, 176); 1445 tenże Andrzej zapisuje swojej żonie Annie [ze Stęszewa] po 400 grz. posagu i wiana na swojej części dóbr należnych mu w działach braterskich, m.in. na V. i Święcinie (PG 2, 125); 1446 ciż kupują od panien Katarzyny i Jadwigi z Wilczyny [pow. gniezn.; swoich siostrzenic⁵Katarzyna i Jadwiga były wnuczkami Święchny z U. i Jana z Gryżyny po ich nieznanej z imienia córce, żonie Czesława z Wilczyny, były więc tym samym siostrzenicami Andrzeja i Wojsława. W zapisce określono ich jako stryjów (patrui)] działających za zgodą swojego ojca Czesława i stryja [Jakusza] Jaki, ich działy po matce we wsiach V., Święcino i Rajsko za 200 grz. (PG 2, 157); 1466 tenże Wojsław →niżej: Małgorzata; 1466 tenże Andrzej wspomn. jako zm. →niżej: Andrzej.

1465 Piotr [Bniński z →Opalenicy] z V., →Michorzewa i →Święcina, mąż Małg. Gryżyńskiej, kaszt. sant.: tenże toczy proces z Burchardem z Wysoczki [k. Buku] (PZ 18, 138); tenże składa bpowi pozn. ofertę zamiany swych wsi V. i Święcino za bpią wieś Zemsko w kluczu bukowskim; kapituła kat. pozn. deleguje przedstawicieli do oględzin wspomn. wsi (CP 30, 50v).

1466-87 Małg. Gryżyńska i Włoszakowska z U. i Włoszakowic, c. Borka Gryżyńskiego [brata Andrzeja i Wojsława], wnuczka Święchny z U. i Jana Gryżyńskiego, ż. Piotra Bnińskiego z Opalenicy, potem Piotra Chociszewskiego: 1466 taż w działach ze stryjem Wojsławem Gryżyńskim z Włoszakowic i braćmi stryj. Janem, Maciejem Mościcem i Andrzejem [ss. Andrzeja Gryżyńskiego] otrzymuje m.in. ich cz. we wsiach Lubosz, Spytkówka, Łęka Mała i Wielka, W. oraz Święcino wraz z młynami wodnymi i wiatrakami oraz pr. patronatu (PG 7 s. 438-439; dawna k. 238); 1468 taż wd. po Piotrze kaszt. sant. z W. toczy procesy z pracowitymi Michałem Hutnikiem i Marcinem z Wąsowa, Mikołajem młynarzem z Kotowa, szl. Janem z Woźnik oraz Maciejem i Janem z Wąsowa lub z W.⁶W zapiskach nie ma konsekwencji (w PG 57 wszyscy przeciwnicy Małgorzaty wymienieni są w 1468 jako pochodzący z Wąsowa). Zapiska z PG 6 była dotąd w Słowniku cytowana pod datą 1462. Datacja ta jest jednak nie do utrzymania, ponieważ Piotr Bniński kaszt. sant. i mąż Małgorzaty zm. dopiero w 1466. Błędnie datowana jest cała składka, obejmująca s. 106-121 (przed konserwacją k. 133-140v). Dowodzi tego fakt, że na dole s. 105 znajduje się nagłówek „Czekanowo dotis”, odnoszący się do zapiski ze s. 122. Zapiski powstały na pewno po 1466 (kiedy to zmarł wspomn. Piotr), a kojarzyć je można ze wspomn. procesami Małgorzaty z chłopami z U. i Wąsowa z 1468 (PG 57 k. 4, 4v, 21; PG 6, 106-107); 1475 taż sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Janowi Rozdrażewskiemu [z Rozdrażewa w pow. pyzdr.] V. i Święcino wraz z przynależącym do nich folwarkiem za 800 fl. (PG 9, 23); 1483, 1484 taż →niżej; 1485 taż ż. Piotra Chociszewskiego odstępuje swoim ss. Piotrowi i Mikołajowi z Opalenicy oraz Włoszakowic wsie Dokowo Mokre, Ptaszkowo, Łęka Mała i Wielka, V. i V.M. [→Uwaga 1], Święcino Wielkie i Małe, Lubosz, Spytkówki oraz młyn zw. Drożyński, a Piotr i Mikołaj dają jej te dobra w dożywocie (PG 10, 23); 1485 taż →niżej; 1487 taż →p. 5A.

1466 Andrzej z Włoszakowic syn zm. Andrzeja [Gryżyńskiego] z Włoszakowic daje swojej żonie Małgorzacie całe wsie Lubosz, Spytkówki, V. i Święcino oraz całe swoje działy we wsiach Łęki Małe i Wielkie przypadłe mu w działach po ojcu (PG 6, 13; dawne PG 7, 242a); 1466 tenże →wyżej.

1475-86 Piotr z Opalenicy chor. kal. (1477-78), a następnie chor. pozn. (1478-87) i Mikołaj z Opalenicy, ss. Małg. Gryżyńskiej i Piotra z Opalenicy kaszt. sant.: 1475 na rzecz tychże Barbara ż. Marcina Ponieckiego [ich siostra] zrzeka się (othstapyla y wyrzekla) macierzyzny i ojcowizny, m.in. V. i Święcina (KoścG 2, 20); 1483 ciż odstępują [matce] Małgorzacie z Włoszakowic 1/3 dóbr, mianowicie V., Święcino, Spytkówki, Lubosz, Łęki Małe i Wielkie, które ta zapisała swojemu zm. mężowi Piotrowi Opalińskiemu; Małgorzata w zamian kasuje swoją oprawę (PG 9, 176); 1486 ciż sprzedają z zastrz. pr. wykupu Wojc. Potulickiemu [swojemu szwagrowi] wsie V. i V.M. oraz Święcino za 1040 grz. szer. półgr (PG 10, 53).

1475-87 Jan Rozdrażewski: 1475 tenże →wyżej: Małgorzata; 1475 tenże zapisuje swojej ż. Elżbiecie po 1250 fl. posagu i wiana m.in. na 1/2 pieniędzy, które ma z zastrz. pr. wykupu na V. i Święcinie (PG 9, 23); 1480 tenże sprzedaje z zastrzeżeniem pr. wykupu Dobiesławowi niegdyś z Kociug wieś V. za 250 fl. (PG 9, 194v); 1484 tenże sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Mac. Wargowskiemu wieś Święcino (z wyłączeniem młyna) za 100 fl., którą nabył z zastrz. pr. wykupu wraz z V. od Małgorzaty z Włoszakowic⁷Zapiska sformułowana jest w sposób niejasny, można także rozumieć, że przedmiotem transakcji było zarówno Święcino, jak i U. (tak przyjęliśmy w haśle →Święcino). Stosunkowo niska kwota zdaje się wskazywać, że chodziło tylko o Święcino (PG 9, 187); 1485 tenże sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Janowi ze Skórzewa wsie V. i Święcino za 400 fl. węg. i 60 grz. szer. półgr [w haśle →Święcino pominięta druga składowa kwoty], które nabył z zastrz. pr. wykupu od Małg. Włoszakowskiej (PG 10, 33); 1486 tenże zapisuje swej ż. Elżbiecie 2250! fl. posagu i 1250 fl. wiana na m. Benice [pow. pyzdr.] oraz połowach wsi, m.in. obu wsiach V. oraz Święcinie (PG 10, 56); 1487 tenże →p. 5A.

