MIĘDZYRZECZ – łany

pod miastem na przedm. [Poznańskim1→ Międzyrzecz miasto, p. 2Db i przyp. 11]

3. Własn. król. – uposażenie osób zobowiązanych do obrony miasta na własny koszt.

1449-62 szl. Stanisław z Nowej Wsi [niezident.]: 1449 Niemierza z Lubosza star. międz. poświadcza, że tenże Stanisław burgr. międz. [1449-50] kupuje od mieszcz. Hanusza Grońskiego za 306 grz. brand. 4 ł. pod (ante) miastem M. z wolnym placem (area) k. placu wójta międz. oraz folw. nad rz. Paklicą, zbudowany k. folw. własnego starosty (MK 73, 155-156v; MS 4 nr 839, 846 – dok. starosty potwierdza w 1450 król Kazimierz, w reg. tym pominięto tytuł burgrabiowski Stanisława); 1462 tenże Stanisław niegdyś Nowowiejski zapisuje ż. Beacie po 180 zł posagu i wiana na 4 ł. pod miastem M., na domu, folw. i inwentarzu oraz na sumach, które są mu dłużni Dziersław Chyciński i Fabian Bukowiecki (PG 6, 142v).

1455, 1483-1526 szl. Gorzyccy [z Gorzycy k. M.]: 1455 Sędziwój [Wata] z Gorzycy → niżej: Andrzej Krzycki; 1483 Maciej z Bnina wda pozn. i star. gen. wlkp. poświadcza, że Mac. Gorzycki [s. Sędziwoja Waty] kupuje od mieszcz. Jakuba i jego ż. Katarzyny 4 ł. wolne z folwarkiem nad rz. Paklicą oraz dom w M. z placem k. wójtostwa za 124 zł węg. (PG 9, 175; MS 4 nr 1088 – tu pomyłkowo? suma 324 zł węg.); 1502 Jan Gorzycki [brat Macieja] zapisuje ż. Kat. [Kurskiej] po 20 grz. posagu i wiana m. in. na 4 ł. pod miastem M. (PG 12, 225v); 1516 szl. Kat. Karczewska wd. po Janie Gorzyckim [nie jest identyczny z poprzednim Janem], obecnie ż. Andrzeja Pieskowskiego [ze wsi Pieski k. M.], sprzedaje z zastrz. pr. wykupu sław. Szymonowi Budnemu burm. międz. 4 ł. roli pod miastem M. za 40 grz. (PG 15, 77); 1517 szl. Jan Gorzycki właśc. 4 ł. roli pod miastem M. → Międzyrzecz miasto, p. 5Bd, 5D; 1524 król Zygmunt zezwala Pawłowi Gorzyckiemu kan. pozn. zrezygnować 4 ł. pod M. Łukaszowi z Górki kaszt. pozn. i star. gen. wlkp. [star. międz. 1509-22] (MS 4 nr 13980); 1524 [wspomn.] Paweł Gorzycki sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Janowi Sarbskiemu [brat Agnieszki żony wspomn. wyżej Mac. Gorzyckiego] m. in. plac k. placu wójta międz. oraz 4 ł. z folw. pod M. (PG 16, 28); 1526 Piotr Gorzycki s. Jana sprzedaje Andrzejowi Staruchowskiemu 4 ł. pod M. oraz plac k. placu wójta międz. wraz z folw. nad rz. Paklicą za 106 grz. (PG 16, 118); 1526 Jan Gorzycki zw. Wata z ż. Małg. Radomicką sprzedaje Janowi Wargowskiemu 4 ł. roli opust. pod miastem M. za 150 grz. (PG 16, 126).

1462-67 szl. Skrzydłowscy → niżej.

1462-67, 1531 szl. Berkolczowie sołtysi w → Kęszycy: 1462 Stan. Berkolcz sołtys w Kęszycy otrzymuje od Jana Skrzydłowskiego m. in. 4 ł. wolne z placem koło folw. wójta na przedm. M. (PG 6, 43); 1467 tenże Stan. Berkolcz otrzymuje od Michała i Jana Skrzydłowskich m. in. 4 ł. wolne z placem koło folw. wójta na przedm. M. (PG 6, 43); 1531 Jan Berkolcz [s. Baltazara, wnuk? Stan. Berkolcza] kupuje od Jana Wargowskiego 4 ł. roli pod miastem za 150 grz. (PG 16, 432v).

