1388 or. Nova Villa, Novaves (Lek. 1 nr 288, 392), 1393 Nowa Willa (Lek. 1 nr 1426), 1403 Nowa Wesz (KP nr 1336), 1445 Nouavilla (PZ 15, 105v), obecnie Nowa Wieś Górna, 9 km na N od Starego Rynku w Poznaniu.

1. 1388 N. w opolu → Chojnica (Lek. 1 nr 392).

1462 n. pow. pozn. (PG 6, 120v); 1508 n. par. Święty Wojciech k. Poznania (ASK I 3, 27).

2. 1416 Andrzej z Nowego Dworu [k. Poznania i z N.W.] w sporze z Mac. Grzybowskim o gran. między N.V. a Unołtowem [obecnie Umółtowo] (PZ 4, 163v).

1425 proces o granice między wsiami N., Radojewo, Unołtowo, Nowy Dwór i Morawsko; rozgraniczenia tego ma dokonać Chwalęta Lubicki [w imieniu?] Mirosława i Dziersława z N.; Maciej niegdyś z N. nie ma występować w tym procesie jako powód (PZ 8, 50v).

1472 Mirosław z N. pozwany przez braci Sadowskich (→ p. 3) z Nowego Dworu o to, że z 30 szlachcicami i 50 osobami niższego stanu najechał na granice N. i Nowego Dworu, przyłączył do N. gaj czyli zapust, łąki i role wartości 150 grz., usypał 12 [nowych] kopców gran., wyciął drzewa wartości 60 grz. (PZ 19, 142).

1513 Wawrz. Nowowiejski ma zapłacić 3 grz. kary za to, że nie odnowił kopców gran. z wsią kapitulną Unołtowo; gran. N. z tą wsią biegnie od wzgórza zw. Dębowy Ostrów (na gran. tych wsi z wsią Morawsko) w kierunku rz. Warty [a więc z W na E?]; po prawej stronie zostają zarośla i struga; następnie gran. przecina łąkę, potem po prawej stronie pozostaje Dębowa Góra, a gran. dochodzi do drogi publicznej idącej do Poznanian i dalej do kopców narożnych wspomn. wsi z wsią Nowy Dwór (Dominikanie Poznań 194 nr 2, dawniej Diss VIc nr 2); 1517 sąd ziemski zatwierdza ugodę dot. rozgraniczenia wsi Unołtowo i N.: postawiono nowe kopce gran.; gran. biegnie m. in. wzdłuż strugi [wg mapy Gilly’ego krótki, lewy dopływ Warty, bez nazwy] oraz koło drogi z N. do Nowego Dworu; kopce stoją też na wzgórzu zw. Dąbrowa [sic] Góra (Dominikanie Poznań 194 nr 1, 3, 4, dawniej Diss. VI C nr 1, 3, 4).

1524 gran. N. z Morawskiem (PZ 24, 63); 1531 kopiec narożny wsi Unołtowo, Morawsko i N. stoi w zaroślach (PZ 29, 637); 1531 strumień [bez nazwy] stanowi gran. N. z wsią Unołtowo (CP 111, 130v).

1563, 1580 młyn o 1 kole → p. 3.

3. Własn. szlach. 1387-1407 Andrzej Nowowiejski z N.W. [i z Nowego Dworu k. Poznania] (WR 1 nr 14, 163, 280, 528, 808; KP nr 2273): 1387 tenże w sporze z Mik. Kamieńskim (Lek. 1 nr 93, 128); 1388 tenże w sporze z Szymonem Żydem z Poznania o 9 grz. i 1 wiard. wraz z lichwą (Lek. 1 nr 288); 1389 tenże w sporze z Kozłowskim [imienia brak] (Lek. 1 nr 566); 1397 tenże wraz matką przegrywa proces z Przybysławem z Przesieki [w pow. gnieźn., k. Skoków] o 3 klacze (iumenta) wartości 8 grz.; matka nie dopuszcza do obciążenia N., ponieważ ma na tej wsi zapisaną oprawę (Lek. 1 nr 2368, 2392, 2486); 1400 tenże oraz Jura z Chojnicy w sporze z Świętosławą Tulecką, która miała okazać dok. dot. oprawy jej matki i tego nie uczyniła (KP nr 270); 1400 tenże odstępuje swój proces z Dobiesławem Kwileckim o 1/4 Krobielewa Mikołajowi [z Przetoczna kaszt.] druż.; Dobiesław ma ustąpić z tej części, gdy Andrzej zapłaci mu 20 grz. [później Mikołaj nadal sam prowadzi proces] (KP nr 236, 267, 554); 1401 temuż Dobiesław Kwilecki winien jest 1/2 grz. (KP nr 579, 580); 1402 tenże odstępuje Mik. Żydowskiemu i jego synom swój zysk uzyskany w sądzie na Dobiesławie Kwileckim (KP nr 838).