1486-93 Wojc. Potulicki: 1486 →wyżej: Piotr; 1491 tenże dz. w V. sprzedaje z zastrz. pr. wykupu wikariuszom kat. pozn. 3 grz. bez 4 gr czynszu rocznego na V. i obu wsiach Święcino za 35 grz. (ACC 68, 2); 1493 tenże z V. wypłaca małol. Mac. Świekockiemu 80 grz., którą to sumę zapisaną na V. Maciej odziedziczył po swoim dziadku Boguszu i ojcu Wawrzyńcu (PG 59, 322v).

1493-1501 Mac. Świekocki: 1493 tenże →wyżej; 1501 tenże syn zm. Wawrz. Świekockiego [wnuk Bogusława i Małgorzaty] toczy proces z Janem ze Skórzewka [synem wspomn. Małgorzaty i jej pierwszego męża Winc. Skórzewskiego] o połowę sumy 92 grz. posagu zm. Małgorzaty, zapisanego początkowo na Świekotkach, a po sprzedaży tejże wsi przez Bogusława Świekockiego na V. i Skórzewie (PZ 23, 25).

1515-16 Piotr Potulicki z Chodzieży [syn Wojc. Potulickiego]: 1515 tenże daje w dożywocie swojej matce Katarzynie, wd. po Wojc. [Potulickim, siostrze Piotra i Mikołaja z Opalenicy⁸W haśle Opalenica – dobra błędnie uznaliśmy na podstawie PG 9, 106v, że Katarzyna była ż. Przecława Potulickiego, chociaż w zapisce tej mowa o ż. Wojciecha, syna Przecława] dobra, które przypadły mu w wyniku działów z bratem Mikołajem, m.in. V. i Święcino (PG 15, 44); 1515 tenże zapisuje swej ż. Barbarze, c. zm. Ambrożego Pampowskiego, po 2600 fl. posagu i wiana na 1/2 swoich dóbr, m.in. na V. i Święcinie (PG 15, 44v-45); 1516 tenże →p. 5A; 1518 wd. po tymże kwituje Mik. Potulickiego z 2600 fl. posagu i wiana, zapisanych jej na V. oraz Święcinie (PG 69, 187).

1516-28 Mik. Potulicki z Chodzieży: 1516 tenże →p. 5A; 1518 tenże →wyżej; 1525 tenże daje w dożywocie swej matce Kat. Potulickiej, wd. po Wojc. Potulickim swoje dobra, m.in. V. i Święcino (PG 16, 64); 1528 tenże otrzymuje od wspomn. Kat. Potulickiej wsie V. i Święcino (PG 16, 239v); 1528 tenże daje Andrzejowi Łosińskiemu [z Łosińca w pow. gnieżn.] wsie V. i Święcino, a w zamian otrzymuje cz. wsi Strzelce i Slanki [obecnie Słomki] w pow. kcyn. oraz 500 fl. (PG 16, 240v).

1525 Piotr Opaliński z Włoszakowic [syn Piotra z Opalenicy] otrzymuje od swego brata stryj. Jana Opalińskiego [syna Mikołaja z Opalenicy] oraz braci rodz. Sebastiana kustosza kapituły kat. pozn., Łukasza i Mac. Opalińskich ich prawa (perpetuitates) do wsi V. i Święcino (PG 16, 85-86; inaczej w haśle →Święcino).

1528 Andrzej Łosiński →wyżej; 1528 tenże daje Januszowi Latalskiemu kaszt. lądz. i star. inowrocł. wsie V. i Święcino, a w zamian otrzymuje Stawiany w pow. gnieźn. (PG 16, 241-241v; PG 74, 200v-201).

1528-53 Jan (Janusz) Latalski [brat bpa pozn.]: 1528 tenże →wyżej; 1529 tenże kaszt. gnieźn. sprzedaje z zastrz. pr. wykupu kapitule kat. pozn. wsie V., Święcino i Dębnica w pow. gnieźn. za 900 grz., a następnie bierze od kapituły V., Święcino oraz Dębnicę Wyższą w pow. gnieźn. [obecnie część Dębnicy] w dzierżawę na 3 lata za 30 grz. rocznie (PG 16, 315; PG 74, 544v-545v); 1534, 1537 przedłużenie wspomn. dzierżawy na dalsze 3 lata za 30 grz. rocznie⁹W umowie z 1537, zapewne omyłkowo, zamiast Dębnicy Wyższej (Dembnicza Minor) wymieniona Dębnica (Dembnicza Maior) (PG 77, 799v-801; PG 79, 85-85v); 1540, 1543 przedłużenie dzierżawy na dalsze 2 lata za 35 grz. rocznie (PG 82, 477-478; PG 85, 9v-10v); 1553 tenże wda pozn. →p. 2.

1567 Andrzej Objezierski →p. 5A; 1574 tegoż ż. Anna Jaruchowska [z Jarochowa w pow. łęcz.?] kasuje swą oprawę na wsiach U. i Święcino (TD); 1574 tenże sprzedaje Krzysztofowi Iwieńskiemu z Tomic [synowi Jana Iwieńskiego podkom. kal. i Barbary Potulickiej¹⁰O filiacji Krzysztofa Iwieńskiego →Święcino, przyp. 4] V. i Święcino (PG 21, 480).

1574-1611 Krzysztof Iwieński: 1574 tenże →wyżej; 1576-83 tenże →niżej; 1611 tenże →p. 5B.

1508 wiardunki wojenne z V. od 4 ł., mł. i karczmy (ASK I 3, 23); 1509, 1510 pobór od 4 ł., mł. i karczmy (ASK I 3 k. 65v, 267v); 1510 w V. 9 półł. os., 7 półł. opust., mł., 3 karczmy, 5 zagr. i folwark (LBP 67); 1553 pobór od 4 1/2 ł. os., 2 karczem i mł. o 1 kole (ASK I 5, 170v); 1563 pobór od 5 półł., mł. dor. o 1 kole i karczmy dor.; 4 [półł.] opustoszały w wyniku spalenia (ASK I 5, 239v); 1567 pobór od 4 1/2 ł. os., 4 zagr., karczmy dor., mł. korzecznika o 1 kole (ASK I 5, 333); 1576 Krzysztof Iwieński płaci pobór od 9 półł. os., karczmy i 4 zagr. (ASK I 5, 531v); 1577 Krzysztof Iwieński płaci pobór od 7 półł. os., karczmy i 4 zagr. (ASK I 5, 725v); 1580, 1581, 1583 Krzysztof Iwieński płaci pobór od 3 1/2 ł. os., 4 zagr. i kowala (ŹD 41; ASK I 6 k. 159v, 416v; ASK I 4, 707v).

