STARY KLASZTOR

1401 or. Stariclastor (KoścZ 1, 146), 1419 Antiquum Monasterium (KoścZ 4, 406v), 1428 Stariklastor (CoPr. II 87v), 1429 Antiquum Claustrum (ACC 12, 44), 1571 Stary Klastor (ASK I 5, 430), obecnie Kaszczor, 11 km na SW od Przemętu.

1. 1401-17 S. w opolu przem. →p. 6; 1563 n. pow. kośc. (ASK I 4, 185v); 1456 n. par. własna (ACC 37, 134), 1510 dek. Wschowa (LBP 154).

2. 1419 woźny zapowiada wsie kl. w Wieleniu, m. in. A.M., by sąsiedzi i obcy nie jeździli tam po drogach bocznych (vie indirecte), nie korzystali z pastwisk i nie wycinali drzew w lasach (KoścZ 4, 406v, dawniej k. 149v); 1429 A.C. pod Przemętem →p. 5.

1619 rola leżąca w stronę wsi Mochy, ogród nad rzeką, młynarz →p. 5.

3. Własn. klasztoru cyst. w Wieleniu, przeniesionego następnie do →Przemętu. 1419 wieś kl. w Wieleniu →p. 2; 1533 król Zygmunt [St.] zatwierdza dobra kl. w →Przemęcie, m. in. Ptowo, S.K., Stary Dwór i Nowy Dwór (MS 4 nr 16708).

1563 pobór od 4 ł. i karczmy dor. (ASK I 4, 185v); 1566 pobór od 3 ł., 1 ł. soł., 1 karczmy dor., 4 zagr. z rolami, 3 komor., 4 kuczników [kuczka to mała chatka] (ASK I 4, 272v); 1571 pobór z S.K. wsi opata przem. od 3 ł. kmiecych, 1 ł. kmiecego, 1 karczmy dor., 3 zagr. (ASK I 5, 430); 1580 pobór od 4 ł., 2 zagr., 1 komornicy, 2 ł. sołtysa (ŹD 81; ASK I 6, 277); 1619 w S.K. jest 7 kmieci, 2 sołtysów, młynarz →p. 5.

4. 1566, 1580 sołectwo →p. 3; 1619 dwóch sołtysów →p. 5.

5. 1428 Marcin kapłan z S. (CoPr. II 87v); 1429 [tenże?] Marcin niegdyś wikariusz w A.C. pod Przemętem toczy proces z Mik. Więckowicem plebanem [kościoła Ś. Andrzeja] w Przemęcie; na świadków zostali powołani brat Wacław prep. w A.C., Stan. Rączka i Piotr kościelny w Przemęcie (ACC 12, 44).

1456 Maciej prep. i Hieronim rektor kościoła w A.C., bracia kl. w Przemęcie (ACC 37, 134); 1510 par. A.C. [formularz nie wypełniony] (LBP 154).

1562 bp pozn. instytuuje na kościół par. w S. Wawrz. Kossow kleryka z diec. łuckiej, prezentowanego przez opata przem. (AE XI 69v-70); 1580 A.C. w par. Przemęt (ŹD 81); 1601 Jakub Brzeźnicki bp sufragan pozn., administrator diec. pozn. i opat przem. powierza kapłanowi Szymonowi z Przemętu kościół par. Ś. Wojciecha w S.K. wsi swego opactwa, wakujący od dawna z powodu niedbalstwa poprzednich opatów jako patronów (AE XVII 10v).

1603 Jakub Brzeźnicki opat przem. i bp sufragan pozn. eryguje par. przy kościele Ś. Wojciecha w S.K. zbudowanym przez swoich poprzedników; do par. należą S.K., Mochy, Łupice, Ciosaniec, Szreniawa [wieś założona w 1570], Osłonin, Wieleń i Wijewo (AE XVI 199-201v).

