2. 1532 podział puszcz i jezior między braci Czarnkowskich: Maciej otrzymuje puszczę między granicą dóbr Wieleń a drogą z Cz. do Człopy, [na NW zaś] aż po rzekę, która płynie do jez. Ostrowite¹Określenia źródła „fluvius fluit in lacum”, albo „fluit ad lacum” trzeba tu rozumieć: rzeka płynie w kierunku jez. Ostrowite. Zarówno z aktu podziału z 1532 r., jak i z jego uściślenia z r. 1560 (zob. niżej) można wnioskować, że rzeką tą, dzielącą oba działy dóbr Cz., była Słopica, dziś zwana Cieszynką, która uchodzi do Płocicznej, a nie do jez. Ostrowite. Ponadto Kozierowski mylnie interpretując zwrot zawarty w akcie z 1532 r. „usque ad fluvium alias po rzeka”, wysnuł błędny wniosek o istnieniu w tym rejonie niezident. rz. o nazwie Porzeka! (K 3, 71), wsie opust. k. Człopy: Trzebinia, Szonowo i Czuczarz oraz jeziora: Szczuczarz, Kamień, Krzywe, Dupka, Długie, Jamno, Staw Młyński [k. Człopy], Straduń, Otusz, Krewcz, 1/2 jez. Płocie, Boruje, Piaseczno [k. Zelichowa], Linowo, Jatno, Bądlino, Stradonek, Bednarek, Żelichówko, Krzywe Małe, Sołtyskie, Skrzynki Wielgie, Czarne Jeziorko, Przysiekierko, Stradonek Mały; Sędziwój otrzymuje puszczę na N od drogi z Cz. do Człopy oraz na N od rzeki [→ Słopicy] aż do granic [star.] pilskiego i wałeckiego oraz wieś Gołęża i jeziora: Załomie, Sumite, Drzeźno, Staw Rzeczny [k. Człopy], Zdroje Wielgie, Prusy, Deszenko, Błotko, Sarcz, Lubodziesz, 1/2 jez. Płocie Wielkie, Piaseczno Wielkie [na NW od Człopy], Piaseczno Małe [na NW od Człopy], Chochlino, Chochlino Małe, Płocie, Rordrang Wielgi, Moczydła Wielgie, Piaseczno Małe [k. Szczuczarza], Pole, Płociczne, Długie Błotko, Głęboczek, Okuninko, Żabnik, Rordrang Mały, Moczydło Małe, Kawcze, Sarczek; poddani obu braci z m. Cz., z Gołcza, Człopy i Białej oraz Hamer [obecnie Kuźnica Czarnkowska] mają prawo do użytkowania lasu w obu częściach puszczy (PG 75, 593-594): 1546 podkomorzy rozgranicza dobra Cz. i Człopa z dobrami Wieleń: granica biegnie od Noteci przez bagno k. Łęgu Noteckiego, potem k. miejsca Przyrowa i dalej do rz. Górnica, następnie wzdłuż rzek Górnica i Przyłącznica do brodu [→ Człopski Bród], a dalej wzdłuż drogi z Cz. do Człopy aż do lasu Dzierzążna; potem taż granica biegnie k. bagna Białe Błoto, przekracza rz. Trzebinię [powyżej Żelichowa], przechodzi przez wzgórze położone między jez. Piaseczno [k. Żelichowa] a jez. Krzywym i dochodzi do wzgórza Sokola Góra; podkomorzy odrzucił zeznania strony wieleńskiej dotyczące granicy na N od Noteci, biegnącej rzekomo przez Grądzik oraz zeznania strony czarnkowskiej dotyczące granicy biegnącej od Kołodziejskiego Brodu, na rz. Górnicy, wzdłuż Kołodziejskiej Drogi do jez. Dzierzązenko, przez środek lasu Dzierzązna, koło strugi Laska, przez łąkę zw. Mistrzewska Łąka [w Kuźnicy Żelichowskiej] i przez Hamer [→ Hamer Dalszy, obecnie Kuźnica Żelichowska] należący do dóbr Wieleń, a następnie przez lasy wzdłuż jezior Płonnik, Pniewo, Przysiekierze, Przysiekierko do Sokolej Góry; podkomorzy odrzucił też 2 dokumenty przedstawione przez Czarnkowskich: z r. 1381 dot. wsi Trzebinia i z r. 1412 dot. wsi Przelewice alias Pieczyska [→ p. 3 wykaz falsyfikatów] (PWc. 1, 66-74v); [1546-48] fals. 1245 opis północnej granicy [dóbr Cz.] → Biała k. Czarnkowa (Wp. 1 nr 249); 1548 w dobrach Cz. łąki Kąpie między rzekami Łomnicą a Zglinicą (→ p. 3); [ok. 1552] fals. 1343 do dóbr Cz. należą jeziora Straduń, Lubodziesz, Sarcz i Bądlino (MK 79, 254); 1558, 1560 wg aktów ugody w dobrach Cz.: 1558 rz. Osuch, barć Maslkowska, barcie Budzińskie, 1560 rz. Baba, łąki na lewym brzegu Noteci sięgające od [obiektu nieokreślonego] Sucha²Dziś znane są Sucha Struga i las Sucha na terenie wsi Gulcz na W od Czarnkowa (UN 76, 20) do Wierzbówki [obiekt nieokreślony], łęg na prawym brzegu Noteci od Cz. do Ujścia [→ Łęg Notecki], struga bez nazwy płynąca od Kuźnicy Czarnkowskiej [→ Rudawa, dopływ Noteci], staw na Swierczomce [obiekt nieokreślony, struga?] → p. 3.

