ŚWIĘTY JAN

– dom joannitów*

1. Położenie dóbr. 2. Granice, młyny, zapowiedzi. 3A. Nadania, dzies., poświadczenia własności dóbr, kupna, darowizny i zamiany, dzierżawy, spory majątkowe, obciążenie dóbr czynszami. 3B. Podatki i świadczenia na rzecz władcy. 3C. Procesy różne. 4. Pr. niemieckie we wsiach klaszt. 5. Prawo patronatu nal. do joannitów. 6A. Mistrzowie i komandorzy. 6B. Plebani szpitalnego kościoła Ś. Jana [Ś. Michała]. 6C. Komandorzy wobec władz duchownych (wielkiego mistrza, przeora w Pradze, bpa pozn. i kapituły kat.) i świeckich. 6D. Sprawy wewnętrzne konwentu: a) zakonnicy, b) otoczenie komandora, c) budynki klaszt., d) skryptorium. 6E. Dom filialny w Kościanie. 7. Literatura i źródła. 8. Zabytki kultury materialnej.

1. Położenie dóbr. [Nie jest możliwe ścisłe przedstawienie rozmieszczenia osad tworzących pierwotne, dwunastowieczne, uposażenie konwentu. Kilka z tych wsi – Andrzejowo, Miłostowo, Wygonowo – z czasem wchłoniętych zostało przez inne miejscowości lub zaginęło i położenia ich nie można dokładnie określić. Przypuszczać jednak można, że dobra klaszt. w XII w. nie tworzyły zwartego kompleksu. Zapewne wymienione już osady były położone niezbyt daleko od Poznania, znacznie bliżej niż Objezierze i Lipnica, które znajdują się w odległości ok. 30 km (zatem 1 dnia drogi) od tego miasta. Przez kolejne stulecia majątek domu Ś. Jana narastał drogą darowizn, zamian i zakupów, przy widocznych staraniach do skupienia ich w kompleksach majątkowych. Od połowy XV w. wsie konwentu skupione były głównie w 4 kluczach. Pierwszy stanowiły wsie położone w bezpośrednim zapleczu domu zakonnego – Święty Jan, →Krzesinki i nieco odleglejsze →Rawowice [dziś Rabowice]. Drugi klucz tworzyły →Baranowo, →Kanclerzewice, →Krzyżewniki, →Psarskie (wszystkie w par. Kiekrz) wraz z wchłoniętymi przez te wsie rolami Rangoczina. Do kompleksu tego należała także wieś →Suchy Las w par. Chojnica. Dalej na N znajdowały się wsie →Chrostowo, Żukowo i →Ślepuchowo tworzące odrębny klucz w par. Objezierze. Wreszcie kolejny klucz to wieś par. →Radzim wraz ze znajdującym się w tej parafii →Maniewem. Najdalej od domu klasz., bo k. Pyzdr, znajdowała się wieś par. Pogorzelica.

W 1237 ks. Władysław Od. nadał joannitom Korytowo (k. Choszczna, 1944 Kürtow; Maleczyński, Studia 255-259; Wp. 1 nr 202), a w 1252 ks. Przemysł I, na prośbę Teodoryka, mistrza domu pozn., wziął pod opiekę mieszkańców wsi Kolin i Żalęcin oraz nadał im niesprecyzowane bliżej wolności (Wp. 1 nr 300; Bielińska 250). Brak dowodów na to, że nadania te dotyczyły domu pozn., samo umiejscowienie włości korytowskiej oraz Kolina i Żalęcina, położonych niedaleko dóbr domu joannitów w Stargardzie, sugeruje natomiast, że odbiorcą dokumentów książąt wlkp. Władysława i Przemysła była pomorska gałąź zakonu z siedzibą w tym mieście. Dobra te poświadczone są zresztą później jako własność joan. stargardzkich (SŹ 9, 47-49). Nie są przekonujące ustalenia P. Stróżyka, Dokumenty Władysława Odonica dla zakonu joannitów z 23 maja 1237, RH 71, 2005, s. 137-154, oraz M. Starnawskiej, Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 1999, s. 36-37, która uznaje (podobnie jak wcześniejsza literatura – KarwKom 11), że wspomn. nadania łączyć należy z domem poznańskim.]

2. Granice, młyny, zapowiedzi [kl. joannitów posiadał →Drożyński Młyn, Mł. Świętojański położony k. osady →Świętego Jana na rzece Cybinie oraz mł. w Radzimiu].

1387 komandor Bieniasz toczy proces z dziedzicami Wielżyna o rozgraniczenie Niemieczkowa od Wielżyna (Lek. 1 nr 244)¹Nie wiadomo, z jakiego tytułu komandor toczył proces z Wielżyńskimi. Niemieczkowo poświadczone jest jako wieś szlachecka, a poza cytowaną zapiską nie są znane wzmianki o posiadaniu przez joannitów lub osobiście przez komandora własności w tej wsi (SHG). Wiadomo natomiast, że od 1401 joannici pozn. dowodnie posiadali sąsiadujące z Niemieczkowem →Chrostowo. Może zatem komandor wszedł w posiadanie cz. Niemieczkowa jako czasowy zastawnik?; 1394 najazd na wieś [którą?] komandora →p. 3C; 1397-98 komandor toczy proces z panem [Mik.?] Spławskim [ze Spławia pod Poznaniem?] o zabranie 5 koni, zajechanie lasu ze 100 kmieciami i tyluż wozami, o wywiezienie drewna (Lek. 1 nr 2465, 2466, 2643); 1398-99 proces o przeszkadzanie przy rozgraniczeniu Drożyńskiego Młyna →p. 3A; 1400-01 komandor toczy proces o naruszenie gran. Kotowa [i Drożyna] →p. 3A; 1401 komandor Bieniasz zapowiada wsie Baranowo, Krzyżewniki, Kanclerzewice, Suchy Las, Maniewo, Radzim, Chrostowo [k. Obornik], Żukowo (KP nr 666); 1402 komandor zapowiada zapusty we wsiach Krzyżewniki, Suchy Las i Baranowo (KP nr 1074); 1403 tenże zapowiada przez woźnego sąd. Baranowo, Krzyżewniki i Kanclerzewice (KP nr 1464); 1403 Piotr z Siekierek [Małych, →Siekierki Wielkie] pokazuje woźnemu miejsce, gdzie poddani komandora [ludzie z Rawowic] zaorali gran. i role Piotra [w Siekierkach]; Piotr zeznaje, że zajął na gruncie [nal. do Siekierek] konie [nal. do ludzi z Rawowic]; natomiast komandor pozywa Piotra z Siekierek o to, że te konie Piotr zajął na jego dziedzinie [Rawowice] i w jego gaju (w zapuście); poręczyciele ręczą, że strony zachowają pokój pod karą umowną 60 grz.; wizja w terenie kończy się zranieniem Jakusza, pełnomocnika komandora, przez syna Piotra z Siekierek; komandor występuje w imieniu sołtysa z Rawowic (KP nr 1495, 1498, 1499); 1403 Przechna z Siekierek [Wielkich] pozywa Olbrachta komandora o to, że [jako posiadacz Rawowic] wraz z 12 paniczami i 40 kmieciami usypał kopce w jej dziedzinie (KP nr 1561); 1405 Olbracht (Albertus) komandor toczy proces z Jakuszem Prusieckim o rozgraniczenie Krzyżewnik [komandora] i Strzeszyna [Prusieckiego]; sąd postanawia, że w tej sprawie ma być zwołane opole; wspomn. Prusiecki stawia się przed sądem, sprawa zostaje jednak odroczona do przybycia króla, ponieważ komandor został pozbawiony urzędu (KP nr 2253, 2268, 2423, 2487); 1406 c.d. procesu z Jakubem Prusieckim o rozgraniczenie Strzeszyna i Krzyżewnik (KP nr 2733 – tu komandor Bogusz); 1407 komandor pozwany o naruszenie gran. Kotowa [i Drożyna] →p. 3A; 1408 Stan Lubicki jako pełnomocnik komandora toczy spór z Mik. Białym i jego ojcem Piotrem z Siekierek Małych; dziedzice z Siekierek zarzucają komandorowi, że siłą (violenter) usypał on kopce na gran. Rawowic z wsiami →Siekierki [Wielke] i Tomaszewice (PZ 3, 72); 1408 wspomn. Stan. Lubicki jako pełnomocnik komandora w sporze z Przechną z →Siekierek Wielkich ma wysłuchać jej świadków w sprawie kopców na gran. między Siekierkami a Rawowicami (WR 1 nr 642; ZSW nr 1225; PZ 3, 104).

1445 gran. między Objezierzem Wincentego, Abrahama i in. braci [z Objezierza] oraz wsiami Żukowo i →Ślepuchowo domu Ś. Jana (PZ 15, 69v).

1448 komandor Tomasz Chełmski zawiera ugodę z braćmi Janem i Mikołajem z Granowa dot. rozgraniczenia Krzesinek [komandora] i Spławia [k. Poznania] przez sędziów polubownych pod karą umowną 100 grz. (PG 3, 6v).

1481 komandor Klemens Skoraczewski ma okazać woźnemu sąd. kopiec naroży k. drogi U Krzyża; kopiec ten dzieli wsie Psarskie [domu Ś. Jana], Złotniki i Kiekrz (PZ 20, 126v).

1491 w procesie Jana i Joba Roszkowskich z Wojc. Brzostkowskim o rozgraniczenie dóbr wymieniony m. in. kopiec narożny wsi Pogorzelica [komandora], Śmiłów i Stanowo [obecnie Szczonów] (PyZ 16, 7v).

1523 młyn Świętego Jana →Święty Jan, p. 2B.

1531 młynarz z Radzimia wraz z poddanymi komandora oskarżeni przez ludzi kap. pozn. ze Starczynowa o zniszczenie jazu i zbudowanie nowego na rz. [najpewniej Warcie] od strony Starczynowa oraz skierowanie nim wody do mł. w Radzimiu (CP 111, 117v; →Starczynowo).

1532 młynarz ze →Świętego Jana.

1541 komandor Jakub Brzozowiec w sporze z Janem Nojewskim [spór dot. gran. między Rawowicami a wsią Siekierki Wielkie?] (PG 83, 144).

1546 Jadwiga Bytyńska opatka z Owieńsk pozywa komandora Jakuba Brzozowca o rozgraniczenie Troskotowa [Trzuskotowo, obecnie nie istnieje] kl. cystersek w Owieńskach od Radzimia i Maniewa komandora (PG 88, 22v); 1546 rozgraniczenie pomiędzy Troskotowem kl. [cysterek] w Owieńskach a →Maniewem i Radzimiem kl. joannitów (AE IX 35-36v); 1546 woźny sąd. potwierdza 6 kopców gran. między wsiami Troskotowo Jadwigi Bytyńskiej opatki z Owieńsk a Maniewem Jakuba Brzozowca komandora; ze strony dóbr opatki nie ma oznaczeń gran. poza drogą [jej odcinkiem], która wiedzie z Maniewa do Radzimia (PG 88, 516v-517); 1547 opatka z Owieńsk pozywa Mac. Jasienia z Maniewa, poddanego komandora Jakuba Brzozowca, o naruszenie granic wsi Chludowo i Troskotowo; komandor pozywa opatkę o niedostarczenie w wyznaczonym terminie 3 dni na zamek pozn. zajętych Maciejowi 3 koni, wozu i siekier, a sąd skazuje opatkę na karę 14 grz. (PG 89, 67v); 1547 Sebastian Noskowski burgr. ziemski pozn. oświadcza, że gdy w 1546 bp pozn. Benedykt [Izdbieński] jako sędzia polubowny wybrany przez komandora joan. i opatkę z Owieńsk rozgraniczał wsie komandora Maniewo i Radzim od wsi Truskotowo opatki, to bez wiedzy i zgody jednaczy komandora, kazał usypać 3 kopce gran. i oznaczyć 2 drzewa w dobrach komandora w Radzimiu, czego komandor nie zaaprobował i odmówił uznania tak wyznaczonych granic (PG 89, 183); 1547 Jakub Brzozowiec komandor toczy proces o 6 koni, 2 wozy i siekiery zabrane w lesie w Maniewie jego poddanym przez Mac. Głowę rządcę Jadwigi Bytyńskiej opatki z Owieńsk; wspomn. pracowici Bartłomiej Skryczak i Mac. Jasień poddani komandora z Maniewa (PG 89, 9); 1547 woźny sąd. oznajmia, że dokonał wizji 20 sosen, zdatnych do budowy, które poddani komandora ścięli w lasach wsi Troskotowo opatki z Owieńsk i zawieźli do Maniewa (PG 89, 505); 1547 tenże Jakub komandor toczy proces ze Stan. Objezierskim o 3 wozy z drewnem nal. do Walentyna Kozielaka i prac. Bartłomieja zw. Kmieć poddanych komandora z Żukowa (PG 89, 52v-53); 1547 woźny sąd. oznajmia, że choć komandor Jakub Brzozowiec miał wymierzyć sprawiedliwość swemu poddanemu z Żukowa, za kradzież drewna w lasach panów Objezierskich, to kan. pozn. Stanisław i stolnik pozn. Andrzej Objezierscy nie stawili się w Żukowie [przez co akt ten stał się nieważny?], nie przysłali też pełnomocników, zatem sołtys z Żukowa postanawia odwołać się do pr. ziemskiego jako wyższego (PG 89, 520); 1548 Jakub Brzozowiec komandor toczy proces z Jakubem Spławskim o rozgraniczenie →Krzesinek i Spławia (APP Maj. Kobylepole 200, 221); 1548 woźny sąd. dokonuje wizji nieprawnie usypanych przez Stan. Spławskiego na terenie nal. do komandora w →Krzesinkach kopców gran. (PG 90, 161v).

1565 rozgraniczenie między wsiami Troskotowo klasztoru w Owieńskach, Tworkowo Jana i Stan. Gołaskich oraz Maniewo komandora Stan. Mężyka (PP 1, 10-15v).

3A. Nadania, dzies., poświadczenia własności dóbr, kupna, darowizny i zamiany, dzierżawy, spory majątkowe, obciążenie dóbr czynszami²W punkcie tym zamieszczono także w formie odsyłaczy wszelkie informacje o posiadaniu przez komandora i konwent dóbr ziemskich [W świetle dok. bpa Pawła z 1218 pierwotny trzon uposażenia ziemskiego domu joan. stanowiły wsie: Miłostowo, Andrzejowo, Wygonowo, Ś.J., Objezierze i Lipnica. Później (ale niewiele później) dopisano na razurze Wielkie i Suchy Las. Badający ostatnio ten dok. P. Stróżyk, Interpolacje w dokumencie biskupa poznańskiego Pawła dla joannitów z 1218 roku, „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny” 2/3, 1994/1995, s. 19-25, twierdzi, że w pierwotnie wydrapanym miejscu znajdowały się nazwy Prerezin i Drosin [Drożyn] – i to te wsie nadane zostały pierwotnie joannitom. Autor ten uważa nadto, że również Objezierze i Lipnica są późniejszym dopiskiem. Uwagi te czyni jednak tylko na podstawie fotografii dok. Rozstrzygnięcie sprawy przynieść może tylko wnikliwe studium or. znajdującego się w Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk (o oryginałach dokumentów nadań dla joann. przechowywanych tam por. L. W. Razumowskaja, Dokumenty ob ioannitach w Polsze XII-XIII ww., w: Istoczniki i istoriografija sławianskogo srednewekowja, Moskwa 1967, s. 233-241)³W Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk znajdują się dokumenty bpa pozn. Benedykta (1187-1193) sygn. F1-1, pap. Celestyna III (1193) sygn. F1-2, pap. Innocentego III (1201) sygn. F1-3, bpa pozn. Pawła (1218) sygn. F1-4, ks. Władysława Laskonogiego (1225) sygn. F1-5, ks. Władysława Od. (1237) sygn. F1-7, ks. Bolesława Pob. (1268) sygn. F1-9 (ich cyfrowe kopie opublikowane są na stronie www.mch.mii.it/mab/kolekcija/Pergamenas). O dziejach tych archiwaliów por. też uwagi A. Gąsiorowskiego w SŹ 8, 83-95; SŹ 9, 47-60, zwłaszcza s. 52-53.

Dobra beneficjalne kanonii kat. nadanej joan. pozn. przed 1201 przez bpa Arnolda z czasem, mimo formalnej przynależności do wspomn. kapituły, zlały się z resztą dóbr posiadanych przez klasztor. Z pap. potwierdzenia tego nadania wynika, że joan. z racji posiadania kanonii zobowiązani byli jedynie do opłacenia wikariusza kat., który wypełniałby obowiązki chórowe w katedrze. Wiadomo też, że członkowie konwentu niekiedy sami przyjmowani byli do kapituły na ten kanonikat, co, jak się wydaje, eliminowało konieczność opłacania wikariusza wieczystego wywodzącego się spoza klasztoru. Kanonikami joannickimi byli jednak do końca XV w. przede wszystkim plebani konwentualnego kościoła par. Ś. Jana (Ś. Michała; np. Adam w 1360, Piotr w l. 1443-48). Wiemy też, że przynajmniej niektórzy zwierzchnicy konwentu pozn. byli kapłanami. Jeszcze w połowie XV w. był nim dowodnie pleb. Wincenty, który posiadał też w kapitule kanonicką prebendę joannicką. W końcu XV w. komandorzy pozn., choć nie kapłani, sami zaczęli domagać się recepcji na kanonię kat. Znana z tego stulecia praktyka dopuszczania do kanonii osób nie posiadających nawet święceń subdiakona ułatwiała tego rodzaju roszczenia podyktowane zarówno chęcią sięgnięcia po uposażenie kanonika, jak i znacznym prestiżem wiążącym się z zasiadaniem w stallach kanonickich. Faktyczne wejście świeckich komandorów do kapituły nastąpiło jednak dopiero w 1521, gdy kanonię objął Jan Mierzewski, przy czym ich status w kapitule nie był z początku jasno określony. Początkowo bowiem korporacja kanonicka starała się nałożyć na komandorów obowiązki obrońcy dóbr kapitulnych, co spotkało się ze skutecznym oporem komandora Jakuba Brzozowca w 1544. Komandorom przyznano w każdym razie wysokie miejsce w stallach, tuż za prałatami, a przed pozostałymi kanonikami, choć znani z XV w. kanonicy joanniccy traktowani byli zgoła inaczej, skoro mimo posiadania święceń wyższych nie byli dopuszczani do obrad tego gremium. Dopuszczenie komandora do kapituły wyrobiło też chyba wśród kanoników przekonanie, że dobra konwentualne stanowią uposażenie kanonii kat. Było tak w wypadku dziesięcin z Kleszczewa, które uznane zostały w 1529 za uposażenie tej prebendy, choć nadane zostały szpitalowi przy kościele Ś. Michała jeszcze w XII w. przez bpa Radwana, zatem przed sprowadzeniem joan. i nadaniem im kanonii. Informację o takim potraktowaniu dóbr klaszt. w wizytacji z 1622 podaje też J. Nowacki (LBP 56), czego jednak cytowane tam źródło nie potwierdza. Proces zlewania się dóbr prebendalnych kanonii z dobrami klaszt. miał chyba także miejsce w wypadku beneficjum opata benedyktynów w →Lubiniu, który miał pr. do zasiadania w stallach kanonickich katedry pozn.]