Mieszkańcy: 1418 Maciej i Stanisław kmiecie z V. →p. 5A; 1420 Jan karczmarz w V. pozwany przez Piotra kościelnego w Wierzenicy o 10 grz. tytułem odszkodowania za pobicie i zgubioną przez Piotra w trakcie ucieczki księgę Eberharda [z Béthune] pt. Grecista o wartości 1 wiard.; jako świadkowie zeznają Szczepan kościelny i Stanisław karczmarz z V. (ACC 4 k. 156v, 165v); 1420 Jan Depko z V. →p. 5A; 1423 Mik. Koszel, Andrzej Wesołek, Piotr Kiełbasic, Mik. Wodzej, Mik. Kowal i Kępa kmiecie z W. (WR 1 nr 1335); 1423 Michał →p. 5A; 1423 Świętochna z V. toczy proces z Jakubem z Góry [k. Uzarzewa] (ACC 6, 59); 1425 Jan Depko z V., Sędziwój rządca w V., Mikołaj młynarz z V. →p. 5A; 1426 Jakub sługa pleb. →p. 5A; 1427 Jakub zw. Gruby i Piotr kmiecie w V. są winni wd. Przechnie z V. 1 grz. i 15 sk. za konie (ACC 10, 2v); 1429 Stanek Sadłowicz, Dominik, Mik. Grudzień, Piotr Kiełbasa, Święch i Stanek Kołdrębiczowie, Jakub Jabramowicz, Mac. Kaczmarek oraz Michał Grębina rataje z V. →p. 5A; 1434 Michał kmieć z W. (ACC 18, 3v); 1434 kmiecie z W. →p. 5A; 1445 Jan Sowor, Stan. Przeszman, Wojc. Pogorzały, Marcin Dusz, Jan Małodobry kmiecie z V. →p. 5A; 1453 Jan Sowor →p. 5B; 1463 Dorota z V. domaga się od Jana kapłana ze Sławna [w pow. gnieźn.?], byłego kościelnego w V., teraz zaś pleb. w Popowie [w pow. gnieźn., obecnie Popowo Kościelne] 20 grz. kary umownej za łamanie warunków ugody (ACC 43 k. 23v, 24v); 1463 Dorota z V. toczy proces z Janem kapłanem z Rogoźna (ACG A 43 k. 109, 129); 1467 Małgorzata z V. toczy proces z pleb. z V. [imienia nie podano] (Sent. I 161); 1468 Jan i Maciej kmiecie z W. lub Wąsowa →wyżej: Małgorzata; 1477 Stefan karczmarz, Marcin Kilosa [?] z U. (DepTest. II 162v-163); 1491 Maciej kmieć z V. (ACC 68, 2); 1492 kmiecie Augustyn Białogusty, Maciej syn Szczepanka, Łukasz Kotyska z V., Mac. Karszny z Wierzenicy, Szczepan Szczęsny oraz Feliks z Kobylnicy toczą spór z Janem wikariuszem wieczystym [kat.] pozn. (ACC 69 k. 33, 38v, 45v, 50v); 1494 oficjał pozn. uznaje za nieważne małżeństwo Agnieszki Bieszewnej z V. i Macieja z Węglewa, ponieważ kobieta wyszła wcześniej za mąż za Stanisława z Kobylepola; Agnieszka ma zamieszkać z prawowitym małżonkiem, a Maciej może wstąpić w nowy związek małżeński (ACC 71, 22v); 1512 Łukasz karczmarz z V., 1518 Mikołaj karczmarz z V. →p. 5A; 1527 Stan. Kaczan z V. jest dłużny Dorocie Narwance z Poznania 1/2 grz. (ACC 102, 57); 1527 Anna z V. oskarża swojego męża Jana Maczelczyka z V. o niezdolność do pożycia małżeńskiego; świadkowie Mac. Jagiełka (ojciec Jana) i Mac. Kolian (dalszy krewny Jana), kmiecie z V., twierdzą, że Jan został napadnięty przed 2 laty, a wezwany na pomoc cyrulik usunął mu jedno jądro, na skutek tego zabiegu Jan stał się niezdolny do pożycia małżeńskiego; oficjał rozwiązuje małżeństwo ze względu na impotencję Jana, zezwalając Annie wstąpić w nowy związek małżeński (ACC 102, 85; DepTest. VII 95; Sent. II 360); 1530 Agnieszka Chwiałkowska toczy proces z Jadwigą kucharką Jana komendarza w V.; świadkowie Michał kmieć z V. i Stanisław pleb. z V. twierdzą, że poproszeni przez Agnieszkę udali się wraz z nią do Jana, aby prosić go o dopuszczenie Agnieszki do komunii w święto Bożego Narodzenia, Jan jednak nie chciał jej słuchać i wyszedł z izby, wtedy to Jadwiga kucharka komendarza zaczęła krzyczeć na Agnieszkę, nazywając ją nierządnicą; obecny przy tym Stanisław pleb. upomniał ją, że nie godzi się takich słów wypowiadać w obecności kapłana (DepTest. VII 277v); 1567 Mac. Ryszka →p. 5A.

4. 1422-24 Jan sołtys w U.: 1422 tenże toczy spór z Janem Łowęckim, który dowodzi, że Jan kmieć z Łowęcina nie sprzedał swojego śladu, ani nikogo na nim nie osadził (WR 1 nr 1107; PZ 7, 34); 1423 tenże płaci 3 grz. [gr pol.] i 1 grz. [gr] pras. Janowi Łowęckiemu za zagospodarowanie (pro locacione mansi alias na oszadzene) [opust.] łanu w Łowęcinie; zobowiązuje się do płacenia [z niego] mesznego i poradlnego oraz do zasiedlania łanu według wskazówek 2 ławników z Łowęcina i 2 z W.; ławnicy z W. zeznają, że wspomn. Jan sołtys zagospodarował parcelę (aream) w Łowęcinie i dokonał wszystkiego zgodnie z wymogami prawa; sąd postanowił, że sołtys ma mieszkać w W. (PZ 7 k. 67, 84v); 1423 tenże w procesie z Janem Łowęckim dowodzi, że Łowęcki zabrał mu wóz i konie nie na drodze, lecz z jego domu w Łowęcinie (WR 1 nr 1135); 1424 tenże ma otrzymać zadośćuczynienie od Jakuba wikariusza z Radzimia (ACC 7, 75).

