(1220 Mokrzesza, z kopii XVII w. — Kopiarz mstowski s. 16, 26; Matrzessa, z kopii z XV w. — DLb. 3, 157, Mp. 2, 385; 1250 Mocresa, z kopii XV w. — SUB 2, 397; 1341 Mokrzeze, z kopii 1625 — AG, Księgi grodzkie wieluńskie 66 k. 136v; 1388 Mocrzesa — DP 1, 29; 1396 Mokrzessz — ZK 2 s. 385; Mokrzesz — ZK 2 s. 385; 1404 Mocrzessca — ZK 4 s. 14; 1408 Mokrzeszca — ZK 5 s. 31; 1408 Mokrzyska, z kopii XVIII w. — AS 2, 95; 1414 Mocressza — ZK 312 s. 57; 1427 Mokrzessye — GK 2 s. 686; 1431 Mokrzessa — GK 4 s. 351; 1459 Mocrzesch — ZK 314 s. 86; 1459 Mokrzessza — ZK 258 s. 185; 1460 Mocrzessa — ZK 314 s. 145; 1467 Mokrzesch — AG, Księgi grodzkie sieradzkie 15 s. 284; 1469 Mokrzescha — ZK 314 s. 246; 1477 Mokrzes — ZK 261 s. 32; 1481 Mokrzeschow — GK 20 s. 430; 1488 Mokrzesha — GK 22 s. 1007; 1492 Mokrzeszka — GK 22 s. 987; 1493 Mokrzewska — GK 24 s. 89; Mokrzesche — AG, Księgi grodzkie sieradzkie 27 s. 758; 1499 Makrzessa — tamże 29 s. 352; 1507 Mokzescha — ZK 154 s. 351; 1507 Moksescha — RP k. 331; 1515 Mokrzesa — RP k. 702; Mokresa — RP k. 749; 1517 Mokrzessov — ZK 317 s. 70; 1520 Mokressa — ZK 317 s. 161; 1528 Mokrzosscha — LR s. 342, 344; 1545 Mokrzeską — ZK 322 s. 13) ok. 7,5 km na południowy wschód od Mstowa.

1. 1481 n., 1502 i n., 1530 pow. lel. (GK 21 s. 430; RP k. 60, 331); 1470—80, 1529, 1598 par. Żuraw (DLb. 2, 216; LR s. 342; WR k. 114)¹1472 dwór i folw. w M. par. klaszt. → Mstów (Ep. 3 k. 69v).

2. 1408 → 3a; 1470—80 M. graniczy z → Kobyłczycami (DLb. 3, 151); 1500 granica wsi Krasice ciąg nie się od ściany wsi Łuszczyn [obie w woj. sier.] do ściany wsi M., dalej do ściany wsi Wola Mokrzeska i do kuźnicy Dąbek, a stąd do rz. Warty, która rozdziela wieś Krasice od wsi Rzeki Wielkie [woj. sier.] (Kopiarz mstowski s. 40); 1545 rozgraniczenie wsi M. Piotra Kłobukowskiego od wsi Kobyłczyce kl. mstow. → Kobyłczyce p. 2²W haśle → Kobyłczyce p. 2 zidentyfikowano Dupną Górę pod którą rozpoczęto rozgraniczenie jako Babią Górę, podczas gdy chodzi tu zapewne o Dupicę (→ Mapa Obrębów); granice między M. a Zawadą wsią kl. mstow. zaczynają się od 4 kopców w miejscu czyli dąbrowie Osiny pod Dupną Górą. Stąd granice biegną według kopców, przechodząc przez drogę publiczną z Kobyłczyc do Zawady, do drogi z M. do Małusz i następnie biegną na północ przez dąbrowę między Dupną Górą a pagórkiem Słupcza do Sudołu. Od tego miejsca granica biegnie według kopców przez dąbrowę pod pagórkiem Słupcza i zarośla „alias Brzezinany” do starego kopca pod Słupczą, który został odnowiony, i dalej przez wspomn. pagórek i przez zarośla dębowe do ról zawadzkich na wzgórzu Słupcza, następnie przez zarośla dębowe do końca ról [wsi M. zw.] Mokrzeskie do szczytu wzgórza Słupcza, gdzie schodzą się role zawadzkie i mokrzeskie. Dalej granice biegną przez te role do gaju zw. „U gywya”, gdzie pod dębem, po przeciwnej stronie wspomn. ról, został usypany kopiec, od którego granica dochodzi do końca ról wsi Krasice i do drogi publicznej z m. Lelowa do m. Mstowa, gdzie są usypane dwa kopce narożne i końcowe — jeden Zawady a drugi M. k. ściany Krasic (ZK 322 s. 13—5; → Kobyłczyce p. 2); 1598 ł. plebański k. domu plebana [w Żurawiu] długości 15 stajań, a szerokości 20 zagonów w kierunku M. (WR k. 114).