3A. Falsyfikaty sporządzone w XVI w.³Wszystkie te dokumenty znane są z szesnastowiecznych kopii znajdujących się w Metryce Koronnej z lat 1518-52 i w poznańskiej księdze wiecowej z 1546 r. Dokument z 1430 r. wpisano inną ręką na końcu księgi z 1518 r., a jego data i lista świadków są takie same jak w dokumencie dot. wsi Wieszki (AC 2, 600; MS 4/3 nr 22 607, supplm. nr 651) oblatowanym w Metryce Koronnej w 1546 r. W 1546 r. rzekomo też potwierdzony był dokument z 1245 r., jednakże w Metryce Koronnej z tego roku brak takiego wpisu, a sam dokument znalazł się w Metryce Koronnej z 1548. W księdze Metryki z 1550 r. znajduje się dokument z r. 1362, a w księdze z 1552 dokumenty z lat 1102 i 1343. Dokumenty czarnkowskie przedstawił królowi sekretarz król. Stan. Sędziwój Czarnkowski (s. Sędziwoja), który był też zapewne ich autorem. Wiadomości zawarte w falsyfikatach wykorzystywano w hasłach dot. wsi w dobrach Cz. częściowo w uwadze pod hasłem, a tylko w drobnym stopniu pod datą falsyfikatu – jako pochodzące może z tradycji rodzinnej; informacje o przebiegu granic podano pod datami z XVI w. Por. → Kiszewo

1102! (1192!) Mieczysław V, król Polski [Mieszko Stary] nadaje Mikołajowi wdzie kal. gród Cz. z wsiami Gębice i Walkowice oraz wsie Bercholt [obecnie Brzeźniak] i Łomnica w pow. wał. wraz z imm. sąd. (Pol. 2/2 s. 744; MK 79, 251v-252v; MS 5/2 nr 4987 regest).

1245 Bolesław [Pobożny] nadaje wsie Biała, Goliaza [→ Gołęża, obecnie Golin] i Rozdruzga wraz z imm. ekon. Sędziwojowi z Cz. i określa [północną] granicę tych dóbr; zezwala też na wypas 200 wołów rocznie i wyprowadzenie ich bez cła w dowolnym kierunku (Wp. 1 nr 249).

1323 Władysław Łok. na prośbę Sędziwoja z Cz. potwierdza przyw. z 1245 r. (Wp. 2 nr 1037).

1343 Kazimierz W. nadaje Sędziwojowi z Czarnkowa m. Cz. z kmieciami: w Kissach, z wsiami Gębice i Walkowice, z jeziorami Straduń, Lubodziesz, Sarcz i Bądlino, w zamian za Rogoźno⁴Wiadomość o przejściowej zamianie Czarnkowa na Rogoźno i powrocie Czarnkowa w ręce Sędziwoja w r. 1343 zawarta jest ponadto w tablicy pamiątkowej w kościele w Czarnkowie, fundowanej w 1602 (ŁOp. 1, 186) oraz w mowie pogrzebowej ku czci Adama Sędziwoja Czarnkowskiego, drukowanej w r. 1628 (Pol. 2/2 nr 519). Są to wiadomości pochodzące z tradycji Czarnkowskich; potwierdzeniem ich w in. źródłach może być tylko to, że w 1340 r. w dok. dotyczącym Rogoźna występuje śwd. Sędziwój komes z Rogoźna (Wp. 2 nr 1201), → Gościejewo, przypisy, Studzieniec i Gościejewo; równocześnie potwierdza mu posiadanie dóbr ojcz.: Pomorzany, Koszewo [niezident.], Słomowo i Młynkowo; wszystkim dobrom nadaje im. ekon. i sąd. (MK 79, 253-255; regest MS 5/2 nr 4988).

1362 tenże zatwierdza podział dóbr: Sędziwój z Cz., kaszt. nak., wydzielił ss. Janowi i Wincentemu wsie Wyszyny, Wiardunki, Koszewo [niezident.] i Nieczajna w Polsce oraz dobra posagowe ich matki Balster albo Bolowssiewie [dziś Biały Zdrój] i Msszianko [niezident. w Nowej Marchii]; w razie braku potomstwa z drugiej żony ciż synowie mają otrzymać 1/2 m. Człopa i 1/2 dystryktu [dóbr] należącego do tego miasta (MK 79, 255-257v; regest: MS 5/2 nr 4989).

1381 Jan, sędzia pozn. i Wincenty, bracia, dziedzice Cz., nadają uczciwemu Piotrowi 12 ł. wolnych we wsi → Trzebinia w celu założenia wsi i określają jego prawa i obowiązki (PWc. 1, 70v).

1412 Wincenty, dziedzic Cz. i Człopy nadaje Szymonowi zw. Trzebinka 1/3 dziedziny Pieczyska alias Przelewice z 1/2 młyna z barcią z i pr. polowania oraz z [nieruchomością? słowo nieczytelne], którą posiadał Niesuł (Neszul), dziad Szymona (PWc. 1, 69v).

1430 Władysław Jag. zwraca Janowi z Cz., rycerzowi Grobu Pańskiego, oraz Jakubowi Kniszwackiemu [Knyszyński?] Golcz jako ich dawną ojcowiznę (MK 30, 309-310v; regest MS 4/3 suppl. nr 650).

