(1304 Łososina – or., 1306 Soljolino! – kop. z XVII w., 1389 Lossossina, 1397 Lozoszino, 1405 Lossonyna!, 1422 Lossosino, 1440 Loszoszyna, 1498 Loschoschyna, 1530 Łososina Inferior) 7 km na SW od Rożnowa.

1. 1423 n. ziemia sądec. (ZK1 s. 256); 1530, 1581 pow. sądec. (RP k. 42; ŹD s. 138); 1470-80 n. par. Jakubkowice (DLb. 2 s. 242).

2. 1436 → Bilsko p. 2; 1489 →Bilsko p. 3; 1517 → p.3.

3. Własn. ryc. 1304 bp krak Jan [Muskata] zaświadcza, że Bień [z L., do r. 1304 dz. cz. → Kurdwanowa p. 3A] s. Wojsława Wydżdżyca [h. Ogniwo?→p. 7] i jego br. Stanisław i Jan sprzedali za 5 grz. i 8 sk. czystego srebra Racławowi medykowi i kan. krak. siedlisko na przedmieściu Krakowa między kościołami Ś. Andrzeja i Ś. Marcina [dzisiejsza ul. Grodzka], poręczywszy za matkę, braci i siostry, że nie będą kwestionować sprzedaży. Tym siedliskiem Racław uposaża wieczyście altarię NPM w kat. krak (Mp. 1, 134 – or. przechowywany w archiwum kościoła S. Andrzeja, opatrzony m.in. pieczęcią z herbem „Benonis de Łososina”); 1306 Piotr s. Janka z L. [bratanek ww. Bienia?] (Mp. 1, 135).

1389-1408 Jarosław, Jarost, Jarosz Łososiński [h. Janina] dz. L., → Gołyszyna i Wysocic oraz Biechowa [pow. wiśl.] (SP 2, 1129, 1177; 8, 5837, 5889-90, 6029, 6068, 6070, 6352, 9100, 9735, 11024, 11026, 11044; ZK 2 s. 109; 3 s. 254, 264, 359, 390; 4 s. 65; 5 s. 9, 91, 301; ZCz. 1 s. 7, 45, 79, 119, 134, 187, 218-9; Mp. 4, 1061; ZDM 6, 1569); 1389 tenże procesuje się z Pełką [zw. Górka, h. Janina]. Pełka winien stawić matkę, Jarost poręcza za siostry (SP 8 uw. 160/20); 1397 → Gołyszyn p. 3; 1398 ww. Jarosław pozywa tegoż Pełkę o łąki, gaje, role w Gołyszynie i Wysocicach Górnych na szkodę 20 grz. i o przyw. pr. niem. (SP 8, 6352 – w haśle Gołyszyn pod błędnym r. 1397); 1399 → Gołyszyn p. 3; 1400-23 Jachna ż. ww. Jarosława, po r. 1408 wd. (SP 8, 11024, 11026; ZCz. 1 s. 5; ZK 6 s. 500; GK 1 s. 666; AKP 8, 965), taż rezygnuje na rzecz męża z trzeciej cz. posagu, z wszystkich ruchomości, tj. z pieniędzy oraz z dziedzin przypadłych jej z pr. małżeńskiego; ww. Jarosław i Jachna winni zapłacić Klemensowi zw. Łanię z Bilska 20 grz. i 4 grz. procentu, jeśli się z tego nie wywiążą będą mieć do zapłaty 40 grz.; Jarosław winien zwrócić Wiernkowi [z Rożnowa] 9 1/2 grz. Jeżeli nie odda tych pieniędzy w terminie, Wiernek będzie mógł podjąć tę sumę u Żydów lub chrześcijan na szkodę Jarosława [zapewne u jego wierzycieli] (SP 8, 11024, 11026, 11044); 1401-2 Świętochna z L. ż. [wd.?] Wiernka, matka Jarosta (ZCz. 1 s. 45, 79); 1404 Jarosław z L. gwarantuje Cztanowi s. Wita z Pechowa [pow. sand.] zwrot 70 grz. ewentualnym wwiązaniem w swoje 2 wsie L. i Wolę czyli Jarostową (ZK 4 s. 65); tenże Jarost ma zwrócić 50 grz. szer. gr pras. Wiemkowi z Rożnowa pod gwarancją zastawienia mu L. (ZCz. 1 s. 134); 1408 tenże winien w określonym terminie Żydom krak. Eliaszowi i jego braciom zapłacić 3 grz. i dać 3 barany. Jeżeli nie zapłaci, winien będzie 4 grz. i od każdej grzywny 1 gr tygodniowo lichwy (SP 2, 1177).