1619 wizytacja: kościół Ś. Wojciecha w S.K. jest drewniany, pr. patronatu nal. do opata przem.; ołtarz główny Ś. Wojciecha, w nim obraz przedstawiający Wniebowzięcie NMP, a z boków patronów Polski [ś. Wojciecha i ś. Stanisława]; dwa ołtarze boczne: po lewej pod wezwaniem 11 Tys. Dziewic, po prawej pod wezwaniem Ś. Trójcy i Ś. Marka; na środku kościoła wyniesiony [na belce pod łukiem tęczowym] krucyfiks pod baldachimem; na cmentarzu stoi dzwonnica, w niej 2 średnie dzwony; trzeci dzwonek jest nad kościołem; pleb. ma kąt roli w S.K. w stronę wsi Mochy, szerokości 100 płós, a długości 5 stajań, nadto ogród, który uzyskał w zamian za ogród nad rzeką, oraz rolę zw. Kościelny Kąt przy drodze do Przemętu za rolami kmieci z Osłonina, którą nadał kiedyś sołtys z Osłonina; pleb. pobiera dzies. snop.: z folw. w S.K. po 4 kopy (casulae) żyta i owsa, a po 1 kopie pszenicy, jęczmienia i grochu; z [folw. w] Mochach po 4 kopy żyta i owsa oraz po 1 kopie pszenicy i jęczmienia; z [folw. w] Ciosańcu po 6 kóp żyta i owsa; z [folw. w] Wieleniu po 4 kopy żyta i owsa; od 7 kmieci i 2 sołtysów w S.K. po 2 korce (modii) żyta i owsa, od młynarza 1 ćw. żyta i 1 korzec mąki pszennej, a z własnych ról po 1 korcu żyta i owsa; od kmieci w Mochach po 2 korce żyta i owsa, a od sołtysów po 2 miary (metretae) żyta i owsa; od kmieci z Łupic oraz kmieci i sołtysa z Osłonina po 2 korce żyta i owsa, od ratajów i sołtysa z Ciosańca po 2 korce żyta i owsa, a od szewca po 1 korcu żyta i owsa; od kmieci ze Szreniawy po 1 korcu żyta i owsa, a od sołtysa po 2 korce; od sołtysa i zagrodnika z Wielenia po 1 korcu żyta i owsa; z Wijewa jako meszne pobiera po 15 ćw. żyta i owsa; od wszystkich zagrodników z dóbr kl. w Przemęcie po 6 gr, od komor. po 2 gr; pleb. ma utrzymywać wikariusza i rektora szkoły; w Wieleniu jest kaplica filialna; [w S.K.] jest szpital zbudowany przez Jana Grochowskiego zarządcę dóbr z ramienia opata Jakuba Brzeźnickiego [poświadczony jako opat 1597-1603] (AV 4, 149v-152v).

6. 1401 wieś S. płaci karę z powodu niestawienia się w sprawie [rozgraniczenia] Wilkowa [Polskiego] (KoścZ 1, 146); 1417 wieś S. wraz z in. wsiami opola przem. płaci karę (każda wieś po 1 grz. stronie oraz sądowi) za niesłuszne pozwanie Przybysława Gryżyńskiego (KoścZ 4, 308; →Przemęt – opole).

7. SzPozn. 138.

8. Na wzniesieniu wśród łąk (w miejscu zw. grodziskiem) ślady osady ze starszych faz wczśr. (materiały Aliny Łosińskiej, IAE PAN, Poznań).

Uwaga: Nazwa S.K. odnosi się do pierwotnej siedziby kl. cystersów, ufundowanego 1278 w miejscowości →Ptowo, przeniesionego ok. 1296-1302 do Wielenia, a w pocz. XV w. do →Przemętu. W pierwotnej siedzibie opactwa pozostał kościół oraz placówka zakonna z własnym prepozytem (→p. 5). W haśle →Ptowo sugerowaliśmy, że S.K. oznaczał zrazu tylko cz. Ptowa (tzn. samo pierwotne opactwo), a dopiero z czasem nazwa S.K. objęła całą tę osadę (a nazwa Ptowo zanikła). Opieraliśmy się tam na przekonaniu, że S.K. jest tożsamy ze Starym Dworem, który w akcie granicznym z 1401 wymieniony został obok Ptowa. Obecnie jednak stwierdzamy, że ów Stary Dwór stanowił najpewniej osobny obiekt (→Stary Dwór k. Przemętu, Uwaga). S.K. należy zatem po prostu utożsamiać z Ptowem.