3B. Własn. szlach. [wcześniejsze wzmianki o szlach. posiadaczach Cz. → Czarnków gród, p. 6]. 1372-1400 Jan albo Jan Sędziwój z Cz., s. Sędziwoja, podczaszy pozn. 1372, sędzia pozn. 1377-1400 (Wp. 3 nr 1673, 1954, 1977, 1978, 1997, 2018; Lek. 1 nr 1840, 2082, 2992; Kowalewicz nr 24; KP nr 298; MPH 2, 684; MS 5/2 nr 4989; GUrz. nr A 298); 1379 tenże posiada Człopę; a. 1380 tenże zastawił Człopę Januszowi Wedlowi (DH 3, 385-386); 1392 tenże w sporach z Niemierzą z Bliżyc i [jego stryjem] Trojanem ze Zdżar [pow. gnieźn.] i z Objezierza (Lek. 1 nr 1191, 1303, 1660, 2320, 2356, 2618; KP nr 129); 1393-1400 tenże w sporze z Wichną i jej mężem Świętosławem [z Szubina] kaszt. kal. o 40 (czy 400?) kop. gr, które otrzymał za Jaszkowo [k. Śremu] (Lek. 1 nr 1347, 1381, 1660, 1837, 2618; KP nr 2, 101, 166, 189; por. Lek. 2 nr 1882); 1395 tenże pozwany przez Jaśka Sobockiego o 18 grz. i 2 grz. czynszów zaległych a gwerris Polonie (Lek. 1 nr 2034); Helena c. Jana z Cz. (Lek. 1 nr 2031).

1372 [ok. 1413] Wincenty z Cz. s. Sędziwoja (Lek. 1 nr 1349, 2056, 2975; WR 1 nr 446; KP nr 1662, 2454; WR 3 nr 608); 1390-93 tenże w związku z zastawem Sarbii uczynił szkodę wartości 40 grz. Janowi ze Strzałkowa (Lek. 1 nr 815, 821, 1685); 1393 tenże w sporze z Kuszem [z Gołańczy?] o 4 konie i 2 woły (Lek. 1 nr 1379); 1394-98 tenże wraz z [bratankami: Mikołajem] podczaszym i [Sędziwojem] kantorem pozn. w sporze z Sędziwojem Świdwą z Szamotuł, wdą pozn., 1394, 1398 z powodu długów żydowskich, 1397 z powodu obrabowania mieszczan z Człopy na drodze król. na szkodę wartości 52 grz. oraz z powodu zniszczenia drogi [co spowodowało zmniejszenie dochodów z cła] (viam thelonei anichilavit et destruxit), przez co ponieśli szkody wartości 200 grz., bratankowie 200 grz. i wójt m. Cz. 50 grz. (Lek. 1 nr 1883, 2335, 2336, 2700); 1397 tenże posiada młyn (WR 1 nr 339); 1403-04 tenże w sporze z bratankiem Mikołajem o czynsz 2 ćwierci (quartalia) miodu syconego od kmiecia Macieja, który przypadł Wincentemu w podziale ze [zm.] bratem Janem (KP m 1574, 1705, 1714; WR 1 nr 562); 1404-06 tenże, a następnie Mikołaj jego bratanek w sporze z spadkobiercami abpa Mikołaja [Kurowskiego] o należności wynikające z poręki (KP nr 1797, 1837, 1978, 2300, 2457; por. nr 2); 1405 tenże w sporze ze Stan. Koleńskim z powodu 60 grz. długów żydowskich (KP nr 2454).

1396-1414 Mikołaj z Cz. s. Jana, podcz. kal. 1396-1401, sędzia pozn. 1401-14 (Wp. 3 nr 1993; Wp. 5 nr 32, 96, 98, 124, 136, 140, 186, 195, 201, 219, 221, 227, 234; Lek. 1 nr 2336; WR 1 nr 562, 1029; KP nr 1786; DBL nr 133, 134, 146; AC 2 nr 140; CP 2, 36v; Bledz. B 7, 10; Przem. A 6; BR 628 nr 32 (błędna data!); MS 3 suppl. nr 73; MPH 5, 619; DH 4, 158; GUrz. nr A 85, 299; PSB 4, 218); 1403 tenże ma regulować zobowiązania ojca (KP nr 1113); 1413 tenże zawiera ugodę z Krystyną wd. po Sędziwoju a żoną Cisza (uxor Czissonis)⁵W sąsiednim Ciszkowie znamy w r. 1408 Jana s. Ciszka (PZ 3, 72v).: Mikołaj ma objąć na 6 lat zamek (castrum) w Cz., Krystyna ma odstąpić od 1/4 młyna, 1/4 cła mostowego i 3 1/2 rybaków w Kissach, lecz nadal ma pr. pobierać od tych rybaków czynsze, korzystać z ich robocizny i usług oraz z użytków znajdujących się za mostem [tu wymieniono też jezioro, tekst niejasny] (PZ 4, 8v).

1397-1405 Sędziwój z Cz. [brat Mikołaja], kantor 1397 (Lek. 1 nr 2301, 2625; WR 1 nr 446; KP nr 1478, 1662, 1865, 2021); 1405 tenże w sporze z Jakubem Wedelskim o 1/2 ziemi [dóbr] Człopa (KP nr 2357).