1412-41 Jan s. Jarosta i Jachny z L. i Biechowa (ZK 5 s. 301b, 442-3; 6 s. 500; 8 s. 101; GK 1 s. 678; 7 s. 372); 1412 Wyszek [kmieć?, włodarz?] niegdyś z L. (ZCz. 2 s. 33-4); Pełka z Wysocic zobowiązuje się ustąpić ww. Janowi i jego siostrom z cz. Gołyszyna i Wysocic, które miał zapisane [ich ojciec] Jarost, jeżeli zapłacą mu 100 grz. i pół kopy w półgr (ZK 5 s. 301b); 1414 Żegota z Grzegorzowie [h. Topór] poręcza Stanisławowi [h. Strzała] z Biechowa za swoich „nepotes” ww. Jana i jego siostry z L., że nie będą oni aż do wieku sprawnego zastawiać lub sprzedawać 2 cz. dziedzin zw. Staszkowska i Jarostowska w Biechowie. Gdyby zaszła potrzeba, dziedziny te mogą zastawić tylko temuż Stanisławowi. Gdyby ten nie miał pieniędzy lub nie chciał wziąć tych dóbr w zastaw, mogą zastawić je jego braciom herbowym, a gdyby ci nie chcieli, postronnym osobom. Poręczenie zabezpiecza 100 grz. wadium; Żegota poręcza za ww. Jana zapłacenie w terminie ww. Stanisławowi 27 grz., w przeciwnym razie dług wzrośnie do 40 grz. (ZK 5 s. 442-3); 1419 → Gołyszyn p. 3.

1419-23 Piotr Laszek dz. Gabania, Stronia, L. i Witowie → Gabań p. 3; 1420 → Bydlin p. 3; 1421 Jachna z Biechowa [wd. po Jarosławie] z dziećmi wykładają pieniądze przeciw Krystce wd. po Pełce z Bydlina o wieś L.; 1422 ww. Krystka winna stawić świadków przeciw Janowi z Biechowa, a ten przysiąc, iż nie chciała przyjąć pieniędzy (GK 1 s. 666, 678); ww. Jachna i cc. Anna, Małgorzata i Świętochna oświadczają że były gotowe wpisać do ksiąg akt sprzedaży L. Przecławowi Pstrosze z Pstroszyc; Anna siostra Jarosta z L., ż. Michała z Kikowa [pow. wiśl.] wstrzymała przez Sobka woźnego sand. dok. sprzedaży L. przez dzieci Jarosta ww. Przecławowi (ZK 7 s. 201, 207); 1423 ww. córki Jarosta sprzedają za 100 grz. szer. gr pras. i za 220 grz. w półgr ww. Krystce wsie L. i Jarostową w ziemi sądec. Żegota z Grzegorzowie poręcza za Jana s. Jarosta, że kiedy przybędzie do ziemi krak. w tym roku, zrezygnuje na rzecz Krzystki z tych wsi. W razie śmierci Krystki Jan i siostra w ciągu 2 lat będą mogli skorzystać z pr. bliższości do sprzedanych dóbr (ZK 1 s. 256 – w haśle Bydlin SHGK 1 s. 302 zapiska pod błędnym r. 1421).

1423-8 Krystka wd. po Pełce z Bydlina dziedziczka L. i Jarostowej (ZK 7 s. 256, 380; 8 s. 101; ZCz. 3 s. 5, 33); 1424 Żegota z Grzegorzowie zobowiązuje się pod sankcją kary XV zapłacić tejże 10 grz. (ZK 7 s. 380); 1425 → Jarostowa [gdzie Krystka błędnie określona jako ż. dziedzica L.]; 1426 Jan z Biechowa ustępuje wieczyście ww. Krystce z wszelkich praw, jakie miał do L. i Jarostowej w ziemi sądec. zgodnie z wolą swych sióstr Małgorzaty, Swiętochny i Anny, z zastrzeżeniem warunku zawartego w akcie sprzedaży tych wsi [→ wyżej 1423]. Krystka zwalnia Żegotę z Grzegorzowie z poręczenia za ww. Jana odnośnie L. i Jarostowej (ZK8 s. 101); 1428 Krystka z L. procesuje się z Wojkiem kmieciem z Góry Świętego Justa (ZCz. 3 s. 33); 1440 Bartłomiej opat Norb. w Nowym Sączu i jego kl. procesują się z Pełką Mikołajem i Tomaszem [ss. Pełki z Bydlina i ww. Krystki] dziedzicami L.; Warcisław z Jakubkowic pozywa Tomasza z L. (ZCz. 3 s. 162); 1441 Jan z Biechowa gwarantuje Klemensowi z Pstroszyc poręczenie sumy 80 grz. za Piotra z Pisar ochmistrza król. [w rpisie błędnie zw. kuchmistrzem] ewentualnym wwiązaniem w L.¹Poręczenie wsią L. przez Jana z Biechowa dowodzi, że po śmierci Krystki wykupił L. i zapewne Jarostową pr. bliższości zagwarantowanym mu w akcie kupna tych wsi przez Krystkę w → 1423 r (GK 1 s. 472-3).