3. Własn. ryc., później szlach. -3a. Sprawy własnościowe. 1220 wieś ryc. → p. 5.

1341 Jaszek z M. (ZDM 8, 2530).

1385—97 Jaszek z M. (ZP 1, 18, 29; ZK 2 s. 385 zp, 514; SP 8 uw. 229/2, nr 2); 1396 Jaszek z M. ma stawić kapelana Mikołaja pleb. z Potoku w sprawie z Michałem z Konar (ZK 2 s. 385 = nr 3707); tenże Jaszek ma stawić ww. kapelana w sprawie z Januszem ze Staroniwy [wieś k. Moskorzewa, dziś nie istnieje] (ZK 2 s. 385 zp).

1404—31 Klemens z M. h. Jelita, sędzia olsztyński 1431, zapewne s. Wojciecha z Potoku [dziś Złoty Potok], Trzebniowa i zapewne M. (zm. po 1402), br. Wojciecha z Potoku i nieznanych z imienia sióstr, mąż Hanki (ZK 4 s. 14; 5 s. 31; 312 s. 57; GK 2 s. 686; 4 s. 351; SP 7/2, 479; AS 2, 95; Kozierowski BWW s. 279; Laberschek → p. 7, s. 184—5, 201); 1404 Stogniew prep. kl. ze Zwierzyńca uchylił z powodu przedawnienia pozew Klemensa z M. o folw. i o rolę folw. w Olszanicy (ZK 4 s. 14—5).

[Przed 1408] Wojciech dz. M. z Potoku i Trzebniowa (Laberschek → p. 7, s. 184—5, 201); 1408 podział i opisanie granic dóbr Potok, M. i Zbikały (AS 2, 95); w sporze Wojciecha z Potoku z br. Klemensem z M. i siostrami obu braci sąd ziemski krak. wyrokuje, że któremukolwiek z nich przypadnie w sprawiedliwym podziale cz. macierzysta, Wojciech winien mu ją ustąpić (ZK 5 s. 31); 1414 Klemens z M. oprawia ż. Hance po 200 grz. gr pras. posagu i wiana na całej wsi M. (ZK 312 s. 57).

1458—65 Jakub Mokrzeski z M., br. Katarzyny ż. Dobiesława z Jemielnicy, mąż Małgorzaty c. Jana z Wilamowa [woj. sier.], ojciec Jana i Stanisława z M. (GK 14 s. 87; ZK 314 s. 86, 145; 315 s. 39, 50, 69, 76, 86, 93; 258 s. 185; A. Szymczakowa → p. 7, s. 78—9)³Szymczakowa, Magnifici → p. 7, s. 257 podaje wprawdzie, że w 1445 Jakub z M. i Piotr z Błogiego pożyczyli Piotrowi z Widawy 200 grz. pod zastaw Woli Kleszczowej, ale zapiska w księdze grodzkiej sieradzkiej nie potwierdza tej informacji — wraz z Piotrem z Błogiego udzielał pożyczki Jakub z Mniszkowa (de Mnischkow) (AG, Księgi grodzkie sieradzkie 8, s. 492); 1458 Jakub Mokrzeski i Dobek Kobyłka z Żarek ręczą sobie nawzajem pod zakładem 100 grz., że stawią się przed sądem grodzkim w Krakowie po powrocie [z wyprawy wojennej] (GK 14 s. 87); 1459 Jakub z M. zobowiązuje się zapłacić szwagrowi Dobiesławowi z Jemielnicy 90 grz. z tytułu posagu swej siostry Katarzyny w ciągu 3 kolejnych lat, pod rygorem wwiązania go w wieś Wola Mokrzeska w pow. lel. (ZK 314 s. 86)⁴W haśle → Jemielnica zapiska datowana błędnie na 1458 i nie przytoczono jej treści; 1460 Stanisław z → Bystrzanowic zobowiązuje się zwrócić szl. Jakubowi z M. 40 fl. węg. do najbliższego Bożego Narodzenia pod rygorem wwiązania go do łanów kmieci Lisa, Brzózki, Piechny, Bednarza (Bednorza) w Bystrzanowicach, płacących 4 fl. czynszu (ZK 314 s. 145)⁵W haśle → Bystrzanowice niepełny regest.

1467—81 Jan z M., dz. Łuszczyna [woj. sier.] 1467, s. Jakuba Mokrzeskiego i Małgorzaty c. Jana z Wilamowa, br. Stanisława z M. i Doroty ż. Piotra z Chojnego [woj. sier.], bratanek Katarzyny ż. Dobiesława z Jemielnicy (AG, Księgi grodzkie sieradzkie 15 s. 284—5; ZK 261 s. 7, 32; 314 s. 246, 289, 329; 316 s. 11—2, 17; 319 s. 4; GK 19 s. 553—4, 568; 21 s. 431; OK 23 s. 111; Ep. 3 k. 69v; DLb. 2 s. 216; SP 2, 4072; Szymczakowa, Nobiles → p. 7, s. 78—80, 101).