1390-97 Dobrosława Nowowiejska [= Dobka, ż. Andrzeja czy jego matka?]: 1390 taż dowodzi, że nie wzięła kmieciowi Wojciechowi [skąd?] 9 grz. (WR 1 nr 78); 1393 taż odpiera roszczenia sołtyski z N.W. i roszczenia pani Wojciechowej z Tarnowa [niezident.] (Lek. 1 nr 1426, 1523); 1397 taż? pani Nowowiejska [matka czy żona Andrzeja?] płaci [kary] (Lek. nr 2495).

1398 Dobka ż. Andrzeja z N.V. pozywa Janusza Jaromierskiego, który ręczył za Mościca [ze Stęszewa], że wypłaci 57 grz. jej posagu; Jaromierski tłumaczy, że nie może odpowiadać za Mościca, który jest za granicą, a sąd postanawia, że Jaromierski powinien w ciągu 18 tygodni uzyskać tę sumę [od Mościca], a jeśli nie uzyska, ma sam zapłacić (Lek. 1 nr 2687, 2733).

1401 śwd. Przecław z N.W. → Nowa Wieś, przekazy o nieokreślonej przynależności.

1416 Andrzej z Nowego Dworu posiada N.W.? [toczy proces o jej gran. → p. 2].

1419 Wyszek z N.V. z matką Agnieszką pozwani przez Małgorzatę dz. w Lubiczu o zapłacenie zaległych 25 kóp gr, reszty z sumy należnej z racji pr. bliższości (PZ 6, 16v).

1424 Mac. Nowowiejski [z naszej N.W.?] z Poznania w sporze ze Stanisławem niegdyś wójtem z Mosiny (ACC 7, 10); 1425 tenże? → p. 2.

1424-34 Mirosław i Dziersław niegdyś dziedzice Nienawiszczy: 1424 ciż przedstawiają w sądzie dok. dot. nabycia (litera resignatoria) całej wsi N.; nikt nie zgłosił pr. bliższości (PZ 7, 138); 1425 ciż → p. 2; 1429 ciż → p. 5; 1434 ciż w sporze z Chwalętą z Lubicza (PZ 11, 126v);

1424-50 tenże Mirosław (WR 1 nr 1273, 1444, 1533; PZ 11, 126): 1424-47 tenże toczy procesy: 1424 z Niemszczem ze Studzieńca (PZ 7, 145); 1427 z Andrzejem z Golęczewa (PZ 9, 58); 1443 z Michałem Mastrabem [osoba niezn.] ze wsi Koziegłowy (PZ 14, 228v); 1443 z Mikołajem [Głębockim] archid. pozn. (PZ 14, 228v); 1445 ze szl. Wojciechem niegdyś z Przecławka mieszczaninem z Obornik (PZ 15, 105v); 1447 z Chwalętą z Lubicza (PZ 16, 87v); 1435 temuż Krystyna opatka z Owińsk dowodzi, że u niej w Radojewie nie ma Macieja, zbiegłego zagrodnika, o którego Mirosław ją pozwał (WR 1 nr 1449); 1450 tenże nabywa z zastrz. pr. odkupu od Jana Morawskiego 2 ł. w Morawsku (PG 4, 43);

1424-50 tenże Dziersław Nosala Nowowiejski (PZ 7, 145v; WR 1 nr 1194): 1440, 1450 tenże → niżej: Katarzyna.