[1187-93] bp pozn. Benedykt zatwierdza joannitom pozn. nadanie szpitala Ś. Michała w Poznaniu [o uposażeniu szpitala →Święty Jan, p. 5B: pod 1170] uczynione w 1187 przez ks. polskiego Mieszka [St.] oraz posiadanie dzies. w opolu (in provincia) kostrzyńskim nadanych przy fundacji szpitala przez bpa pozn. Radwana; bracia mają sprawować w szpitalu służbę bożą i przyjmować ubogich pielgrzymów oraz gości (hospites) [tj. obcych kupców], a jeśli z poniesionych na ten cel wydatków coś pozostanie, bracia mają to przesłać za morze [tj. do Ziemi Świętej] (Wp. 1 nr 29; RPD nr 115, 126; SŹ 9, 54); 1193 pap. Celestyn III zatwierdza joannitom nadanie szpitala pod Poznaniem dokonane na prośbę biskupa pozn. B[enedykta] przez ks. polskiego Mieszka [St.], który wraz z bpem pozn. Radwanem ufundował niegdyś ten szpital (Wp. 1 nr 30; RPD nr 132; SŹ 9, 54-55); 1201 pap. Innocenty III zatwierdza nadanie przez bpa pozn. Arnolda joannitom pozn. prebendy kanonickiej w katedrze pozn.; dochody z kanonii, po potrąceniu części przeznaczonej na utrzymanie wikariusza wieczystego w katedrze, joannici dać mają na utrzymanie chorych ze szpitala (Wp. 1 nr 37; SŹ 8, 89; SŹ 9, 55; BulPol. 1 nr 44); 1218 (interpol. XIII w.) Paweł bp pozn. zatwierdza nadania⁴Wśród wsi wymienionych jako własność joan. występują w tym dok. także wsie Wielkie i Suchy Las. Są to późniejsze interpolacje (SŹ 8, 93) poczynione na rzecz joan. pozn. przez swych poprzedników: bpów Radwana [dla szpitala Ś. Michała], Benedykta i Arnolda w tym nadanie wsi k. szpitala [joannitów] i dzies. z niej⁵Tak należy rozumieć zwrot „et cum decimis in villis vestris [tj. joannitów]..., apud hospitale” (SŹ 9, 56 nr 4) (Wp. 1 nr 104 – z błędami; MS 4/3 suppl. nr 5 – z błędami; RPD nr 115, 126; SŹ 8, 90-95; SŹ 9, 55-56 nr 4; Bielińska 320)⁶W pochodzących z XVI w. kopiach tego dok. pojawia się niewyjaśniona nazwa →Nagorne, rzekomej osady, którą mieli posiadać joan; 1225 ks. Władysław [Lask.] potwierdza joannitom pozn. dokonane przez swego ojca Mieszka [St.] nadanie wsi Objezierze, Lipnica z przypisańcami, Drożyn z karczmą i targiem, Krzesinki, Miłostowo, Wygonowo, Andrzejowo; nadaje tym dobrom imm. sąd. i ekon., zwalnia też od ceł towary sprzedawane i kupowane na potrzeby własne szpitala (Wp. 1 nr 117 – kop. z XVIII w., gdzie interpolacje; SŹ 9, 57-58; Maleczyński Studia 249-252); 1238 pap. Grzegorz IX zatwierdza nadania ks. Mieszka i Władysława dla joannitów pozn. →p. 6C.

1232 nadanie dla joan. pozn. (ŁOp. 1, 72, 75).

1238 (interpol. po 1250) ks. Władysław Od. potwierdza nadania swego dziada Mieszka [St.] i stryja Władysława [Lask.], obejmujące m. in. wieś Objezierze⁷Dok. pomija Lipnicę i Krzesinki, co A. Gąsiorowski składa na karb „mechanicznej pomyłki pisarskiej, dokonanej w którymś ze stadiów kopiowania” (SŹ 8, 87). Potwierdzeniem tej tezy ma być też dodanie przypisańców do wsi Objezierze, podczas gdy wcześniejszy dok. Władysława Lask. wymienia przypisańców z Lipnicy (tamże). W dok. ks. Władysława Od. wymienione zostały natomiast dodatkowo wsie: Wierzchucin, Wielkie, Kurzęcin i Pogorzelica z przewozem. Tę ostatnią joan. otrzymali jednak przed ok. 1250-53 (tamże; por. Wp. 1 nr 344). , Wierzchucin [k. Wronek, obecnie Wierzchocin], Drożyn z targiem i karczmą, Wielkie, Kurzęcin [obecnie Skorzęcin], Wygonowo, Miłostowo, Andrzejowo, Pogorzelica z przewozem; nadaje tym posiadłościom imm. ekon. i sąd. oraz zwalnia wieś położoną k. szpitala [czyli →Święty Jan] od ceł, monety⁸Libertacje immunitetowe, rozszerzone w tym dok. o podworowe, wg A. Gąsiorowskiego są wynikiem interpolacji z poł. XIII w. (SŹ 8, 88). Matuszewski Imm. 166-169, wyjaśnia, że immunitet bardzo rzadko naruszał regale mennicze władcy, często natomiast słowem „moneta” oznaczano opłatę poradlnego uiszczaną w formie pieniężnej. Zapewne o zwolnienie z takiej opłaty chodzi w tym dok i targowego (Wp. 1 nr 213; SŹ 8, 85-90; SŹ 9, 58 – tu krytyka tego dok.; DA lib. VI 273-274, zamieścił ten akt pod 1235).

1256 ks. Bolesław [Pob.] zatwierdza zamianę dokonaną przez jego brata ks. Przemysła I z domem joannitów pozn., na mocy której joan. oddali kościół w Rogoźnie z przypisanymi mu wsiami i dziesięcinami, a otrzymali w zamian kościół w Obrzycku i wieś Siedlec [k. Kostrzyna w pow. pyzdr.]; książę potwierdza także zwolnienia nadane wsiom joan. i stwierdza, że wsie położone w jego księstwie [tj. w późniejszym woj. kal.] Radkowo [niezident.], Siedlec, Pogorzelica [k. Pyzdr] i Bielawy [niezident.] obdarzone są imm. sąd. i ekon.; ks. zwalnia też od ceł towary kupowane lub sprzedawane na potrzeby szpitala joan. (Wp. 1 nr 344; SŹ 9, 59; →Rogoźno, przyp. 8).

1268 wieś Siedlec w majątku klaszt. →p. 4.

1279 mistrz Thaso; na jego prośbę ks. Przemysł II zwalnia wieś Orpiszewo [pow. kal.] od danin na 12 lat [dok. zachowany w archiwum joan. pozn.] (Wp. 11 nr 1708).

1309 komandor Jan de Zelenicz [Želenice w Czechach?] daje kapitule pozn. →Szymanowo⁹Wieś tę joan. posiadali być może już przed 1274, →Szymanowo położone na terytorium śrem., a w zamian otrzymuje Popowo k. Gołuchowa [obecnie Popówko k. Kalisza] i k. dóbr joannitów w Jedlczy [obecnie Jedlec – Stara Wieś]; tytułem zaległej dzies. z Popowa kmiecie zapłacą archid. śremskiemu po wiard. z łanu; następne dziesięciny należeć będą do joan. (Wp. 2 nr 929); 1335 (kop. XVIII w.) komandor domu [tj. kl.] Ś. Michała joannitów pozn. wraz z konwentem zamienia dobra ze Szczepanem z Górki [zapewne zaginiona Górka k. Szamotuł] podstolim pozn.: komandor daje Szczepanowi wieś Andrzejowo, z wyjątkiem dzies., którą komandor zachowuje dla siebie i konwentu, a otrzymuje w zamian wsie Kanclerzewice i →Rangoczino, położone k. jez. →Wielkiego [obecnie Jez. Kierskie], wraz z łąkami i 3 mniejszymi jez. przyległymi do Rangoczina (Wp. 2 nr 1143); 1338 bp pozn. zatwierdza ugodę, jaką zawarli komandor Helman oraz Maciej archid. płocki i kan. pozn. w sporze o dzies. z Maniewa: dzies. z tej wsi pobierać będą po połowie; wspomn., że kl. joannitów pobierać ma swoją cz. dzies. z tytułu prebendy kanonickiej, jaką posiada w kapitule kat. pozn. (Wp. 2 nr 1176, 1182); 1338 Jan bp pozn. daje Helmanowi komandorowi i konwentowi Ś. Jana dzies. ze swego stołu w nal. do tego kl. wsiach: Brzezie [pow. pyzdr., obecnie Brzeźno] (z przydatkami zw. Oborzyno i Przysiółki) i Siedlec, a otrzymuje w zamian dzies. z Czerlenina i Czerleninka oraz 2 ł. w Wydzierzewicach [te 3 ostatnie wsie położone k. Kostrzyna pow. pozn.] (Wp. 2 nr 1184; Wp. 3 s. 782).

1348 Gall z Lemberk (de Lamberch) [w Czechach] przeor joan. na Czechy, Polskę, Austrię i Morawy zaświadcza, że Mikołaj zw. Per [czyli Ber! = Ursus, →niżej], komandor domu Ś. Jana pod Poznaniem, wraz ze swym konwentem sprzedał Jarosławowi abpowi gnieźn. wieś Mnichowice w dystrykcie rawskim na Mazowszu za 45 grz. (Wp. 2 nr 1278; Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, cz. 2, wyd. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś i in., Wrocław 1989, nr 293); 1348 wspomn. komandor Mik. Ursus kwituje Tomasza z Wilczyny [pow. gnieźn.], sługę abpa gnieźn. Jarosława, z sumy 30 grz. za wieś Mnichowice w dystrykcie łowickim (Wp. 2 nr 1264; Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, cz. 2, nr 288); 1356 Widziszewo nal. do uposażenia pozn. domu joan.¹⁰W XV w. wieś ta nal. do uposażenia konwentu w →Kościanie, a w XVI w. do par. w tym mieście →p. 4.

1360 król Kazimierz daje joannitom pozn. wsie król. Maniewo, Radzim i →Brzeziny oraz kościoł par. w Radzimiu i pr. patronatu tamże, a w zamian otrzymuje Siedlec i Brzezie [obecnie Brzeźno, obie wsie w pow. pyzdr.] oraz 1/2 Popowa [obecnie Popówko k. Kalisza] (Wp. 3 nr 1418).

1360 Mik. Poppo komandor domu joan. Ś. Michała [czyli Ś. Jana] k. Poznania potwierdza sprzedaż przez Godzisława sołtysa w →Baranowie [k. Poznania] i jego ss. Michała i Pawła oraz c. Niedziałkę Dominikowi, zastępcy kustosza kat. pozn., czynszu rocznego 1 grz. z łanów i dochodów sołectwa w Baranowie za 10 grz. (CP 10, 7v-8v; Wp. 6 nr 189; CP 14, 601 reg.; SŹ 12, 117 nr 4).

1366 Rawowice nal. do pozn. domu joan. →p. 4; 1386 →Krzesinki nal. do uposażenia komandora →p. 3C; 1387 Niemieczkowo [jego cz.?] nal. do domu Ś. Jana →p. 2.

1394 król Władysław Jag. nadaje imm. ekon. wsiom komandora: Rawowice [obecnie Rabowice], Krzesinki w pow. pozn., Pogorzelica w pow. pyzdr. i Wierzchucin [obecnie Wierzchocin] w dystrykcie wronieckim (Wp. 3 nr 1943); 1394 Maniewo nal. do komandora →p. 3C.

1394-1409 komandor toczy procesy o Drożyn i Drożyński Młyn: 1394 z Zewrzydem (Zygfrydem) Kotwiczem [z →Siedlnicy, potem z →Krzycka] (Lek. 2 nr 1580); 1394 komandor jako właściciel Drożyna płaci kary, bo zawarł ugodę z Zygfrydem Kotwiczem w sprawie 9 ćw. (mensura) żyta (Lek. 1 nr 1598); 1398-99 z Piotrkiem Zyberlichem [z Piotrowa k. Czempinia, par. Głuchowo] i jego bratem Mac. Ptaszkowskim o przeszkadzanie przy rozgraniczeniu (nocumentum limitacionis) Drożyńskiego Młyna i zajazd (Lek. 1 nr 2620 – tu Maciej nazwany Ptaszkowskim, nr 2621, 2956, 2960 – tu komandor Bieniasz); 1399 z Janem Łódzkim o drewno zabrane Janowi [k. Drożyńskiego Młyna?]¹¹Przed 1498 Jan Łódzki i jego brat Wawrzyniec z Będlewa kupili od Mac. Ptaszkowskiego cz. Drożyńskiego Młyna, →Łodzia (Lek. 1 nr 3004; WR 1 nr 409); 1399-1401 z Wawrzyńcem z Będlewa [o Drożyński Młyn]¹²Zapiska ta dot. najpewniej sporu o Drożyński Młyn, gdzie graniczyły ze sobą dobra Wawrzyńca i komandora (→przyp. poprzedni). Być może również wcześniejsze spory komandora i jego ludzi ze →Świętego Jana z Będlewskim dotyczyły tego młyna (Lek. 1 nr 3099; Lek. 2 nr 2748; KP nr 531); 1400 z Wawrzyńcem z Będlewa i Mac. [Ptaszkowskim] bratem Zyberlicha [o Drożyński Młyn] (KP nr 126, 141, 390); 1400-01 Mac. Ptaszkowski pozywa komandora [jako właściciela Drożyna] o to, że z 60 paniczami (domicelli) i z 200 kmieciami wtargnął do Kotowa [k. Grodziska] i usypał kopce [gran.] bez uzyskania wyroku sąd.; Macieja może w tej sprawie zastąpić Wawrz. Łódzki [z Będlewa] (Lek. 2 nr 2703; KP nr 638 – tu imię komandora Bieniasz); 1401 w sporze komandora z Wawrz. Łódzkim o gran. między Drożynem a Kotowem sąd wyrokuje, że komandor usypał kopce zgodnie z prawem (KP nr 635); 1401 wyrok sądu w sporze komandora z Janem i Wawrz. Łódzkimi: Drożyński Młyn ma należeć do Łódzkich, do komandora należy jednak pr. zwierzchnie (ius supremum) i Łódzccy mają odpowiadać przed nim [jako panem zwierzchnim, gdy zostaną pozwani w sprawach dot. młyna] (KP nr 636); 1401 star. [gen. Wlkp.] przejmuje do osobistego załatwienia spór między Janem Łódzkim a komandorem; gdy przybędą do Poznania, ma ich pogodzić co do tej cz. Drożyńskiego Młyna, która nal. do Jana Łódzkiego, a którą komandor ma [od niego] wykupić (KP nr 637); 1401 komandor Bieniasz w sporze ze wspomn. Wawrz. Łódzkim składa przysięgę w sprawie bezprawnego porąbania młyna (KP nr 639); 1401 w sporze z komandorem wspomn. Wawrzyniec ma zapłacić karę pokupne (KP nr 640, 642); 1401 woźny zeznaje, że na polecenie posłańca komandora wprowadził Wawrz. Łódzkiego [z Będlewa] w posiadanie 3/4 młyna [Drożyńskiego], a jego brata Jana [Łódzkiego] w posiadanie 1/4 młyna; nikt temu nie przeszkadzał (KP nr 636, 652, por. nr 745; KoścZ 2, 12); 1405 komandor Olbracht i Wawrz. Łódzki zamierzają zawrzeć ugodę we wszelkich sporach [również dot. Drożyńskiego Młyna] (KP nr 2109); 1405 komandor Olbracht wygrywa proces z Wawrz. Łódzkim o porąbanie Drożyńskiego Młyna (WR 1 nr 2170); 1407 komandor [Bogusz] toczy proces z Mac. Ptaszkowskim o usypanie 7 kopcy [gran.] na folwarku obok Kotowa, przy pomocy 20 paniczów i 200 kmieci¹³Był to niewątpliwie proces związany z zatargami o →Drożyński Młyn i Drożyn, z którym graniczyło Kotowo Ptaszkowskiego. W cytowanej zapisce oddano nieściśle imię komandora Mics [?]. Jest to najpewniej omyłka pisarza sąd. Komandorem był w tym czasie (i kolejnych l.) Bogusz (→niżej), natomiast Miks wspomn. jest w 1407 jako pełnomocnik komandora (→niżej) (PZ 3, 18v-19); 1407 Miks [skąd?] jako pełnomocnik komandora odpiera roszczenia Mik. Będlewskiego do kary pokup za uwięzienie przez komandora młynarza [człowieka pana Będlewskiego] z Drożyńskiego Młyna; sąd orzeka, że komandor ma w młynie pr. zwierzchnie (ZSW nr 1127); 1409 Mac. Kotowiecki [czyli Ptaszkowski] odstępuje od procesu i roszczeń wobec komandora Bogusza i uznaje, że kopce [gran.] między dziedzinami Kotowo i Drożynem mają pozostawać na stałe (PZ 3, 179).

1396 komandor Bieniasz dowodzi, że Mikołaj miał od niego w zastawie 4 śl. roli w Krzyżewnikach za 10 grz. (WR 1 nr 215); 1397 Żukowo [k. Obornik] nal. do komandora →p. 3C.

1401 komandor toczy proces z Mik. Chybskim o wypasienie łąk i żyta w Baranowie przez ludzi Mikołaja (WR 1 nr 515); 1401 komandor posiada wsie: Baranowo, Krzyżewniki, Kanclerzewice, Suchy Las, Maniewo, Radzim, Chrostowo [k. Obornik], 1402-03 zapowiedź dóbr komandora, 1403 Rawowice nal. do komandora →p. 2.

1403 komandor Olbracht odpiera roszczenia Macieja z Dupiewca do 13 grz. z wsi Krzyżewniki, na co Maciej miał dok. [zastawny] star. [gen. Wlkp.] Sędziwoja [z Szubina] (KP nr 1191).

1404-05 komandor toczy proces ze [Świętosławem] Nosilińskim [z Nosilina] o 2 ł. w Wierzchucinie (KP nr 2059, 2111 – tu komandor Olbracht).

1404 Pogorzelica [nal. do uposażenia domu Ś. Jana] →p. 5.

1405-06 proces o rozgraniczenie Krzyżewnik [komandora] i Strzeszyna [Jakusza Prusieckiego], 1408 procesy o gran. między Rawowicami a Siekierkami Wielkimi →p. 2.

1414 komandor w sporze: ze Stan. Lubickim o 20 grz. z Radzimia i sołectwo w Wierzchucinie, a z Wojciechem krewnym (nepos) Lubickiego o 8 grz. bez 1 wiard. (PZ 4, 63v).

1415-20 komandor toczy spory o Drożyn: 1415 komandor w sporze z Boguszem z Górki [k. Obornik, par. Objezierze] (PZ 4, 75); 1418 Mik. Gądkowski ręczył wspomn. Boguszowi (na sumę 50 grz.) za komandora w sprawie [planowanej] zamiany wsi Górka¹⁴Górka sąsiadowała z in. posiadłościami joan., Żukowem i Chrostowem, →Górka [k. Obornik], przyp. 2 [nal. do Bogusza] na Drożyn [komandora] (PZ 5 k. 91, 93v); 1420 wspomn. Mik. Gądkowski w sporze z Boguszem przedstawia świadków, którzy zeznają, iż Bogusz pozywał Gądkowskiego, że w umówionym czasie nie uzyskał pisma od komandora w sprawie wspomn. zamiany i z tego powodu winien jest Boguszowi 50 grz. (WR 1 nr 996: tu błędnie Stroszin! PZ 6, 51).