1434 sołtys w W., 1445 Mikołaj sołtys w V. →p. 5A; 1491 Jan sołtys z V. (ACC 68, 2); 1567 Józef sołtys z V. →p. 5A.

5A. Kościół par. Ś. Michała Archanioła w U. 1306 Andrzej [Zaremba] bp pozn. za zgodą kapituły kat. pozn. uposaża kościół Ś. Małgorzaty w →Śródce k. Poznania dziesięcinami [stołu bpiego?] z V. i →Carspola [osada niezident., najpewniej w pobliżu U.] (Wp. 2 nr 903).

1391 pleb. w V., śwd. (WR 1 nr 112); 1404 kościelny w V. (ACC 1, 49v).

1404-05 Jakub pleb. w U. (ACC 1, 85v): 1404 tenże wraz z Jakubem pleb. z Wierzenicy toczą proces z Bartkiem karczmarzem i Stachną, małżonkami z Kobylnicy (ACC 1, 60v); 1405 tenże pozywa Mikołaja mieszczanina z Książa o zwrot 1 1/2 grz. i konia o wartości 1 grz., które był winien plebanowi zm. Bartosz, brat Mikołaja (ACC 1, 145).

1406 (obl. 1441) władze m. Poznania zaświadczają, że rektor kościoła Ś. Michała w U. [imienia nie podano] kupił od Wawrz. Wasyla burm. pozn. 3 grz. czynszu rocznego z kramu sukienniczego drugiego od końca po lewej stronie idąc od Bramy Wrocławskiej w stronę rynku (Wp. 5 nr 89, reg.; ACC 24, 45v).

1407-25 Stanisław pleb. w U. (ACC 2 k. 79v, 80, 84v, 124, 124v, 128, 130, 131v, 134, 146, 168, 176v, 177v; ACC 3 k. 7v, 28v, 41, 42, 79; ACC 4, 124): 1407 tenże w procesie z [Wojciechem] pleb. w Kostrzynie przedkłada przywilej kościoła w W. opatrzony dwiema pieczęciami, [biskupa] i kapituły pozn. (ACC 2 k. 77v, 78); 1408 tenże →p. 5B; 1409 tenże toczy proces z Wojciechem pleb. w Kostrzynie o Górę [k. Uzarzewa] (ACC 2 k. 126, 131, 133, 134, 135); 1410 tenże toczy proces z Mikołajem pleb. w Podlesiu [Kościelnym, pow. gnieźn.] (ACC 2, 168v); 1418 tenże toczy proces z Maciejem i Stanisławem kmieciami z V. (ACC 3 k. 43, 45); 1420 tenże toczy proces z Wincentym z Choryni, Bieniakiem z Będlewa i Zbychną wd. po Grzymku z Brodów (ACC 4 k. 99, 130v, 134); 1420 tenże toczy proces z Janem Depko z V. (ACC 4, 173v); 1421 tenże otrzymuje od Bieniaka z Będlewa 2 grz. bez 4 gr oraz 1 wiard. szer. gr tytułem czynszu ustanowionego dla kościoła w V.; pleban zeznaje, że Bieniak kupił od Andrzeja z Cykowa 3 grz. czynszu na rzecz planowanej altarii w kościele w W. (ACC 5, 19); 1425 tenże toczy proces z ratajami z Biskupic [k. Uzarzewa] (ACC 8 k. 85v, 89); 1425 tenże były pleb. w V. →niżej.

1419 Strasz wikariusz w V. ma otrzymać od Jana kapłana z Pobiedzisk 48 sk. długu (ACC 4, 48v).

1419 Andrzej z Borzysławia zobowiązuje się zapisać przed starostą gen. Wlkp. 3 grz. czynszu na swej dziedzinie Borzysław na rzecz altarii fundowanej w kościele par. w V. przez Jana Pasikonia z Włościejewek, Bieniaka z Będlewa i Wincentego z Choryni (ACC 4, 67; o dalszych losach tego zapisu →wyżej).

1420 Szczepan kościelny w V. →p. 3: Mieszkańcy; 1423 kościelny w V. toczy proces z Michałem z V. (ACC 6 k. 10v, 27v).

1424 [siostry] Katarzyna z V. wd. po Marcinie Zwanowskim, Święchna z V. ż. Piotra Jarogniewskiego oraz [ich siostrzenica] Zbylutka czyli Zbychna z Brodów [i Tomiszewa] wd. po Grzymku zapisują w testamencie po 1 grz. na V. i Tomiszewie oraz po 1 ćw. mąki żytniej i 1 korcu mąki pszennej z młyna w V. na rzecz fundowanej altarii Wszystkich Świętych w kościele w V.; Jan Pasikoń z Włościejewek [mąż Anny, córki Sędziwoja z U.], Wincenty z Choryni [wnuk Sędziwoja] i Bieniak Będlewski (w imieniu swoim i brata Sędziwoja) zapisują tejże altarii 3 grz. czynszu rocznego na wsi Cykowo [własn. Andrzeja Borzysławskiego →wyżej: 1421] (ACC 7, 115v).

1425 pleb. z U. toczy proces z młynarzem z Pierznego Młyna (K 5, 150, na podstawie ACC 8 bez podania karty).