1467—96, zm. a. 16 IV 1507 Stanisław Mokrzeski z M., Woli Mokrzeskiej i Łuszczyna 1481, s. Jakuba Mokrzeskiego i Małgorzaty, br. Jana z M. i Doroty ż. Piotra z Chojnego, mąż Elżbiety c. Stan. Płazy z Mstyczowa, ojciec Jana, Jakuba i Zofii ż. Zygmunta Zaleskiego (AG, Księgi grodzkie sieradzkie 15 s. 284; 21 s. 94; ZK 154 s. 351; 160 s. 378; 316 s. 12, 45, 73, 124, 126; GK 21, s. 454; 522—4, 826, 852, 865; 22, s. 63, 120, 217—8, 220—1, 689, 707, 727, 731, 747, 765—6, 781, 813—4, 932—3, 953, 1002, 1007; 23 s. 43; 24 s. 89, 149; 25 s. 149, 179—82, 926—7; Szymczakowa, Nobiles → p. 7, s. 78—80, 101).

1467 Dorota ż. [Piotra] z Chojnego oświadcza, że jej br. Jan i Stanisław z M. winni dać jej 100 grz. za ojcowiznę i macierzyznę; Jan z M. zobowiązuje się pod zakładem 100 grz. zapłacić Piotrowi z [Chojnego] 40 grz. półgr do Bożego Narodzenia z tytułu ojcowizny i macierzyzny siostry Doroty pod rygorem wwiązania w Łuszczyn [woj. sier.] wraz z młynem; ww. Piotr zapisuje ż. Dorocie 200 grz. szer. gr pras. z tytułu posagu i wiana na połowie swoich części we wsiach Chojne i Bobrowniki [woj. sier.], a zapis ten przyjmuje jej br. Jan z M. (AG, Księgi grodzkie sieradzkie 15 s. 284—5; Szymczakowa, Nobiles → p. 7, s. 101); 1469 Jan z M. zobowiązuje się zapłacić Andrzejowi z Mzurowa 30 fl. do Bożego Narodzenia, pod rygorem wwiązania go w 6 ł. osiadłych w M., z których ma czynsz 6 fl. (ZK 314 s. 246); 1471 Stanisław z Czepurki i Jan z M. zobowiązują się zapłacić w określonym terminie br. szl. Mikołajowi i Stanisławowi z Kłobukowic 100½ grz. za Pawła [Olsztyńskiego] ze Szczekocin star. olsztyńskiego pod rygorem uiszczenia takiejże sumy z tytułu szkody (ZK 314 s. 289); 1471—2 Jan z M. procesuje się z kmieciami i ratajami z Krasic oraz ich panem Jakubem Pielszem z Brodeł (GK 19 s. 553—4, 568; SP 2, 4072).

1472 Mikołaj dz. M. (Ep. 3 k. 69v; DLb. 2, s. 216); → p. 5; 1475 Jan Mokrzeski z M. zobowiązuje się pod karą ekskomuniki zapłacić czcig. Janowi pleb. w Grabowie 1 fl. węg. za kupionego konia (OK 13 s. 627); [przed 1479] Jan [z] M. sprzedaje za 110 grz. szl. Jakubowi Łąckiemu (Łąnczski) z Wilamowa (Wielanowo) swoje działy dziedziczne we wsiach Ko[zubów], Chwaliborzyce i Czepów Górny (Alcior) [woj. sier.] (AG, Księgi ziemskie szadkowskie 5 s. 604; Szymczkowa, Nobiles → p. 7, s. 79); 1479 br. niepodzieleni Jan i Stanisław dz. z M. potwierdzają, że Jakub Łącki zadośćuczynił im za dobra ojczyste i macierzyste i za babiznę po ich dziadku stren. Jakubie z Wilamowa, po babce i po zm. matce [Małgorzacie] we wsiach Wilamów, Niwa, Rybno, Brzozówka, Kozubów, Czepów i Chwaliborzyce [wszystkie wsie w woj. sier.] oraz za pr. patronatu w Wilamowie; ww. br. Jan i Stanisław ręczą Jakubowi Łąckiemu, że uwolnią ww. dobra, które mu sprzedali [za 110 grz.]; ciż kwitują Jana z Witowa [woj. sier. h. Poraj] z 20 grz. posagu za ich zm. ciotkę (amitam) Miłosnę [zapewne c. Jana Wilamowskiego, siostrę Małgorzaty]⁶Szymczakowa, Nobiles → p. 7, s. 80 podaje, że Miłosna była prawdopodobnie ż. Jana z Witowa, ale wydaje się, że była to raczej jego siostra. W rękopisie po imieniu Miłosnej pisarz zostawił puste miejsce (AG, Księgi grodzkie sieradzkie 21, s. 94) (AG, Księgi grodzkie sieradzkie 21 s. 94; Szymczakowa, Nobiles → p. 7, s. 79—80).