1447-62, zm. przed 1469 Piotr Stroński [zw. też Gabański?] z L., Witowie i Stronia (ZCz. 3 s. 268; 4 s. 28, 36, 41, 87, 106, 146, 200, 234, 238, 391; DSZ 206); 1447 tenże pozywa Prokopa z Krużlowej star. sądec. o 1000 grz. wadium i tyleż szkody oraz o niestawiennictwo na roku zawitym (ZCz. 3 s. 268: 30 I); Jan z Czyżowa kaszt. i star. krak. oświadcza, opierając się na wyroku star. sądec. Prokopa z Krużlowej, że Piotr z L. przy pomocy 7 świadków oddalił sądownie roszczenia szlachciców z Gabania o rany, 1000 grz. wadium i o to, że „princeps domina regina [Zofia wd. po Władysławie Jag. jako pani sądecka] nichil habet de vadio”, ani też Prokop star. sądec. (GK 9 s. 914-5: 4 II); 1451 → Drzykowa p. 3A; 1452 → Łączne p. 3a; 1453 → Bilsko p. 3; 1460-9 Katarzyna c. Piotra Strońskiego z L. ż. Mik. Łąckiego (ZCz. 4 s. 200, 392; ZP 18 s. 97); 1460 ww. Piotr Stroński zobowiązuje się spłacić w ciągu 2 lat zięciowi Mik. Łąckiemu 80 grz. posagu ww. c. Katarzyny. Jeżeli nie zapłaci, da Mikołajowi wwiązanie w 8 fl. czynszu od kmieci w Witowicach, począwszy od pierwszego kmiecia Jana aż do piątego; 1462 ww. Mikołaj poświadcza, że posag został spłacony (ZCz. 4 s. 200 zp., 238).

[przed 1469] Wiernek h. Janina, łany kmiece, folwark (DLb. 2 s. 242); 1469-77 Dorota wd. po Piotrze [Strońskim] z L. (ZCz. 4 s. 391-2; 5 s. 1); 1469 taż Dorota z L. i jej ss. Jan, Piotr i Werner zobowiązują się wypłacić ww. Katarzynie i jej mężowi ww. Mikołajowi 50 grz. ze spuścizny po jej zm. siostrze Annie i za tę sumę zastawić im na 2 lata wieś Witowice; taż Katarzyna ustępuje z wszystkich dóbr ojczystych i macierzystych przypadłych jej po zm. siostrze Annie w L. i w Witowicach [par. Tropie] na rzecz swych br. Jana, Piotra, Rafała, Wernera i Stanisława (ZCz. 4 s. 391-2); 1486-94, zm. przed 1512 Rafał [h. Janina, s. Wiernka] z L. i Jarostowej, ż. Barbara c. Andrzeja Rupniowskiego (ZCz. 5 s. 77, 142, 151-2, 196, 227; 7 s. 1; 8 s. 85); 1487 Jakub z Sącza umarza zapis 42 grz. dokonany przez ww. Rafała na Jarostowej (ZCz. 5 s. 77); 1489 → Łączne p. 3a; cc. zm. Wiernka z Bilska Elżbieta ż. Wierzbięty z Przyszowej i Stachna wd. po Stan. Kijańskim w podziale dóbr po br. Mik. Wiernku otrzymują m.in. zagrodę Wyrodka w L. z rolami czyli z łęgiem k. tej zagrody i 2 siedliska z rolami w Jarostowej [w haśle Bilsko Jarostowa określona za rpisem „in Wola” w L.], → Bilsko p. 3; 1494 Rafał z L. sprzedaje za 360 fl. węg. br. Wiernkowi z Witowic całe cz. dziedz. w L. i Jarostowej (ZCz. 7 s. 1-2 – w haśle Jarostowa SHGK 2 s. 241 błędnie ZCz. 1 s. 7); tenże Rafał skazany na karę 14 grz. sądowi, ponieważ nie chciał dać miecza i uciekł z nim z izby sądowej (ZCz. 7 s. 1); 1494-1520 Wiernek Łososiński z Witowic, L. i Jarostowej, s. Wiernka (ZCz. 1 s. 1, 24, 76; 9 s. 102, 171); 1494 → Jarostowa; 1498 tenże wykupuje za 10 grz. od Bernarda z Sadowej cz. L. (ZCz. 7 s. 76).

