ŚWIĄTNIKI

1414 kop. 1795, 1423 kop. 1488/92 Swanthniky (CA 45, 3; LBP 30), 1460 or. Swanthnyky (ACC 40, 93), 1474 Swyanthnyky (ACC 54, 5v), 1508 Szwyanthnyky (ASK I 3, 17v), 1509 Szwyathnyky (ASK I 3, 56v), 1510 Posvetnye (LBP 30), 1516 Szwyanthnyki (LBP 31), 1566 Poswiątne seu Swiątniki (PZ 34, 435v), 1580 Swiątniki (ŹD 30), 7 km na SE od Mosiny.

1. 1508 n. pow. pozn., par. Rogalinek (ASK I 3, 17v).

2. 1495 ostrów zw. Otrycie na rz. Warcie leży między S. a Dobiertkami (PG 7, 81v); 1570 w rozgraniczeniu Jaryszek opust. i Kanina wspomn. m. in. kopiec narożny tych wsi i S., leżący przy drodze z Kórnika do Poznania (PP 1, 73); 1611 S. leżą między wsiami Rogalinek i Dobiertki (CP 4 nr 400).

3. Własn. kościelna – kapituły kat. pozn. (uposażenie kustodii pozn.), od 1611 szlach.

1256 (rpsy z XV w.) komes Baran młodszy [może z →Baranowa k. Mosiny?] występuje przed sądem ks. Przemysła przeciwko Baszkowi kustoszowi kat. pozn. w sprawie zabrania mu sieci niem. na rz. Warcie (quod sibi abstulisset rethe piscium Theutonicale); kustosz twierdzi, że komes Baran uzurpował sobie bezpodstawnie pr. do [użytkowania] obu brzegów rz. Warty, które nal. do świątników (sanctuarii) kat. pozn. [z Ś.]; na wezwanie księcia przedstawiciele kapituły mają o tym zaświadczyć przysięgą; komes nie dopuszcza do tej przysięgi, lecz proponuje ugodę (compositio): kustosz i świątnicy będą łowić u obu brzegów rzeki, podobnie komes Baran i jego ludzie, obie strony mają się dzielić połowem (MPHn. 6, 39 – Rocznik kapituły kat. pozn.).

1414-17 (wzm. 1795) sąd ziemski pozn. potwierdza ugodę Mikołaja z Błociszewa [oraz Krajkowa i Brodnicy] sędziego pozn. z kapitułą kat. pozn. [jako właścicielem] S. w sprawie jez. →Nieciecza [starorzecze Warty] i ostrowu na rz. Warcie, czyli [użytkowania] rz. Warty pomiędzy S. i Krajkowem1W haśle →Krajkowo, p. 2, wskazaliśmy, że w 1415 jez. Nieciecza i ostrów na Warcie zostały przysądzone S., lakoniczna zapiska wszakże nie pozwala na takie jednoznaczne stwierdzenie (CA 45, 3); 1418 wyrok w tej sprawie: dopóki rz. nie wróci do dawnego koryta, obie strony mają wspólnie łowić ryby i używać jeziora, ostrów zaś, który od dawna nal. do Krajkowa, przysądza się Mikołajowi z Błociszewa [dokładniej →Nieciecza] (KoścZ 4, 88).

1423 (kop. 1488/93) do uposażenia kustodii w kat. pozn. należą dwie wsie: Kaczanowo [k. Wrześni] i S. wraz ze wszystkimi prawami (cum toto dominio) [w przypadku Ś. może tu chodzić o pr. połowów w Warcie] (LBP 30).

1460 Mik. Białobroda i Szymon Candyssa, rybacy z Piasków [k. Poznania], wydzierżawiają za 1 1/2 grz. od kustosza pozn. Mikołaja z Soboty 1/2 rz. Warty [tj. od jej prawego brzegu, przy którym leżą Ś., do środka koryta (→wyżej, pod 1414-17)] i 3 jeziora [starorzecza Warty] w dziedzinie S. w celu łowienia tam ryb od ś. Marcina [11 XI] przez cały rok (ACC 40, 93).

1485 bp pozn. Uriel [z Górki] i kapituła postanawiają, za zgodą obecnego kustosza pozn. Abrahama Zbąskiego, że czynsz ze wsi S. należący do uposażenia kustodii (i tylko z tej wsi), ma odtąd należeć do dzwonników (campanatores) katedry pozn. jako zapłata (salarium) dla nich; nie dotyczy to in. dochodów z S. (emolumenta), które nadal będą nal. do kustosza (CP 31, 91) [przypisujemy tę informację do Ś., gdyż wydaje się, że →Świątniki k. Głuszyny były już wtedy opust. (tamże, pod 1465 i 1477)].