1425-34 Piotr pleban w U. (ACC 10, 172v): 1425 tenże pozywa Jana Depkę z V. o to, że łomotał w nocy do drzwi plebana, a potem poszedł na cmentarz i bił w dzwony, chcąc zmusić plebana do wyjścia z domu, aby mógł go wraz z kompanami pobić; Jan Depko zeznaje, że działał z polecenia Sędziwoja rządcy w V. (ACC 8, 252); 1426 tenże toczy proces z Jakubem swoim byłym sługą; domaga się on od plebana zapłaty 1/2 kopy gr za służbę, która miała trwać od dnia śś. Piotra i Pawła [29 VI] do Bożego Narodzenia [25 XII]; Jakub pracował przy żniwach i przygotował pole do zasiewu zboża ozimego, ale ze względu na obelgi i groźby odszedł ze służby na 2 tygodnie przed ś. Michałem [29 IX] (ACC 9, 73); 1427 tenże ustanawia zastępców procesowych w konsystorzu pozn. (CoPr. II 46); 1428 tenże oskarża Stan. Świnkę rządcę Mik. Górki kanclerza [kapituły kat. pozn.] w Gruszczynie o napaść, zabór mienia o wartości 11 grz. i uprowadzenie sług (familia); Świnka przyznaje się do winy i zwraca plebanowi 2 konie (pierwszy maści karej, drugi gniadej), wóz wraz z uprzężą, siodło, szary płaszcz, modry kaptur (caputium), poduszkę, miecz, 2 duże noże, tarczę, 2 szklane garnce, belę płótna z małym nożykiem, siekierkę oraz sługi; pleban oświadcza, że rządca nie zwrócił mu 4 srebrnych łyżek i srebrnego krzyżyka z relikwiami, a zdrowie koni i sług jest gorsze niż przed zaborem (ACC 11 k. 85, 92); 1429 tenże toczy proces z Wojciechem byłym wikariuszem w V., który domaga się od niego 60! grz. w zbożu należnych wikariuszowi za służbę w V. od święta śś. Piotra i Pawła [29 VI 1428] do Nawrócenia ś. Pawła [25 I 1429], 10 grz. odszkodowania za doznaną zniewagę oraz pieniędzy za odprawione nabożeństwa; wikariusz skarży się ponadto, że został zwolniony ze służby bez powodu (ACC 12 k. 18v, 27v, 39v); 1429 tenże zobowiązuje się zwrócić Piotrowi Gotowemu z Grabowa 2 konie, które zajął za długi (ACC 12, 130v); 1431 temuż oraz jego bratu Mikołajowi kan. koleg. NMP [w Poznaniu] za zboże winni są Wacław sołtys w Paczkowie (1 grz. 2 gr), Tomisław z Siekierek Wielkich wraz z Maciejem z Sokolnik (15 gr) oraz Adam wraz z synem Wachem (kwoty nie podano); śwd. przy transakcjach jest Piotr kościelny w W. (ACC 14 k. 54, 66); 1433 tenże domaga się od Macieja kościelnego kościoła pod Żerkowem [pow. pyzdr.] zwrotu pożyczonych kaptura (caputium) ze skóry owczej o wartości 40 gr oraz książeczki o sadzonkach drzew (libellus de plantis arborum) o wartości 1 wiard.; kościelny żąda zaś zapłaty 1 miary żyta i 1 korczyka pszenicy o wartości 14 gr, które pleb. zabrał z młyna, 6 gr podzwonnego (pulsalia) oraz 1/2 kopy gr za ofiary mszalne (ofertorium) w Rajsku (ACC 17, 152); 1434 tenże wraz z Mik. Żyłą (Szila) altarystą w kat. pozn., jako pełnomocnicy Mikołaja syna Jakuba z Pleszewa, również altarysty w kat., przekazują szpitalowi dla duchownych w m. Poznaniu [Ś. Gertrudy] kadź do warzenia piwa (AR nr 16).

1425-29 Wojciech wikariusz w V. domaga się od Mikołaja młynarza w V. i Piotra sołtysa w Święcinie 1 1/2 grz. za sprzedane plony pobrane tytułem mesznego; świeccy tłumaczą, że nie zapłacili, ponieważ wikariusz nie wydał im 6 ćw. ziarna, 3 ćw. owsa i 3 1/2 ćw. żyta; pełnomocnik wikariusza odpiera, że ziarno zostało im wydane przez pleb. w V.; sąd polubowny rozstrzyga, że Stanisław były pleb. w V. ma dać młynarzowi i sołtysowi 3 ćw. owsa i 10 korców żyta, a oni mają zapłacić wikariuszowi 3 wiard. (ACC 8 k. 149, 157); 1429 tenże były wikariusz w V. →wyżej.

1426 Jan Pasikoń z Włościejewek [mąż Anny, c. Sędziwoja z U.], bracia Bieniak i Sędziwój Będlewscy [ss. Wichny, c. Sędziwoja z U.], Wincenty z Choryni [wnuk Sędziwoja z U.], Katarzyna oraz Święchna z U. [cc. Sędziwoja z U.] i Zbychna z Brodów [wnuczka Sędziwoja z U.] zobowiązują się do sprzedaży przed star. gen. Wlkp. czynszu na rzecz planowanej altarii w V. (ACC 9, 205v).

1426-30 Mik. Puszyk pleb. w Śródce i wikariusz kat. pozn. sprzedaje dzies. snop. z V.: 1426 braciom Piotrowi sołtysowi z Biskupic i Świętosławowi rzeźnikowi z Poznania za 7 grz. (ACC 9, 7v); 1428 Jakubowi Borzyszowi mieszcz. z Ostrowa [k. Śródki] za 7 1/2 grz. (ACC 11, 24v); 1429 Stankowi Sadłowiczowi, Dominikowi, Mik. Grudniowi, Piotrowi Kiełbasie, Święchowi i Stankowi Koldrębicom, Jakubowi Jabramowiczowi, Mac. Kaczmarkowi oraz Michałowi Grębinie ratajom z V. za 9 grz. płatnych w ratach (ACC 12, 35v); 1430 Janowi Żywcowi, Michałowi wójtowi, Mik. Tuleckiemu i Pawłowi Paluchowi mieszczanom ze Śródki 4 stogi za 8 grz. (ACC 13, 30); 1434 Stan. Stańko dłużny jest wspomn. Mik. Puszykowi 16 sk. za kupioną od niego dzies. z W. (ACC 18, 78v); 1434, 1445 tenże →niżej.

1432 Mikołaj wikariusz w V. sprzedaje meszne braciom Janowi włodarzowi i Stankowi za 3 grz. (ACC 16, 35).

1434 Mik. Puszyk oskarża sołtysa i kmieci z W., że przestali płacić całą dzies., ci jednak zaprzeczają; oficjał nakazuje płacić dzies. tak jak poprzednio (ACC 18, 180).

1440-41 Jan pleb. w V.: 1440-41 tenże zeznaje na sądzie bpa pozn. Andrzeja [Bnińskiego] przed inkwizytorem Mikołajem dominikaninem, że odbył pokutę kanoniczną nałożoną przez Jana z Niewiesza administratora diecezji pozn. sede vacante [1437-38] oraz wyrzekł się herezji husyckiej i udzielania komunii pod obiema postaciami, na dowód czego przedstawił dyspensę Jana kardynała i penitencjarza pap.; Jan nie przypomina sobie przestróg inkwizytora, który miał mu mówić, że jeżeli ktoś jeszcze zezna przeciw niemu, to dokonana pokuta nie zwolni go od odpowiedzialności za te oskarżenia; pleban zaprzecza, jakoby udzielał [po dokonaniu pokuty] w m. Poznaniu komukolwiek komunii zarówno pod obiema postaciami, jak i pod jedną; zapytany, czy wie o przyjmowaniu komunii pod obiema postaciami w Poznaniu i diec. pozn., odpowiada, że podejrzewa o to Starczynowskiego i jego siostry (AC 2 nr 1109, 1114); 1441 tenże pleb. i rektor kościoła w V. oraz jego następcy ze względu na długi [chodzi o niepłacony czynsz →wyżej: 1406] otrzymują od Mac. Czarnego za zgodą jego ż. Zofii kram sukienniczy w Poznaniu [w rynku] idąc od ul. Wrocławskiej drugi od końca po lewej (AR nr 234); 1441 tenże oblatuje w konsystorzu dok. władz miej. Poznania z 1406 →wyżej (pod 1406); 1451 tenże pleb. w Bytyniu wspomn. jako były pleb. w V. →niżej.