1480 Jan z M. zobowiązał się zwrócić Henrykowi z Mzurowa 30 fl. węg. do Bożego Narodzenia, pod rygorem wwiązania go do 6 ł. w M., z których ma 6 fl. czynszu (ZK 316 s. 11); Katarzyna ż. szl. Stan. Podstolskiego kwituje bratanków Jana i Stanisława z M. ze spłaty dóbr ojczystych i macierzystych (ZK 316 s. 12); 1481 Jan z M. zastawia Andrzejowi alias Indrzychowi [Bystrzanowskiemu] z Mzurowa na rok za 100 grz. wieś M. w pow. lel. (GK 21 s. 430); Stanisław [z M.] zobowiązuje się zwrócić szl. Janowi z Wilkowa 70 grz. do najbliższego Bożego Narodzenia pod rygorem wwiązania go do swoich wsi: M., Wola [Mokrzeska] i Łuszczyn, a jeśli tego nie uczyni zapłaci drugie 70 grz. (ZK 316 s. 45 zp. częściowo uszkodzona)⁷Treść zapiski jest rekonstruowana z powodu uszkodzenia rękopisu (brak początku); Stan. Mokrzeski zastawia na rok za 156 fl. szl. Indrzychowi [Bystrzanowskiemu] z Mzurowa całą swoją cz., tj. połowę wsi M. w pow. lel. (GK 21 s. 454); 1482 tenże zastawia za 160 fl. węg. ww. Indrzychowi połowę wsi M. w pow. lel. z połową folw. i dworu (GK 21 s. 522); tenże ręczy za Pawła ze Szczekocin tenut. olsztyńskiego Annie c. zm. Piotra Sadowskiego, a ż. szl. Jana z Pieczeniegów, że wykupi on z zastawu za 200 grz. wsie Bukowno i Przemiłowice [dziś Przymiłowice] w pow. lel. — zp.; tenże Paweł zobowiązuje uwolnić go od poręki (GK 21, s. 523—4).

1483 Stanisław z M. zobowiązuje się zapłacić w określonym terminie siostrom Annie i Elżbiecie cc. zm. Indrzycha Bystrzanowskiego posesora zastawnego Mzurowa ⅔, czyli 110 ze 160 fl. węg. długu, który ma wobec Indrzycha (GK 21, s. 826); tenże zobowiązuje się zapłacić w tym samym terminie Barbarze c. ww. Indrzycha ⅓, czyli 59 [właśc. 49] ze 160 fl. węg. długu, który ma wobec ww. Indrzycha (GK 21 s. 826, 865); 1484 tenże zastawia za 40 fl. węg. na jeden rok Janowi z → Karczowic 3 ł. w Woli Mokrzeskiej, na których siedzą kmiecie Maciej Skórka, Stan. Kisielek i Wojc. Stachnik (ZK 316 s. 73); 1485 tenże skazany na karę XV za niezapłacenie długu Barbarze posesorce zastawnej Mzurowa, c. ww. Indrzycha (GK 21 s. 852; 22 s. 63, 120); tenże zastawia za 50 fl. węg. na ½ roku Janowi z Potoku 5 ł. w M., na których siedzą kmiecie: Janiec, Jura, Jeleń, Swyecz (= Szewc), Surgiel i Skórka (Skorky) (GK 22 s. 217—8); tenże zapisuje ż. Elżbiecie c. Stan. Płazy z Mstyczowa po 200 grz. posagu i wiana na połowie dóbr dziedz. i zobowiązuje się pod zakładem 100 grz. wnieść zapis do ksiąg ziemskich pow. lel. (GK 22 s. 220—1); 1487 tenże na wniosek Barbary c. ww. Indrzycha skazany za niedopuszczenie do ciążenia dóbr z tytułu niezapłaconego długu (GK 22 s. 689, 707, 727, 731, 747, 765—6, 781, 813—4).