1438 Katarzyna ż. Dziersława z N. w sporze ze Stokiem z Niemierzewa (PZ 14, 23v); 1440 taż (w jej imieniu występuje mąż Dziersław) wygrywa proces o 1/2 → Niemierzewa (do którego miała pr. bliższości po swoich braciach) pod warunkiem spłaty 200 grz. Piotrowi Stokowi; ostatecznie sąd przysądza te dobra Stokowi, bo Dziersław i Katarzyna nie spłacili w terminie wyznaczonej sumy (WR 1 nr 1603; PZ 14 k. 64, 78v, 84v); 1450 tejże? Katarzynie Dziersław zapisuje po 70 grz. posagu i wiana na 1/2 N. (PG 4, 40). 1440 Nowowiejski [który?] i Gliniecki [zapewne z Glinna] w sporze z Jakubem cegielnikiem (latrifusor) [z Poznania] (AR nr 170); 1445 Jakub niegdyś Knyszyński z N.V. w sporze z Tomisławem z Chełmna [k. Pniew] (PZ 15, 78).

1462-65 Piotr z N. i 1464-81 (w 1485 wspomn. jako zm.) Mirosław, bracia, ss. Dziersława: 1462-65 tenże Piotr (PZ 18 k. 30v, 114v): 1462 tenże zapisuje ż. Elżbiecie [Piekarskiej, siostrze Jurgi Piekarskiego] po 70 grz. posagu i wiana na cz. N., która mu przypadnie w działach z bratem (PG 6, 120v);

1464-79 tenże Mirosław (PG 58, 36): 1464 tenże w sporze z Janem, Marcinem i Sędziwojem ss. zm. Winc. Sadowskiego [ze wsi Sady]: 1472 → p. 2; 1471, 1481 tenże w sporze z Janem, Maciejem i Wawrzyńcem z N., swymi bratankami (PZ 19, 113; PZ 20, 137); 1472 tenże wydzierżawia 1/2 N. na 3 l. Marcinowi niegdyś Paksińskiemu [z Pakszyna w pow. gnieźn.] obecnie ze Strzeszynka; dzierżawca ma mu płacić 3 grz., płacić czynsz dla szpitala w Szamotułach, po 3 1. ma oddać role z zasiewami ozimymi; ma pr. łowić ryby zabrodnią i włokiem tylko na potrzeby swego stołu (PZ 19, 130v); 1479 tenże zapisuje ż. Annie¹Taż Anna ze swą siostrą Apolonią ż. Pawła mieszcz. pozn., cc. Wojciecha z Pożarowa (ACC 59, 30v), sprzedały w 1479 cz. Sokolnik Wielkich k. Kaźmierza i Szamotuł Mac. Radwankowskiemu (PG 9, 106) po 60 grz. posagu i wiana na 1/2 z 1/2 N. (PG 9, 106v).

1471, 1481 Jan, Maciej i Wawrzyniec [ss. Piotra], bratankowie Mirosława, z N. → wyżej: Mirosław.

1471-1524 (w 1530 wspomn. jako zm.) tenże Wawrz. Nowowiejski (PG 66, 226): 1471 tenże → wyżej; 1495 tenże zapisuje ż. Helenie c. Wojc. Waty Bobowickiego [nazywanej też po matce Goździchowską (DwMat. 14416, 585)] po 100 grz. posagu i wiana na swej 1/2 N.W.²Na posag dla Heleny wyłożył 25 grz. Kasper Żak Gliszczyński, za co m. in. Bobowiccy zapisali mu czynsz, → Bobowicko (PG 7, 20v; PG 11, 30v) (PG 11, 104); 1495 tenże płaci matce Elżbiecie posag i wiano zapisane na N. (PG 59, 151); 1495 tenże zobowiązuje się zapłacić 40 grz. posagu siostrze Beacie z jej majątku po matce w N.W. (PG 59, 131v); 1500 tenże nabywa z zastrz. pr. odkupu od Andrzeja Skórzewskiego za 48 grz. 4 ł. os. w Skórzewie, a 1510 na tych samych warunkach sprzedaje te łany Mac. Chybskiemu (PG 12, 101; PG 62, 102; PG 14, 190); 1509 temuż Wojc. Nowowiejski, jego brat stryj., zastawia 1/2 swej karczmy w N., w której siedzi Szczepan (Stephanus) Grzymek, oraz rolę folw., którą tenże Grzymek uprawia (PZ 24, 2); 1509 tenże kupuje od wspomn. Wojciecha 1/2 N.W. za 180 grz. (PG 14, 147); 1509 tenże zobowiązuje się zapłacić wspomn. Wojciechowi 110 grz. po powrocie z wojny (PG 66, 227); 1513 tenże występuje jako stryj Anny Czeszewskiej ż. Jana Bielawskiego (PG 14, 471); 1513 tenże → p. 2; 1514 tenże z ż. Heleną Goździchowską zapisuje 2 grz. czynszu rocznego od sumy 12 grz. z N. Mikołajowi prep. koleg. Ś. Mikołaja k. kat. pozn. (PG 15, 3v).