1442-48 Piotr pleb. w V.: 1442 tenże i Jan pleb. w Czarnkowie oskarżają Andrzeja karczmarza z Niepruszewa, że gdy nocowali u niego w czasie podróży do Buku po odbiór inwestytury od bpa, spryskał ich w łóżku moczem, poszczuł Piotra psem, a wreszcie wyrzucił ich z domu w nocy (AC 2 nr 1134); 1448 tenże zeznaje, że zawarł z Janem z Dolska [jego funkcja nieczytelna] umowę w sprawie zamiany beneficjów (ACC 30, 90v); 1453 tenże były pleb. w V. →p. 5B.

1445 Jan Sowor, Mikołaj sołtys, Stan. Przeszman, Wojc. Pogorzały, Marcin Dusz, Jan Małodobry kmiecie z V. w imieniu własnym i pozostałych kmieci z V. kupują od Mik. Puszyka pleb. kościoła Ś. Małgorzaty w Śródce i wikariusza wieczystego w kat. poznańskiej dzies. snop. z tej wsi za 6 grz., 2 korce grochu i 2 korce prosa; w razie zniszczenia zbiorów przez grad straty poniesie sprzedający (ACC 28, 82v).

1451 Stanisław wikariusz w V. toczy proces z Mac. Kotem [ze Świekotek] pleb. w Spławiu o miarę żyta i księgę (ACC 33 k. 16v, 22, 28).

1451-52 Piotr pleb. w U.: 1451 tenże domaga się od Jana syna Gniewomira altarysty w Poznaniu 1 grz. tytułem zapłaty za 2 domki (domuncule) położone obok nowego cmentarza par. w Poznaniu; Jan przyznaje, że posiada jeden ze wspomn. domków, jednak gdy chciał zapłacić Piotrowi za niego 3/4 grz., ten nie chciał przyjąć pieniędzy (ACC 33, 64v); 1451 tenże domaga się od Mac. Czarnego rajcy pozn. 3 grz. tytułem czynszu, który Wasyl zapisał na kramie sukienniczym [→wyżej, pod 1406]; Maciej twierdzi, że zawarł w tej sprawie umowę z Janem poprzednim pleb. w V. [→wyżej, pod 1441] (ACC 33, 64v); 1451 tenże twierdzi, że Jan poprzedni pleb. w V. przed około 9 laty sprzedał czynsz płacony z kramu sukienniczego [w Poznaniu] i zawarł w jego sprawie ugodę z Mac. [Czarnym], w wyniku której mieszcz. zapłacił Janowi 12 grz. [zaległego czynszu]; pieniądze te Jan wziął dla siebie, więc Piotr domaga się ich zwrotu (ACC 33 k. 75v, 101v); 1451 tenże domaga się od Piotra sołtysa w Gonięcinie zwrotu 1 grz. za konia, ten bowiem okazał się zły (ACC 33, 99v); 1452 tenże toczy proces z Janem altarystą w Poznaniu (ACC 33, 219).

1454-55 Tomasz pleban w U.: 1454 tenże toczy proces z Elżbietą Fanarusową z Rogoźna (ACG, A 34 k. 44v, 46); 1455 tenże mgr Tomasz w procesie z Katarzyną kramarką z Poznania twierdzi, że w środę przed ś. Jadwigą [9 X 1454] sporządził testament i polecił swojej służce (puellula), aby legowane w nim 2 srebrne łyżki wartości 14 sk., 2 fl. oraz 2 duże czarki cynowe przekazała w depozyt mistrzowi Maciejowi mieszcz. pozn.; rzeczy te jednak zostały zabrane przez wspomn. Katarzynę (ACC 36 k. 4, 6, 46v); 1455 tenże toczy proces z Anną Krzczonową (ACC 36, 59v).

1458 kapituła kat. pozn. udziela zgody, aby bp [Andrzej Bniński] po dopilnowaniu uposażenia erygował na terenie par. V. nową parafię w Jankowie, do której należeć ma również wieś Góra; kap. wyznaczyła dziekana i kustosza do sprawdzenia, czy erekcję można przeprowadzić bez niczyjej szkody (CP 29 k. 204v, 207).

1459 Mikołaj pleb. w V. zastępuje w sądzie Katarzynę, Dorotę i Małgorzatę cc. zm. Mik. Niemierzyckiego sołtysa w Kuślinie w ich sporze z Winc. Niegolewskim z Plastowa (KoścZ 14, 271).

1463 Jan kapłan ze Sławna, były kościelny (minister) w V. →p. 3: Mieszkańcy.

1467 pleb. z V. →p. 3: Mieszkańcy.

1469-81 Maciej pleb. w V.: 1469 w imieniu tegoż jego brat Winc. Niegolewski zobowiązuje się zapłacić Agnieszce z Wielkiej Wsi 1 grz. i 8 gr [długu?] (AE II 256v; w haśle →Niegolewo błędnie określona osoba wierzyciela); 1477 tenże toczy proces ze Skowronkiem sołtysem oraz kmieciami z Kobylnicy; świadkowie [imiona: →p. 3: Mieszkańcy] zeznają, że widzieli wspomn. ludzi z Kobylnicy ścinających drzewa w zagajniku plebana (DepTest. II 162v-163); 1481 tenże pleb. kościoła Ś. Michała w V. wspólnie z witrykami toczy proces przeciwko Wojciechowi sołtysowi z Jankowa (ACC 59, 80v).

1485 Jan komendarz w V. pozwany przez kościelnego [imienia nie podano] w V. (ACC 65, 45v).

1487 Piotr kapłan prezentowany przez Jana Rozdrażewskiego oraz Paweł z Piotrkowic prezentowany przez Małg. Włoszakowską na kościół par. Ś. Michała w V., wakujący po śmierci mgra Stanisława z Górki, zrzekają się swych praw, a wikariusz gen. na polecenie bpa pozn. Uriela Górki instytuuje na plebana Mikołaja z Zatomia (ACC 65 k. 51, 53v).

1494 Mikołaj syn Piotra z Szamotuł, pleb. w U. [potem pleb. we Wronkach i Otorowie oraz dziekan kap. kolegiaty w Szamotułach (SŹ 3, 163; Now. 2, 463)] sprzedaje dochody kościoła w V. Stanisławowi wikariuszowi tamże za 5 1/2 grz.; Stanisław ma obowiązek dostarczać słomę, siano oraz inną paszę dla konia, świń i bydła; dochody i straty z hodowli pleb. i wikariusz podzielą po połowie (ACC 71, 21v).