1419 Boździech komandor dz. we wsi Święty Jan →p. 3C.

1419 Wojciech pleb. [w Goślinie Kościelnej] odstępuje komandorowi dzies. z 1/3 wsi Prądno [pow. gnieźn., obecnie Promno], a w zamian otrzymuje od niego dzies. ze wsi Ruśce (ACC 4, 24v).

1419-24 Boździech komandor [?, były komandor?] toczy procesy z plebanami z Pogorzelicy o jez. Pogorzelickie: 1419 z Bogusławem, 1424 z Janem (KarwKom 22).

1425 król Władysław Jag. na prośby ks. lubińskiego Ruperta [II], przeora joan. na Polskę, Czechy i Austrię, potwierdza dokumenty wydane przez swoich poprzedników dla domu joan. pod Poznaniem (Wp. 8 nr 1038; →wyżej pod 1238, 1335, 1360, 1394; też →p. 1, pod 1252, →p. 6C, pod 1425).

1428-30 komandor toczy procesy o mł. Bogdanka [pod Poznaniem]: 1428 w sporze komandora z Michałem zw. Łysy Osioł, młynarzem z mł. Bogdanka, sąd postanawia, że komandor nie będzie odpowiadał Michałowi w sądzie ziemskim, tak długo, jak Michał będzie siedział pod nim [tzn. będzie poddanym komandora]; gdy uczyni zadość komandorowi [tzn. rozliczy się z nim] i odejdzie od niego, może go pozywać przed sąd ziemski (KoścZ 9, 62); 1430 sędziowie polubowni, szl. Chwalęta, Łukasz burmistrz pozn., mieszczanie pozn. Zygmunt Kaltwasser i Hanek Radberg, doprowadzają do ugody między komandorem a Michałem młynarzem mł. Ś. Jana [tzn. należącym do konwentu joan.]¹⁵Niewątpliwie nie chodzi tu o Mł. Świętojański na terenie osady →Święty Jan mł., ale o Młyn Bogdanka, o który komandor już wcześniej toczył proces: młynarz ma sprzedać mł. komandorowi w ciągu 1/2 roku od Zesłania Ś. Ducha pod karą 10 grz.; jeżeli tego nie wykona i nie wyszuka dobrego następcy, to nie będzie mógł sprzedać swojego domu w mieście, dopóki tych 10 grz. nie zapłaci, a komandor może sprzedać lub zastawić [ten dom] bez jego zgody; młynarz i tak musi mł. sprzedać; komandor zwalnia mieszcz. pozn. Jana Zeta z poręki za młynarza (SBP 186-187).

1429 Widziszewo [nal. do domu joan. w Kościanie], 1430 komandor Jakub uczestniczy w procesie dot. Widziszewa i Drożyna →p. 6C.

1436 Winc. Jordansmol kanclerz i kan. kat. wrocławskiej widymuje dok. z 1218 dot. kościoła Ś. Michała w Poznaniu [→wyżej] (MK 66, 259-262; MS 4 suppl. nr 694).

1436-45 daniny z Niemieczkowa i Baranowa →p. 3C.

1437 komandor Michał wspomn. jako dz. wsi Krzyżewniki (Wp. 5 nr 600).

1438 [komandor] Michał za zgodą konwentu sprzedaje z zastrz. pr. odkupu uczc. Janowi Ryszkowi [mieszcz. pozn.] 10 grz. czynszu z Maniewa za 100 grz. (PG 1, 149).

1443 Michał komandor prosi kan. pozn. Mikołaja z Dobieszewa, jako zastępcę oficjała pozn. o widymowanie 2 dokumentów, jednego wystawionego przez ks. polskiego Przemysła, a drugiego Wacława z Michelsbergu [Michalovice w Czechach] wielkiego przeora [ok. 1436-1448] na Czechy, Morawy, Polskę i Austrię (AC 2 nr 1164).

1444 Michał komandor pozywa Mik. Zerembę, Piotra Balecza i Tomasza sołtysów z Kleszczewa [k. Kostrzyna, pow. pyzdr.] o zebranie dzies. [z Kleszczewa czy tylko sołectwa w tej wsi?] do czego sołtysi są zobowiązani zgodnie ze zwyczajami diecezji pozn. (AC 2 nr 1177).

1448 Krzesinki [nal. do domu Ś. Jana] →p. 2.

1449 Michał Ręcki dawny komandor kl. joan. k. Poznania, zeznaje, że oddał w dzierżawę Janowi z Poznania i jego synowi Andrzejowi wsie Chrostowo i Żukowo wraz z ich folwarkami i in. użytkami na 3 l. za 35 grz. rocznie; wspomn. Michał zostawił dzierżawcom 150 owiec, 15 świń, 20 kaczek, 10 wołów, 6 krów i 3 cielęta; Michał zachowuje pr. do czynszu z kogutów i jaj; dzierżawcy zobowiązują się nie egzekwować kar nałożonych na kmieci, o ile najpierw nie uzyskają wyroku Michała (AC 2 nr 1235).

1449 komandor Tomisław Chełmski wraz z Pawłem pleb. i Piotrem dawnym pleb. w imieniu konwentu sprzedają wikariuszom kat. pozn. 6 grz. półgr. czynszu z Rawowic za 72 grz.; pieniądze ze sprzedaży mają być przeznaczone na wykup zobowiązań ciążących na folw. w Maniewie nal. do konwentu (ACC 31, 51v; CP 14 nr 624; KarwKom 24, gdzie błędy); 1451 tenże komandor Tomisław toczy proces z Jakubem z Podlesia [k. Żerkowa, pow. pyzdr.] i Dobrogostem ze Śmiłowa o Pogorzelicę (KarwKom 24).

1466 Jan Pampowski komandor sprzedaje Sędziwojowi altaryście w Gostyniu 2 grz. czynszu od sumy 20 grz. na wsi Święty Jan (KarwKom 26, czego cytowane tam źródło [KoścZ 16 k. 3, 4] nie potwierdza); 1466 tenże komandor Jan zobowiązuje się oddać do dnia Ś. Marcina [11 XI] Piotrowi Kołackiemu 26 grz., pożyczonych od Kołackiego na wykupienie wsi Psarskie [k. Poznania] zastawionej przez [zm.? byłego?] komandora Tomisława Chełmskiego Mik. Chełmskiemu (KarwKom 26, czego cytowane tam źródło [KoścZ 16 k. 3, 4] nie potwierdza); 1467 tenże komandor Jan sprzedaje [komu?] czynsz 1 grz. na wsi Święty Jan za 12 grz. (KarwKom 26, czego cytowane tam źródło [KoścZ 16 k. 3, 4] nie potwierdza); 1471 komandor Jan Pampowski wraz z pleb. Jakubem oraz braćmi [zakonnikami] Janem z Mieszkowa (Myeskowo), Walentynem z Obornik i Janem de Hallusz [niezident., Halle w Saksonii?], za zezwoleniem króla Kazimierza, sprzedaje z zastrz. pr. wykupu duchownemu Janowi niegdyś Rzyżyńskiemu (Zyrzynsky) [z Rzyżyna obecnie Ryżyn] 6 grz. czynszu z Chrostowa za 70 grz. (PG 8, 187; →p. 6C); 1471 tenże komandor sprzedaje pozn. kapitule kat. czynsz roczny 10 grz. z Maniewa za sumę 100 kóp gr (KarwKom 30; →niżej, pod 1497); 1474 tenże komandor wraz z Jakubem pleb., [braćmi, tj. zakonnikami] Jakubem z Mieszkowa i Mikołajem z Poznania sprzedają Sędziwojowi z Soboty [kanonikowi kat. pozn. i prep. Ś. Marii Magd. w Poznaniu] 5 fl. czynszu za 60 fl. na wsi Krzyżewniki dla kanonii w kościele Ś. Marii Magd. w Poznaniu, której kolatorem jest Sędziwój, a kanonikiem Mik. Mika; wspomn. Marcin Golanka sołtys w Krzyżewnikach oraz kmiecie Andrzej Golanka i Jarosław Bogdan (KarwKom 26).

1476 szl. Klemens Skoraczewski komandor sprzedaje szl. Szymonowi Bogusławskiemu wójtostwo w Dolsku za 220 grz. (AE IX k. 157, 196v-198v)¹⁶Nie wiadomo, czy Klemens nabył wójtostwo dla konwentu czy dla siebie.

1481 Psarskie [k. Poznania, nal. do domu Ś. Jana] →p. 2.

1496 Piotr Siedlecki komandor pozywa Jana Górskiego kanonika kat. pozn. i pleb. w Radzimiu [bratanka byłego komandora Andrzeja] o niesłusznie zabraną dzies. ze wsi Przecławie (ACC 73, 129); 1497 tegoż komandora Piotra kapituła kat. pozn. kwituje z sumy głównej 100 kóp gr, od której płacony był czynsz roczny 5 kóp ze wsi Maniewo (CP 32, 140v; KarwKom 30, gdzie błędy); 1497 tenże toczy proces z Jakubem z Wronina [pow. kośc.] pleb. w Pogorzelicy; pleb. domaga się 2 grz. zaległego od 3 l. czynszu od poddanego komandora Marcina, przewoźnika z Pogorzelicy, a na dowód przedstawia dok. [z 1422] Bogusława [Świnki] kanonika i oficjała pozn. [w l. 1417-22] dot. tego czynszu (ACC 74, 34v; →niżej: Jakub Brzozowiec, po 1540).

1499 Mik. Krzyszkowski komandor pozwany przez Mik. Sławińskiego i jego siostry Annę i Jadwigę ze Sławna o 6 grz. czynszu rocznego od sumy 70 grz. na Chrostowie; czynsz ten sprzedał [zm.] komandor Jan Pampowski Janowi Rzyżyńskiemu z Obornik mężowi wspomn. Anny (KarwKom 31; →wyżej, pod 1471, gdzie Rzyżyński to duchowny); 1500 tenże pozywa Marcina Rokitę rzeźnika z Poznania o zapłatę 18 talentów pieprzu za wypasanie bydła w Psarskiem (po 1 talencie za każdy tydzień) i 10 grz. tytułem szkód spowodowanych zniszczeniem przez bydło sadu w Psarskiem; Rokita odpowiada, że zgodził się na zapłacenie tylko 1 talentu za pierwszy tydzień, a za pozostałe miał uiścić po 6 gr, bydło zaś wypasał nie przez 18 tygodni, a tylko przez 4; oficjał postanawia, że Marcin Rokita zapłaci to, co uznał [czyli 1 talent pieprzu i 18 gr], pozostałe należności komandor ma udowodnić, a w sprawie strat w sadzie pozwani mają być pasterze (ACC 78, 121); 1501 tenże komandor Mikołaj toczy proces z Jakubem z Wronina plebanem w Pogorzelicy o opłaty z przewozu w Pogorzelicy (KarwKom 32; →wyżej, pod 1497); 1502 tenże komandor pozywa Szymona niegdyś ekonoma w Chrostowie o to, że wybrał 17 grz. czynszu od kmieci, a tylko 8 grz. dał plebanowi Ś. Jana; Szymon twierdzi, że komandor był mu winien 4 grz. bez 6 gr (KarwKom 32); 1503 tenże komandor Mikołaj pozwany przez Wawrzyńca prepozyta [szpitala Ś. Ducha?] w Szamotułach i kanonika koleg. Ś. Marii Magd. w Poznaniu o 5 fl. czynszu dla prebendy kanonickiej Wawrzyńca; pełnomocnik komandora wnosi o zmniejszenie czynszu, ponieważ wieś Krzyżewniki, na której zapisano czynsz [w 1474, →wyżej], jest opust. (ACC 81, 10); 1503 tenże komandor Mikołaj pozwany wraz z Piotrem pleb. u Ś. Jana i całym konwentem przez Mik. Sikorzyńskiego altarystę w Gostyniu; pełnomocnik komandora oddaje Sikorzyńskiemu 2 grz. bez 6 gr i odmawia zapłacenia reszty z powodu opustoszenia wsi →Święty Jan, na której czynsz był zapisany; wnosi o jego umniejszenie (ACC 81, 18v; też →wyżej: Jan Pampowski, pod 1466).

1504 komandor Stan. Dłuski pozywa Stan. Skoczylasa z Łukowa o zagarnięcie po śmierci komandora Mik. Krzyszkowskiego promu (magnum navium) w Radzimiu; Skoczylas odpowiada, że spływający prom zatrzymał i przycumował, lecz [później] lód [tzn. kra] zerwał więzy, tak, że prom spłynął do Obornik (ACC 81, 121); [1504?] tenże komandor Stanisław toczy proces o czynsze dla wikariuszy kat. pozn.: 3 grz. z dóbr kanonii domu Ś. Jana i 6 grz. z Rawowic (KarwKom 32-33 – tu błędnie nazwa wsi: Kawowycz!).

1510 do komandora nal. wiardunki dzies. z 1/3 Wiktorowa oraz z wsi Ruśce Małe i Chorzelice; komandor utrzymuje też, że nal. do niego wiardunki dzies. z Drogocina (LBP 63-64, 81).

1512 pozn. kapituła kat. zgadza się na nadanie komandorowi dzies. z Wargowa (KarwKom 33).

1521-27 Jan Mierzewski komandor toczy procesy z Andrzejem Komorskim pleb. w Pogorzelicy: 1521 komandor odmawia płacenia plebanowi 1 grz. z przewozu w tej wsi, a 1527 komandor oskarża plebana o bezprawny połów ryb, o to, że pleb. nie rezyduje w swej par., o zrujnowanie par. przez krewnych plebana, którzy dzierżawili dochody parafii (KarwKom 34-35).

1527 komandor Jan Mierzewski za zgodą króla [Zygmunta St.], otrzymuje od Jana i Stan. Niemieczkowskich całą ziemię wraz z brzegiem [rz. Samicy, lewego dopływu Warty] położone k. Chrostowa [na SW od Obornik], w zamian za brzeg [rzeki] i ziemię k. →Niemieczkowa (PP 10, 237v; PZ 24, 72; MS 4 nr 15091); 1529 tenże komandor Jan toczy proces z Wojciechem, Piotrem i Marcinem sołtysami z Kleszczewa o zaległe od 8 lat dziesięciny z ich sołectwa, które należą do uposażenia kanonii komandora w kat. pozn.; sołtysi twierdzą, że oni sami i ich poprzednicy nigdy nie płacili komandorowi; prokurator kapituły wydaje wyrok: sołtysi mają płacić komandorowi, podobnie jak płacą kmiecie z Kleszczewa (CP 36, 98).

1531 mł. w Radzimiu [nal. do uposażenia domu Ś. Jana] →p. 2.

1532 kanonia w kat. pozn. nal. do komandora →p. 6C.

1539 Jakub Brzozowiec komandor kupuje sołectwo w Suchym Lesie →p. 4; 1539 tenże komandor Jakub toczy proces z Andrzejem Objezierskim stolnikiem pozn. o niepokojenie dóbr i poddanych komandora we wsiach Chrostowo, Żukowo, Maniewo i Ślepuchowo; w sprawie tej star. gen. Wlkp. ustanawia wadium wysokości 200 grz., pod jakim strony i ich poddani mają zachować pokój; komandora zastępuje w sądzie jego burgr. Maciej (PG 81 k. 339v, 354, 371v, 475); [po 1540?] tenże komandor Jakub toczy proces z Jakubem Szypulskim pleb. w Pogorzelicy o 1 grz. z przewozu pobieraną przez plebana, o to, że pleb. nie rezyduje w parafii, o zaniedbanie plebanii; w toku procesu pleban powołuje się na wyrok oficjała pozn. Bogusława [Świnki] z 1422, który przyznał plebanom w Pogorzelicy dochody z przewozu; pleban okazuje też dyspensę pap. zwalniającą go z obowiązku rezydencji w parafii (KarwKom 36); 1544 tenże komandor Jakub pozywa Jana Wydzierzewskiego o zaoranie ról w Suchym Lesie (PG 86, 147v).

1546-47 Radzim i Maniewo, 1547 Maniewo i Żukowo, 1548 Krzesinki [nal. do uposażenia domu Ś. Jana] →p. 2; [po 1546?] komandor Jakub Brzozowiec toczy procesy ze Stan. Objezierskim, kanonikiem kat. pozn., o meszne z Ślepuchowa (KarwKom 36-37).

1547 Suchy Las i Krzesinki [nal. do uposażenia domu Ś. Jana] →p. 4.

1558 szl. Joachim Jabłonowski poborca [zm.] komandora Andrzeja Węgorzewskiego pozwany przez kmieci z Krzyżewnik [o nadużycia?]; wspomn. Joachim pozywa tych kmieci o dzies. zaległą z 1556: po 2 ćw. (mensura) owsa z łanu, należne kanonii komandora w katedrze pozn. (CP 40, 235).

1559-63 komandor Stan. Mężyk wydzierżawia podsędkowi pozn. Jakubowi Rokossowskiemu wsie Krzyżewniki, Psarskie, Baranowo, Suchy Las, Rawowice, Krzesinki, Pogorzelica, Kanclerzewice, Rangoczino: 1559 na 3 lata za 2300 zł (PG 103, 724v), a 1563 na 3 lata za 2500 zł, z zaznaczeniem, że dzierżawa obejmuje też dwór z folw. koło kl. Ś. Jana za murami Poznania (PG 107, 166).

1559-83 →Psarskie [k. Poznania] nal. uposażenia domu Ś. Jana.

1564/65 Krzesinki, Suchy Las, Rawowice, Baranowo, Święty Jan, Krzyżewniki nal. do komandora →p. 3B.

1565 Maniewo [nal. do uposażenia domu Ś. Jana] →p. 2.

1577 Chrostowo [nal. do uposażenia domu Ś. Jana] (ASK I 5, 698).

1580, 1593 wieś →Święty Jan [nal. do uposażenia domu Ś. Jana] (ŹD 43).

3B. Podatki i świadczenia na rzecz władcy. 1515 król Zygmunt [St.] nadaje Mikołajowi z Lubrańca wdzie pozn. daniny w zbożu i pieniądzu z dóbr klasztoru w Owieńskach i domu Ś. Jana za murami Poznania, na ile przeszły one w posiadanie króla z rąk Jana Pampowskiego (MS 4 nr 2541); 1524 po śmierci wspomn. Mikołaja król przypisuje te daniny zamkowi [tj. staroście gen.] w Poznaniu (MS 4 nr 13965); 1564/65 wsie komandora [tj. domu Ś. Jana] płacące pobór do zamku pozn.: Krzesinki od 3 ł. płacą 18 gr, 9 wierteli żyta, 3 wiertele pszenicy, 3 ćw. owsa; Suchy Las od 3 ł. płaci 18 gr, 9 wierteli żyta, 3 ćw. owsa, 3 wiertele pszenicy; Rawowice od 10 ł. płacą po 6 gr (z łanu), po 3 wiertele żyta, po 1 wiertelu pszenicy, po 1 ćw. owsa; Baranowo od 2 ł. płaci 12 gr, 6 wierteli żyta, 2 wiertele pszenicy, 2 ćw. owsa; Święty Jan od 5 ł. płaci 30 gr, 3 ćw. żyta, 3 wiertele żyta, 5 wier. pszenicy, 5 ćw. owsa; Krzyżewniki od 3 1/2 ł. płacą 21 gr, 2 1/2 ćw. i 1/2 wiertela żyta, 3 1/2 wiertela pszenicy, 3 ćw. i 1 1/2 wiertela owsa (LWK I/1, 132).

