1251 fals. z I połowy XVI w. Trebitz, Trebitzer (PU 1 nr 544; Wp. 1 nr 297; Syska 166), 1347 Trebesitz (CDB A 18, 390), [1402-08?] Trebe (Wrede 118), 1409 Trzeboschow, Trzebeczow (Lites wyd. II, t. 2, s. 335-337), 1413 Strzelusow! (Lites wyd. II, t. 2, s. 334), 1424 Trzebyeschowa (Reg. I/1 nr 4342), 1424 Trepsaw, Trzebyeschowa, (CEV nr 1165), 1428-37 kop. XVII w. Trzebieszowo (CP 4 nr 332b), 1454 Thrzebyeschow (Weise 2, 118), 1508 Trzebyeschewko (ASK I 3, 20), 1563 Trzebiessewo (ASK I 5, 230v), 1564 Trzebieszow (IBP 283-284), 1580 Trzebieszewo (ŹD 28; ASK I 6, 130), 1495 Trzebieszawo (CP 4 nr 275), obecnie Trzebiszewo, 7 km na NW od Skwierzyny.

1. [Pow. pozn.]; 1508 n. par. Skwierzyna¹W rejestrach poborowych z lat 1563-80 T. wpisywane jest niekiedy pod par. Pczew (ASK I 5, 230v, 702; ASK I 6, 130; ŹD 28). Wynikało to jednak najpewniej z faktu, że T. należało do pszcz. klucza dóbr bpów pozn (ASK I 3, 20; ASK I 5, k. 235v, 715v); 1603-07 par. własna [?] (AV 3, 145v-145; →p. 5).

2. 1251 [fals. z I połowy XVI w.] gran. Wlkp. z Nową Marchią biegnie od jez. →Jezierce, nal. do wsi Polichno w Nowej Marchii, do sosny oznaczonej żelaznym gwoździem, przy której rozpoczyna się gran. Murzynowa ze Skwierzyną; gran. ta dochodzi do jazu (munimen piscatorium) na rz. Warcie; dalej gran. Murzynowa biegnie wzdłuż rz. Warty [w dół jej biegu] aż do gran. wsi Borek, a stąd do kopca, w którym jest żelazny trzpień oznaczony krzyżem, stojący przy dębie również oznaczonym krzyżem, gdzie jest granica wsi T. z wsią Borek, następnie wzdłuż kopców aż do drogi z Landsbergu [obecnie Gorzów Wielkopolski] do Świebodzina, przy której jest żelazny słup (PU 1 nr 544; Wp. 1 nr 297; Syska 165-166, gdzie błędna identyfikacja z wsią →Trzebicz).

1347 Mikołaj von Jagow nadaje Henrykowi Bulen barcie w swych dobrach Sommerlate [niezident.] aż do granic z T. i Glinikiem [6 km na W od T.] oraz do błota, przez które płynie rz. Cronitz [może chodzi tu o →Krawice albo Krowicz] (CDB A 18, 390).

[1402-08?] notatka z archiwum krzyżackiego o przebiegu gran. Wlkp. z Nową Marchią: między Landsbergiem a dobrami bpa pozn. [czyli T.] gran. biegnie od dębu nad Wartą, w który wbity jest żelazny gwóźdź, jest tam usypana grobla aż do T. [i] poprzez puszczę aż do świerku, który ma taki sam znak; dalej przy drodze bledzewskiej stoi taki sam świerk ze znakiem, a stąd znowu usypana jest grobla aż do drogi do →Sokolej Dąbrowy (Wrede 118); 1409 gran. wsi T. bpa pozn. z wsią Deszczno, która nal. do m. Landsberg →p. 3; 1411 krzyżacka relacja o przebiegu granicy: od jeziora między drogami do Łagowa i do Lubniewic [chodzi zapewne o jezioro kilka km na S od wsi Glinik] granica biegnie między wsiami m. Landsberg [Glinik, Deszczno i Borek] i bpa pozn. [T.], potem wzdłuż Warty, a o 1 milę powyżej Santoka przechodzi na jej drugi brzeg i biegnie między Skwierzyną a Drzeniem [obecnie Drezdenko] przez wapienniki (Kalkgruben) aż do ujścia Drawy do Noteci (Neumark nr 278; E. Kittel, Zantoch als Grenzburg und Netzepaß zur Johanniter und Deutschordens-Zeit, „Forschungen zur Brandenburgischen und Preußischen Geschichte” 46, 1934, s. 13-14).