1416-34 Kasper Czarnkowski z Cz. (WR 1 nr 1397; WR 3 nr 608; CMP nr 119); 1421 Sędziwój z Ostroroga star. gen. wlkp. zwraca się do krzyżaków ze skargą, że ludzie z Drzenia [obecnie Drezdenko] i z Landsbergu, [obecnie Gorzów Wielkopolski], nie chcą przepuszczać drzewa spławianego do Szczecina przez Jana i Kaspra z Cz. (Reg. 1 nr 3395); 1428 tenże ze wsi Dębe wraz z Janem [Czarnkowskim] ze Śmieszkowa w sporze z Mik. Baworowskim (PZ 10, 46v): 1432 tenże zawiera umowę z Janem Czarnkowskim: Kasper ma zatrzymać Brzeźno aż do śmierci Świąchny Grabskiej [może identyczna z Świętosławą z → Brzeźna?], a potem Jan będzie mógł odkupić 1/2 Brzeźna za 52 kopy szer. gr; Nową Wieś, którą Kasper osadził (noviter locavit), mają posiadać wspólnie; ludzie z Brzeźna i Nowej Wsi korzystać mogą z pastwisk w Białężynie (wsi Jana), a ludzie z Białężyna z pastwisk w Brzeźnie i w Nowej Wsi (wsiach Kaspra); Kasper ma zrezygnować na rzecz Jana z 1/2 Młynkowa; w Cz. Jan i Kasper podzielą się jatkami, jeziorem [?starorzeczem?] i rolą, a ponadto Jan wydzieli ziemię pod 4 ogrody dla Kaspra, takie same, jak jego własne; rozdzielą → Czarnkowską Puszczę (silva Czarnkoviensis): jeżeli wg świadectwa starców należała ona do Walkowic, przypadnie ona Kasprowi, a jeżeli należała do Cz., podzielą między Jana i Kaspra; podzielą Człopę oraz należące do niej barcie i ludzi lennych (homines homagiales alias many); dokonają rozgraniczenia Cz. z Dębem i z Szawłowem (PZ 12, 39-40); 1434 tenże nabywa pr. do części Góry [k. Czarnkowa] od córki zm. Grzegorza z Cielczy za 8 grz. (PG 1, 48v).

1416-66 Jan Czarnkowski, podkomorzy pozn. 1438-54, zca star. gen. wlkp. 1442-43; kaszt. gniezn. 1454-66 (Wp. 5 nr 622, 654, CMP nr 131; AR nr 574, 634; AC 2 nr 425, 1079; DBL nr 230, 231, 239; WR 1 nr 1036; MH 15, 148; MPH 5, 826; Bledz. A 20; Hock. III, 414; CP 378 s. 28; CP 381 nr 54; PG 3, 112; PG 4, 108; PG 6, 250; GUrz. nr A 25, 271, B 33); 1418 tenże usunął Wyszka Raczyńskiego [z Rąkczyna pow. kcyn., obecnie Rąbczyn] z jego zastawu [ze wsi, którą trzymał w zastawie?], wyrządzając mu szkodę 60 grz. (WR 1 nr 1017; → Dębe, → Śmieszkowo); 1428 tenże ze Śmieszkowa wraz z Kasprem [Czarnkowskim] ze wsi Dębe w sporze z Mik. Baworowskim (PZ 10, 46v); 1432 tenże zawiera ugodę z Kasprem Czarnkowskim, zob. wyżej; 1435 tenże sprzedaje Młynkowo Gotardowi Dołędze z Pomorzan z pr. odkupu za 170 grz. (PG 1, 92v); tenże otrzymuje od braci niedz. Wojciecha, Aleksandra, Macieja i Mikołaja z Łabiszyna część dóbr → Szubin w zamian za 1/2 Wyszyn i dopłatę 3600 grz., tenże kupuje od Filki i Burnety część dóbr → Szubin za 800 grz. (PG 1, 93, 105); tenże kupuje od Jana niegdyś dziedzica Góry cz. Góry [k. Czarnkowa] za 30 grz. (PG 1, 68); 1436 tenże zapowiada dziedzinę [król.] Modrze pow. kośc. (KoścZ 11, 248v); 1445 tenże kupuje od Wojciecha niegdyś z Góry 1/4 Góry za 200 grz. (PG 2, 91); 1447 tenże nabywa od Piotra z Obrzycka wsie Boruszyn, Połajewo, Sierakówko i Tarnowiec w zamian za 1/4 wsi Żelechowo i 3000 grz. (PG 1, 235); 1448 tenże sprzedaje Dobrogostowi z Kolna Gogolice [obecnie Jaglice k. Człopy] za 400 grz. (PG 3, 4v); 1450 tenże sprzedaje z pr. odkupu za 1457 zł węg. Domaratowi z Margonina wsie Połajewo i Sierakówko i zapisuje mu czynsz na wsiach Czerlin [poprzednio wieś Macieja z Wąsoszy] i Podobowice [poprzednio w dobrach Szubin] (PG 4, 41); 1456 tenże ręczy Łukaszowi z Górki, wdzie pozn., za króla Kazimierza Jag. (MS 1 nr 328; por. Rykaczewski nr 288); 1459 tenże posiada Dębe, Górę i Białą (PZ 17, 241); a. 1466 tenże sprzedał z pr. odkupu za 4000 grz. wnukowi swemu Janowi, s. Sędziwoja zamek i 3 części m. Cz., rybaków zamieszkałych pod zamkiem, czyli Kissy, mł. wodny na Noteci, 1/2 Gulcza oraz wsie: Połajewo, Boruszyn, Młynkowo, Tarnowiec, Krosin, Sierakówko, Goraj, Ciszkowo, Góra, Pianówka, Śmieszkowo, Białężyn, Brzeźno, Sarbia, Kruszewo, Walkowice i Prosna (PG 10, 48v).