1477-83 Jakub mieszcz. z Krobi: 1477 tenże kupuje od Mikołaja i Samsona z Bobowicka 4 ł. roli pod miastem M. z domem w mieście i folwarkami [!, → wyżej: Gorzyccy, r. 1483] pod miastem za 120 zł węg. (PG 9, 83; PG 58, 53); 1477 tenże szl. [!] Jakub z M. z ż. Katarzyną sprzedaje Marcinowi kantorowi kaplicy Ś. Trójcy w Szamotułach czynsz roczny [zapisany] na 4 ł. wolnych na przedm. M. i na swym domu w M. (ACC 56, 191v); 1483 tenże → wyżej: Gorzyccy.

1524 Łukasz z Górki → wyżej: Gorzyccy.

1526-34 szl. Andrzej Staruchowski alias Starochowski [burgr. w M. 1524, 1523 mąż Agnieszki młynarki w M.]: 1526 tenże → wyżej: Gorzyccy; 1534 tenże sprzedaje Mac. Wolskiemu i jego ż. Annie 4 ł. roli k. placu wójta międz. za 250 grz. (PG 16, 648).

1526-31 szl. Jan Wargowski: 1526 tenże → wyżej: Gorzyccy; 1531 tenże → wyżej: Berkolczowie.

1534 szl. Mac. Wolski → wyżej: Andrzej Staruchowski.

1564/65-1580 szl. Andrzej Krzycki [podstarości międz. 1552-1564/65 i wójt w M. 1552-1564/65]: 1564/65 tenże Andrzej wójt międz. okazuje lustratorom starostwa międz. dok. króla Kazimierza z 1455 na 4 ł. pod M., wystawiony na wieczność jego przodkowi [poprzednikowi?] pod warunkiem, że Krzycki i jego potomkowie będą w czasie niepokoju lub wojny bronili miasta na własny koszt (Regestr 46; w LWK 1, 163 przyp. 110 – wg Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich 1725, 313v – Krzycki okazuje dok. król. na 4 ł. pod M., wystawiony dla Sędziwoja z Gorzycy); 1580 tenże płaci pobór od [wspomn.?] 2 ł. [czy łanów folw.?] w M. → Międzyrzecz miasto, p. 3C.

1564/65 szl. Slancz2→ Międzyrzecz miasto, przyp. 22 okazuje przywilej król. na 4 ł., folw. pod M. i na dom [w M.] (LWK 1, 163; por. tamże, przyp. 110); 1580 [tenże?] Krzysztof Szliącz płaci pobór od [wspomn.?] 1 ł. [czy ł. folw.?] w M. → Międzyrzecz miasto, p. 3C.

Uwaga: Cytowana w haśle wzm. zawarta w lustracji 1564/65 wyjaśnia, że osoby posiadające z nadania król. 4 ł. pod miastem (wolne od wszelkich świadczeń), w zamian zobowiązane były do obrony miasta na własny koszt. Takie rozwiązanie problemu obrony miasta król. jest zjawiskiem wyjątkowym, zapewne wynikającym z pogranicznego położenia M. Wzm. jest lakoniczna i nie wiemy, w jaki sposób posiadacze wspomn. łanów uczestniczyć mieli w obronie miasta, na czym polegały ich wojskowe obowiązki. Świadomość tego obowiązku i związanego z nim przywileju przetrwała do w. XVII. Wówczas lustratorzy starostwa międz. odnotowali, że 4 ł. pod miastem wolne są od wszelkich powinności i podatków na mocy przywileju króla Kazimierza z 1455 oraz późniejszych potwierdzeń królów Zygmunta I, Zygmunta Augusta i Stefana (LWK 1628/32 1, 9). Łany te w XV i XVI w. często podlegały transakcjom kupna-sprzedaży, ale nigdy nie były dzielone. Transakcje te zarazem dot., oprócz łanów król., z reguły także domu w mieście oraz folw. i placu na przedm. Obiekty te nie stanowiły własności król., a w każdym razie nic na to nie wskazuje. Świadczą one natomiast o tym, że posiadacze 4 ł. mieszkali w M. na stałe. Niektórzy pełnili tu urzędy burgr., wójta, burm., a nawet tenut. Sporadyczne są jednak wypadki, gdy posiadanie 4 ł. pokrywało się z latami pełnienia któregoś z wymienionych urzędów przez tę samą osobę. Zestawione przez nas listy wspomn. urzędników są niekompletne, zwłaszcza wójtów i burgrabiów, ale jednak wyraźnie z nich wynika, że najczęściej w tym samym czasie różne osoby posiadały łany i sprawowały urzędy.

1 → Międzyrzecz miasto, p. 2Db i przyp. 11.

2 → Międzyrzecz miasto, przyp. 22.