1496-1507 Stanisław pleb. w U.: 1496 tenże domaga się od Macieja młynarza z Góry daniny [mesznego] w wysokości 1 miary (mensura) mąki, którą płacili od dawna jego poprzednicy; młynarz twierdzi, że ma obowiązek dawać jedynie 2 korczyki (ACC 73 k. 171v, 178v); 1507 tenże z Kicina, rektor kościoła par. Ś. Michała i [kaplicy] Ś. Katarzyny [w U.], po uzyskaniu nowego beneficjum w postaci kaplicy w Chodzieży [pow. kcyn.] rezygnuje ze wspomn. kościoła na rzecz Jana Siekierzeckiego [z Siekierek Wielkich] pleb. w Grodzisku [pow. pyzdr.] (ACC 84, 138v); 1518 tenże wspomn. jako były pleb. w V., obecnie zaś pleb. w Chodzieży →niżej.

1507-12 Jan Siekierzecki pleb. w U.: 1507 tenże →wyżej; 1508 tenże skwitowany przez Wojciecha pleb. w Gieczu [pow. pyzdr.] z zapłaty 1 wiard. (będącego ostatnią ratą z kwoty 9 grz.) należnego tytułem dzierżawy dochodów kościoła w Gieczu (ACC 85, 6); 1512 tenże twierdzi, że zawarł umowę z Michałem, który miał służyć jako wikariusz, ale w Wielkim Poście zerwał kontrakt; oficjał poleca wikariuszowi wrócić do służby (ACC 88, 43v).

1510 kościół par. Ś. Michała w V.; do par. należą wsie V., Święcino, Sarbinowo, Jankowo, Góra i Biskupice; pleb. otrzymuje 1 ćw. mąki z mł. w V., z 3 karczem i od 5 zagr. po 1 gr stołowego oraz dzies. snop. z folw. dziedziców; ze Święcina od 5 kmieci os. na półłankach po 2 korczyki żyta i 2 owsa mesznego oraz dzies. z folwarku; z Sarbinowa z 12 1/2 ł. os., 2 ł. soł. i dalszych łanów os. po 1 ćw. owsa i 1 ćw. żyta; z Jankowa z 15 ł. os. po 1 ćw. owsa i 1 ćw. żyta; z Góry z 11 ł. os. po 2 ćw. [1 ćw. owsa i 1 ćw. żyta?]; z Biskupic z 5 ł. os. i 4 ł. soł. po 2 ćw. żyta i 2 ćw. owsa; pleban ma również 1 grz. na domu Jaśka, której jednak nie pobiera, ponieważ dom jest opust.; kmiecie z V. płacą z 9 półł. os. dzies. o wartości 3 1/2 grz. plebanowi Ś. Małgorzaty [w Śródce] (LBP s. 57, 67); 1511-23 Biskupice należą do par. V. (LBG I 66).

1512 Wojciech kościelny w H. toczy proces z Marcinem Klesmetem karczmarzem w Kobylnicy; kościelny oraz świadkowie: Łukasz karczmarz w V. i Wawrzyniec z Radzimia kleryk w V., twierdzą, że poszli razem w dzień ś. Wojciecha [23 IV] ok. południa do karczmy Marcina w Kobylnicy, a karczmarz, któremu brakowało ryb do przygotowania posiłków, zaproponował Wojciechowi, żeby złowił je w pobliskim stawie siecią zw. zabrodnia; kościelny bał się, że zostanie napadnięty i przystał na tę propozycję dopiero po zapewnieniu, że Michał rządca w Wierzenicy dał karczmarzowi pr. połowu we wspomn. stawie panów Lwowskich w Kobylnicy; gdy Wojciech poszedł łowić tam ryby, przyjechał Marcin Lwowski, który pobił go oraz zabrał mu 2 tuniki (pierwszą za 2 kopy gr i drugą za 2 grz.), sieć za 2 wiard., sakiewkę z pieniędzmi i in. rzeczy (ACC 88 k. 233-233v, 234v, 242v; DepTest. IV 284).

1516 Jan z Rogoźna instytuowany na plebana w V. na podstawie prezenty Piotra i Mik. Potulickich (AE V 156v).

1518-30 Stanisław pleb. w U.: 1518 tenże toczy proces z kmieciami z Góry o meszne z łanu opust.; świadkowie Mikołaj karczmarz z V., Stanisław kmieć ze Święcina i Grzegorz sołtys z Barchcina zeznają, że Piotr i Benedykt [zw.] Bieniak uprawiają sporny łan od 9 lat, wcześniej robił to przez 6 lat Marcin, ojciec trzeciego świadka, który płacił Stanisławowi ówczesnemu pleb. w V., obecnie zaś pleb. w Chodzieży, po 1 mierze (metreta) żyta i owsa (DepTest. V 109); 1525 tenże wydzierżawia na 3 lata dochody kościoła w V. szl. Stan. Kowalskiemu [ze wsi Kowalskie w pow. gnieźn.] za roczną opłatę 11 grz., 2 połci słoniny, 2 garncy masła wartości 1/2 kopy gr oraz 2 kóp serów (lacticiniorum); gdyby została uchwalona kontrybucja wojenna, dzierżawca zapłaci ją do wysokości 16 gr, powyżej tej kwoty pleban i dzierżawca będą płacić po połowie; pleb. opłaci świętopietrze, wikariusza, kościelnego i wino dla kościoła; pleban ma zostawić dzierżawcy 4 krowy większe, 3 mniejsze oraz sprzęty domowe, które ma otrzymać z powrotem za 3 lata (ACC 100, 67); 1525 tenże wydzierżawia na 3 lata dochody kościoła w V. Janowi z Gębic [których?] za opłatę roczną 12 grz. płatnych w 3 ratach, 6 miar żyta i 4 owsa, 2 kóp sera i 4 kóp jaj, 15 kurczaków oraz 12 wozów drewna, które mają być dostarczane końmi dzierżawcy do domu pleb. w Poznaniu; gdyby jakaś część majątku została zniszczona, pleban i dzierżawca podzielą się kosztami po połowie, gdyby zaś została uchwalona kontrybucja, zapłaci ją w całości Jan (ACC 100, 150); 1525 tenże toczy proces ze Stan. Kowalskim, który domaga się utrzymania w mocy zawartej z nim umowy dzierżawy dochodów kościoła; pleban twierdzi, że Stanisław porzucił plebanię i wyjechał na wojnę (ACC 100 k. 203, 208); 1530 tenże i Jan komendarz →p. 3: Mieszkańcy.

1567 bp pozn. zatwierdza testament zm. Wawrzyńca z Samborza [niezident.] komendarza kościoła w W., pomimo sprzeciwu Mac. Ryszki rządcy i Józefa sołtysa z V., działających w imieniu Andrzeja Objezierskiego (AE XI k. 365, 367, 368).