1421 Sędziwój z Ostroroga star. gen. Wlkp. rozgranicza dobra kl. w Ząbrsku [→Bledzew – opactwo] i m. król. Skwierzyna: nowo ustalona gran. biegnie od starego kopca przy drodze z Ząbrska do Skwierzyny, przecina rz. Obrę, a następnie idzie kolejno wzdłuż →Mniskiej Łąki, k. dębu granicznego, przez wzgórze k. Bukowego Lasu, koło rz. →Krowicz i k. →Brzozowej Łąki, a następnie przez wzgórze Dwie Zprząsszy do narożnika [z wsią T.]; granica Skwierzyny z dobrami biskupa przebiega od tego narożnika aż do Warty i wymaga odnowienia; starosta i opat anulują ustalenia dokumentu gran. z 1313, który ma pozostać ważny tylko w sprawach gran. kl. bledzewskiego z dobrami bpa pozn. [czyli wsią T.]²W 1313 sąd polubowny przyznał klasztorowi cyst. w Ząbrsku (→Bledzew – opactwo) w sporze z m. Skwierzyną teren, do którego zakonnicy mieli dostęp przez dobra tegoż miasta; teren ten ograniczony był m. in. strugą →Lacha [odnoga rz. Warty k. T.?] k. lasu →Buchwałt (Wp. 2 nr 961) (Wp. 5 nr 333).

1424 rozgraniczenie między Królestwem Polskim a Nową Marchią w lesie między m. Landsberg a wsią T. (Reg. I/1 nr 4342; Codex diplomaticus Warmiensis, t. 4, nr 24); 1424 wysłannicy Zak. Krzyż. składają sprawozdanie z rokowań gran. z pełnomocnikami króla Władysława Jag. w borze między m. Landsberg a wsią T.: sprzeciwiając się stwierdzeniom strony pol., że gran. Wielkopolski z Nową Marchią na S od Landsbergu biegnie wzdłuż rzek Warty i Noteci [Krzyżacy zgłaszają pretensje do ziem Nowej Marchii na SW od m. Landsberg], wskazują, że gran. Nowej Marchii z Królestwem [z NE na SW] zaczyna się od rzeki Warty i następnie biegnie między stawami →Saten i →Crapen, między którymi jest dąb oznaczony żelaznym ćwiekiem (clavis), a przy tym dębie wzniesiony jest kopiec; następnie granica dochodzi do grobli (agger), gdzie znajduje się in. dąb oznaczony krzyżem; dalej granica biegnie poprzecznie (transversaliter) przez błoto do miejsca w lesie, gdzie jest sosna oznaczona ćwiekiem żelaznym i krzyżem; od tej sosny granica ciągnie się do in. sosny, która stoi przy drodze [z Landsbergu?] do wsi T., przy sośnie tej jest stary kopiec; następnie granica idzie wg znaków przez las aż do drogi do →Sokolej Dąbrowy, gdzie usypany jest kopiec; kopiec ten wyznacza [także] gran. ziemi torzymskiej; strona krzyżacka wskazuje też, że są to zarazem gran. m. Landsberg oraz wsi Klimke i Sorcke [obecnie znamy na tym terenie wieś Glinik (1944 Altensorge)]; strona polska neguje ten opis gran. i wskazuje, że odnosi się on jedynie do gran. tych wsi, a nie Nowej Marchii³Też →Notecka Puszcza, gdzie przedstawiony szerszy opis granic wg zeznań obu stron sporu. O uczestnikach zjazdu por. A. Szweda, Organizacja i technika dyplomacji polskiej w stosunkach z zakonem krzyżackim w Prusach w latach 1386-1454, Toruń 2009, s. 396-397 (CEV nr 1165 s. 671, 675).

1428-37 (kop. XVII w.), 1595 jez. Barneczna, łąka zw. Rogoźnik →p. 4.

[XVI w.] droga ze Skwierzyny do Landsbergu omija Santok, idąc poprzez T. (S. Weymann, Ze studiów nad zagadnieniem dróg w Wielkopolsce od X do XVIII wieku, „Przegląd Zachodni” 1953, nr 6/8, s. 234-236).

1596 rozgraniczenie Deszczna od T. (G. Seipelt, Geschichte von Trebisch. Kreis Schwerin-Warthe, Sigmaringen 1995, s. 36); 1616 gran. T. ze →Skwierzyną (PG 668, 614); 1643 cło w T. (Volumina legum, wyd. J. Ohryzko, t. 4, Petersburg 1859, s. 41).