1438 Katarzyna, ż. Macieja Ujskiego [z Wąsoszy, tenut. w Ujściu] i Helena, ż. Zygmunta z Margonina, [siostry z Czarnkowa?] wiodą spór o swoje posagi: jedna z nich zeznaje, że nie zajęła na szkodę drugiej ceł ziemnych i wodnych i in. dóbr należących do 1/4 zamku i m. Cz. wartości 24 grz. (WR 1 nr 1598); 1446 też dokonują podziału w Cz.: Helena otrzymuje 1/4 cła wodnego i ziemnego w Cz. i 1/4 dochodów z miasta, ról, czynszów, jezior, puszczy i barci, a Maciej z Katarzyną otrzymują siedliska (aree) w Kissach oraz 2 browary i in. budynki na zamku (in curia) i zrzekają się pr. do miodu z barci należących do wsi Kissy (PZ 15, 212v); 1462 Helena wd. po Zygmuncie z Margonina zapisuje na swoim posagu w m. Cz. i we wsi Dębe dominikanom w Poznaniu 4 grz. czynszu od sumy 48 grz., a kościołowi w Trzebawiu w celu erygowania tamże ołtarza 1 kopę gr. od sumy 11 grz. (PG 6, 120).

1454-1500 Sędziwój s. Jana, kaszt. sant. 1466-86, kaszt. gniezn. 1487-94, wda kal. 1494-99, wda pozn. 1499-1500 (A 176; ARP nr 1381; AC 2 nr 619, 1485; Obra B 3 s. 228, 232, 403; Bledz. A 22; PG 7, 247v; PG 8 k. 1, 71; PG 10 k. 48v, 103; GUrz. nr A 31, 156, 327, 360; PSB 4, 219); 1471 tenże kupuje 1/3 Samoklęsk i 1/3 młyna na Noteci od Anny z Sitna, ż. Andrzeja z Wielewicza, spadkobierczyni po Sędziwoju, s. Marcina, z Samoklęsk (PG 8, 111v); 1475 Kazimierz Jag. obiecuje zwrócić w nast. roku Sędziwojowi z Cz. sumy 675 zł węg. i 130 zł węg., które mu jest winien (MS 1 nr 1317); 1476 tenże Sędziwój zapisuje sumę 2000 zł węg., którą otrzymał od Marc. Ponieckiego jako spadek po matce i babce dla swych dzieci Anny i Mikołaja na wsiach Boruszyn, Tarnowiec, Młynkowo, Góra, Ciszkowo z młynami na Noteci i Śmieszkowo (PG 9, 41 v); 1481 tenże kupuje od Małgorzaty ze wsi Stare, ż. Mik. Golęczewskiego [z Gołęczewa], 1/2 Zakonowa [pow. kcyn.] i 1/4 mł. w Dziekczynie [pow. kcyn.] za 100 grz. (PG 9, 142v); 1482 tenże kupuje z zastrz. pr. wykupu 1/2 jez. [→ Będlewskiego] w Będlewie za 50 zł węg. (PG 9, 160v); 1484 tenże zapisuje ż. Dobrochnie z Kościelca 400 grz. z pr. wykupu na Połajewie i Młynkowie (PG 10 k. 1 nie paginowana); 1485 tenże sprzedaje Jakubowi Brodzińskiemu [z Brudzynia] 1/2 Zakonowa za 100 grz. (PG 10, 14v); 1485 żona tegoż, Dobrochna [z Kościelca] kupuje od Jana Czeskiego cz. wsi Czechy [pow. gniezn.] (PG 10, 16v); 1486 tenże nabywa od swego syna Jana zamek Cz. z przyległościami (zob. wyżej r. a. 1466) za 4000 grz. (PG 10, 48v); 1488 tenże zapisuje c. Annie i zięciowi Piotrowi Działyńskiemu 1300 fl. węg. posagu na cle w Nowej Nieszawie (MS 1, nr 1915); 1493 Jan Olbracht poleca wypłacić temuż 1000 zł węg. z wiardunków podatkowych ziemi kaliskiej (MS 2 nr 245); 1494 tenże Sędziwój kupuje od siostry swej Pietruszy, wd. po Stan. Rankszyńskim [z Rąkczyna pow. kcyn.], spadkobierczyni zm. Krystyny, wd. po Zawiszy Wrzesieńskim, Wąsosz, Kowalewo i Piardowo [pow. kcyn.] (PG 7, 13); 1494 tenże, za zgodą króla, sprzedaje z pr. odkupu Sędziwojowi Będlewskiemu dobra król. Modrze za 1200 zł węg. (PG 7, 19v; PG 11, 29; por. KoścG 3, 106v, z 1490 r.; por. MS 4/1 nr 1818; MS 4/2 nr 8743, 8823); 1494 tenże nabywa z zastrz. odkupu za 300 grz. 1/2 Wyszyn od Bieniasza Ludgerza z Zajączkowa, który posiadał tę wieś na tych samych warunkach (PG 7, 37); 1496 tenże zapisuje ż. Katarzynie z Kretkowa [ziemia dobrz.] 2000 zł węg. posagu i wyprawy, 2000 zł węg. wiana i 1000 zł węg. tytułem daru na zamku i m. Cz., osadzie rybaków Kissy pod zamkiem, na młynach pod miastem na rz. Noteci, na folw. Szawłowo i wsiach: Brzeźno, Białężyn, Kruszewo, Sarbia, Walkowice, Śmieszkowo, Goraj, Dębe, Ciszkowo, Góra, Pianówka, Gulcz, Kuźnica Czarnkowska, Człopa wraz z jeziorami i puszczami, Biała wraz z jeziorami, młynem i daninami miodu oraz na robociznach we wsiach: Połajewo, Boruszyn, Młynkowo, Krosin, Tarnowiec, Sierakówko, Wyszyny, Prosna, Gębice i Przybychowo (MK 17, 125, 145; MS 2 nr 618, 704; PG 7, 15); 1497 tenże otrzymuje od króla pr. do dóbr skonfiskowanych szlachcie z powodu niestawienia się na posp. ruszenie: dobra Jana Smoszewskiego w Smoszewie, Paryżu, Nadborowie, Podolinie [pow. kcyn.] oraz zastaw m. Skoki, dobra Jana Dąbrowskiego w Dąbrowie [par. Juncewo], Żużołach i Komorowie w pow. kcyn., dobra Katarzyny, wd. po Janie Jabłkowskim, w Mieleszynie, we wsi król. Międzychód, w Bliżycach, Myszkach i w Modliszewie, dobra Jadwigi, wd. po Mac. Milewskim, w Mieleszynie oraz dobra Elżbiety, wd. po Krystynie Srzeńskim, w m. Kleczew i wsiach doń należących, dobra braci Jana i Andrzeja w Piotrowicach, Babinie i Ciosnie w pow. pyzdr., dobra Małgorzaty i Anny, cc. Mik. Niemierzy Ryszewskiego w m. Ryczywół oraz w Krężołach, Ryszewie, Ryszewku oraz w Gorzeniu pow. bydg. (Posp. Rusz. nr 92, 94; MS 2 nr 819, 820, 1014).