1485 Wojciech (6 1.) i Barbara, małol. dzieci zm. Mirosława Nowowiejskiego; sąd postanawia, że Mala (Mała) Golęczewski może ich pozwać za 8 l., a Maciej z Sokolnik [których?] za 9 1. [gdy dojdą do lat sprawnych] (PZ 21 k. 19, 42v); 1497 król Jan Olbracht nadaje Janowi Bielawskiemu m. in. pr. do 1/2 wsi [N.W.] Wojc. Nowowiejskiego oraz do cz. tej wsi nal. do Elżbiety Przebędowskiej³Elżbieta Przebędowska była c. Jana; nic więcej o niej nie wiemy, może to ż. Wojciecha z N.W. Por. przyp. 4, a także do oprawy Elżbiety Nowowiejskiej w Skórzewie⁴Nie wiadomo, czy to niezn. córka jednego z Nowowiejskich, czy może wd. po Piotrze Nowowiejskim (zm. po 1465), a potem ż. któregoś ze Skórzewskich. Nie wiadomo, która z tych Elżbiet nabyła w 1497 od Jana Bielawskiego 3 ł. os. w Złotnikach k. Poznania za 30 grz. (PG 7, 151v) (Posp. Rusz. 148; MS 2 nr 1078); 1509 tenże → wyżej: Wawrzyniec (PG 66, 227); 1509 tenże zeznaje, że jest winien 20 grz. swemu szwagrowi (gener) Wojc. Sepieńskiemu, mężowi siostry Barbary (PG 66, 226v).

1495-1536 Helena ż. Wawrz. Nowowiejskiego: 1495, 1514 taż → wyżej; 1515 taż kwituje odbiór 8 grz. i 16 sk. od Katarzyny i Sędziwoja Przetockich oraz od Włodki Bobowickiej ż. Benedykta Chwałkowskiego (PG 69, 265v); 1529 taż → niżej: Marcin; 1536 taż sprzedaje z zastrz pr. odkupu za 100 grz. s. Mikołajowi części N. nabyte na tych samych warunkach od s. Marcina (PG 17, 75v).

1521 Marcin Nowowiejski syn Wawrzyńca (AC 2 nr 1757; A 246); 1522-24 tenże występuje: 1522 jako wuj Doroty c. Stan. Dębnego dz. wsi Dąbie k. Rogalina (PG 15, 485), 1524 jako stryj Jerzego Czackiego (PG 16, 22v); 1529 tenże z matką Heleną i bratem Mikołajem mają do 1532 zapłacić 80 grz. Tomaszowi Otuskiemu [mężowi Katarzyny, swej siostry, → niżej] (PG 74, 559v); 1530 tenże zapisuje ż. Merencjannie po 350 zł posagu i wiana na 1/2 swych części w N., należnych mu w działach z bratem Mikołajem; pozostałe swe części w N. sprzedaje z zastrz. pr. odkupu za 100 grz. matce Helenie (PG 16, 353v; PG 17, 75v); 1532 tenże z ż. Emerencją Dębnicką zeznaje, że do 1542 zwróci swemu bratu Mikołajowi 332 grz. długu (PG 81, 17v); 1532 tenże z bratem Mikołajem mają wspólnie wyposażyć siostry: pannę [bez imienia] i Barbarę ż. Jakuba Morawskiego (PG 81, 18); 1533 tenże wyznaczony na opiekuna dzieci Tomasza Otuskiego z jego 2 żon (PG 16, 564v); 1539 tenże → niżej: Mikołaj; 1549 tenże nabywa z zastrz. pr. odkupu wieś Wąsowo za 800 zł węg. i 300 zł pol. od Jakuba Jaskóleckiego (PG 18, 502); 1553 tenże wypłaca zięciowi Andrzejowi Gowarzewskiemu 584 zł tytułem posagu c. Anny (PG 97, 25v).