3C. Procesy różne. 1386 kmiecie z →Krzesinek, wsi komandora, toczą proces z Marcinem z →Rogalina o konie (Lek. 1 nr 60).

1386 Jan Brunonis jako subkonserwator dóbr i praw joannitów, w imieniu Siemowita, ks. cieszyńskiego, wielkiego przeora joan. na Czechy i Polskę, oraz komandora pozn. Bieniasza, pozywa Jana [syna Sędziwoja] z Czarnkowa sędziego pozn. o nieprawości (T. Jurek, Kilkanaście niedrukowanych dotąd dokumentów wielkopolskich z XIII i XIV wieku, w: Fontes et historia, Prace dedykowane Antoniemu Gąsiorowskiemu, Poznań 2007, s. 110-113); 1389 Bieniasz komandor ma dopełnić sprawiedliwości wobec swoich kmieci z powodu krzywd wyrządzonych Bieniaszowi z Nowej Wsi [→Nowa Wieś, przekazy o nieokreślonej lokalizacji] (Lek. 1 nr 649); 1391 tenże komandor toczy proces z Wawrzyńcem z Będlewa →Święty Jan, p. 3B; 1392 kmiecie komandora [z Maniewa?, Suchego Lasu?] toczą proces z Mac. Gosławicem (Goslaovicz; Lek. 1 nr 1189); 1393 Odoj (Oday) [skąd?] ma zapłacić temuż komandorowi 3 grz. (Lek. 1 nr 1345); 1393 tenże komandor Bieniasz z Poznania pozywa Piotra i Macieja z Tarnowa [k. Pyzdr] o napaść na jego przewoźnika [flisaka?] (navigator) [z Pogorzelicy], któremu zabrali 18 sk. (Lek. 2 nr 300); 1393 Bieniasz komandor toczy proces z panią [kasztelanową] śrem. o gęsi (ancae), łodzie (cimbae), sieć (rethe), „pro juvento demonstracionis” [?] (Lek. 2 nr 305 – zapiska niejasna); 1394 kmiecie [skąd?]¹⁷Być może spór dot. kmieci z Krzyżewnik, Kanclerzewic, Rangoczina lub Suchego Lasu – pobliskich wsi w posiadaniu joannitów komandora w sporze ze Sparskim! [czyli Wojc. Suczką z Psarskiego k. Poznania] (Lek. 1 nr 1872); 1394 komandor toczy proces z Marcinem [skąd?] o najazd na wieś komandora [jaką?] (Lek. 1 nr 1830); 1394 komandor toczy proces z Mik. Krzyszkowskim [z Krzyszkowa k. Szamotuł] (Lek. 1 nr 1735); 1394 kmiecie z Maniewa, chociaż jest to wieś komandora, odpowiadają przed sądem [ziemskim] pozn. pozwani [przez kogo?] o 10 grz. z powodu kradzieży (Lek. 1 nr 1833); 1394 komandor Bieniasz wygrywa proces z Michałem kmieciem ze Swadzimia o 14 grz. (Lek. 1 nr 1835); 1395-97 komandor toczy proces z Wawrz. Łódzkim [z Będlewa] (Lek. 1 nr 2019, 2373); 1396 komandor odpiera roszczenia Macieja kmiecia z Młodawska [k. Buku] do 6 grz. i siekiery (Lek. 1 nr 2219).

1397 komandor w sporze z Maciejem kmieciem z Gorszewic pana wdy [Sędziwoja Świdwy z Szamotuł] o 14 grz. (Lek. 1 nr 2333 [tu suma 7 grz.], 2442, 2571; WR 1 nr 357); 1397 komandor pozywa pana wdę [Sędziwoja Świdwę z Szamotuł] o porwanie 3 kmieci z Żukowa [k. Obornik] oraz o to, że jeden z [tych] kmieci spalił stodołę (orreum) i owczarnię (ovile), a szkody szacuje na 60 grz. (Lek. 1 nr 2381); 1398 komandor w sporze z [Wojc.? Jostem?] Lulińskim [z Lulina k. Obornik] (Lek. 1 nr 2644); 1398 komandor w sporze z Niemierzą Górskim [z Góry k. Szamotuł], który odpiera roszczenia komandora do 4 wołów i klaczy (Lek. 1 nr 2669, 2703, 2706, 2735); 1398 komandor pozywa Adama Gowarzewskiego o zabicie poddanego (WR 1 nr 388); 1398-99 komandor Bieniasz wygrywa proces z Sędziwojem Psarskim [z Psarskiego k. Pniew] o 33 grz. za [wymierzony Bieniaszowi] policzek (Lek. 1 nr 3076; Lek. 2 nr 1158).

1402 komandor kościoła [!] Ś. Jana za murami pozn. toczy proces z kmieciem z Dupiewa (KP nr 1039); 1402 komandor toczy proces z Grzegorzem Wielżyńskim o 15 grz. poręki (WR 1 nr 542); 1404 komandor przegrywa proces z Pietraszem Czapurskim, którego pozwał o kmiecia i zabójstwo jego ż. (KP nr 1690); 1404 komandor toczy proces z Mik. Spławskim [c.d. sprawy z 1397-98? →p. 2] (KP nr 1882); 1404 komandor w sporze z Wawrz. Łódzkim [c.d. sprawy o Drożyński Młyn? →p. 3A] (KP nr 2059, 2060); 1404-05 komandor toczy procesy z Andrzejem Krupką ze Skórzewa: 1404 Andrzej Krupka dowodzi, że Jędrzej [skąd?] wziął in. Jędrzejowi [kmieciowi?] sieć w Krzyżewnikach 3 l. temu; 1405 komandor [Olbracht] toczy proces o zabójstwo przez Andrzeja [Krupkę?] kmiecia [z Krzyżewnik?] (WR 1 nr 747, 754 – zapiska niejasna); 1404 komandor toczy proces z opatką z Owieńsk; opatka dowodzi, że myślała, iż jej młynarz po opuszczeniu jej młyna znalazł się [na służbie] u komandora (WR 1 nr 575); 1405 komandor Olbracht toczy proces ze [Szczepanem] Mrowińskim [z →Mrowina] o człowieka (KP nr 2176); 1405 komandor toczy proces z Jakubkiem Bytyńskim o człowieka (KP nr 2194; WR 1 nr 762); 1405 komandor Olbracht odpiera roszczenia Jakusza [Prusieckiego] kaszt. rogoz. do 5 grz. (KP nr 2217; w sprawie procesów z Prusieckim →też p. 2, pod 1405-06); 1405 komandor pozywa Ramberta starszego [tj. burgrabiego] z Obornik o to, że nie wymierzył sprawiedliwości swemu poddanemu (KP nr 2377).

1411 komandor pozwany przez Wawrzyńca młynarza z Czerwonego Młyna o poranienie, młynarz szacuje szkodę na 10 grz. (ACC 2, 181); 1419 komandor Boździech jako dziedzic wsi →Święty Jan toczy proces z mieszcz. pozn. Pałuką o niewymierzenie sprawiedliwości [tj. ukaranie] swemu poddanemu [ze →Świętego Jana?] (PZ 6, 5v); 1419 komandor pozwany [z Chrostowa] przez Mik. Torasę kmiecia ze →Swarzędza; komandor dowodzi przy pomocy świadków, że nie zaszedł Mikołajowi drogi z 3 równymi sobie stanem i 12 niższymi stanem, nie zabrał mu broni i nie uwięził w kłodzie (WR 1 nr 1047); 1422 sąd ziemski pozn. z polecenia króla odkłada rozpatrywanie spraw spornych Dobrogosta z Kolna tenut. drah., zwłaszcza z komandorem [domu] Ś. Jana pod Poznaniem (PZ 7, 25v); 1423 komandor ma zaprzysiąc: „co Parzysz i Mikołaj uczynili rok o pomożenie prawa kmiotowicu z Komornik, tegoż ja dopomogł; a tam kmiotowic stał, a prawa nie chciał słuchać” (WR 1 nr 1130; →Komorniki, przekazy o nieustalonej lokalizacji, przyp. 1); 1428 komandor Jakub w sporze z Wojc. Dokowskim (KoścZ 9 k. 22, 53); 1428 komandor toczy proces z Mac. Słapem [z Dąbrowy?] i jego braćmi (ACC 11, 125); 1429 komandor Jakub toczy proces z Piotrem młynarzem z Szymakowa [recte: Szymankowa? k. Poznania] o 2 grz. i 4 gr (KarwKom 23); 1429 komandor w imieniu swoim i Mik. Kozła kmiecia z Gowarzewa oraz N. [kmiecia?] toczy proces ze Stan. Gowarzewskim i Janem z Dachowy [kmieciem?] (PZ 10, 172 – zapiska niejasna¹⁸W haśle →Gowarzewo uznaliśmy, że Stan. Gowarzewski toczył proces z komandorem w imieniu kmieci: Jana z Dachowy, Mik. Kozła).

1432 komandor Jurga oraz S. [kmieć?] toczą proces z Tomaszem z Gądek; komandora zastępuje w sądzie Stan. Kamieniewski (PZ 11, 151); 1432 komandor Pradel toczy proces ze wspomn. Tomaszem Gądkowskim; komandora zastępuje w sądzie Chwalęta [z Lubicza?] (PZ 12 k. 53v, 64); 1433 cd. sporu z Gądkowskim, który toczy komandor Ota; komandora zastępuje w sądzie wspomn. Chwalęta (PZ 12, 93); 1433 komandor pozywa Marcina kowala z Poznania; kowal przez woźnego miej. zajął komandorowi konia i namówił z zawiści innych kowali, by nie świadczyli komandorowi usług; komandor szacuje zniewagę na 10 grz.; adwokat pozwanego stwierdza, że kowale mają umowę, że nie będą pracować dla tego, który nie zapłacił jednemu z nich, a koń zajęty został [jako zastaw] za pracę [tzn. tytułem nieuregulowanego wynagrodzenia], kowal zaś sądził, że koń nal. nie do komandora, lecz jego sługi (AC 2 nr 1040, 1044); 1433-34 Pradel [komandor, były komandor?] toczy procesy z Konradem z Poznania, Mikołajem byłym kapłanem przy kościele Ś. Jana, rzeźnikiem Marcinem z Chwaliszewa, swoim byłym sługą Janem i Andrzejem z Landsbergu (Landsberk) [obecnie Gorzów Wielkopolski] (KarwKom 23); 1433 komandor Ota toczy proces z mieszcz. pozn. Janem Ponieckim o 20 grz. (WR 1 nr 1563); 1434 tenże komandor Ota toczy proces z Janem Niemieczkowskim (PZ 12, 229v); 1434-35 tenże komandor Ota toczy proces z Chwalętą z Lubicza; komandora zastępuje w sądzie Tomasz z Gądek, 1435 komandor dowodzi przy pomocy świadków, że był chory, gdy miał stawić się w sądzie (PZ 12 k. 229v, 235v, 255v; WR 1 nr 1450); 1434 komandor Pradel toczy z kapitułą kat. pozn. proces o słomę →p. 6C.

1434 komandor Michał zastępuje w sądzie szl. Dawida z Nowej Wsi [której?] (PZ 12, 157v).

1435 komandor w sporze z Janem sołtysem z Glinna Małego w sprawie wsi joannickiej Suchy Las (PZ 13, 29v).

1436 Hanik [były] komandor toczy procesy: przypozwany przez Chwalętę z Lubicza w jego sporze z byłym komandorem Otą; następnie Hanik pozwany ze wsi Święty Jan przez Wacha syna Wawrzyńca kmiecia z Żernik o 2 konie, wóz i plony, jakie wspomn. kmieć miał [?] u Hanika i sołtysa w Chrostowie; w obu sprawach obecny komandor Michał wyjaśnia, że Hanik nie ma nic w Świętym Janie (PZ 13 k. 129, 130, 130v); 1436-45 tenże komandor Michał Rucki [Ręcski] toczy procesy z kmieciami i sołtysami z Niemieczkowa (w sprawie danin po 8 gr od kmiecia), Ruśca, Prądna (o 4 grz.), Ślepuchowa, Głoszewa [niezident.] i Baranowa (tu o 4 sk. z łanu; KarwKom 23); 1436 tenże komandor Michał toczy proces z Małgorzatą niegdyś z Lubicza, ż. Piotra Kaszuby (PZ 13, 157v); 1436 tenże Michał komandor, pełnomocnik Jana i Mikołaja z Granowa →Ślepuchowo; 1437 tenże komandor Michał toczy proces z Mikołajem sługą Mikołaja [sołtysa] z Grabowa [pow. pyzdr.] (WR 2 nr 1144); 1442 tenże komandor Michał w sporze z Fabianem i Mikołajem sołtysami ze Ślepuchowa o dzies. snop. z 3 ł. folw. w Ślepuchowie (ACC 25 k. 71v, 89v); 1447 komandor Michał wraz z Pawłem pleb. [kościoła Ś. Jana], braćmi [tj. zakonnikami] Świętosławem Chełmskim i Jakubem Bytkowskim oświadczają, że winni są mieszcz. pozn. Janowi Ryszkowi 6 1/2 grz. (ACC 29, 172).

1448 komandor Świętosław [Chełmski] wraz z Pawłem pleb. [kościoła Ś. Jana] skwitowani przez Jana ze wsi Dębicz [pow. pyzdr.] z sumy 21 fl. (ACC 30, 121).

1449 komandor Tomisław [Chełmski] toczy proces z mgrem Marcinem ze Słupcy (ACC 31, 52v); 1449 tenże komandor Tomisław pożycza Piotrowi i Mikołajowi, ss. Łukasza mieszcz. pozn., 30 grz. (KarwKom 24); 1453 tenże komandor Tomisław płaci Piotrowi Jarocińskiemu 8 grz. (KarwKom 24); 1454 tenże komandor Tomisław Chełmski wspomn. jako jeden z poręczycieli Jana Ryszka mieszcz. pozn. (AR nr 574); 1455 tenże komandor Tomisław, Piotr kanonik [kat. pozn. i pleb. Ś. Jana] i bracia zakonni [imiona →p. 6Da] w imieniu konwentu zobowiązują się oddać szl. Janowi Dębickiemu [ze wsi Dębicz w pow. pyzdr.] 9 grz. za konia wziętego Janowi przez komandora na wyprawę (pro expedicione) [tj. na wyprawę pod Chojnice?], a 1456 Jan Dąbrowski [recte: Dębicki?] kwituje komandora z tej sumy (ACC 36, 51v; ACC 37, 52v); 1456 tenże komandor toczy proces z Dorotą zw. Komandorka z Grobli [kapitulnej, tj. Chwaliszewa] o zaległą 1 kopę gr długu (ACC 37, 45v); 1456 tenże komandor Tomisław ma zapłacić przeorowi kl. Bożego Ciała 1 kopę gr (ACC 37, 62); 1456 tenże komandor Tomisław winien mieszcz. pozn. Piotrowi Łukaszowemu 10 fl., a Żydowi Łazarzowi z Poznania 2 grz. (ACC 37, 86v); 1456 tenże komandor Tomisław toczy proces z Mikołajem Sulem [adwokatem konsystorskim] o zniewagę; Mikołaj znieważył komandora publicznie przed południowym wejściem do katedry, na cmentarzu, nazywając go „najgorszym kurwiarzem” (pessimus meretricarius); komandor domaga się 100 fl. zadośćuczynienia i odwołania obelgi; Sul zaprzecza zarzutom (ACC 37, 87); 1456 tenże Tomisław prosi oficjała o przymuszenie Heleny rymarki z Poznania, by skwitowała go ze spłaty długu; Helena twierdzi, że otrzymała 4 grz., ale nie otrzymała jeszcze 7 wiard. (ACC 37, 107v); 1456 temuż komandorowi winien jest Jan Jabłonowski wicewda pozn. 11 1/2 grz. (ACC 37, 117); 1458 temuż komandorowi Tomisławowi winni są Mikołaj z Morawska i jego ż. Elżbieta 12 grz. (KarwKom 25); 1460-61 tenże komandor Tomisław toczy procesy: 1460 z Mik. Gorazdowskim, Wojc. Tarnowskim [z Tarnowa k. Pyzdr?], Mik. Tarnowskim, Tomaszem z Zielińca [k. Wrześni] (PyZ 12, 6; KarwKom 25, gdzie błędnie o procesie z Andrzejem z Roszkowa [k. Jarocina, pow. pyzdr.]), 1461 Andrzejem pleb. [?] z Łubowic¹⁹Informacja ta podana przez S. Karwowskiego budzi wątpliwości, ponieważ Łubowice (wieś w pow. gnieźn.) nie były wsią par.; znany jest natomiast kapłan Mikołaj z Łubowic w 1467 prezentowany na par. w Gaci, a w 1469 świadek czynności oficjała pozn. (ACC 46 k. 5, 63v; CP 440, 4) (KarwKom 25); 1461 tenże komandor Tomisław toczy proces z dominikanami pozn. o precedencję podczas procesji w święto Bożego Ciała; bp pozn. Andrzej [Bniński] i kapituła kat. pozn. wydają wyrok: procesja z kościoła Ś. Jana ma postępować za procesją z kościoła dominikanów (CP 29, 235v); 1461 tenże komandor Tomisław wraz z Wincentym [z Chrudimia w Czechach] pleb. Ś. Jana i kanonikiem pozn. pożycza od Jana z Krzestkowic wikariusza kat. pozn. 30 fl., za oddanie tej sumy ręczą pracowici Jan sołtys z Chrostowa i Piotr sołtys z Żukowa (ACC 41, 72); 1462 tenże komandor Tomisław Chełmski i Wincenty [z Chrudimia] pleb. Ś. Jana zobowiązują się do oddania Aserowi Żydowi z Poznania 60 grz. (ACC 42, 77v).

1465 komandor Jan z Pępowa pozwany przez Dorotę Komandorkę (Comendorka) z [Nowej] Grobli [pod Poznaniem] o 1 grz. na podstawie ugody zawartej z poprzednim komandorem oraz o 2 grz. za służby u poprzedniego komandora Tomisława i 1 grz. za ręczniki (ACC 44, 91); 1466 10 IV tegoż kwituje Mik. [Hesken] z Kościana kanonik kat. pozn. z sumy 10 fl. (KarwKom 26, cytowanego tam aktu nie odnaleziono); 1473 w sporze tegoż z Mik. Zaleskiem o 100 fl. sąd przyznaje komandorowi pr. do wwiązania w cz. folw. we wsi Zalesie [par. Strzelce Wielkie, pow. kośc.?]²⁰Nie można wykluczyć, że zapiska dot. wsi Zalesie Wielkie lub Zalesie Małe położonych w par Pępowo (pow. pyzdr.), ale ponieważ Zaleski nie dopuścił do rozgraniczenia, to sąd skazuje go na kary 14 grz. dla sądu i 3 grz. dla Pampowskiego (KoścZ 16, 4); 1473 tenże komandor Jan pozwany przez Wojc. Semperbibis byłego rektora szkoły Ś. Jana o zaległe 14 gr pensji (salarium; ACC 52, 136v).