1503-04 wdowa po tymże Sędziwoju [Katarzyna Kretkowska] wyrzucona [ok. 1500] ze swych dóbr wiennych, mimo interwencji król., daremnie stara się o ponowne wwiązanie w nie (AA nr 176, 197; MS 3 nr 1387, 1484); 1520 taż odstępuje Mac. Gostyńskiemu, kaszt. śrem., sumę 1010 zł węg. którą jej zapisali i zobowiązali się zapłacić [jej pasierbowie] Maciej i Sędziwój Czarnkowscy (RTH 4, 49).

1506-32 Maciej Czarnkowski, s. Sędziwoja, kaszt. bydg. 1532, tenutariusz kłecki 1515, zm. 1542 (MS 4/1 nr 2424; MS 4/2 nr 10 171, 10 172; CP 5 nr 22); 1506 tenże zapisuje ż. Katarzynie c. Piotra z Opalenicy, po 1000 zł węg. posagu i wiana na połowie dóbr należnych mu z działu z bratem Sędziwojem we wsiach: Sierakówko, Połajewo, Krosin, Młynkowo, Boruszyn, Dębe, Białężyn, Śmieszkowo, Kruszewo, Walkowice, Biała, Człopa, Przybychowo, na 2 połowach wsi Wyszyny, na sumach zapisanych na dobrach król. → Kłecko [pow. gniezn.] oraz na dobrach → Szubin [pow. kcyn.]⁶Po dokonaniu podziału dóbr z bratem Sędziwojem, Maciej unieważnił pierwszy zapis posagu i wiana dla ż. Kat. Opalińskiej z 1506 r. i w 1507 r. uczynił nowy zapis posagu i wiana na in. wsiach (PG 13, 78); 1507 tenże z bratem Sędziwojem przeprowadzają podział dóbr Cz.⁷Pełnego aktu podziału nie odszukano. Z późniejszego stanu posiadania ich dzieci, można z dużym prawdopodobieństwem odtworzyć zasady podziału; bracia podzielili na połowę 1/2 Gulcza oraz wsie: Biała, Białężyn, Brzeźno, Ciszkowo, Dębe, Goraj, Góra, Kissy, Kruszewo, Pianówka, Przybychowo, Sarbia, Śmieszkowo i Walkowice. Maciej ponadto wziął całe wsie Boruszyn, Krośnino, Młynkowe, Połajewo, Prosna, Sierakówko, Tarnowiec i Wyszyny (wzm. MK 30, 189v); 1507 tenże zapisuje po 1000 zł węg. posagu i wiana ż. Katarzynie, c. zm. Piotra Opaleńskiego, na wsiach otrzymanych w podziale z bratem Sędziwojem: Połajewo, Boruszyn, Młynkowo, Tarnowiec, Sierakówko i Krosin (PG 13, 129v); 1513 Zygmunt Stary zezwala Stefanowi Fiszlowi [Fyschel – Żyd nobilitowany w 1507 r. (MS 4/1 nr 175)], tenutariuszowi w Powidzu, na wykup stacji należących do tych dóbr z rąk Macieja i Sędziwoja Czarnkowskich (MS 4/1 nr 2080); 1515 tenże zezwala. Stan Ostrorogowi, kaszt. kal., na wykup m. król. i dóbr → Kłecko z rąk wspomn. Czarnkowskich (MS 4/2 nr 10 618); 1517 tenże Maciej Czarnkowski, dziedzic Połajewa, zapisuje wikariuszom kat. pozn. sumę 250 grz. na wsiach Morakowo, Czerlin i Prosna (CP 14, 641); 1518 tenże kwituje brata Sędziwoja z racji podziału dóbr dokonanego według zasad ustalonych w 1507 r. (MK 30, 189v; regest: MS 4/1 nr 2691); 1532 tenże z bratem Sędziwojem dokonują podziału puszcz Czarnkowskiej i Człopskiej, jezior w tych puszczach oraz kilku wsi k. Człopy (→ p. 2).