3. Własn. kościelna – bpstwa pozn. [1402-08] dobra bpa pozn. →p. 2; 1409 z powodu naruszania przez mieszkańców wsi Deszczno (należącej do m. Landsberg) ustalonej granicy z dobrami bpa pozn. T. i zajęcia przez nich cz. lasu w obrębie wsi T., bp pozn. Wojc. [Jastrzębiec] zawiera, za zgodą wójta Nowej Marchii Arnolda von Baden, ugodę z tymi mieszczanami, która dotyczy także mieszkańców wsi miejskich Deszczno, Vlimbork [Ulim?] i Karnin, z których bp domaga się dzies., oraz opust. wsi miejskich Semerlothe [niezident.] i Glinik (obie w diec. pozn.), pod wadium 500 dukatów weneckich; ugoda nie dotyczy gran. między Królestwem Polskim a Nową Marchią; strony zgadzają się na arbitraż bpa kamieńskiego Mikołaja, Andrzeja [Łaskarza z Gosławic] prep. włocławskiego, Michała Blidy kan. pozn. oraz Jana plebana w Świdwinie [w Nowej Marchii]; wyrok, który zapadnie w Kurii Rzymskiej w sprawie o dzies., uznany zostaje za pozbawiony znaczenia; w sprawie o sporny las strony mają zachować pokój aż do czasu wydania wyroku przez arbitrów lub wybranego przez nich superarbitra (do najbliższego października); drewno ze spornego lasu nie ma być wywożone, ale barcie mają być doglądane; poddani krzyżaccy nie chcieli jednak dotrzymać warunków tej umowy, nadal wywozili drewno z wspomn. lasu i napadli na wieś T., obrabowali ją i spalili; 1413 w związku z wspomn. wydarzeniami pełnomocnicy bpa pozn., kanonik Mik. Ciotczany i szl. Konrad niegdyś z Karśnic, wnoszą o zapłacenie kary umownej i kosztów procesu w kwocie 300 grz. szer. gr, a szkody związane z rabunkiem drewna, siana, miodu i spaleniem wsi S. szacują na 1000 grz. szer. gr (Lites wyd. II, t. 2, s. 334-337; Reg. I/1 nr 1059a; Neumark nr 232); 1412 zajęty przez Krzyżaków las bpa pozn. [koło T.?] wspomn. w wyroku króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego (Lites wyd. II, t. 2, s. 61).

1412 Andrzej Budichaw z T. toczy proces z Piotrem Tarchałą [star. międz. 1412-13] o przemoc, rabunek mienia i poranienie; zastępuje go w sądzie kan. pozn. Mirosław z Bytynia (PZ 3, 194); 1428-55 T. w pszczewskim kluczu dóbr bpów pozn. →p. 4; 1454 wieś bpa pozn. →p. 6.

1564 T. w pszczewskim kluczu dóbr bpów pozn. →niżej; 1594 Andrzej Kościelecki dziekan pozn. kapituły kat. protestuje przeciwko projektowi sprzedaży wsi bpich Lechnino i T. w celu zakupienia kamienicy Górków w Poznaniu (CP 48, 117).

1508 pobór z T. w par. Skwierzyna [formularz niewypełniony] (ASK I 3, 20); 1563 pobór od 6 1/2 ł., 1 ł. soł., 1 karczmy dor., 5 rybaków, 5 komor., 2 rzem. (ASK I 5, 230v); 1563 pobór z T. [formularz niewypełniony] (ASK I 5, 235v); 1564 w T., które nal. do pszczewskiego klucza dóbr bpów pozn., jest 11 ł. os., z każdego łanu płacą po 24 gr, 1 ćw. owsa, 2 koguty, 15 jaj; sołtys ma 2 ł. i płaci [w sumie?] 2 zł 4 gr; 4 zagr. płacą po 5 gr, karczmarz z karczmy daje 24 gr; z tytułu wiecnego mieszkańcy dają koguty i owies; łąki są dobre, cz. z nich sprzedają [tj. wydzierżawiają] za ok. 30 grz., a resztę koszą dla bpa; są barcie, z których dają 1 1/2 beczki (tunna) miodu; z całego T. dają 7 grz. 16 gr, 11 ćw. owsa, 22 koguty, 165 jaj (IBP 283-284; też →Stołuń, gdzie wzmianka, że kmieciom z tej wsi wydzierżawiają łąki w T. za 18 ćw. owsa); 1577 pobór z T. wsi bpa pozn. od 6 1/2 ł., 8 zagr., 7 rybaków, karczmy i rzem. (ASK I 5, 702); 1577 pobór z T. (ASK I 5, 715v); 1580 wieś bpa pozn. T. płaci pobór od 7 ł., 6 zagr., 7 rybaków i 2 rzem. (ŹD 28; ASK I 6, 130).

4. 1409 sołtys Bartłomiej (RH 14, 61).