1476 komandorowi Klemensowi Skoraczewskiemu zobowiązuje się Mikołaj z Góry [której?] pełnomocnik Piotra Oprzałki z Grodziska, zapłacić 2 fl. (ACC 56, 41v); 1478-79 tenże komandor Klemens toczy proces z Janem z Łopienna pleb. w Gołuchowie, jako poręczycielem Mik. Wierzby [mieszcz. pozn.?], o zapłacenie 8 grz. bez 16 gr za kupione przez Mikołaja 27 1/2 kamienia wełny; 1479 sąd skazuje Jana za zapłatę tej sumy, którą jednak uiszcza Mik. Wierzba (KarwKom 27); 1478 tenże komandor Klemens pozwany przez Jakuba Kołackiego o 12 grz., jakie winien był mu zm. komandor Jan Pampowski i konwent za służbę przez 3 l.; komandor wnosi o przesłuchanie synów komandora Pampowskiego (ACC 57 k. 20, 22v, 57); 1481 tenże komandor Klemens pożycza od Adama z Dąbrowy dziekana kapituły kat. pozn. 50 fl. (KarwKom 27); 1481 tenże komandor Klemens toczy proces z Aleksandrem [z Gaju, k. Buku] tenut. obornickim (PZ 20, 154v); 1483 tenże komandor Klemens pożycza od Piotra Luny [!, recte: Łukaszowego] rajcy pozn. 12 fl. oraz od Jodoka z Orzeszyna [!, recte: Ocieszyna] 10 grz. w celu spłacenia Aleksandra [z Gaju] tenut. obornickiego (KarwKom 27-28).

1484-92 komandor [Jan] Elgot toczy procesy: z Jadwigą Olbrachtową z Poznania, z Grzegorzem rymarzem z Poznania, z Janem Szymankowskim wikariuszem kat. pozn., z Janem z Poznania (ochrzczonym Żydem), z Winc. Pawłowskim [skąd?], z Janem Tyczą [z Poznania?], z Mik. Niklinem [tj. synem Mikołaja?] złotnikiem pozn., z Anną ż. organisty Andrzeja Jandrzyka z Obornik (KarwKom 28); 1485 tenże komandor Jan obłożony ekskomuniką przez bpa pozn. za porwanie poddanego [czyjego? bpa czy kapituły?] ze wsi Góra [k. Dolska – wieś bpa, czy k. Kostrzyna – wieś kap. kat. pozn.] (KarwKom 28, cytowane tam źródło nie zawiera takiej informacji).

1493-95 komandor Andrzej Górski spłaca długi konwentu: 1493 oddaje ochrzczonemu Żydowi Janowi z Poznania 110 fl., 1494 Andrzejowi Mrowińskiemu 10 grz., 1495 Andrzejowi Jandrzykowi z Obornik 9 1/2 grz. (jako cz. długu 40 grz.), a Barbarze Dzięczyńskiej 10 grz. (KarwKom 29); 1494 tenże odmawia Marcinowi Karczewskiemu wikariuszowi kat. pozn. spłaty długu po komandorze Elgocie; Andrzej tłumaczy, że Elgot nie zaciągnął tego długu w imieniu konwentu, lecz własnym, twierdzi też, że wykonawcą testamentu zm. komandora Elgota został pleb. w Kościanie, który zabrał klejnoty, pieniądze i szaty pozostałe po Elgocie i to wspomn. pleb. powinien zaspokoić roszczenia Marcina (KarwKom 29).

1497 pełnomocnik komandora [Piotra Siedleckiego], brat Arnold z Kuchar kustosz kolegiaty NMP in Summo wraz z zakonnikiem Piotrem wyjaśniają, że komandor nie stawi się w sądzie na procesie z Mik. Krzyszkowskim z Łoskunia, bo wziął udział w wyprawie króla Jana Olbrachta przeciw Turkom i Tatarom (ACC 74, 86; KarwKom 31, gdzie błędy²¹S. Karwowski błędnie odnotował wspomn. w zapisce Piotra jako plebana Ś. Jana).

1500 komandorowi Mik. Krzyszkowskiemu, Piotrowi pleb. i konwentowi Ś. Jana zobowiązuje się Maciej sołtys ze wsi Rawowice spłacić 1 grz. długu (ACC 79, 16); 1501 tenże komandor Mik. Krzyszkowski pozwany przez Kat. Kretkowską wojewodzinę pozn. [wd. po Sędziwoju Czarnkowskim wdzie pozn. w l. 1499-1500] o najazd na jej dobra oprawne w Czarnkowie; komandor wyjaśnia, że to nie jego ludzie wtargnęli do dóbr wojewodziny (PG 62, 192v).

1504 komandorowi Stan. Dłuskiemu winna jest Barbara Czacka 18 grz. (KarwKom 32, cytowanego tam aktu nie odnaleziono); 1510 tenże komandor Stan. Dłuski toczy proces z rajcą pozn. Kasprem Graczem o 10 grz. pożyczonych przez komandora; zeznania składa m. in. Jan sołtys z Krzyżewnik (DepTest. IV 153); 1510 komandor Stan. Dłuski pożycza Łukaszowi [zw.] Łukaszek mieszcz. pozn. 40 grz. półgr. (ACC 87, 66).

[Po 1521] komandor Jan Mierzewski toczy proces z opatką z Owieńsk o 6 grz. zapisanych opatce w testamencie przez sołtysa z Suchego Lasu (KarwKom 34); 1522 tenże komandor Jan pożycza od pozn. kapituły kat. 60 grz. (KarwKom 34); 1524 tenże komandor Jan toczy proces ze Stan. Dłuskim synem Dawida, a bratankiem (nepos) zm. komandora Stan. Dłuskiego, o 1000 fl. i 400 grz. pozostawionych przez zm. komandora Stan. Dłuskiego, a złożonych w ratuszu pozn.; komandor Mierzewski wywodzi, że pieniądze te pochodzą z dóbr domu joan., czemu zaprzecza Dłuski; król Zygmunt [St.] wydaje wyrok: 400 grz. otrzyma wspomn. Stan. Dłuski, a jego siostra Anna, gdy wyjdzie za mąż, otrzyma 1000 fl.; komandor Mierzewski weźmie z depozytu ubrania zm. komandora Dłuskiego (MK 36, 711-714; MS 4 nr 13933 – z błędami, nr 13936); 1533 w imieniu tegoż komandora Jana Maciej pleb. Ś. Jana oddaje kapitule kat. pozn. 100 grz. (KarwKom 34; →wyżej, pod 1522)²²S. Karwowski sądził, że komandor Jan Mierzewski dopożyczył jeszcze 40 grz. od kapituły, skoro suma długu narosła do 100 grz. Suma ta mogła jednak narosnąć z powodu nie spłacania przez komandora należnych kapitule odsetek.

1537-39 komandor Jakub Brzozowiec toczy proces ze spadkobiercami poprzedniego komandora Jana Mierzewskiego o rzeczy pozostawione przez niego; 1537 sąd skazuje Mierzewskich na zwrot bydła i owiec oraz in. [rzeczy]; 1539 Mierzewscy zawierają ugodę z komandorem i wypłacają mu 100 zł (KarwKom 35-36; też →p. 6A, pod 1535); 1538 tenże komandor Jakub przegrywa proces ze Stan. Knoblochem o 5 zł czynszu rocznego zaległego od 3 lat (ACC 112, 99v-100); 1547 tenże komandor Jakub pożycza Janowi Morawskiemu 11 zł (PG 85, 184v); 1547 tenże komandor Jakub ręczy Stanisławowi i Wojc. Spławskim oraz Mik. Wyskockiemu za swych kmieci z Krzesinek, że będą żyć w pokoju ze Spławskimi i Wyskockim (PG 89, 264-264v).

1555 Andrzej Węgorzewski komandor zawiera ze Stan. Objezierskim pleb. w Objezierzu ugodę dot. zaległych danin ze →Ślepuchowa i mł. w Chrostowie (ACC 120, 14).

4. Pr. niemieckie we wsiach klaszt. 1268 ks. Bolesław [Pob.] zezwala Maurycemu mistrzowi domu joannitów pozn. na lokację wsi Siedlec na pr. średzkim (Wp. 1 nr 433; SŹ 9, 59); 1356 (kop. XVII w.) Jan komandor joan. [pozn.?] i rektor kościoła par. w Kościanie wraz z zakonnikiem (conventualis) Adamem, za zgodą i wiedzą brata Galla z Lemberk (de Lemborg) [w Czechach] przeora na Czechy, Polskę, Morawy i Austrię, w celu polepszenia stanu dóbr domu joan. pozn., powierza przezornemu (discretus) Helingowi lokację wsi Widziszewo na pr. niem. na wzór Kiełczewa [k. Kościana]; sołtys ma sprawować sądy w obecności komandora z Kościana lub jego wysłannika (Wp. 3 nr 1335; KarwKom 19-20, błędnie podaje, na podstawie tego dok., że komandorem pozn. był Piotr); 1360 Godzisław sołtys w →Baranowie, jego dzieci Michał, Paweł i Niedziałka →p. 3A; 1366 (obl. 1549) komandor Mik. Poppo wystawia sołtysowi Stanisławowi zw. Swank nowy przyw. na sołectwo w →Rawowicach (Wp. 3 nr 1558).

1403 sołtys w Rawowicach →p. 2; 1403 Olbracht komandor zaświadcza, że kmiotka Święchna, nigdyś sołtyska z Pogorzelicy, sprzedała swemu wujowi Pawłowi wolny łan sołtysi w tej wsi za 7 grz. (PyG 13, 553v-554); 1404 (kop. XVI w.) Henryk z Jindřichův Hradca, przeor joan. na Polskę, Czechy i Austrię, na prośbę Piotra, komandora domu w Kościanie, z powodu zniszczenia przez zalanie wodą (per stillicidum aquarum) dok. lokacyjnego wsi Widziszewo, potwierdza ten dok. [→wyżej, pod 1356] (Wp. 7 nr 529); 1414 sołectwo w Wierzchucinie →p. 3A; 1417 Boździech komandor, Mikołaj pleb., bracia [zakonnicy] Jan zw. Smedchen, Marcin z Czech (de Bohemia) na prośbę Zdzisława i Mikołaja mieszczan poznańskich odnawiają przywilej na sołectwo wsi Rawowice; przywilej ten zaginął mieszczaninowi pozn. Folkierowi, któremu Marcin i Zdzisław oddali go na przechowanie; brzmienie dok.: sołtysi otrzymują 4 ł. wolne, 4 zagrody, karczmę, szewca (calciparius faber), jatki rzeźniczą i chlebową; sołtys ma pr. pobierać 1/3 (co trzeci denar) opłat sądowych od spraw sądzonych na pr. pol. i na pr. niem. oraz w całości opłaty od zeznań (iuramenta); sołtys ma pr. hodować nieujeżdżone klacze (iumenta indomita) i owce oraz wypasać je na gruntach wsi (intra... gades hereditatis), a także ma pr. polować na zające i inne zwierzęta oraz ptaki; wszystkie ruchomości zastawione lub zajęte na podstawie orzeczeń sąd. (pignora) mają trafić do domu sołtysa; tytułem danin mieszkańcy wsi mają dostarczać komandorowi do Poznania po 3 ćw. (mensure) pszenicy, żyta i owsa oraz po 1 wiard. czynszu rocznie na ś. Marcina [11 XI]; na Wielkanoc mają dać po 30 jaj z łanu i cała wieś 2 koziołki; na ś. Michała dadzą po 2 kurczaki (pullos); sądy gajone mają się odbywać 3 razy do roku, z tej okazji sołtysi dadzą jeden posiłek, a mieszkańcy dwa albo dadzą 6 gr; 3 razy w roku mieszkańcy mają orać [role] dla komandora; pracować mają do południa; w czasie posp. ruszenia mieszkańcy mają płacić komandorom tak jak inne wsie; sołtysi mają służyć komandorowi na koniu wartości 2 grz., a jeżeli w czasie służby utracą konia, panowie mają obowiązek wyrównać szkodę; sołtys ma pr. dysponowania sołectwem (może je sprzedać, zamienić lub podarować), ale tylko za zgodą pana wsi (Wp. 8 nr 796); 1427 sołectwo w →Świętym Janie, p. 4; 1429 Andrzej i Bogumił niegdyś sołtysi z Żukowa [wsi należącej do domu Ś. Jana] wraz z bratem Janem ustępują z zagród, ról, łąk, jezior [w tym z Obrzyckiego Jeziora lub jego części?] i z [rz.] Samicy w Żukowie na rzecz Jakuba komandora joan. (PZ 11, 19v); 1436 sołectwo w Chrostowie →p. 3C; 1444 (kop. XVI w.) Michał komandor przegrywa proces ze Staszem kmieciem z Pogorzelicy o świadczenia z łanu posiadanego przez Stasza; w toku procesu Stasz wyjaśnia, że łan, który posiada, jest łanem wolnym [tj. soł., →wyżej, pod 1403], który jego zm. ciotka (amita) otrzymała w posagu [a on objął po niej] (PyG 13, 553); 1461 pracowici Jan sołtys w Chrostowie i Piotr sołtys w Żukowie →p. 3C; 1474 Marcin Golanka sołtys w Krzyżewnikach →p. 3A; 1500 Andrzej Bylęcki sołtys w Baranowie toczy proces z Urielem Ocieskim o zajazd (repercussio [odbicie ciąży?]) na dom sołtysa, zabranie 17 koni i klaczy, 4 sztuk bydła, gęsi (ancae), naczyń (golla), wyposażenia domu i in. rzeczy, wszystko wartości 800 grz. (PG 62, 119v); 1510 Jan sołtys w Krzyżewnikach →p. 3C; 1529 Wojciech, Piotr i Marcin sołtysi z Kleszczewa →p. 3A.

1535 komandor Jan Mierzewski wraz z konwentem sprzedaje z zastrz. pr. wykupu swemu zasłużonemu słudze (famulus) Jerzemu Gieczy sołectwo we wsi →Ślepuchowo za 100 grz. (PG 78 k. 98v-99, 225).

1539 komandor Jakub Brzozowiec kupuje od Jana Dąbrowskiego sołectwo w Suchym Lesie za 120 grz.; wspomn., że Dąbrowski nabył wcześniej to sołectwo od [zm.] komandora Jana Mierzewskiego (KarwKom 36); 1547 tenże komandor Jakub i Stan. Komorski zawierają ugodę pod wadium 200 grz.: Komorski skwituje komandora z sumy 140 grz. za sołectwo w Suchym Lesie, skasuje też wszelkie dokumenty dot. zastawu i sum zapisanych na tym sołectwie, jakie ma od komandora; komandor pozostawi Stanisławowi możliwość mieszkania w dworze soł. do dnia ś. Bartłomieja [24 VIII], Stanisław zachowa też plony ozime (hyemalia) na własny użytek (PG 89, 89); 1547 tenże komandor Jakub sprzedaje wspomn. szl. Stan. Komorskiemu sołectwo we wsi Krzesinki wraz z 2 ł. soł. za 120 grz. (PG 89, 169v-170v).

1547 sołtys w Żukowie →p. 2.

1556 komandor Andrzej Węgorzewski daje swemu bratu Janowi wykupione przez siebie sołectwa we wsiach [konwentu Ś. Jana] Krzyżewniki, Ślepuchowo, Rawowice, Pogorzelica (KarwKom 42, cytowanego tam aktu nie odnaleziono).

1570 wójtostwo w →Świętym Janie; 1590 wójtostwo czyli sołectwo w →Świętym Janie; 1593 sołectwo w →Świętym Janie.

5. Prawo patronatu nal. do joan.

1398 beneficjum patronatu komandora →p. 6B; 1404 Bogusław syn Marcina ze Śremu, kapłan diec. pozn., objął par. w Pogorzelicy [k. Pyzdr], wakującą po zm. Przybysławie, na mocy prezenty Wojciecha (Albertus) preceptora pozn. domu joan. [ident. z komandorem Olbrachtem?²³Zapewne termin perceptor oznaczał tu zwierzchnika domu czyli komandora (por. R. Heś, Joannici na Śląsku w średniowieczu, Kraków 2007, s. 266-267)] i inwestytury bpa pozn.; pap. Innocenty VII obecnie na nowo powierza mu to beneficjum, którego dochody wynoszą 22 grz. srebra (BulPol. 3 nr 989); 1456 Tomisław komandor wraz z konwentem domu Ś. Jana zwolnieni przez oficjała od kary ekskomuniki, którą nałożono na nich w związku z prezentą [?] na par. w Obrzycku (ACC 37, 21v); 1463 komandor Tomisław Chełmski, jako kolator kościoła Ś. Piotra w Obrzycku, wraz z tamtejszym pleb. Zygmuntem [z Grabowca, pow. pyzdr.] toczą proces z Dobrogostem dziedzicem →Obrzycka (ACC 43, 86v-87); 1463 tenże komandor Tomisław kolator kościoła par. w Radzimiu (CP 30, 30; →Górka k. Obornik); 1516 Stan. Dłuski komandor wraz z Jakubem Podkockim plebanem Ś. Jana prezentują Andrzeja Komorskiego na pleb. w Pogorzelicy po śmierci Wojc. Suskiego (KarwKom 33, cytowane tam źródło nie zawiera takiej informacji); 1533 Jan Mierzewski komandor prezentuje na par. w →Radzimiu Marcina Gałczyńskiego po rezygnacji dotychczasowego pleb. Piotra Mirzewskiego (KarwKom 34 – tu błędnie Piotr Chyrzewski); 1538-39 Jakub Brzozowiec komandor toczy proces z kapłanem Maciejem z Dolska, śpiewakiem (cantator)²⁴W kolegiacie tej nie było prebendy kantora (Now 2, 612-613) w kolegiacie Ś. Mikołaja [na Zagórzu, obecnie dzielnica Poznania] o par. w Radzimiu; komandor wyjaśnia, że pozwany Maciej objął wspomn. parafię pr. rzymskim albo kortezańskim (jure Romano sive cortisanico) wbrew statutom Królestwa; Maciej nie stawia się na kolejne terminy sąd., a następnie wyjaśnia, że komandor jako osoba duchowna podlega pr. kościelnemu; star. wydaje wyrok: pr. patronatu nal. do komandora i konwentu, a Maciej nie uzyskał ich prezenty, zaś reguła zgromadzenia, do którego nal. Jakub, jest wojskowa, a nie kapłańska (militaris est et non sacerdotalis), ponadto Jakub nie ma tonsury i nie nosi się jak osoba duchowna (PG 80 k. 200, 331v, 337v, 381-384).

6A. Mistrzowie i komandorzy. 1252 Teodoryk mistrz (magister) domu pozn. (Wp. 1 nr 300).

1268 mistrz (magister) Maurycy (Wp. 1 nr 433; SŹ 9, 59; →p. 4).

1279 misrz Thaso (Wp. 11 nr 1708; →p. 3A).

