(1397 Czarnkowo; inne formy → Czarnków gród) m. nad Notecią.

1. → Czarnków gród, p. 1.

2. 1432 Cz. ma być rozgraniczony z wsiami Dębe i Szawłowo → Czarnków dobra p. 3; 1558 łąki nad Notecią nal. do mieszczan → p. 4; 1486-1598, rybacy pod zamkiem w Cz., ulica, przedmieście → Kissy; te same informacje również → Czarnków – dobra, p. 3.

Inne informacje o drogach i obiektach fizjograficznych w okolicy m. Cz. → Czarnków – dobra, p. 2.

Młyny pod miastem: 1465 młyn k. Cz. → Czarnków – dobra, p. 3; 1476 Piotr młynarz z Cz. żonaty z Wichną dziedziczką cz. Skrzetusza [k. Ryczywołu] (PG 9, 56v); 1496 młyny koło Cz. → Czarnków – dobra, p. 3; 1509-10 2 młyny w Cz.: Bliższy Młyn i Dalszy Młyn (ASK I 3, 251); 1558 Wojc. Czarnkowski kaszt. śremski nie powinien zbyt wysoko piętrzyć wody przy nowym młynie zw. Nadolny, aby nie zalać bratu [stryj.] Wojc. Sędziwojowi Czarnkowskiemu młyna „wzgórę leżącego” [Górny Młyn?] (PG 19, 505v; PG 102, 179v); 1560 obl. 1562 tama na rz. Baba obraca wodę tej rzeki do młynów wspomn. braci [stryj.] Czarnkowskich (PG 106, 211); 1563 Górny Młyn i Nadolny Młyn w Cz. mają 4 koła walne (ASK I 5, 219v); 1577 młyny Czarnkowskich: Bliższy Młyn [Wojc. Sędziwoja] star. gen. wlkp. oraz Nadolny Młyn i Górny Młyn [Wojciecha] kaszt. rogoz. (ASK I 5, 671v-673); 1580 Górny Młyn Barbary [wd., kasztelanowej] rogozińskiej o 2 kołach; Nadolny Młyn [formularz nie wypełniony] (ŹD 10).

3. Własn. szlach. Czarnkowscy → Czarnków – dobra; 1399-1512 mieszczanie z Cz.: 1399 Jan Goły obrabowany z 2 koni wartości 5 grz. i szaty wartości 1/2 grz. (Lek. 1 nr 2992, 3028); 1427 Marc. Kowalczyk (AC 2 nr 997); 1458 Jan Sambiczski [może Gębicki?], Kasper ze Stobnicy, Andrzej Golanda i Bartłomiej zw. Bass, mieszczanie z Cz., pozwani przed sąd duch. przez Franciszka prepozyta z Nowego Kalisza [obecnie Kalisz Pomorski] tłumaczą się, że nie stawili się na sąd, bo byli uwięzieni w Saksonii [tzn. w Brandenburgii] (AC 2 nr 1281); 1482, 1488 Stan. Mrówka mieszcz. z Cz. otrzymuje od Jana ze Sławna pr. do czynszu 2 grz. rocznie od sumy 24 grz. ze Sławna [koło Cz.], a jego c. Katarzyna dziedziczy po nim to prawo (PG 9, 170v; PG 10, 93v); 1512 Mac. Ksandzewicz zapisuje w testamencie swym dzieciom sumę 30 grz. zapisaną na barci zw. Rościńska, którą mają spłacić Marcin i Łukasz rybacy z Cz. z ulicy [przedmieścia] zw. → Kissy (ACC 88, 301v).

1432 jatki w Cz. → Czarnków – dobra, p. 3.

1458 m. Cz. ma dostarczyć 6 pieszych na wyprawę do Malborka (CMP nr 129); 1470 m. Cz. pozwane przed sąd star. gen. wlkp. z powodu nieuiszczenia wiardunków król. (PG 57, 91), 1507 m. Cz. złożyło prośbę do króla, o zwolnienie od szosu (ASK I 5, 2v); 1508 m. Cz. nie ma ról [mieszczańskich] (ASK I 3, 5v).