1488 Stanisław z M. zastawia Stanisławowi z Mstyczowa za 50 [przekreślone i nadpisane 62] fl. węg. na jeden rok 7 kmieci siedzących na łanach w M. Jańca, Jurę, Jelenia, Szewca (Sutor), Surgiela, Skórkę i Piecula (ZK 316 s. 124); Jan z Karczowic kwituje Stanisława z M. z 40 fl. długu na Woli [Mokrzeskiej] i unieważnia zapis (ZK 316 s. 126); Stanisław z M. zapisuje Stan. Płazie z Mstyczowa 12 fl. węg. na 7 kmieciach w M., których zastawił mu już wcześniej za 50 fl. i zobowiązuje się wnieść ten zapis do ksiąg ziemskich pow. lel. (GK 22 s. 932—3)⁸Zamiast nowego wpisu poprawiono w księdze ziemskiej stary, przerabiając sumę 50 na 62 (→ ZK 316 s. 124); tenże będąc winien 30 fl. węg. Stan. Płazie z Mstyczowa zobowiązuje się wnieść ten zapis do ksiąg ziemskich pow. lel., dopisując go do wcześniejszego zapisu poczynionego na Woli Mokrzeskiej (GK 22 s. 953); Anna ż. Indrzycha Krezy z Woli kwituje tegoż Stanisława z cz. długu po ojcu Indrzychu z Mzurowa (GK 22 s. 1002); sąd grodzki krak. skazuje tegoż Stanisława na karę król. XIV za odbicie ciążenia wsi M. i nakazuje ostateczne wwiązanie Barbary c. ww. Indrzycha w tę wieś (GK 22 s. 1007); 1489 Stan. Płaza z Mstyczowa zobowiązuje się zapłacić szl. Janowi Wilkowskiemu z Wilkowa 60 grz. z tytułu poręki za Jana z Rabsztyna. Jeśli nie zapłaci da mu wwiązanie na rok w całą część M., którą wykupi od Jana z Potoku [dziś Złoty Potok] oraz w Wolę Mokrzeską i Łuszczyn (ZK 316 s. 134—5); Elżbieta c. zm. Indrzycha Bystrzanowskiego tenut. z Mzurowa poświadcza, że Paweł Olsztyński [ze Szczekocin] i Stan. Mokrzeski zadośćuczynili jej za dług, który mieli u jej zm. ojca (GK 23 s. 43).

1492 Stan. Mokrzeski z M. zobowiązuje się zapłacić 60 fl. węg. Małg. Dąbrowskiej⁹W zapisce nazwisko Małgorzaty zapisano w formie „Dworzowska”, ale z późniejszych zapisek wiadomo, że chodziło tu o Małgorzatę Dąbrowską z Dąbrowy. Szymczakowa, Nobiles → p. 7, s. 17, przypis 6 postawiła hipotezę, że „Małgorzata Dąbrowska była córką Jakuba z Mokrzeszy i Małgorzaty z Wilamowa i miała w M. zastaw posagowy od braci Jana i Stanisława” i jej s. Janowi do Bożego Narodzenia pod rygorem wwiązania w 3 ł. we wsi M. w pow. lel., na których siedzą [kmiecie]: Goły, Paszyca (Paschycza) i Zawrzykij oraz w połowę dworu i folwarku tamże. Stanisław winien pod zakładem 60 fl. węg. wprowadzić ten zapis do ksiąg ziemskich pow. lel. oraz stawić żonę, aby wyraziła zgodę na tę transakcję, gdyż ma na tych dobrach oprawę posagu i wiana (GK 23 s. 986—8); 1493 Jan z Dąbrowy [dziś Dąbrowa Zielona, woj. sier.] składa protest, gdyż był gotów przyjąć zgodę żony tegoż Stanisława [lecz tej jej nie stawił] (ZK 316 s. 165); Bogdał Wilkowski pełnomocnik ww. Małgorzaty i jej s. Jana wnosi o kary dla Stan. Mokrzeskiego z M. za nie dopuszczenie wwiązania w 3 ł. oraz połowę dworu i folw.; Jan Wilkowski wnosi o kary dla Stan. Płazy z Mstyczowa za uniemożliwienie wwiązania w cz. wsi M. i Wola Mokrzeska. Płaza oświadcza, że nie utrudnia wwiązania i że od teraz daje Janowi wwiązanie do ww. wsi; Stan. Mokrzeski ma zapłacić podwójny zakład 60 grz. za nie wpisanie transakcji do ksiąg (GK 24 s. 89, 149, 193); ww. Małg. Dąbrowska z Dąbrowy wd. po Dzietrzychu¹⁰Szymczakowa, Nobiles → p. 7, s. 17, przypis 6 przyjmuje, że Dzietrzych był zapewne drugim mężem Małgorzaty, a pierwszym był nieznany z imienia właściciel Dąbrowy Zielonej wraz z synem Janem [posesorzy zastawni M.] zobowiązują się zapłacić Janowi z Grabna do Bożego Narodzenia 100 grz. grz. szer. gr pras. z tytułu posagu za jego ż. Dorotę c. Małgorzaty a siostry Jana pod rygorem wwiązania go w posiadane dobra, z których czynsz wynosi 10 grz. (AG, Księgi grodzkie sieradzkie 27 s. 430; Szymczakowa, Nobiles → p. 7, s. 17, 225); taż Małgorzata z Dąbrowy w woj. sier. i pow. radomszczańskim wraz z niewydzielonym s. Janem podzastawiają za 80 grz. Janowi z Grabna mężowi Doroty c. tejże Małgorzaty a siostry Jana, tytułem posagu 9 ł., połowę dworu, folw. i karczmy w M. w pow. lel., które trzymają w zastawie na dochodach i przezyskach wedle zapisów w księdze grodzkiej sieradzkiej i ziemskiej lelowskiej (AG, Księgi grodzkie sieradzkie 27 s. 758; Szymczakowa, Nobiles → p. 7, s. 17, 225).