1611 pleb. →p. 5B; 1628 kościół par. Ś. Michała Archanioła, patronatu panów Iwieńskich, pamiątka poświęcenia kościoła obchodzona jest w niedzielę po święcie patrona [po 29 IX], nie zachował się dok. erekcyjny; pleb. otrzymuje: 10 grz. z ról folwarcznych w V. (z łanów kmiecych płacą plebanowi ze Śródki), z Jankowa po 1 mierze żyta i owsa z łanu, z Góry po 1 mierze żyta i owsa, ze Święcina po 2 korce żyta i owsa, z Sarbinowa po 1 mierze żyta i owsa; kmiecie w Biskupicach nie płacą, bo ich role są spustoszone (AV 7, 30v); 1638/39 kościół par. Ś. Michała Archanioła, patronatu Mik. Mielżyńskiego kaszt. pozn.; prowadzone są metryki chrztów i małżeństw, kościół jest z drewna, posiada 3 ołtarze; dom plebański jest mały; pleban zatrudnia rektora szkoły, który ma osobny dom, oraz kantora; w kościele brak psałterza i antyfonarza (AV 9, 20v).

5B. Kaplica Ś. Katarzyny w Rajsku pod U. (→Uwaga 4; →Święcino: Uwaga). 1408 Stanisław pleb. w W. toczy proces z Sędziwojem z W., który domaga się, aby pleban raz w tygodniu odprawiał w kościele w Rajsku msze za zmarłych, a w czasie Suchych Dni nabożeństwo wigilii (ACC 2, 111v); 1412, 1446 Rajsko →p. 3; 1434 ofiary mszalne w Rajsku →p. 5A; 1453 Piotr były pleb. w V. skarży się, że przed 7 lat w czasie mszy odprawianej w kaplicy Ś. Katarzyny obrabował go Jan Sowor z V., który zabrał z ołtarza [rzeczy] wartości 30 grz. (ACC 34 k. 135v, 137v, 139); 1507 Stanisław z Kicina rektor kościoła par. Ś. Michała i [kaplicy] Ś. Katarzyny →p. 5A; 1527 zagrodnicy Bartłomiej Kaszlan z Kobylnicy oraz Wawrzyniec z Zalasewa dają kościołowi Ś. Katarzyny pod V. po 3 wiard. (ACC 102, 141); 1611 NN [zostawiono miejsce na dopisanie imienia] z Łęczycy pleb. w V. oblatuje dok. odpustowy dla „swojego” kościoła Ś. Katarzyny w Rajsku na gruntach V. (in fundo Vrzazowiensi) wystawionego na skutek starań Krzysztofa Iwieńskiego [dz. w U.] przez Franciszka Simonettę nuncjusza apostolskiego w Królestwie Polskim (AE XXI 286v-288); 1658 w wizytacji kościoła par. w U. wspomn. kościół filialny w Rajsku (AV 11, 1v); 1777 w wizytacji par. U. wspomniana kaplica (oratorium seu capella) Ś. Katarzyny; obecny budynek kaplicy wzniesiono z muru pruskiego w 1753 na polecenie Jakuba Działyńskiego; stoi on w oddaleniu od wsi, na wzgórzu w lesie (AV 31, 51v).

6. 1405 Zdzisław kapłan z U. ma otrzymać od Paszka z Kępy 3 grz. (ACC 1, 138v-139); 1406-07 Mikołaj syn Wojciecha kleryk z U., śwd. na sesjach konsystorza pozn. (ACC 2 k. 28, 33v, 37v, 43, 59, 61v, 64v, 65, 67v, 68), prokurator w konsystorzu pozn. (ACC 2, 62v); 1419 Maciej kleryk z V. toczy proces z Ubysławem z Grzebienicka, Bartłomiejem Zdzikiem i Mik. Oślirydzem mieszczanami z Buku (ACC 3, 66v).

1424 Stachna i Wojciech małżonkowie z Góry [k. U.] zeznają, że choć przed 2 laty zawarli małżeństwo w formie zwyczajowej (per verba), które następnie potwierdzili w kościele w V., to do tej pory, ze względu na impotencję Wojciecha, nie poznali się cieleśnie; oficjał poleca, aby małżonkowie mieszkali wspólnie w jednym domu, spali w jednym łożu i starali się połączyć, a jeżeli nie uda im się to w określonym terminie, mają ponownie stawić się w sądzie (ACC 7, 89).

1470 Mikołaj syn Tomasza z V. student w Krakowie¹¹Nie ma pewności, czy Mikołaj pochodzi z naszego U., czy też Usarzowa w woj. sandomierskim (Metryka 1 nr 70h/259).

8. Około 0,5 km na W od wsi dobrze zachowane grodzisko stożkowate datowane na okres od połowy XIII do połowy XIV w., o wymiarach 22 x 22 m (na szczycie 11 x 12 m), czytelna fosa od NW i S, od W być może dodatkowy wał; licząc od dna fosy, grodzisko wysokie na 5 m, na szczycie głęboki dół o wymiarach 1,5 x 2 m; na polu pomiędzy wsią U. a Jez. Uzarzewskim odnaleziono 40 fragmentów naczyń datowanych na X-XV w., stanowiących być może ślad osady; negatywnie zweryfikowano informacje o drugim grodzisku położonym na W od wsi, które okazało się być naturalną formą terenową (Hensel 7, 137-139).

Uwaga: 1. W kilku zapiskach z lat 1485-86 występują obok siebie wsie U. Wielkie i U. Małe (PG 10 k. 23, 53, 56; →p. 3), ale podział taki uznać należy za nietrwały i związany z ówczesnym występowaniem w U. różnych działów majątkowych.

2. Mik. Uzarzowski (Urzazowski) z Gołębiowa burg. w Kościanie 1415-19 i Poznaniu 1417-19 (GUrz. nr C 734, C 913) pochodził niewątpliwie z Usarzowa w woj. sandomierskim, w sąsiedztwie którego znajduje się Gołębiów.

3. Wzmiankowana w haśle →Stobnica pod 1523 Kat. Uzarzewska wd. po Janie Brączewskim nosiła w rzeczywistości nazwisko Brączewska (odczyt Uzarzewska jest pomyłkowy) i nie była związana z naszym U.

4. Kaplica Ś. Katarzyny (→p. 5B) w Rajsku (1412 Raysko, 1446 Rayszko, 1611 Raisko), położona według mapy Perthéesa oraz UMTB 1830 ark. 1930 (tu zaznaczono „ruiny” kościoła Ś. Katarzyny) 0,5 km na W od wsi U., stanowi najpewniej ślad po zaginionej osadzie Rajsko, której obszar znajdował się już w XV w. w granicach wsi U. Nazwę Rajsko nosi do dziś wzgórze w Katarzynkach, którego lokalizacja odpowiada położeniu kościoła Ś. Katarzyny na mapach historycznych. Funkcjonowanie zaginionej osady być może należy wiązać z istniejącym już w połowie XIII w. gródkiem, położonym zaledwie 0,3 km na N od kaplicy (→p. 8).