1455 (kop. XVII w.) bp pozn. Andrzej Bniński odnawia Janowi Tarnow sołtysowi w T., wsi nal. do klucza pszczewskiego bpów pozn., przywilej wydany dla sołtysów tej wsi przez bpa Stan. Ciołka [1428-37], który Jan widział u [byłego] sołtysa Marcina; według tego przyw. sołtys ma mieć 2 ł. wolne, zbudowaną już karczmę, małe jez. zw. Barneczna wraz ze strugą wypływającą z tego jeziora do lasu oraz łąkę zwaną Rogoźnik; w gran. wsi ma mieć 120 barci, własne stado owiec, może łowić ryby siecią wonton (wenton), gdy tenutariusz pszczewski pociągnie niewód; do sołtysa należy 1/3 opłat sąd.; ma służyć na koniu wartości 2 grz.; może alienować sołectwo; kmiecie mają płacić po 1/2 grz., 2 kury i 15 jaj z łanu oraz pracować tak, jak w in. wsiach pszcz. klucza dóbr bpów pozn. (CP 4 nr 332b).

1563 1 łan soł., 1564 2 ł. soł. →p. 3; 1595 po śmierci szl. Bartłomieja Lesela i jego spadkobierców bp pozn. Łukasz Kościelecki daje w dożywocie za zasługi szl. Henrykowi Skopkowi swemu słudze nieobsadzone sołectwo we wsi T. w kluczu pszczewskim dóbr bpich; sołtys otrzymuje 2 ł. wolne, karczmę i jez. Barneczna z wypływającą zeń strugą oraz łąkę Rogoźnik (CP 4 nr 275); 1603-07 sołtys w T. →p. 5.

5. 1603-07 kościół w T. pod wezwaniem NMP odzyskany z rąk innowierców, [filialny wobec par. w Skwierzynie?]⁴Wizytator nie wpisał T. wśród wsi, które podlegały par. w Skwierzynie (AV 3, 145), pozostawił wolne miejsce; w kościele jest chrzcielnica; wikariusz (minister) otrzymuje po korcu (modius) żyta od każdego z 20 kmieci, 2 miary (metreta) żyta od sołtysa, ma też dobrą zagrodę i łąkę; wspomn. dok. odpustowy bpa Andrzeja Bnińskiego z 1454 (AV 3, 145v; Now. 2, 480, pisze [błędnie?] o łanie plebańskim).

6. 1433 wójt Nowej Marchii zdobywa i pali m. Bledzew wraz z klasztorem i okolicznymi wsiami [w tym T.?] (Neumark nr 733); 1454 spustoszenie wsi bpa pozn. T. nad Wartą i naruszenie gran. Królestwa Pol. przez Ottona von der Marwitz wspomn. jako jedną z przyczyn wypowiedzenia przez króla Kazimierza Jag. wojny Krzyżakom (Weise 2, 118); 1488 28 IV pożar dąbrowy aż po T., 1576 pożar na karczowisku w T., 1588 pożar koło Lasu Wołowego pod T. (Słownik gorzowski, pod red. J. Zysnarskiego, „Ziemia Gorzowska” 1988-2002: hasło Trzebiszewo).

7. Słownik gorzowski, pod red. J. Zysnarskiego, „Ziemia Gorzowska” 1988-2002: hasło Trzebiszewo; G. Seipelt, Geschichte von Trebisch. Kreis Schwerin-Warthe, Sigmaringen 1995.

Uwaga: 1. A. Pawiński (ŹD 35) na podstawie ASK I 6, 147, błędnie utożsamiał T. z Oberskim Młynem, co powtórzyli J. K. Hładyłowicz, Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku, Lwów 1932, s. 202, oraz Now. 2, 480. W sprawie błędnego oznaczenia w rejestrach poborowych przynależności par. wsi T. do par. w Pszczewie →Notecka Puszcza, przyp. 4.

2. Nie można wykluczyć, na co zwracaliśmy już uwagę w hasłach →Nowa Wieś (Uwaga) i →Ponikwa (Uwaga), że do naszego T. (określonego a. 1413 jako Strzelusowo) odnosi sie wzmianka z 1293 dotycząca osady →Skrelewe, którą wydawca Wp. 2 s. 78, identyfikuje z →Trzemesznem.

3. Wieś Trzebyeschowo (Trzeboschewo), na której zniszczenie przez Krzyżaków skarżył się w 1437 Stanisław z Ostroroga (Wp. 10 nr 1451, 1453), a którą wydawcy Wp. identyfikowali z T., to Trzebicz (→Notecka Puszcza, p. E). Do Trzebicza odnosi się także wzm. w dok. pokoju pol.-krzyżackiego z 1435 dotycząca pr. wolnego rybołówstwa na Noteci (Weise 1 nr 181, s. 203), którą to informację Słownik gorzowski (→p. 7) wiązał z T. Wydawnictwo to podaje również błędne wzmianki z 1534 o komorze celnej w T. Odnoszą się one zapewne do cła płaconego w nieodległej →Skwierzynie.