1309 Jan de Zelenicz [Želenice w Czechach?] komandor (Wp. 2 nr 929; →p. 3A).

1338 Helman komandor (Wp. 2 nr 1176, 1182, 1184; →p. 3A).

1348 Mikołaj zw. Per [Ber] lub Ursus [Niedźwiedź] (Wp. 2 nr 1264, 1278; →p. 3A).

1356 Jan? (Wp. 3 nr 1335; →p. 4).

1360-66 Mik. Poppo komandor (CP 10, 7v-8v; Wp. 3 nr 1558; Wp. 6 nr 189; CP 14, 601 reg.; SŹ 12, 117 nr 4; KarwKom 20-22): 1360 tenże →p. 3A; 1366 tenże →p. 4.

1386-1401 Bieniasz (Benesz) komandor (KP nr 639, 666; T. Jurek, Kilkanaście niedrukowanych dotąd dokumentów wielkopolskich z XIII i XIV wieku, w: Fontes et historia, Prace dedykowane Antoniemu Gąsiorowskiemu, Poznań 2007, s. 113, przyp. 4)²⁵Tamże komandor Benesz określony jako Tworowski. Sugeruje tak zapiska KP nr 531, jednak nazwisko Tworowski na początku tej zapiski odnosi się nie do komandora, lecz do jednego z asesorów sądu ziemskiego, Wacława Tworowskiego (por. KP nr 530 oraz s. 28, 31, 38, 39, 41-43, 82, 187, 190, 192, 197, 237): 1386-99 tenże →p. 3C; 1387 tenże →p. 2; 1399-1401 tenże →p. 3A; 1401 tenże →p. 2.

1403-05 Olbracht komandor (KP nr 1561, 2109, 2487; PyG 13, 553v-554): 1403 tenże →p. 2, 3A, 4; 1404 Wojciech (Albertus) preceptor domu joan. [ident. z komandorem Olbrachtem?] (BP 3 nr 989; →p. 5); 1405 tenże pozbawiony urzędu →p. 3A, też →p. 2 i 3C.

1406-09 Bogusz komandor²⁶W 1407 wystąpił komandor Miks, jest to jednak niewątpliwa pomyłka pisarza sąd. →przyp. 13 (KP 2733; PZ 3, 179): 1406 Bogusz komandor →p. 2; 1407-09 tenże →p. 3A; 1409 tenże Bogusz komandor [domu] Ś. Jana przed Poznaniem, śwd. w dok. Tomka z Węgleszyna star. gen. Wlkp. (Wp. 5 nr 142); 1409 tenże asesor sąd. w Kościanie (ZSW s. 374, 385).

1417-19 Boździech komandor (ACC 3, 31; PZ 6, 5v; Wp. 8 nr 796; KarwKom 22): 1417 tenże →p. 4; 1418 tenże →p. 6C; 1419 tenże komandor →p. 3C; 1419-24 tenże [komandor?] →p. 3A.

1428-30 Jakub komandor (PZ 11, 19v; KoścZ 9 k. 245v, 269; KarwKom 23): 1429 tenże →p. 4; 1428-29 tenże →p. 3C; 1430 tenże →p. 6C.

1432 Jurga komandor (PZ 11, 151; →p. 3C).

1432-34 Pradel komandor [ident. z Otą? →niżej]²⁷O śląskiej rodzinie Pradel zob. JurObce s. 267-268. Z l. 1395-1406 znany jest Otto syn Piotra Predla (Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego, wyd. T. Jurek, t. II, Poznań 2000, nr 1399, t. III, Poznań 2007, nr 1592, 1606, 1743, 1757). Być może wymieniony tam Otto ident. jest z naszym komandorem (PZ 12 k. 53v, 64; CP 28, 128v; KarwKom 23): 1432, 1433-34 tenże →p. 3C; 1434 tenże →p. 6C.

1433-35 Ota [Otton, ident. z Pradlem? →wyżej]²⁸W 1435 komandor Ota dowodził, że był chory i nie mógł stawić się w sądzie (WR 1 nr 1450; →p. 3C). Może choroba komandora był przyczyną przejęcia władzy w konwencie przez kolejnego komandora Michała rycerz pasowany, komandor (WR 1 nr 1450, 1563; →p. 3C).

1434-47 Michał Ręcki²⁹GUrz. nr C 924, podaje, że komandorem domu Ś. Jana był w l. 1436-1438 Mikołaj z Sadowia [z →Sadów, przyp. 15] równocześnie burgr. pozn. W cytowanych tamże zapiskach z PG 1 s. 241a (dawniej k. 35v) oraz z PZ 13, 148v, Mikołaj występuje jedynie jako burgr., natomiast kluczowa dla identyfikacji Mikołaja burgrabiego z komandorem joan. zapiska AR nr 92 budzi wątpliwości. Najpewniej użyta w nagłówku liczba mnoga to nie „pluralis maiestaticus” użyte w stosunku do burgr. pozn., a odniesienie do dwóch osób: burgrabiego Mikołaja z Sadowia i komandora – zapewne Michała Ręckiego. Natomiast w indeksie do AR błędnie określono występującego w tej zapisce Rafała z Gołuchowa [starostę gen. Wlkp. w l. 1436-39] jako komandora domu Ś. Jana [z Ręcska, obecnie Reńsko k. Wielichowa] = Rucki [recte: Rudzki?], rycerz pasowany, komandor w l. 1434-47 (PZ 12, 157v; ACC 29, 172; KarwKom 23-24): 1434-45 tenże →p. 3C; 1436 tenże pełnomocnik Jana i Mik. Granowskich dziedziców w →Ślepuchowie; 1437 tenże (Wp. 5 nr 600); 1437 tenże zastępuje w sądzie Wincentego i Jakuba z →Sierakowa [miasto nad Wartą] (PZ 14, 12v); 1438, 1443 tenże →p. 3A; 1444 tenże, śwd. (AC 1 nr 299); 1444 tenże →p. 4; 1445, 1448 tenże Rucki →p. 6C; 1447 tenże (ACC 29, 172; też →p. 3C); 1449 tenże były komandor →p. 3A; 1452 tenże były komandor (KarwKom 24; →p. 6C).

1436 Hanik rycerz pasowany, były komandor (PZ 13, 129; →p. 3C).

1448 Świętosław Chełmski komandor (ACC 29, 172; ACC 30, 121): 1447 tenże brat [zakonnik] →p. 3C; 1448 tenże komandor →p. 3C.

1448-63 Tomasz (Tomisław) Chełmski [z Chełmna k. Pniew], komandor w l. 1448-63 (PG 3, 6v; CP 29, 102v; ACC 43, 86v-87; KarwKom 24-25): 1448 tenże →p. 2, →p. 6C; 1449, 1451 tenże →p. 3A; 1449-62 tenże →p. 3C; 1452 tenże →p. 6C; 1454 tenże →p. 3C; 1456 tenże →p. 5; 1457 tenże →p. 6B; 1461 tenże występuje jako wuj Katarzyny z Chowanowa, ż. Wojc. Wargowskiego (PG 6, 204); 1462 tenże Tomasz występuje jako stryj Katarzyny, c. Andrzeja z Uścięcic³⁰Jako jej stryjowie występują także Mikołaj i Dobrogost dziedzice z Chełmna (PG 6, 81); 1462 tenże brat [rodz.] zm. Jana Chełmskiego, przyrodni Mikołaja i Dobrogosta z Chełmna, stryj [rodz.] Jarosława, Jana i Sędziwoja ss. wspomn. Jana (PG 6 k. 125v, por. 121); 1463 tenże →p. 5; 1466 tenże [były? zm.?] komandor (KarwKom 26; →p. 3A).

1464 Wincenty komandor (KarwKom 25) [ident.? z Wincentym z Chrudimia w Czechach, pleb. 1461-65, →p. 6B].

1465-73 Jan Pampowski komandor (ACC 44, 91; ACC 52, 136v; ACC 57, 20; KarwKom 25-27; też →Poniec – dobra, →Pępowo): 1465 tenże →p. 3C, 6B; 1466-74 tenże →p. 3A; 1469 tenże →Mórkowo (KoścZ 15, 381); 1473 tenże, 1478 tenże zm. →p. 3C.

1476 Klemens Skoraczewski [ze →Skoraczewa k. Kościana] komandor (AE IX k. 157, 196v-198v; ACC 56, 41v; PZ 20, 126v; KarwKom 27-28): 1476 tenże →p. 3C, 3A; 1478-83 tenże →p. 3C; 1481 tenże →p. 2.

1484-92 Jan Elgot (Helgoth) komandor (KarwKom 28-29): 1484-92 tenże →p. 3C; 1488 [tenże?] →p. 6C.

1493-95 Andrzej Górski h. Łodzia komandor³¹W l. 1472-75 poświadczony jako mąż Anny z Jarocina (PyG 1, 243-243v; PG 7, 212; PG 8, 131; PG 9, 24), syn Wojc. Górskiego stolnika pozn., brat Benedykta chorążego pozn., Wojciecha kaszt. lądz., Hieronima, Piotra i Małgorzaty; podkom. pozn. 1479-1485, star. człuchowski 1489-91, drahimski i wałecki 1471-84 (CP 32, 84v-85; KarwKom 29-30 – gdzie błędy; UDR I/1 s. 148; GStar. s. 39, 73; P. Czaplewski, Senatorowie świeccy, podskarbiowie i starostowie Prus Królewskich 1454-1772, Toruń 1921, s. 72, 217): 1493-95 tenże →p. 3C; 1495 tenże →p. 6C; 1496 tenże wspomn. jako zm. →p. 6B.

1496-97 Piotr Siedlecki komandor (ACC 73, 129; ACC 74 k. 34, 86; KarwKom 30-31; PSB 36, 553-554): 1496 tenże →p. 3A, p. 6C; 1497 tenże brat Mikołaja i Jana →Siedlec [k. Krobi] (PG 7, 151); 1497 tenże →p. 3A; 1497 tenże komandor (PG 59, 266; →Święty Jan, p. 2B); 1497 tenże →p. 3C.

1498-1503 Mik. Krzyszkowski z Laskowa (1497 też z Łoskunia →p. 3C), komandor, wojski pozn. 1498-1503 (MS 2 nr 1151; MS 3 nr 763; KarwKom 31-32; UDR I/1 s. 158): 1498 tenże komandor i wojski pozn. →p. 6C; 1499 tenże →p. 3A; 1500-01 tenże →p. 3C; 1500-03 tenże →p. 3A; a. 1503 16 XII tenże zm. (MS 3 nr 1054).

1503 Dawid Dłuski z →Długiego Starego komandor (MS 3 nr 923; →p. 6C).

1504-20 Stan. Dłuski z →Długiego Starego³²KarwKom 32, podaje, że komandor był dziedzicem wsi „Kawowycz”. Najpewniej chodzi tu więc o Rawowice, które były własnością konwentu Ś. Jana komandor, burgr. pozn. 1498-1504 (ACC 81, 121; PNAMř nr 3073; KarwKom 32-34; GUrz. nr C 943; Now. 1, 378); 1504 tenże →p. 3A, 3C; 1509 tenże Stanisław na prośbę [swego brata] Dawida z Długiego [Starego], star. kon., zwolniony przez króla Zygmunta [St.] od udziału w wyprawie wojennej [mołdawskiej] z powodu choroby i słabości (MS 4 nr 675); 1510 tenże →p. 3C; 1512 tenże →p. 3A; 1512 tenże →Święty Jan, p. 5A; 1513 tenże brat Nankera z Długiego Starego, stryj Stanisława, małol. syna zm. Dawida z Długiego Starego (MS 4 nr 10394); 1516 tenże →p. 5; 1518 Jan Mierzewski otrzymuje ekspektatywę na komandorię pozn., wspomn. obecny komandor tenże Stanisław →p. 6C; 1524 tenże wspomn. jako zm. (Cieplucha 145).

1520-35 Jan Mierzewski vel Mirzewski [z Mierzewa w pow. gnieźn.] h. Pawęza (Herburt; TD) komandor, dworzanin króla 1518, burgr. pozn.?³³KarwKom 34, podaje, że był burgr. pozn. i podsędkiem pozn.; UDR I/2 nie zna Mierzewskiego jako podsędka (PNAMř nr 3073; MS 4 nr 3315; PG 78 k. 98v-99, 225; KarwKom 34-35; Now. 1, 378; LutKap 81 – podaje błędnie, że komandor od 1521): 1518 tenże otrzymuje ekspektatywę na komandorię →p. 6C; 1520 tenże komandor →p. 6C; 1521-22 tenże →p. 3C; 1521-27 tenże →p. 3A; 1523 tenże →Święty Jan, p. 2B; 1528 tenże →Święty Jan, →p. 5B; 1533 tenże →p. 3C, 5B; 1535 tenże →p. 4; 1535 tenże wspomn. jako zm.; w testamencie pozostawia Piotrowi i Fryderykowi Mierzewskim [swym krewnym?] owce z wsi Chrostowo, 6 pierścieni, srebrne łyżki i in. rzeczy (KarwKom 35); 1535 a. 20 VI tenże wspomn. jako zm. →p. 6C; 1537-1539 tenże wspomn. jako zm. →p. 3C.

1520 Wojciech komandor ustanawia Wojciecha z Łekna swym pełnomocnikiem w sądzie bpim (ACC 95, 112v; Now. 1, 378).

1535-47 Jakub Brzozowiec komandor, rycerz pasowany, pokojowiec króla 1519-35 (PG 89, 264-264v; MS 4 nr 12455, 17882; KarwKom 35-39; LutKap 81): 1535 tenże, starszy dworzanin króla →p. 6C; 1536 tenże komandor ustanawia swym pełnomocnikiem w sądzie biskupim Augustyna kanonika w Środzie, a następnie toczy proces z Piotrem i Fryderykiem Mierzewskimi [krewnymi poprzedniego komandora?] (ACC 110 k. 72, 81v); 1537 tenże →p. 6C; 1537-39 tenże →p. 3C; 1538-39 tenże →p. 5; 1539 tenże →p. 4; 1539-44 tenże →p. 3A; 1540-44 tenże →p. 6C; 1541-47 tenże →p. 2; 1547 tenże →p. 3C, 6C; 1549 14 I tenże wspomn. jako zm. rycerz pasowany, komandor i kanonik kat. pozn.; kap. pozn. uchwala nabożeństwa za jego duszę (CP 39, 11v-12; Now. 1, 378).

1540-43 Jan Niemieczkowski koadiutor komandora Jakuba Brzozowca (MS 4 nr 20184, 21114, 21223)³⁴Chyba różny od Jana Niemieczkowskiego z →Niemieczkowa, który jeszcze w 1544, zatem po śmierci koadiutora, był jednym z opiekunów dzieci Kaspra Gorazdowskiego [z Gorazdowa w pow. pyzdr.] i Reginy Zieleńskiej [z Zielińca w pow. pyzdr.?] (PG 18, 100v): 1540 tenże otrzymuje ekspektatywę na komandorię →p. 6C; 1543 tenże →p. 6C; a. 1543 12 X tenże wspomn. jako zm. →p. 6C.

1549-57 Andrzej Węgorzewski komandor (ACC 120, 14; KarwKom 39-42; PSB 28, 350; LutKap 81): 1549 tenże →Święty Jan, p. 6Aa; 1555 tenże →p. 3C; 1556 tenże →p. 4; a. 1557 19 VIII tenże wspomn. jako zm. →p. 6C; 1558 tenże [zm.] →p. 3A.

1557-66 Stan. Mężyk z Putnowic [h. Wieniawa] komandor, stolnik krak. 1559-84 (PG 107, 166; PP 1, 10-15v; MS 5 nr 2044; PSB 20, 515; KarwKom 42-43; UDR IV/2 s. 242; Receptiones 45; LutKap 81 – podaje, że komandorem był od 1558³⁵Czyli najpewniej od instalacji Stanisława w katedrze pozn): 1557 tenże →p. 6C; 1559-63 tenże →p. 3A; ok. 1564 tenże poślubia Annę, c. Jana Tworowskiego z Buczacza (PSB 20, 515); 1565 tenże →p. 2; 1566 tenże rezygnuje z komandorii³⁶Wg W. Urbana (PSB 20, 515) nastąpiło to dopiero w 1567, jednak już 15 X 1566 Stan. Sędziwój z Czarnkowa otrzymał od króla prezentę na komandorię (KarwKom 43) (KarwKom 43).

1567-76³⁷LutKap 81, podaje daty 1567-80, ale następca Stanisława został odnotowany jako płatnik poboru w jednej z wsi konwentu już w 1577 →niżej Stan. Sędziwój Czarnkowski h. Nałęcz, komandor, referendarz koronny 1567-76, koadiutor abpa gnieźn. 1575, star. drahimski, inowłodzki, płocki, zm. 1602 (PSB 4, 221; KarwKom 43-49; UDR X s. 163; Receptiones 45; LutKap 81): 1570 tenże →Święty Jan, p. 4.

1577-86 Adam Sędziwój Czarnkowski h. Nałęcz, komandor [bratanek poprzedniego], potem star. gen. Wlkp. 1593-1627, wda łęczycki od 1605, star. pyzdr. (Ehrenberg nr 125; KarwKom 49 – gdzie błędy; PSB 4, 214-215; Receptiones 62; WSB 126; UDR I/2 s. 165, 198; UDR II/2 s. 99, 249; LutKap 81); 1570 dla tegoż król Zygmunt August prosi pap. o koadiutorię komandorii →p. 6C; 1577 [tenże] komandor joan.³⁸Odnotowany został wtedy jako płatnik poboru z wsi Chrostowo (ASK I 5, 698); 1580 tenże Adam Czarnkowski [komandor] (ŹD 43).

1586-89 Stan. Sobocki h. Korab, komandor (CP 46, 153v-155; CP 47, 9v-10v; PSB 39, 554-555; KarwKom 49-52; Receptiones 62; LutKap 81); 1586 tenże →p. 6B; 1586-88 tenże →p. 6C.

1589-1600 Mik. Wolski h. Półkozic (CP 4, 237-238; KarwKom 52-53; LutKap. 81); 1590-93 tenże →Święty Jan, p. 4.

1600-21, 1624? Feliks Wojanowski (KarwKom 53-60): 1610 Feliks Wojanowski →Święty Jan, p. 5A.

6B. Plebani szpitalnego kościoła Ś. Jana [Ś. Michała].

1348 Sulisław pleb. domu [kl.] w Poznaniu (Wp 2 nr 1278).

1360 Adam kan. pozn. i pleb. Ś. Michała (CP 10, 7v-8v; Wp. 6 nr 189; CP 14, 601 reg.; SŹ 12, 117 nr 4).

1398 Jan syn Macieja, kleryk diec. pozn., otrzymuje od pap. prowizję na beneficjum patronatu opata z Lubinia albo beneficjum patronatu komandora domu Ś. Jana za murami Poznania (BulPol. 3 nr 523)³⁹Choć prowizja nie wymienia konkretnego beneficjum, przypuszczać można, że chodzi o kościół Ś. Michała (Ś. Jana) pod Poznaniem i związaną z nim kanonię katedralną.

1403 Jakub pleb. (PyG 13, 553v-554).

1417 Mikołaj pleb. (Wp. 8 nr 796; →p. 4).

1433-34 Mikołaj były kapłan przy kościele Ś. Jana (KarwKom 23; →p. 3C).