1498-1511 Stanisław Łososiński dz. L. i Witowic br. ww. Rafała i Wiernka (ZCz. 7 s. 62, 250, 372; 8 s. 2, 6); 1507 tenże ustępuje br. ww. Wiernkowi z pr. bliższości do dóbr Witowice stanowiących spuściznę po zm. br. Janie (ZCz. 1 s. 250); 1510 tenże gwarantuje Stan. Rdzawskiemu z Rdzawy zwrot 12 fl. ewentualnym wwiązaniem w kmiecia Stan. Teszno osadzonego na roli w L., płacącego 30 gr czynszu (ZCz. 1 s. 372 zp.); tenże sprzedaje za 150 fl. pol. br. Wiernkowi całą cz. w Witowicach, na której ma oprawę Zofia wd. po [br.] Janie; tenże zastawia za 100 fl. prac. br. Janowi i Jakubowi, wynagradzając ich służbę, 2 kmieci Mik. Gęsicę i Mik. Pychnara z rolami w Jarostowej oraz karczmę w L. (ZCz. 8 s. 2-3, 6-7).

1512 Katarzyna ż. Stan. Rdzawskiego, c. zm. Rafała Łososińskiego z L. za zgodą męża darowuje matce Barbarze c. zm. Andrzeja Rupniowskiego 100 fl. wiana i 100 fl. posagu zapisanych na połowie dóbr w Jarostowej i L. (ZCz. 8 s. 85); 1516 Barbara c. Wiernka z L., ż. Stan. Lasockiego z → Lasocie (Bon. 14 s. 26); ww. Katarzyna i jej mąż Stan. Rdzawski dziedzice cz. L. (ZCz. 8 s. 240, 9 s. 57-8, 610); 1517 Wiernek z Witowic i L. oświadcza, że zezwala swej synowicy ww. Katarzynie ż. Stan. Rdzawskiego zbudować nowy młyn i poprowadzić przekopę z rz. Łososiny przez pola, łąki i pastwiska w jego dziedz. cz. L. oraz daje jej i jej potomkom wieczyste pr. posiadania tego młyna, budowy grobli między brzegami, wykonania przekop w dowolnym miejscu, z wyłączeniem ogrodów i siedlisk w L. W celu budowy i usypania grobli może ona wycinać zarośla i brać ziemię na którymkolwiek brzegu, ile będzie trzeba. Katarzyna i jej potomni winni tak wymierzyć przekopy, by woda nie zalewała i nie niszczyła ról i łąk Wiernka. Przy przemiale zboża z dworu Wiernka w L. nie powinni pobierać miar [czyli dać wolny przemiał] (ZCz. 9 s. 102-3); 1517, 1519-22 → Gródek [par. Jakubkowice]; 1520 tenże Wiernek zastawia za 50 fl. Stan. Rdzawskiemu swoje cz. dziedz. w L. i Jarostowej (ZCz. 9 s. 171-2); 1530 w L.I. pobór z 1 1/2 ł., karczmy i młyna o 1 kole dorocznych (RP k. 42); 1536 pobór z 1 1/2 ł. i karczmy, młyn zniszczony przez powódź (RP).

5. [przed 1469] dzies. snop. i kon. wart. 10 grz. z łanów kmiecych oraz z folwarku należą do pleb. w Jakubkowicach, tenże pleban ma w L. karczmę (DLb. 2 s. 272); 1529 dzies. snop. wart. 9 grz. z całej wsi jw. (LR s. 320).

6. 1504 Mikołaj Wiernek Łososiński burgr. zamku w Rożnowie (MS 3, 1574).

7. B. Paszkiewicz, M. Florek, Pieczęć Gedka i herb Bienia z Łososiny, w: Venerabiles, nobiles et honesti, Toruń 1997, s. 351-68 (tu s. 366, za wydawcą F. Piekosińskim błędnie przypisano wsi L. dok. bpa Jana Grota z r. 1345 w KK 1, 179, zezwalający na lokację wsi L. w pow pilzn. [dziś cz. wsi Pojawię; UN 3 s. 39] i wysnuto błędny wniosek, iż „ciągłość rycerskiego dzierżenia Łososiny została przerwana w 1345 r., gdy miejscowość ta należała do biskupa”); M. Wolski, Kilka uwag o herbie Ogniwo i o rodzie ,,Lubowlitów”, tamże, s. 389-99.