1495 Stan. Płaza z Mstyczowa zeznaje, że Stan. Mokrzeski z M. wypłacił mu 300 fl. zapisanych w księgach lel., kwituje go ze spłaty tej sumy i zobowiązuje się wprowadzić tę kwitację do ksiąg lel. pod takimże zakładem (GK 25 s. 179); Stan. Mokrzeski z M. podzastawia za 334 fl. pol. Mik. Gorządowskiemu z Łuszczyna całą wieś Wolę Mokrzeską i cz. M., które ma w zastawie od [Małg.] Dąbrowskiej, daje mu wwiązanie i zobowiązuje się pod takimże zakładem wprowadzić ten zapis do ksiąg lel.; tenże Mokrzeski dopisuje szl. Mik. Gorządowskiemu 120 fl. pol. w półgr do wcześniejszej sumy 334 fl., którą pożyczył pod zastaw wsi Wola Mokrzeska i cz. wsi M. Odtąd Gorządowski będzie trzymał te wsie w sumie 454 fl. pol. (GK 25 s. 180—2)¹¹Nota o zwiększeniu sumy została dopisana nad poprzednią zapiską (GK 25 s. 180); 1496 Stan. Mokrzeski z M. zastawia za 60 fl. pol. Janowi z Marcinowic połowę M. z połową dworu i ról folw. i daje mu wwiązanie z zastrzeżeniem, że będzie mógł zachować tę połowę do ś. Michała [29 IX] (GK 25 s. 926—7); 1498 Mikołaj Gorządowski dz. z Łuszczyna zastawia za 20 fl. pol. Janowi Potockiemu z Głupczowa role dwóch kmieci we wsi M. Skórki i Jelenia, w pobliżu dworu, z których czynsz szacowany jest po 3 wiard. (GK 27 s. 338).

1499—1507 Jan dz. z M., s. Stanisława, br. Ja kuba (GK 27 s. 912; ZK 316 s. 273, 275, 279; ZK 154 s. 351—3); 1499 Gabriel z Dąbrowy i Rogoźna ręczy za Andrzeja Handę z Gawłowa, iż ten stawi Barbarę żonę s. Stanisława z Gawłowa do ksiąg lel., która w obecności stryja (patruum propinqum) i Jana Dąbrowskiego br. przyrodniego (uterinum) dopisze Janowi z Grabna kolejne 27 grz. do 80 grz. długu, zapisanego mu na połowie wsi M. (AG, Księgi grodzkie sieradzkie 29 s. 352; Szymczakowa, Magnifici → p. 7, s. 277).

1500—25 Jan Gorządowski posesor zastawny M. i Woli Mokrzeskiej, dz. Łuszczyna, s. Mik. Gorządowskiego, mąż Małgorzaty, ojciec Pawła i Anny (ZK 25 s. 532—3; 154 s. 351—2; 160 s. 186, 374—5, 378; 316 s. 217, 273, 279, 313; 317 s. 32, 70, 153—4, 268—269; GK 27 s. 912; 29 s. 127, 131, 161, 204, 245, 301; 31 s. 1426; 37 s. 812); 1500 Mik. Gorządowski z M. pożycza od Stanisława alias Stańczyka z Sułkowa 10 fl. pol. (GK 27 s. 198—9 zp.); tenże zobowiązuje się pod zakładem 70 fl. pol. zapłacić temuż Stańczykowi 70 fl. pol., a jeżeli nie zapłaci podzastawi mu w sumie 140 fl. wieś M. (GK 27 s. 198—9 zp.); 1501 tenże Stańczyk całą wieś M., którą trzyma w zastawie za 80 fl. pol. od Mik. Gorządowskiego, wydzierżawia temuż Gorządowskiemu na ½ roku. Jeżeli do Bożego Narodzenia Mikołaj nie zwróci Stańczykowi 80 fl. pol. sumy głównej i 10 fl. dochodu od tej sumy wówczas Stańczyk ponownie przejmie M. (GK 28 s. 287); 1502 tenże Stańczyk mimo oporu Mik. Gorządowskiego otrzymuje ostateczne wwiązania w przezyski ze wsi M. (GK 28 s. 438, 517, 546, 600); Jan s. zm. Mik. Gorządowskiego, przejmując zobowiązania ojca daje Janowi Włodkowi wwiązanie w przezyski z dworu i od kmieci w M.; Mik. [!] [właśc. Jan] Gorządowski¹²Pierwsza zapiska nosi datę 9 VI, druga zaś 27 VIII. W zapisce jest imię Mikołaj, ale to zapewne błąd pisarza, gdyż już 9 VI 1502 Mikołaj został odnotowany jako zmarły (GK 28 s. 711) z M. zeznaje, że dał Janowi Włodkowi pstar. krak. wwiązanie w wieś M. z dworem tamże, nie czyniąc przeszkód do czego się zobowiązał pod zakładem 60 grz. (GK 28 s. 711, 819); 1503 Jan z Grabna posesor zastawny wsi M. podzastawia za 70 grz. Janowi Gorządowskiemu połowę wsi M., którą ma w zastawie za 80 grz. od Małg. Dąbrowskiej i jej dzieci Jana i Barbary według wpisu w księgach ziemskich lel. z wyjątkiem 1 ł. z kmieciem Andrzejem Gołym i półłanku z kmieciem Jurą, które zachowuje dla siebie (GK 28 s. 1241—2).