1443-48 Piotr pleb. (KarwKom 23-24): 1443 tenże Piotr pleban Ś. Jana i kanonik pozn. →Święty Jan, p. 5Ac; 1448 tenże Piotr [były?] pleb., Mac. Tragarz sołtys [gdzie?] jest mu winien 1 grz. (AR nr 368); 1449 tenże Piotr dawny pleb. w [kościele] Ś. Jana (ACC 31, 51v; CP 14 nr 624; KarwKom 24, gdzie błędy; →p. 3A).

1446-50 Paweł pleb. (ACC 31, 51v; LBP 55; KarwKom 24): 1446 tenże pleb. Ś. Jana przyjęty na kanonię w kat. pozn. [nal. do domu joan.] wakującą po rezygnacji Piotra [poprzedniego pleb.] (CP 29 k. 74v); 1447-48 tenże →p. 3C; 1449 tenże →p. 3A; 1450 tenże Paweł rezygnuje z par. Ś. Jana (CP 29, 125v; też →niżej).

1450 Piotr pleb. [Ś. Jana] przyjęty na podstawie prowizji bpa pozn. Andrzeja [Bnińskiego] na kanonię [nal. do domu Ś. Jana] wakującą po dobrowolnej rezygnacji Pawła niegdyś pleb. tamże (CP 29, 125v).

1452 Mikołaj pleb. (KarwKom 24; też →p. 6C).

1455 Piotr kanonik [kat. pozn. i pleb. Ś. Jana] (ACC 36, 51v; →p. 3C); 1456 tenże →6Da; 1457 temuż plebanowi [kościoła] Ś. Jana daje komandor Tomisław Chełmski wykonawca testamentu zm. Pawła z Witkowic [k. Szamotuł] 8 grz. bez 1 wiard.; komandor zobowiązuje się do spłacenia pozostałych jeszcze 3 1/2 grz. do dnia ś. Jana [24 VI] (ACC 38, 109); 1473 tenże były pleb. (KarwKom 26; →p. 6Da).

1461-65 Wincenty z Chrudimia [w Czechach] pleb. [komandor w Strzegomiu 1439, 1445-48, 1458, pleb. w Strzegomiu 1458] (CP 29, 235v; CP 30 k. 60v-61; LBP 55; R. Heś, Joannici na Śląsku w średniowieczu, Kraków 2007, s. 511): 1461 tenże pleb. [Ś. Jana] przyjęty na kanonię w kat. pozn. [nal. do uposażenia domu Ś. Jana] na podstawie prezenty komandora [Tomisława Chełmskiego] (CP 29, 235v); 1461 tenże toczy proces z kapłanem Janem zw. Komendorek, którego zastępuje w sądzie jego matka Dorota (ACC 41, 82v); 1461-62 tenże →p. 3C; 1462 tenże →p. 6C; 1463 tenże pleb. Ś. Jana i kanonik pozn., były komandor w Strzegomiu (PNAMř nr 37); 1464 tenże zakonnik w domu Ś. Jana za murami pozn. kwituje swego brata (frater humanus) Michała, kapłana diec. włocł. i altarystę w Strzegomiu, z wszelkich swoich dóbr i majątku (ACC 43, 130); 1464 tenże komandor [?] →6A; 1465 tenże pozwany przez Elżbietą Kolanową ze Środy o zapłatę za 3 achtele (octualia) piwa, każdy po 13 gr i 3 próżne [beczki] za 9 gr (ACC 44, 52); 1465 tenże karmelita rezygnuje z kanonii pozn. [i par. Ś. Jana] (CP 30 k. 60v-61; →niżej).

1465-83, następnie 1494 Jakub z Gostynia pleb, syn mieszcz. gostyńskiego Arnolda (PG 8, 92v; LBP 55; KarwKom s. 25-26 [gdzie błędy], 29; →Gostyń, p. 3): 1465 tenże, były pleb. w Żytowiecku [obecnie pleb. Ś. Jana], przyjęty na podstawie prowizji bpa pozn. Andrzeja [Bnińskiego] i prezenty komandora Jana Pampowskiego na kanonię kat. [nal. do uposażenia domu Ś. Jana] wakującą po dobrowolnej rezygnacji karmelity Wincentego (CP 30, 60v-61); 1471, 1474 tenże →p. 3A; 1483 tenże Jakub z Gostynia, za zgodą Zygmunta Hertela przeora domu wroc. i zastępcy (locumtenens) przeora joan. na Polskę i Czechy, rezygnuje z par. Ś. Jana na rzecz Michała pleb. z Kościana i wnosi o zatwierdzenie tej rezygnacji przez oficjała (ACC 61, 108 – zapiska niedokończona); 1484 tenże Jakub [były?] pleb. pozwany do sądu bpa pozn. za udzielenie kilku mieszkańcom parafii Ś. Marcina ślubu z nierządnicami za 3 grz. (KarwKom 29 – tu Jakub Gnuszyński); 1494 tenże upomniany przez kapitułę kat. pozn. z powodu niedokonania instalacji na kanonię⁴⁰Świadczyłoby to, że Jakub posiadał prebendę od niedawna; być może Jakub nie dokonał instalacji z powodu znacznych kosztów, jakie pociągało to za sobą. Nie jest natomiast prawdziwa informacja podana przez KarwKom 29, jakoby 1494 kapituła zabroniła Jakubowi kanonikowi pozn. odprawiać nabożeństwa przed wielkim ołtarzem w katedrze, do czasu, gdy nie zostanie instalowany (cytowane tam źródło [CP 32, 65v] nie zawiera tej informacji) (CP 32, 72).

1483-86 Michał pleb. (KarwKom 28): 1483 tenże pleb. z Kościana obejmuje par. Ś. Jana [i kanonię w kat. pozn.] (ACC 61, 108 – zapiska niedokończona; też →wyżej); a. 1484 tenże kanonik pozn., niegdyś pleb. w Kościanie, obecnie u Ś. Jana za murami Poznania, pozwany przez Stan. Parysa (Pariss) o 6 grz. długu, jaki miała u niego mieszczka kośc. Agnieszka Wejdiska z Kościana, a zapisanego wspomn. Stanisławowi; Michał pozwany też zostaje przez mieszcz. kośc. Andrzeja zw. Wielki Maciek o 3 1/2 fl.; pozwany wyjaśnia, że długi zaciągnięte dla konwentu w Kościanie powinien spłacić kolejny pleb. w tym mieście Jan [Rąt]⁴¹O nim →Kościan, przedstawia też świadków, że sam spłacał długi zaciągnięte przez poprzedników; bp wydaje wyrok: zobowiązuje Jana pleb. w Kościanie do zapłacenia długów; Jan ma też oddać temuż Michałowi 6 grz. [in.] długów (LBP 55; AE III 56); 1484 tenże pleb. [tu nazwany także komandorem!] kwituje Dobrogosta Sobockiego z 16 fl., 7 złotych pierścieni oraz sznura [przepaski?] z pereł (de serto margaritarum; ACC 82, 47); 1486 tenże zm. w Rzymie; Hektor z Koziemina kan. kat. pozn. wydaje konwentowi Ś. Jana pod Poznaniem złożone u niego w depozycie rzeczy tegoż Michała: 4 wielkie i 2 mniejsze skrzynie z księgami, starymi szatami, poduszkami, bielizną i pieniędzmi (KarwKom 28).

1491 Arnold pleb. kwituje Mik. Gecza kanonika u Ś. Marii Magd. w Poznaniu oraz jego siostrę Helenę z 23 fl. (AR nr 1537).

1496? 1500-10 Piotr pleb. (PG 62, 102; KarwKom 30): 1496 tenże pleb. pozwany przez Wojc. Górskiego kanclerza kat. pozn. i jego braci Piotra, Jana kanonika kat. pozn. i Macieja [bratanków zm. komandora Andrzeja Górskiego] o 6 grz. na pogrzeb komandora oraz o rzeczy przywiezione niegdyś z zamku w Człuchowie [gdzie Andrzej był starostą], a złożone w domu [dworze] komandora: 4 zbroje i monstrancję wartości 100 fl. (KarwKom 30, czego cytowane tam źródło nie potwierdza); 1500 tenże (ACC 79, 16; też →p. 3C); 1503 tenże →p. 3A; 1510 5 II tenże pleb. rezygnuje z par. Ś. Jana na rzecz brata [tj. zakonnika] Jakuba z Pleszowa [? Pleszewa?] (ACC 87, 22v; też →p. 6C).

1510 Jakub z Pleszowa [?, może z wsi Podkoce k. Kalisza i z Pleszewa?] brat [tj. zakonik] i pleb. (ACC 87, 22v; też →p. 6C); 1516 tenże Jakub Podkocki pleb. i zakonnik (KarwKom 33; →p. 5).

1533-40 Maciej pleb.: 1533 tenże (KarwKom 34; →p. 3C); 1535 tenże zakonnik i prep. →p. 6Da; 1540 tenże rezygnuje z par. Ś. Jana (AE VIII 127v; →niżej).

1540 kapłan Piotr z Maniewa prezentowany przez komandora Jakuba Brzozowca bpowi pozn. Sebastianowi Branickiemu na par. Ś. Jana po rezygnacji Macieja [poprzedniego pleb.]; bp zatwierdza prezentę, zastrzega jednak, że instytucji kanonicznej udzieli po wstąpieniu Piotra do zakonu joan., tymczasem powierza mu administrowanie parafią w komendę (AE VIII 127v); 1547 tenże Piotr Berek z Maniewa rezygnuje z par. Ś. Jana →p. 6C.

1547 komandor Jakub Brzozowiec, na podstawie upoważnienia Zbinka Berki z Dube, wielkiego przeora joan. na Polskę i Czechy, prezentuje bpowi pozn. Andrzeja z Łobżenicy na par. Ś. Jana wakującą po rezygnacji Piotra Berka z Maniewa; zarazem Jakub prezentuje wspomn. Piotra na par. w Kościanie wakującą po zm. Macieju z Kórnika (KarwKom 38); 1556 [tenże?] Andrzej (KarwKom 40).

1576 Jan pleb., wik. kat. pozn. i poborca dochodów kanonii [nal. do uposażenia konwentu] pozywa mieszczan z Kostrzyna o dzies. (KarwKom 47).

1586 Jakub Brzeźnicki wik. komandora Stan. Sobockiego [zatem pleb. Ś. Jana] (PSB 39, 555).

1589 Błażej z Łekna pleb. (KarwKom 53); 1589 [tenże?] Bartłomiej →Święty Jan, p. 5Ac.

1590 Walenty prepozyt domu Ś. Jana [czyli pleb.] (CP 4, 237-238; →Święty Jan, p. 4).

1601-1610 pleb. Tomasz z Krasimia [niezident.] (a Crasym; AV 4, 13-15).

6C. Komandorzy wobec władz duchownych (wielkiego mistrza, przeora w Pradze, bpa pozn. i kapituły kat.) i świeckich. [Zwierzchnikiem przełożonego pozn. domu joan. był pierwotnie wielki przeor joan. na Czechy, Polskę i Austrię, który miał swoją siedzibę w Czechach. Przeor ten podlegał wielkiemu mistrzowi zakonu. Do wielkiego przeora należało także wyznaczenie przełożonego domu zakonnego w Poznaniu oraz zatwierdzanie wszelkich transakcji zbycia lub zamiany majątku konwentu pozn., choć z czasem (w XV w.) pozn. komandorzy uzyskali tu znaczną samodzielność. Przejściowo komandorzy pozn. posiadali także pewne uprawnienia zwierzchnie w stosunku do domu joan. w Kościanie, który z czasem wyodrębnił się w osobną placówkę z własnym komandorem (→Kościan i niżej p. 6E). Z tytułu posiadania przez konwent pozn. kanonii katedralnej, komandorzy podlegali także jurysdykcji bpa pozn. i kapituły. Natomiast w toku działalności konwentu joannitów w Poznaniu, w 2 połowie XV w. faktyczne pr. nominacji na komandorię pozn. uzyskali władcy polscy. Zapewne było to wynikiem świadomie prowadzonej przez króla Kazimierza Jag. polityki, której celem było podporządkowanie władcy nominacji na najważniejsze beneficja kościelne w Polsce. Sprzyjającą okolicznością w tych zamiarach króla było objęcie przez jego syna Władysława Jagiellończyka w 1471 tronu czeskiego i uzyskanie kontroli nad działalnością wielkiego przeora w Pradze, od którego formalnie zależało mianowanie komandora w Poznaniu. Wydaje się, że jeszcze król Zygmunt St., sprawujący do 1519 opiekę nad królem czeskim Ludwikiem, traktował sprawę uprawnień wielkiego przeora jako zwykłą formalność (→niżej, pod 1518, 1520). Praktyka ta spotkała się z oporem wielkiego mistrza joannitów; w 1569 wieki mistrz usiłował, bez powodzenia, mianować Szymona Latkowskiego na komandorię pozn. niezależnie od woli króla Zygmunta Augusta (Ehrenberg nr 117, 118, 119).]

1230 Robert bp ołomuniecki informuje abpa gnieźn. [Wincentego] i jego sufraganów, że w myśl rozporządzeń papieskich domy joan. zwolnione są od obowiązku płacenia dziesięciny [pap.], którą niesłusznie wymuszał na nich kolektor Szymon (J. Tęgowski, Kwestia datacji listu biskupa ołomunieckiego Roberta do arcybiskupa gnieźnieńskiego, „Nasza Przeszłość” 84, 1995, s. 33-34); 1238 pap. Grzegorz IX zatwierdza przeorowi i braciom domu joan. na Morawach zwierzchnictwo nad domem pozn. i jego wszystkimi posiadłościami nadanymi przez książąt Mieszka i Władysława (Wp. 1 nr 208; SŹ 9, 58; BulPol. 1 nr 361).

1348 Gall z Lemberk (de Lamberch) [w Czechach] przeor joan. na Czechy, Polskę, Austrię i Morawy, zwierzchnik komandora i konwentu pozn. →p. 3A; 1356 wspomn. Gall z Lemberk (Lemborg), przeor →p. 4; 1362 (kop. XVIII w.) tenże zawiera z wikariuszami kat. pozn. ugodę w sprawie kolendy z domu joan. pozn. zgodnie z wyrokiem bpa pozn. Jana; zobowiązuje się dać wikariuszom 3 grz. gr pras., a dzwonnikom kat. 4 korce (modii) żyta (Wp. 3 nr 1475); 1404 Henryk z Jindřichův Hradca przeor joan. na Polskę, Czechy i Austrię, zwierzchnik? domu joan. w Kościanie →p. 4; 1417 Filibert de Nailhaco wielki mistrz joan. poleca wielkiemu przeorowi joan. na Polskę i Czechy, by nakazał przestrzegania warunków fundacji domu w Poznaniu, wyłącza ponadto pleb. [Ś. Jana] spod jurysdykcji komandora pozn., a nadzór nad plebanem przejmuje osobiście (PNAMř nr 3071); 1418 Florian z Poklatek kan. pozn. jako pełnomocnik bpa pozn. Andrzeja [Łaskarza], przedstawia Boździechowi komandorowi domu Ś. Jana k. Poznania dok. wielkiego mistrza joan. Filiberta [z 1417? →wyżej; sprawa najpewniej dotyczyła utrzymywania przez komandora wik. wieczystego w kat. pozn.] (ACC 3, 31); 1424 pr. patronatu kościoła par. i komandorii w Kościanie nal. do [przeora joan. na Polskę, Czechy i Austrię] ks. śląskiego [lubińskiego] Ruperta [II] →p. 6E; 1425 ks. lubiński Rupert [II] przeor joan. na Polskę, Czechy i Austrię, zwierzchnik domu joan pozn. →p. 3A; 1425 (kop. XVII w., zapewne fals.⁴²Podejrzenia budzi treść listu. Wynikają one przede wszystkim z faktu, że opisany w nim stan prawny, a zwłaszcza sama procedura objęcia komandorstwa – szczególnie instalacja w katedrze pozn. – odbijają rzeczywistość szesnastowieczną. Wcześniej brak wiadomości o komandorach jako członkach poznańskiej kapituły katedralnej. Przeciwnie, kanonię należącą do konwentu obejmowali plebani kościoła Ś. Jana. O odmiennym stanie prawnym komandorii w XV w. świadczy też akt z 1462 (→niżej) dotyczący ugody między komandorem Tomisławem Chełmskim a Wincentym pleb. kościoła Ś. Jana, de facto pełniącym funkcję zwierzchnika komandorii. Ugoda ta zapośredniczona została przez bpa pozn. Andrzeja Bnińskiego na polecenie wielkiego przeora na Czechy i Polskę; brak tu jakichkolwiek wzmianek o próbie rozwiązania konfliktu w klasztorze przez dwór polski. Prawdopodobnie cytowany wyżej list powstał w początku XVI w., gdy królowie polscy spierali się z wielkimi przeorami o prawo prezenty komandora) król Władysław Jag. zatwierdzając pr. domu joannitów w Poznaniu [→p. 3A, pod. 1425] wyjaśnia ks. lubińskiemu Rupertowi [II] wielkiemu przeorowi joan. na Czechy i Polskę, uprawnienia królewskie w stosunku do komandorii: pr. prezenty na komandorię pozn. należy do króla pol., gdyż to jego poprzednicy ufundowali szpital; komandor [wskazany przez króla] ma być przyjmowany przez braci domu [tj.] klasztoru, a starosta [gen. Wlkp.] wprowadza go w posiadanie dóbr, następnie komandor przyjmowany jest w katedrze [pozn.], jako obrońca tego kościoła i jego protektor, zajmuje też stallę w chórze i miejsce w kapitule, przy czym wręcza mu się insygnia jego komandorstwa; następnie dopiero otrzymuje zatwierdzenie od przeora generalnego, który da mu także odznaki jego profesji zakonnej i relikwie; przysięga, jaką ma składać komandor przeorowi, nie może być przeciwna królowi i prawom Królestwa; komandor nie może też podejmować długich wypraw na polecenie przeora lub wielkiego mistrza bez zgody króla i jego rady, jest natomiast zobowiązany do udziału w posp. rusz. wszystkich ziemian (terrigene) Królestwa; wspomn. zm. S. komandor pozn. (SŹ 39, 98-99); 1429 wspomn. Rupert [II], ks. lubiński [i przeor joan.] pozwany z Widziszewa przez Piotra Korzboka [z Trzebawia] (KoścZ 9, 237v); 1430 wspomn. ks. Rupert [II], przeor, pozwany z Drożyna i Widziszewa przez Piotra Korzboka [z Trzebawia]; Jakub komandor pozn. ma zeznać, że książę nie posiada żadnych dóbr w tej ziemi; król ma rozstrzygnąć, czy książę winien odpowiadać jako właśc. wspomn. dóbr (KoścZ 9 k. 245v, 269).

[1431?] brat Jan z Kordoby z kl. Ś. Jana na Rodos oznajmia, że w związku ze stałą obroną wyspy Rodos papież [Eugeniusz IV?] udzielił zakonowi joan. specjalnych zwolnień od ponoszenia ciężarów kościelnych na rzecz Stolicy Apostolskiej (APP Klasztor joannitów D 1 – dok. oddany do konserwacji i niedostępny).

