ŚREM – powiat

[W woj. pozn. w XIV w. wykształciły się dwa powiaty: pozn. i kośc. oraz osobna ziemia wschowska (A. Gąsiorowski, Powiat w Wielkopolsce XIV-XVI wieku. Z zagadnień zarządu terytorialnego i podziałów Polski średniowiecznej, Poznań 1965). Znamy dwa wypadki, gdy miejsce posiedzeń sądu ziemskiego kośc. przeniesione zostało z Kościana do Śremu i wówczas powiat kośc. nazywany był powiatem śrem., pisano też niekiedy: „pow. kośc. lub śrem.” Podobnie księgi sądu urzędującego w Ś. nazywano księgami ziemskimi pow. śrem. (→niżej). Pierwsze przeniesienie miejsca posiedzeń sądu kośc. miało miejsce w związku z ostrym zatargiem między star. kośc. a mieszczanami kośc., którego szczytowym punktem było zabójstwo Stan. Sczenieckiego burgr. kośc. przez mieszczan kośc. w dniu 23 IV 1443 (→Kościan – starostwo, p. 6Bb). Sąd grodzki w tym czasie urzędował na ogół w Kościanie – z wyjątkiem 2 posiedzeń z 1447, które odbyły się w Ś. (KoścG 1 k. 123a, 125v).]

1444 10 III – 1448 20 II sądy ziemskie kośc. odbywały się w S. (26 III 1443 ostatnie posiedzenie sądu w Kościanie), od 24 II 1448 ponowne urzędowanie sądu w Kościanie (KoścZ 12 s. 263, 378, 554, 701, 719-720; KoścZ 13 k. 1, 25, 45, 67, 97, 113, 135, 199, 222; AC 1 nr 308 – pozew do S.; Wp. 10 nr 1647; DBL nr 204-206, 217; →Kościan – powiat sądowy).

1445 Gostyń i Brzezie w pow. śrem. (w pow. śrem. czyli kośc.; KoścZ 12, 719-720); 1446 księga ziemska powiatu śrem. (DBL nr 206, 207); 1446-47 roczki [kośc. odbyte] w S. (DBL nr 204-206, 217); 1447 Sepno Małe wieś w pow. śrem. (PZ 16, 99v); 1447 Jan i Paweł Pakosławscy [z Pakosławia k. Miejskiej Górki] zeznają, że dokonali między siebie podziału dóbr w pow. śrem. (KoścZ 13, 69); 1448 pow. kośc. czyli śrem. (PG 3, 9v).

1519 15 VII król Zygmunt [St.] w związku z zatargami między szlachtą a m. Kościan, powstałymi z powodu ścięcia w tymże mieście [z wyroku władz m. Kościana] szl. Piotra Iłowieckiego [altarysty w Wolsztynie (w tej sprawie: AC 2 nr 1725: discretus Petrus Zlowyeczski [!])], nakazuje wojewodzie, sędziemu i podsędkowi ziemskiemu pozn. przenieść [na czas nieokreślony] posiedzenia sądu ziemskiego z Kościana do m. król. S., którego tenutariuszem jest Stan. Lasocki; mandat król. ma być ogłoszony przez woźnego w ziemi pozn. [tj. w woj. pozn.] (Corpus iuris Polonici, t. 3, Cracoviae 1906, s. 540, nr 218).

1520 Przybina [k. Rydzyny] w pow. śrem. (KoścZ 19, 81-82; KoścZ 22, 71); 1520 Drzeczkowo i Wolikowo w pow. kośc. czyli śrem. (MS 4 nr 12619); 1520 Krajewice w pow. śrem. (KoścZ 22, 71v); 1520 na roczkach [kośc. odbytych] w S. podkom. pozn. zeznaje o dokonanym odnowieniu granic między wsiami →Rąbiń i Rogaczewo Wielkie (Lub. C XVII 10, niefol.); 1521 Sroczewo i Zaborowo w pow. śrem. (MS 4 nr 12882, 12883); 1521 Poświątne [k. Śmigla] w pow. śrem. (KoścZ 22, 74); 1522 wsie Łęka Mała i Łęka Wielka w pow. kośc. czyli śrem. (MS 4 nr 13109).

Uwaga: 1. W 1403 wspomn. staw Prusy w dobrach król. w dystrykcie S. (Wp. 5 nr 30) – nie chodzi tu jednak o powiat, ale o okolice Ś. →Śrem – okręg.

2. Wzm. w 1497 wsie „Maschownicza in districtu Srzemensi” oraz „Petrakozy in districtu Srzemensi” (MS 2 nr 842, 844) to Marszewnica i Petrykozy k. Szreńska w pow. zawkrzańskim na Mazowszu.