1507—17 Jakub Mokrzeski z M., s. Stanisława, br. Jana (ZK 25 s. 532—3; 154 s. 351—2, 370; 261 s. 461; 264 s. 345; 266 s. 116—7, 229; 316 s. 273, 275, 279; 317 s. 70); 1507 br. Jan i Jakub dz. M. składają protest, ponieważ gotowi byli ustąpić i zapisać Janowi Gorządowskiemu cokolwiek mieli z macierzyzny w M. zgodnie z orzeczeniem arbitrów, uwalniając od poręki 200 grz. Jana Marcinkowskiego i Jana Płazę; Jan Gorządowski z M. składa protest, gdyż gotów był przyjąć od ww. braci zapis na ich macierzyźnie w M., uwalniając poręczycieli Jana z Krużlowej i Mik. Wilkowskiego; woźny sąd. zeznaje, że wwiązał br. niepodzielonych Jana i Jakuba z M. w Wolę Mokrzeską zgodnie z orzeczeniem arbitrów w sprawie z ww. Gorządowskim, zaś posesor tych dóbr Mik. Wilkowski nie czynił przeszkód (ZK 316 s. 273, 279); tenże Gorządowski kwituje Jana i Jakuba br. niepodzielonych dz. M. ze spłaty 500 fl. węg., które ich zm. ojciec Stan. Mokrzeski pożyczył od Mik. Gorządowskiego pod zastaw połowy M. i Woli Mokrzeskiej (ZK 154 s. 351)¹³Zapiska ta została wprowadzona dwukrotnie przy czym pierwsza została przekreślona zapewne z powodu nieścisłego sformułowania, a następnie poniżej powtórnie ją zamieszczono; Jan Mokrzeski oświadcza, że ustąpił Janowi Gorządowskiemu całą swą macierzyznę w M. i potwierdza, że od wspomn. uzyskał za nią zadośćuczynienie. Ponadto Mokrzeski oraz jego poręczyciel Jan z Marcinowic [par. Mstyczów] zobowiązują się pod zakładem 100 grz. doprowadzić w ciągu 2 tygodni do sądu król. Jakuba Mokrzeskiego br. Jana, aby wyraził zgodę na tę transakcję; Jan Mokrzeski dz. M. zastawia szl. Janowi Gorządowskiemu za 280 fl. pol. swoją połowę wsi M. i całą wieś Wola Mokrzeska w pow. lel. i wraz z poręczycielem Janem z Marcinowic zobowiązują się pod takimże zakładem w ciągu 2 tygodni doprowadzić Jakuba Mokrzeskiego, aby wyraził zgodę na tę transakcję (ZK 154 s. 351—3, 370).

1508 Jan Gorządowski [posesor zastawny] z M. podzastawia za 20 grz. Janowi Dąbrowskiemu z Dąbrowy 3 ł. w M., jeden osiadły, na którym siedzi jego kmieć Mach, i dwa opustoszałe Nawojowski i Jankowski, oraz połowę stawu z pr. polowania na zwierza (ZK 316 s. 280); 1511 tenże zastawia za 3 grz. Janowi Dąbrowskiemu posesorowi zastawnemu w M. zagrodę tamże, na której siedzi Maciej Mach (ZK 316 s. 313); 1515 tenże Dąbrowski z Dąbrowy, zeznając o zapisach zastawnych dla niego, od Jana Gorządowskiego na 3½ ł. w M. i od Mikołaja Wilkowskiego na jednym łanie w Woli Mokrzeskiej, na którym siedzi Maciej Krotak, oświadcza że został spłacony przez Gorządowskiego, zaś połowę łanu Krotaka zachował dla siebie (ZK 317 s. 32); Jan Gorządowski zapisuje ż. Katarzynie c. zm. Stanisława z Parzniowic [60 fl.] posagu i 60 fl. węg. wiana na trzeciej części dóbr zastawnych w M. (ZK 317 s. 54 zp. uszkodzona); 1516 Jan Marcinowski z Marcinowic zobowiązuje się zwrócić Jakubowi Mokrzeskiemu 70 fl. pol. do najbliższych roczków [ksiąs.]; tenże Jakub z M. kwituje Marcinowskiego ze spłaty 20 fl. pol. (ZK 266 s. 116—7, 229); 1517 Jan Gorządowski posesor zastawny w M. zastawia za 50 fl. pol. Jakubowi z Parzniowic 4 ł. kmiece w M.; tenże Gorządowski posesor zastawny M. i Woli [Mokrzeskiej] wnosi o oddalenie powoda Jakuba Mokrzeskiego dz. tych wsi, który pozwał go o wzięcie sumy z przezysku i o ustąpienie z ww. dóbr (ZK 317 s. 67, 70); Jakub Mokrzeski dz. M., odstępując od swego pow. lel., dopisuje 30 fl. pol. z przezysków do sumy 280 fl. pl. wcześniej zapisanej Janowi Gorządowskiemu na połowie wsi M. i na całej wsi [Wola] Mokrzeska i zobowiązuje się w ciągu 2 lat wprowadzić ten wpis do ksiąg ziemskich pow. lel. (ZK 25 s. 532—3); 1520 Jan Dąbrowski posesor zastawny M. ustępuje Janowi Gorządowskiemu za 59 fl. węg. wszystkie przezyski na połowie wsi M., jakie pozyskał przed sądem grodzkim krak. na zm. Stan. Mokrzeskim, i daje mu wwiązanie w tę wieś; 1521 ww. Gorządowski i Dąbrowski unieważniają ten zapis i Gorządowski odstępuje Dąbrowskiemu przezyski z M. (ZK 317 s. 161 zp.).