1434 w sporze o słomę [należną kapitule katedralnej] pozn. kapituła kat. wzywa komandora Pradla do przedłożenia przywilejów i dokumentów domu joan. dotyczących kanonii w katedrze pozn. (CP 28, 128v; KarwKom 23); 1445 kap. kat. pozn. odracza komandorowi [Michałowi Ręckiemu?] zapłatę należności na fundusz fabryki kat. pozn. (CP 29, 52v; KarwKom 23); 1448 Michał Rucki, za wiedzą i zgodą Wincentego przeora joan. na Polskę i Czechy, Morawy, Śląsk i Austrię, ustępuje z funkcji komandora domu Ś. Jana pod Poznaniem (KarwKom 24); 1448 komandor Tomisław Chełmski zobowiązuje się zapłacić 1 1/2 grz. kapitule kat. pozn. na fundusz fabryki katedry za poprzedniego komandora Michała (CP 29, 102v; KarwKom 24); 1450 kap. kat. pozn. nakazuje sprawdzić, czy komandor domu Ś. Jana lub kanonik tego domu uiścił kapitule opłatę za kapę kanonicką (CP 29, 127v; KarwKom 24); 1452 tenże komandor Tomisław w imieniu swoim, Mikołaja pleb. [kościoła Ś. Jana] i całego konwentu, a za zgodą Wincentego przeora na Polskę i Czechy, zobowiązuje się do utrzymywania byłego komandora Michała Ręckiego i jego sługi, wypłacania Michałowi rocznie 14 grz., oraz dawania 3 miar żyta i 2 małdr. owsa (KarwKom 24).

1462 bp pozn. Andrzej Bniński na prośbę bpa wrocł. Jodoka z Rożemberka, przeora joan. na Polskę i Czechy, z powodu wielkich skandali i nadużyć w pozn. domu joan. wydaje wyrok w sporze między Tomaszem Chełmskim komandorem a Wincentym [z Chrudimia] pleb. kościoła Ś. Jana: komandor ma obchodzić się pobożnie i miłosiernie (religiose et caritative) z braćmi; ma jadać z nimi, jak przyjęte jest w zakonie, ma dawać braciom, wg zwyczajów zakonu, po 1/2 kopy gr na dzień Ś. Jerzego [23 IV] i Ś. Michała [29 IX] i 1 wiard. na dzień Ś. Marcina [11 XI] na obuwie (pro calceamentis); nie ma zaciągać długów bez rady współbraci, a wraz z nimi postara się spłacić stare zobowiązania; wszelkie dochody domu i prebendy [kanonickiej] ma przekazywać do skrzyni o 2 kluczach, z których jeden posiadać będzie komandor, a drugi [? miejsce niezrozumiałe]; pieniądze te przeznaczone być mają na spłatę długów i naprawę budynków konwentu, a reszta na użytek zakonu; mają być prowadzone nowe rejestry [dochodów i wydatków], aby bracia znali stan domu; bp postanawia także, by brat Wincenty władzę (auctoritas), jaką posiada od prałatów i przełożonych, przekazał Tomaszowi, tak, by komandor miał władzę w sprawach majątkowych (in temporalibus), a brat Wincenty w sprawach duchowych (in spiritualibus)⁴³Wynika z tego, że wcześniejsze spory między Tomisławem a Wincentym doprowadziły do odebrania przez władze zakonne (przeora w Pradze, wielkiego mistrza?) uprawnień przysługujących Tomisławowi jako komandorowi domu pozn., a zwierzchnikiem został pleb. Wincenty. Najpewniej nie przyczyniło się to jednak do uspokojenia sytuacji w pozn. konwencie do czego miała doprowadzić ostatecznie misja bpa Andrzeja Bnińskiego; Wincenty według swego uznania mianuje kapelanów, kaznodzieję i sługę (servitor), którzy opłacani będą z dochodów konwentu; bp nakazuje [Tomaszowi i Wincentemu] posłuszeństwo wobec władz zakonnych; bp nakazuje także, by palono lampę przed Najświętrzym Sakramentem [w kościele Ś. Jana]; Tomasz i Wincenty mają żyć zgodnie, a Tomasz ma zaopatrywać Wincentego i braci oraz sługę w pożywienie; komandor ma wypłacać na dzień ś. Marcina [11XI] 10 grz. pleb. Wincentemu z tytułu jego kanonii w kat. pozn., na co mają być przeznaczone dzies. wiard. z Żabna i Góry [k. Śremu], a jeśli to nie wystarczy, to komandor uzupełni (ACC 42, 48v; LBP 55; Now. 2, 354).

1471 król Kazimierz zezwala komandorowi Janowi Pampowskiemu na obciążanie dóbr joan. pozn. zapisami czynszów sumy głównej 300 grz., w celu spłacenia zobowiązań i długów zaciągniętych przez poprzedników Jana, jakie ciążą na zniszczonych dobrach tego konwentu (PG 8, 187; →p. 3A); 1483 Jakub Hertel przeor domu wroc. i zastępca (locumtenens) przeora na Polskę i Czechy udziela zgody na rezygnację z par Ś. Jana →p. 6B; 1488 komandor [Jan Elgot] ubiega się o recepcję na kanonię kat. włączoną do majątku domu joan., a kapituła odracza decyzję w tej sprawie do przybycia bpa pozn. (CP 31, 136); 1495 pozn. kapituła kat. odracza do swego posiedzenia generalnego na śś. Piotra i Pawła [29 VI] rozpatrzenie sporu o pieniądze za kapę między kapitułą, wikariuszami kat. i dzwonnikami kat. a komandorem domu Ś. Jana [Andrzejem Górskim] (CP 32, 83); 1495 kapituła odracza decyzję w sprawie zboża, jakie winien uiścić dzwonnikom katedralnym komandor Andrzej; komandor, na upomnienia bpa pozn. Uriela Górki i kapituły, przyrzeka lepiej zaopatrywać (providere) kapłanów i braci domu Ś. Jana; komandor obiecuje także zwolnić z zamku w Człuchowie ż. swego sługi (familiaris) Stana, którą trzyma tam dla siebie, tak by mogła zamieszkać swobodnie ze swym mężem (CP 32, 84v-85); 1495 bp pozn. Uriel z Górki wydaje wyrok w sporze komandora z dzwonnikami katedralnymi Tomaszem Kulką i Marcinem z Grodziska: komandor i jego następcy mają dawać dzwonnikom 4 miary (metreta) żyta w dniu Ś. Marcina [11 XI] (CP 32, 85v; KarwKom 30 – gdzie błędy); [1495?] komandor Andrzej Górski przegrywa z wikariuszami kat. pozn. spór o 8 grz. czynszu należnego wikariuszom z prebendy kanonickiej Ś. Jana (KarwKom 30); 1496 pokojowiec (cubicularius) króla przedkłada kapitule kat. pozn. dokument prowizyjny [wystawiony dla Piotra Siedleckiego] komandora Ś. Jana [na komandorię? czy kanonię nal. do komandorii domu Ś. Jana?] (CP 32, 130v; KarwKom 30); 1498 król Jan Olbracht zgadza się na udzielenie pełnomocnictwa (procuratorium) [sprawa niejasna] Mik. Krzyszkowskiemu z Laskowa komandorowi domu Ś. Jana pod Poznaniem i wojskiemu pozn. (MS 2 nr 1151); 1503 Mik. Krzyszkowskiego [komandora i] wojskiego pozn. zwalnia król Aleksander z udziału w wyprawie wojennej (MS 3 nr 763); 1503 król Aleksander nadaje Dawidowi z Długiego [czyli Dłuskiemu] komandorię domu Ś. Jana pod Poznaniem wakującą po zm. Mik. Krzyszkowskim (MS 3 nr 923); 1510 brat Piotr, pleb. Ś. Jana, rezygnuje przed oficjałem pozn. ze swej par. i pozn. kanonii katedralnej na rzecz brata [tj. zakonnika] Jakuba z Pleszowa [? może z Pleszewa? i wsi Podkoce k. Kalisza?] i prosi o zatwierdzenie tej rezygnacji (ACC 87, 22v); 1518 Jan Mierzewski dworzanin króla za zasługi na Węgrzech i Śląsku otrzymuje od króla Zygmunta [St.] ekspektatywę na komandorię pozn., którą obecnie posiada Stan. Dłuski (PNAMř nr 3073; MS 4 nr 2822); 1520 król Zygmunt [St.] powiadamia Jana z Rożemberka przeora joan. na Polskę, Czechy i Austrię, że powierzył Janowi Mierzewskiemu komandorię pozn. po zm. Stan. Dłuskim (MS 4 nr 3315); 1529 komandor posiada kanonię w kat. pozn. →p. 3A; 1532 kapituła kat. pozn. wysyła kanonika [Jana] Łąckiego w celu dokonania wizytacji dóbr prebendy kanonickiej należącej do komandora (LBP 55, cytowanego tam aktu nie udało się odszukać); 1535 20 VI Jakub Brzozowiec, stary dworzanin król. (veteranus aulicus regius), na wniosek królowej Bony, otrzymuje od króla [Zygmunta St.] za zasługi komandorię pozn. po śmierci Jana Mierzewskiego (MS 4 nr 17882); 1537 król Zygmunt [St.] prosi Jana z Wartemberga wielkiego przeora joan. na Czechy i Polskę, o udzielenie inwestytury Jakubowi Brzozowcowi na komandorię pozn., na którą Brzozowiec został już prezentowany przez króla; natępnie król prosi także o wysłanie przez przeora posłańca, który odebrałby od Jakuba przysięgę [posłuszeństwa] wielkiemu mistrzowi (PNAMř nr 3074, 3075); 1540 komandor Jakub Brzozowiec prezentuje bpowi pozn. Sebastianowi Branickiemu kapłana Piotra z Maniewa na par. Ś. Jana →p. 6B; 1540 król Zygmunt [St.] nadaje Janowi Niemieczkowskiemu słudze (servitor) kaszt. krak. Jana z Tarnowa, ekspektatywę na komandorię pozn. po Jakubie Brzozowcu (MS 4 nr 20184); 1543 król Zygmunt [St.] nadaje Janowi Niemieczkowskiemu, słudze kaszt. krak. Jana z Tarnowa, koadiutorię komandorii pozn. Jakuba Brzozowca (MS 4 nr 21114); 1543 12 X król Zygmunt [St.] przywraca Jakubowi Brzozowcowi pełną administrację dóbr komandorii pozn. po śmierci koadiutora Jana Niemieczkowskiego (MS 4 nr 21223); 1544 król Zygmunt [St.] na prośbę komandora Jakuba Brzozowca oświadcza, że do komandorów domu Ś. Jana pod Poznaniem nie nal. egzekwowanie wyroków władzy duchownej i świeckiej na rzecz pozn. kapituły kat. (chyba że zechce tego król) z tytułu rzekomego obowiązku obrony praw kościoła pozn., do czego komandora usiłowała zmusić kapituła (PG 86, 86-86v; KarwKom 37-38, gdzie o przyczynach tego wyroku); 1547 komandor Jakub Brzozowiec, na podstawie upoważnienia wielkiego przeora joannitów na Polskę i Czechy, prezentuje bpowi pozn. Andrzeja z Łobżenicy na par. Ś. Jana →p. 6B. wakującą po rezygnacji Piotra Berka z Maniewa, zarazem Jakub prezentuje wspomn. Piotra Berka na par. w Kościanie wakującą po zm. Macieju z Kórnika (KarwKom 38); 1549 król Zygmunt August nakazuje komandorom joan. na terenie Królestwa, którzy podlegali wielkiemu przeorowi na Czechy i Polskę, by w sprawach dot. zakonu okazywali posłuszeństwo wspomn. wielkiemu przeorowi (PNAMř nr 3076); 1557 19 VIII król Zygmunt August nadaje Stan. Mężykowi z Putnowic komandorię [domu] Ś. Jana, pod Poznaniem wakującą po zm. Janie! [recte: Andrzeju] Węgorzewskim (MS 5 nr 2044); 1570 król Zygmunt August ponawia prośbę do pap. Piusa V o koadiutorię komandorii pozn. dla Adama Sędziwoja Czarnkowskiego bratanka obecnego komandora Stan. Sędziwoja Czarnkowskiego (Ehrenberg nr 125); 1586 kap. kat. pozn. na podstawie prezenty króla Stefana przyjmuje Stan. Sobockiego na kanonię nal. do domu Ś. Jana (CP 46, 153v-155); 1588 kap. kat. pozn. na prośbę króla Zygmunta [III] zatwierdza wcześniejszą recepcję komandora Stan. Sobockiego (CP 47, 9v-10v).

6D. Sprawy wewnętrzne konwentu.

6Da. Zakonnicy. 1348 bracia [tj. zakonnicy] Jan, Szymon, Teodoryk, Mikołaj zw. Grand, Mikołaj de Nozen i Jarosław (Wp. 2 nr 1278; Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, cz. 2, wyd. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś i in., Wrocław 1989, nr 293 – tu Mikołaj de Nozeu); 1356 Adam zakonnik (conventualis) [w Poznaniu?], Piotr brat pozn. (Wp. 3 nr 1335; →p. 4); 1360 bracia Maciej z Wrocławia, Piotr, Budek, Jan, Czwabon [= Gwalon] (CP 10, 7v-8v; Wp. 6 nr 189; CP 14, 601 reg.; SŹ 12, 117 nr 4); 1403 zakonnik Jan syn Mikołaja (PyG 13, 553v-554); 1404 Wojciech (Albertus) preceptor [czyli komandor?] (BP 3 nr 989; →p. 5); 1417 bracia [zakonnicy] Jan zw. Smedchen, Marcin z Czech (Wp. 8 nr 796; →p. 4); 1443 wicekomandor Kloza Salomon (AC 2 nr 1169; →Święty Jan, p. 5Ac); 1447 bracia Świętosław Chełmski i Jakub Bytkowski (ACC 29, 172; też →p. 3A); 1455 bracia Stanisław i Mikołaj (ACC 36, 51v); 1456 brat Mik. Zuthem pozywa przezornego Jana domownika (familiaris) komandora domu Ś. Jana o 1/2 kopy za trycezymę (pro tricesima) [z czego wynika, że Mikołaj był kapłanem] i inne prace (labores; ACC 37, 63v); 1456 Piotr pleb. [w kościele Ś. Jana] pozywa Macieja kościelnego (minister) z kościoła Ś. Jana, brata zakonnego tamże, o zniszczenie [?] (defectio) graduału wartości 3 grz. spisanego na pergaminie oraz o zniszczenie antyfonarza wartości 10 grz.; wspomn. Maciej, niedyś kościelny w kościele Ś. Jana, a teraz w kościele Ś. Wojciecha, oświadcza, że do Bożego Narodzenia sprawi nowy, papierowy, graduał dla kościoła Ś. Jana zawierający oficja na niedziele i in. święta (ACC 37 k. 65, 71, 77v, 83v); 1456 brat Mikołaj toczy proces z Janem, klucznikiem domu Ś. Jana (ACC 37, 66v); 1465 zakonnik Albin, brat Agnieszki z Piasków (KarwKom 26; →Święty Marcin, 5. Ab); 1471 bracia Jan z Mieszkowa, Walenty z Obornik i Jan de Hallusz [niezident., Halle w Saksonii?] (PG 8, 187; →p. 3A); 1473 zakonnicy Piotr były pleb. Ś. Jana, Mikołaj Gracz, Jan z Mieszkowa, Wojciech (KarwKom 26, cytowanego tam aktu nie udało się odszukać); 1474 [bracia] Jan z Mieszkowa, Mikołaj z Poznania (KarwKom 26; →p. 3A); 1497 brat Arnold z Kuchar kustosz kolegiaty NMP in Summo, zakonnik Piotr (ACC 74, 86; →p. 3C); 1501 Andrzej zakonnik, pełnomocnik sąd. Marcina zakonnika joan. z Kościana (ACC 80, 47); 1535 brat Maciej prepozyt, brat Andrzej, Augustyn ze Środy kanonik średzki (brat?), Jan i Stan. Niemieczkowscy [bracia? domownicy komandora?] (PG 78 k. 98v-99, 225); 1547 przeor Andrzej (PG 89, 169v-170).

6Db. Otoczenie komandora. 1403 Mikołaj świecki (laicus), śwd. w dok. komandora Olbrachta (PyG 13, 553v-554; też →p. 4); 1433-34 Mikołaj były kapłan przy kościele Ś. Jana [zatem chyba nie zakonnik?], Jan były sługa komandora Pradla →p. 3C; 1433 sługa komandora →p. 3C; 1443 szl. Szymon mieszka w domu Ś. Jana →Święty Jan, p. 5Ac; 1461 Maciej wikariusz w kościele Ś. Jana →Święty Jan p. 5Aa; 1478 szl. Jakub Kołacki, [niegdyś] sługa komandora Jana Pampowskiego i konwentu →p. 3C; 1495 Stano sługa komandora Andrzeja Górskiego, ż. Stana →p. 6C; 1535 Jerzy Giecza zasłużony sługa komandora Jana Mierzewskiego (PG 78 k. 98v-99, 225; też →p. 4); 1539 Maciej burgr. komandora Jakuba Brzozowca →p. 3A; 1548 Andrzej z Przasnysza kapłan przy kościele Ś. Jana, korzystając z opieki komandora Andrzeja Węgorzewskiego, głosi w kazaniach kalwinizm →Święty Jan, p. 5Aa; 1558 Joachim Jabłonowski poborca komandora →p. 3A.

6Dc. Budynki klaszt. 1400 [dom joan.] na przedmieściu Poznania (Lek. 2 nr 2748); 1418 dwór (curia) w klasztorze (domus) joan. za Poznaniem (ACC 3, 31).

6Dd. Skryptorium. [Przy klasztorze istniało w XIII w. skryptorium, w którym powstały dokumenty biskupów pozn. i książąt wielkopolskich dotyczące nadań dla joan. (SŹ 8, 90, 92; P. Stróżyk, Interpolacje w dokumencie biskupa poznańskiego Pawładla joannitów z 1218 roku, „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny, 2/3 – 1994-1995, s. 19-25).]

6E. Dom filialny w →Kościanie⁴⁴Tu zamieszczono tylko informacje dotyczące domu w Kościanie, które dotyczą związków z domem pozn. 1356 Marcin komandor w Kościanie, Piotr zakonnik [w Kościanie] (Wp. 3 nr 1335; →p. 4); 1404 Piotr komandor w Kościanie →p. 4; 1424 brat Kasper, pleb. czyli komandor w Kościanie, rezygnuje na ręce oficjała pozn. z kościoła par. w Kościanie, którego pr. patronatu nal. do ks. śląskiego [lubińskiego] Ruperta [II], przeora joan. na Czechy, Polskę i Austrię, Kasper już uprzednio zrezygnował z tej par. na ręce przeora (ACC 7, 210).

7. T. Ginter, Działalność fundacyjna księcia Mieszka III Starego, Kraków 2008.

KarwKom – opracowanie to zawiera wiele błędów, przy czym wielu informacji nie sposób zweryfikować, gdyż autor nie podał odwołania do konkretnego źródła (z podaniem tomu i karty) a jedynie np. wskazał rodzaj akt (sądu biskupiego, kapituły) niekiedy z datą dzienną (często błędnie oddaną).

Now. 2, 774.

SzPozn. 320-321.

PNAMř – Praha, Narodní archiv, Archiv českého velkopřevorství Maltského řádu.