1510 kustosz kapituły kat. pozn. [Piotr Opaliński] posiada Kaczanowo k. Wrześni oraz dwie wsie Poświątne: jedną k. Garaszewa [= →Świątniki w par. Głuszyna], a drugą k. rz. Warty [= Ś.] (LBP 30).

1516 z wizytacji S. wsi kustodii pozn.: wieś od czasów dawnej lokacji (ex antiqua locatione) posiada 10 półł.; 7 półł. jest os., siedzą na nich kmiecie [ich imiona →niżej], którzy płacą z nich po 20 gr, 2 koguty i 15 jaj; łan soł. jest opust., nikt go nie uprawia od 30 lat; 3 półł. opust. są niekiedy uprawiane, w obecnym roku [1516] niewiele uprawiają, ale nie potrafią powiedzieć dokładnie co, bowiem uprawiają tylko [pewne] zagony (stadia), a nie uprawiają w całości (non coluntur ex integro; LBP 31; CP 111, 42v).

1566 kustosz kapituły kat. pozn. Marcin Gałczyński pozywa Piotra Baranowskiego [z →Baranowa k. Mosiny] o 60 grz. szkody i tyleż zadośćuczynienia z powodu wyłowienia ryb w jeziorach rzecznych [tj. w starorzeczach] rz. Warty (in lacubus fluvialibus) w należącej do niego dziedzinie wsi zwanej P. czyli S. (PZ 34, 435v).

1611 Andrzej Opaliński bp pozn. zezwala z powodu niedostatku pastwisk na sprzedaż nal. do uposażenia kustodii pozn. wsi S. Mik. Manieckiemu za 5000 zł pol. (CP 4 nr 400).

1508-80 pobór z S.: 1508 od 5 ł. os. (ASK I 3, 17v); 1509 od 3 1/2 ł. os. (ASK I 3, 56v); 1563 od 6 ł. os. (ASK I 5, 232v); 1577 z S. wsi [kapituły] kat. pozn. (ASK I 5, 708); 1580 od 6 ł. os. (ŹD 30).

1516 na półłankach w S. siedzą kmiecie: Piotr Bialus, Piotr Rzodkiewka (Rzothkewka), Piechlik, Mięsnewa [?] (Myesneva), Andrzej Biskup, Jakub Bartkow, Jan Moczony (LBP 31; CP 111, 42v).

4. 1465 Andrzej Rogaliński kan. pozn. i sołtys w S. sprzedaje to sołectwo szl. Stan. Grabionowskiemu za 1/2 grz.; Rogaliński w obecności kustosza pozn. Mikołaja z Soboty, jako „dziedzica” w S., przyjmuje od Grabionowskiego zapłatę i przekazuje mu przywilej soł. (ACC 44, 3v); 1474 szl. Bieniak sołtys w S. pozwany przez Jana plebana w Iłowcu Wielkim i altarystę bractwa ubogich w [kościele par.] w Czempiniu o 2 grz. i 8 gr za konie kupione od tego bractwa (ACC 54, 5v); 1516 łan soł. opust. →p. 3.

8. W 1957 w zachodniej części wsi (na S od szosy S. – Radzewice) odkryto cmentarzysko szkieletowe z II połowy XI w.; 9 grobów, z powodu zniszczenia zdołano zbadać tylko 2, znaleziono w nich 2 esowate kabłączki skroniowe z drutu oraz denar krzyżowy (podstawa datowania cmentarzyska). W 1964 w badaniach powierzchniowych 100 m na SE od Ś. (także na S od drogi z Radzewic) znaleziono żelazny haczyk do wędki, żelazne ucho od wiadra i 3 większe fragmenty naczyń glinianych obtaczanych z okresu XI – połowa XII w. (Hensel 5, 372-374).

Uwaga: Rocznik kapituły pozn. (MPHn. 6, 43) podaje, że w 1256 świątnicy kat. pozn. „de Gelroton”, setnik Cienszyk (Censicus) z bratem Januszem oraz Pościsz, kupili od ks. Przemysła I za 7 grz. przyległy do ich posiadłości źreb Ryka (Riconis). K 3 s. 72, 134-135 (podobnie Now. 2, 360), utożsamiał Gelroton z Rogalinkiem, a od imienia Pościsza wywodził nazwę Puszczykowa. Dla identyfikacji takich brak jednak pewniejszych przesłanek. Wydaje się, że Gelroton to raczej Gierłatowo k. Nekli; tak też przyjęli ostatni wydawcy Rocznika kapituły pozn. w MPHn. 6, 70 (→Puszczykowo, Uwaga 1; →Rogalinek, Uwaga 1).

1 W haśle →Krajkowo, p. 2, wskazaliśmy, że w 1415 jez. Nieciecza i ostrów na Warcie zostały przysądzone S., lakoniczna zapiska wszakże nie pozwala na takie jednoznaczne stwierdzenie.