1549 Zygmunt August na wniosek Stan. Sędziwoja Czarnkowskiego przenosi targi i jarmarki w Cz. na dogodniejsze terminy: jarmarki w środę przed Siedemdziesiątnicą, poniedziałek przed Niedzielą Palmową, poniedziałek przed Zielonymi Świętami, ś. Marii Magdaleny [22 VII], ś. Łukasza [18 X], targ w każdy poniedziałek (PG 91, 256).

1581 m. Cz. płaci szos od 12 kwart roli, od 34 rzem. i 12 komorników i od wyszynku gorzałki oraz czopowe; łącznie 221 fl. 12 gr 12 den. (ŹD 49).

4. 1397 wójt z Cz. poniósł szkodę 50 grz. z powodu zniszczenia drogi [i tym samym pozbawienia dochodów z komory celnej] → Czarnków – dobra, p. 3; 1433 wójt w Cz. → Czarnków gród, p. 6.

1558 burmistrz i 2 ławnicy z Cz. mają być obecni przy nowym pomiarze łąk nad rz. Notecią, należących do mieszczan (PG 102, 179v).

5. 1403 Wojciech bp pozn. przeznacza dzies. z kilku wsi, m. in. z Śmieszkowa, Sarbii i Kruszewa [nal. wg danych z XVI w. do par. Cz.] dla wikariuszy kat. pozn.; 1406 Grzegorz XII pap. zatwierdza wspomn. darowiznę (Wp. 5 nr 39, 106); 1429 Maciej pleb. z Cz. odstępuje pr. parafialne do 1/2 Ciszkowa plebanowi w Lubaszu (Now. 2, 384); 1462 Andrzej Bniński bp pozn. eryguje prepozyturę i kościół Ś. Ducha koło Cz. (zniszczony w 1655 r.; Now. 2, 655); 1502 kościół par. Ś. Marii Magdaleny w Cz. (Now. 2, 384); 1508 do par. Cz. należą wsie: Młynkowo, Brzezie, Śmieszkowo, Białężyn, Kruszewo, Przybychowo, Gębice, Sarbia (ASK I 5, 5v); 1510 par. Cz. [formularz nie wypełniony] (LBP 82).

1403-1537 plebani i duchowni w Cz.: 1403 Maciej pleb., 1406-09 Andrzej pleb., 1420 Piotr, kapelan w Cz., 1429 Maciej pleb., 1442-45 Jan pleb., 1445 Paweł kleryk w szkole w Cz., (Now. 2 s. 384, 648; SzPozn. 65; Wp. 5 nr 27; AC 2 nr 1134, 1202); a. 1509 Zygmunt z Brześcia pleb. (Now. 1, 236); 1537 Andrzej Czarnkowski [s. Macieja, późniejszy bp pozn.] prezentowany na pleb. w Cz., zamienił ją na pleb. w Popowie [niezident.] (Now. 2, 99).

6. [ok. 1402-08] – 1433 m. Cz. → Czarnków gród, p. 6; 1451 Dziersław kapłan z Cz., dzierżawca plebanii w Kwilczu (ACC 33, 28).

7. Literatura → Czarnków gród, p. 7.

Uwaga: W dawniejszej literaturze wiązano często z Cz. osobę Janka z Czarnkowa, podkanclerzego koronnego, archidiakona gnieźn. i autora kroniki (PSB 10, 446), w nowszej przeważa zdanie, że problem jest ciągle nierozstrzygnięty (Por. J. Dąbrowski, Dawne dziejopisarstwo polskie, Wrocław 1964 s. 140; J. Sieradzki, Sprawa Janka z Czarnkowa i jego utwór, SŹr 4, 49; S. Chmielewski, op. cit. → Czarnków gród, p. 7). W tej sytuacji dane, które jeżeliby go dotyczyły, mogłyby rzutować na dzieje miasta Cz. przyłączamy poza hasłem:

[I poł. XIV w.] wzm. 1365-69 Bogumił, wójt w Cz. (Czarnicow, Czamecowe), ojciec Janka z Czarnkowa (Theiner 1 nr 844, 860; MPV 2 nr 223).