1507-32 Sędziwój Czarnkowski [s. Sędziwoja], kaszt. przem. 1532, zob. wyżej łącznie z bratem Maciejem; 1508 n. dziedzic dóbr → Szubin; 1520 tenże zapisuje ż. Barbarze, c. zm. Ambrożego Pampowskiego [wdy sier.] po 3200 fl. węg. posagu i wiana na swych dobrach (PG 15, 334; RTH 4, 49); 1523 Zygmunt St. nadaje temuż Sędziwojowi dobra [król.] Oborniki, Pobiedziska i wieś Modrze za zasługi (MS 4/1 nr 4382, 4384 por. nr 5206, 5256); 1527 tenże nadaje temuż w dożywocie m. 1/2 Kłecko i wsi do niego należących [pow. gniezn.] (MS 4/1 nr 5209).

1546 Andrzej, scholastyk krak., Piotr, Stanisław i Wojciech Czarnkowscy, [ss. Macieja] posiadają [część] dóbr Cz. i [cz.] dóbr Człopa; Jan Czarnkowski [s. Sędziwoja] posiada wraz z bratem Gulcz i zgłasza swe pr. do Żelichowa i do Czuczarza [obecnie Szczuczarz]; → p. 2 (PWcl. 66-74v); 1548 Zygmunt August zatwierdzając fals. z 1245 r. transumowany rzekomo przez Władysława Łok. w r. 1323 i [również rzekomo?] przez Zygmunta St. w r. 1546, daje Stan. Sędziwojowi Czarnkowskiemu i jego braciom bagna i łąki zw. Kąpie oraz bory i lasy między rzekami Łomnicą, Zglinicą i Notecią, zezwala budować młyny, stawy i kuźnice (officinae ferrarie) na Łomnicy oraz wybierać rudę żelazną z lasów król.; nadto król „ponawia” [poprzednie pr. pochodzi z falsyfikatu z r. 1245] prawo wypasu i sprzedaży bez cła 200 wołów rocznie z dóbr Cz. (MK 76, 140-141; regest MS 5/1 nr 148); 1556 Wojc. Sędziwój i Stan. Sędziwój Czarnkowscy, ss. Sędziwoja, komasują swoje części dóbr Cz. i Człopa: Wojc. Sędziwój otrzymuje od brata części w Cz. Człopie, Białej [k. Czarnkowa], Walkowicach, Kruszewie, Sarbi, Brzeźnie, Białężynie, Przybychowie, Śmieszkowie, Dębem, Gołęży i Bercholcie, Stan. Sędziwój otrzymuje od brata części w Golczu, Ciszkowie, Goraju, Górze i Pianówce (WG 1, 47-48); 1557 działy Czarnkowskich ss. Macieja: Andrzej, bp pozn., daje swym braciom części ojcz. i mac. w Cz. i we wszystkich wsiach, a bracia komasują swoje części dóbr Cz.⁸W rezygnacji bpa Andrzeja zapisano ponadto sumy zapisane na dobrach król. Modrze i Żmij, nie zostały one jednak wspomniane w aktach podziałowych braci; Piotr otrzymuje części we wsiach Połajewo, Sierakówko, Krośnino, Krośninko, Przybychowo, Boruszyn, Tarnowiec, Prosna, Wyszyny i młyn na Noteci w Ciszkowie, 1/2 m. Człopa, Szonowo [obecnie Dzwonowo], Czuczarz, Pieczyska [→ Przelewice], Trzebinia, Rubnik, [niezident.], 1/2 wsi Gogolice [obecnie Jaglice] i in. osady w Człopskiej Puszczy; Stanisław otrzymuje [dobra król.] 1/2 m. Kłecko, całe wójtostwo tamże, 1/2 stacji oraz połowy wsi: Polska Wieś, Gulczewo i Gółka oraz wsie: Morakowo, Czerlin, Młynkowo i opust. Ciążyń, 1/2 Śmieszkowa i cz. w Czechach; Wojciech otrzymuje 1/2 m. Czarnków i połowy wsi: Biała, Kuźnica Czarnkowska, Kissy, Walkowice, Kruszewo, Brzeźno, Sarbia, Białężyn, Szawłowo, Dębe, Pianówka, Góra, Ciszkowo, Goraj, Gulcz, Gębice, Maństwo, Radosiew i in. osady w Czarnkowskiej Puszczy (PG 19, 386-388, 404-406); 1558, 1560 Wojc. Czarnkowski, kaszt. śrem., [s. Macieja] i Wojc. Sędziwój Czarnkowski [s. Sędziwoja] zawierają 2 umowy dot. podziału dóbr i spraw spornych: 1558 droga z Czarnkowa do Człopy, uznana za granicę w 1532 r., ma nadal rozgraniczać posiadłości braci stryj.; Hamer Czarnkowski [obecnie Kuźnica Czarnkowska] ma nadal stanowić ich własność wspólną; Wojciech Sędziwój otrzymuje od Wojciecha, kaszt. śrem. 1/2 strugi Osuch z 2 łożyskami do założenia stawów i młynów między Cz. a Brzeźnem i 1/2 wsi Biała [k. Czarnkowa], a w zamian daje mu Kruszewo i cz. Nadolnego Młyna [pod Czarnkowem]; łąki nad Notecią, należące do mieszczan z Czarnkowa mają być na nowo pomierzone; Wojciech Sędziwój posiada dwór w Szawłowie; tenże otrzymuje barć Maslkowską a Wojciech, kaszt. śrem., barcie Budzińskie; 1560 uściśla się postanowienia z r. 1532 dot. drogi z Czarnkowa do Człopy, jako granicy, oraz precyzuje pr. obu stron do łąk (wymienione nazwiska poddanych i należące do nich łąki nad Notecią) i Łęgu Noteckiego, pr. do barci i do zbierania chmielu oraz pr. do korzystania ze strug i budowania młynów (PG 19, 505v; PG 102, 179-180; PG 106, 209-212); 1561 Piotr, kaszt. pozn. i Stan. Czarnkowscy [ss. Macieja] przeprowadzają podział m. i stwa Kłecko [pow. gniezn.] (PG 105, 711-715; występujący w tym akcie obiekt nieokreślony Wygorzały Kierz, Kozierowski niesłusznie zlokalizował k. Czarnkowa K 3, 422); 1577, 1580 dobra Cz.: 1577 Wojc. Czarnkowski [s. Macieja], kaszt. śrem., 1557, kaszt. rogoz. 1569 (a. 1580 wd. po nim, Barbara, c. Andrzeja z Górki) posiada [1/2 m. Cz.], połowy wsi: Białężyn, Brzeźno, Ciszkowo, Dębe, Goraj, Góra, Golcz, Kissy, Pianówka, Sarbia, Walkowice, oraz całe wsie Kruszewo i Radosiew wieś nowo lokowana w XVI w.; 1577 Wojc. Sędziwój Czarnkowski, [s. Sędziwoja], kaszt. sant. 1563, star. gen. wlkp. 1569 (a. 1580 wd. po nim Jadwiga Sierpska z Gulczewa) posiada [1/2 m. Cz.] oraz połowy wsi: Białężyn, Brzeźno, Ciszkowo?, Dębe, Góra, Kissy, Pianówka, Przybychowo? Sarbia, Śmieszkowo, Walkowice, [całą] wieś Biała i cz. dóbr → Człopa; 1577, 1580 Piotr Czarnkowski [s. Macieja], kaszt. kal. 1550, kaszt. pozn. 1552, posiada wsie Boruszyn, Krośnino, Krośninko, Połajewo, Prosna, Sierakówko, Tarnowiec, Wyszyny, 1/2 Przybychowa, cz. dóbr → Człopa, Żelichowo i Drawsko; 1577, 1580 Zofia Zbąska Czarnkowska, wd. po Stan. Czarnowskim [s. Macieja], star. kłeckim, posiada wsie: Ciążyń, Goraj?, Gulcz?, Młynkowo, Śmieszkowo (ASK I 5, 660, 668, 671v-673, 687v-689, 699; ŹD s. 4, 8, 19, 21, 25-26, 29).