1529-39 Mik. Nowowiejski syn Wawrzyńca: 1529-30 tenże → wyżej: Marcin, → wyżej: Helena; 1539 tenże sprzedaje swą cz. N. bratu Marcinowi za 700 grz. (PG 17, 241v).

1530-32 Merencjanna (Emerencja) c. Mik. Dębnickiego [rodem z Dębnicy w pow. gnieźn.] dra medycyny [lekarza nadwornego bpa Jana Lubrańskiego (MS 4 nr 1395, 1904)], ż. Marcina z N.W. → wyżej: Marcin.

1530 Katarzyna c. zm. Wawrz. Nowowiejskiego; mąż Tomasz Otuski zapisuje jej po 100 grz. posagu na wsiach Bielawy i Lubicz [pierwszą ż. Tomasza była Dorota Bielawska] (PG 16, 331); 1533 tejże mąż Tomasz Otuski daje w dożywocie wsie Bielawy, opust. Lubicz, Glinno i łąkę w Chojnicy (PG 16, 565).

1536 Barbara c. zm. Wawrz. Nowowiejskiego; mąż Jakub Morawski zapisuje jej po 100 grz. posagu i wiana na 1/2 cz. Morawska i na cz. boru zw. Łęg w Chojnicy (PG 17, 41); 1536 jej posag bracia Marcin i Mik. Nowowiejscy mają zapłacić wspomn. mężowi w 2 ratach (5 grz. i 85 grz.) do 1538 (PG 76, 292); 1539 taż po śmierci męża wypędzona ze swej oprawy → Morawsko (PG 81, 182).

1508 wiardunki wojenne z N. od 3 półł. i karczmy (ASK I 3, 27); 1563 pobór od 2 3/4 ł., 1 karczmy dor. i młyna dor. o 1 kole (ASK I 5, 241); 1577 pobór płaci Jan Nowowiejski (ASK I 5, 731v); 1580 tenże płaci pobór od 4 półł. os., 2 półł. opust., 5 komor., 1 kwarty roli [karczmarskiej?] i młyna dor. o 1 kole (ŹD 43; ASK I 6, 165v).

1462 staruszka z N.W.; kmieć z Unołtowa, który ją zgwałcił, został zamknięty w wieży w Poznaniu (propter stuprum... vetule: AC 1 nr 714).

4. 1393 sołtyska [brak imienia] z N.W. → p. 3; 1420 sołtys [brak imienia] z N. pozwany przez Sędka pleb. z par. Święty Wojciech [k. Poznania] o zaległą za rok bieżący dzies. z 2 ł. [sołectwa w N.W.], które trzyma w zastawie; poprzednio, gdy te role były uprawiane przez dziedziców, dzies. była płacona; sołtys wyjaśnia, że wspomn. łanów nie posiada tytułem zastawu, lecz je kupił i prosi, aby go traktować jak innych sołtysów w Wlkp. (conservare iuxta consuetudinem aliorum scultetorum in terra Polonie; AC 2 nr 963).

5. 1420 dzies. z sołectwa → p. 4; 1429 Mirosław w imieniu swoim i brata Dziersława z N. zawiera ugodę z Piotrem pleb. u Świętego Wojciecha, że bracia co roku będą dawać plebanowi 2 kopy [gr] zamiast dzies. snopowej z ról folw.; ugoda będzie ważna tak długo, jak żyje pleban i wspomn. dziedzice (AC 2 nr 1014).

Uwaga: W notatkach kl. dominikanek (katarzynek) pozn. z XVI w. znajduje się błędna sugestia, że niegdyś wsie Naramowice, Unołtowo i N. były własn. tego kl. (Dominikanki Poznań C 23, 17).