6. 1379-82 Jan Sędziwój z Cz.: 1379 uczestnik wyprawy Sędziwoja z Wir przeciw Świętoborowi, ks. szczecińskiemu, 1382 poseł kap. gniezn. do Ziemowita ks. mazowieckiego oraz poseł elektów abpa oraz bpa pozn. do Ludwika Węg. i do papieża (DH 3, 385- 401; MPH 2, 716).

[1410] wzm. 1418 Mikołaj z Cz. [s. Jana] senior capitanei in vexillo w czasie „wielkiej wojny” (MHP nr 144).

1418-56 Jan Czarnkowski (PSB 4, 270): 1418-19 bierze udział w wyprawach na teren Nowej Marchii (Neumark nr 414, 437; CDB A/18 173); 1421 tenże w niewoli brandenburskiej (DH 4, 270); 1430 tenże organizuje na pograniczu Nowej Marchii zasadzkę na 2 posłów ces. Zygmunta Luksemburskiego, wydelegowanych na Litwę w związku z planowaną koronacją Witolda (DH A, 400-401; → Turze Błoto); 1433 tenże dostarcza królowi sukno i broń na wyprawę przeciw Czechom (Wp. 5 nr 538; CE 3, 529); 1435 tenże bierze udział w walkach ze Świdrygiełłą (DH 4, 565); 1454 tenże wraz z Janem Wedelskim dowodzi? [w wojnie trzynastoletniej] oddziałem wojska liczącym 5000 ludzi (DH 5, 185); 1465 tenże ręczy za króla → p. 3.

1494 proces w sprawie separacji małżeństwa Mac. Borka Gostyńskiego z Kat. Czarnkowską [c. Sędziwoja wdy pozn.] (AC 2 nr 1484, 1486, 1493; por. PSB 4, 219-221).

7. 1378 (WR 1 nr 10).