1522—5 Zofia dz. M. i Woli Mokrzeskiej 1523—5, c. Stan. Mokrzeskiego z M., ż. Zygmunta Zaleskiego (ZK 160 s. 186, 374—5, 378; 161 s. 428—9; 265 s. 212; 317 s. 270—2); 1522 na wniosek Zofii dz. M., ż. Zygmunta Zaleskiego, Piotr s. zm. Jana Marcinowskiego winien stawić przed sądem ziemskim na najbliższych roczkach swoich braci Żegotę, Andrzeja, Ambrożego, Feliksa i Jakuba jako stronę pozwaną, aby sąd rozstrzygnął, czy osiągnęli oni wiek sprawny, w przeciwnym razie sprawa zostanie odroczona do czasu uzyskania przez nich pełnoletności (ZK 265 s. 212); 1523 Jan Gorządowski posesor zastawny M. i Woli Mokrzeskiej ustępuje Zofii c. zm. Stanisława, prawowitej dziedziczce tych dóbr oraz jej mężowi Zygmuntowi Zaleskiemu wszystkie zapisy i przezyski na M. i Woli Mokrzeskiej, jakie ma od różnych osób w księgach lel., nadwornych i grodzkich krak., a zwłaszcza od Jana Grabiańskiego [z Grabna], i daje im wwiązanie; ww. Zaleski i jego ż. Zofia zastawiają za 500 fl. pol. szl. Janowi Gorządowskiemu swoje wsie dziedz. M. i Wola Mokrzeska w pow. lel. i dają mu wwiązanie (ZK 160 s. 374—5, 378—9); 1524 Jan Gorządowski posesor M. wnosi o oddalenie pozwu Jana Dąbrowskiego z Dąbrowy o 500 grz. (GK 37 s. 812); 1525 tenże Gorządowski poświadcza, że Zygmunt Zaleski i jego żona zwrócili mu 500 fl. pol. w półgr i ustępuje im dobra M. i Wola Mokrzeska. Gorządowski za zgodą ww. małżonków jest zobowiązany wg prawa zwyczajowego wyprowadzić się w ciągu 6 tygodni, licząc od dnia jutrzejszego, zaś jego żona za zgodą br. Stan. Stasickiego rezygnuje z oprawy posagu i wiana, które ma na ww. dobrach (ZK 317 s. 268—9); Jan Dąbrowski z Dąbrowy i Kniei i Baltazar Jaroszowski z Jaroszowa ręczą Zygmuntowi Zaleskiemu i jego ż. Zofii na swych dobrach dziedz. i zastawnych pod zakładem 100 grz. za Jana Gorządowskiego i jego dzieci Pawła i Annę, które miał ze zm. ż. Małgorzatą, że w ciągu roku uwolnią dobra M. i Wolę Mokrzeską od zapisu oprawy posagu i zmarłej żony (ZK 317 s. 269—70).

1525—7 Zygmunt Zaleski dz. M. i Woli Mokrzeskiej, mąż Zofii c. Stan. Mokrzeskiego (ZK 160 s. 186, 374—5; 161 s. 428—9; 378; 317 s. 271—4; 162 s. 23—4, 29, 109—10, 112—3); Zofia dz. M. i Woli Mokrzeskiej za zgodą wuja Jakuba Płazy z Mstyczowa pstar. w Żarnowcu i stryja Mik. Wierzbięty Wilkowskiego oddaje wieczyście mężowi szl. Zygmuntowi Zaleskiemu całe swe wsie dziedz. M. i Wola Mokrzeska oraz daje mu do nich wwiązanie; tenże Zygmunt dz. ww. wsi zastawia za 500 fl. pol. ż. Zofii połowę wsi M. i Wola Mokrzeska; Jan Gorządowski zobowiązuje się pod zakładem 100 grz. uwolnić swoich poręczycieli Jana Dąbrowskiego i Baltazara Jaroszowskiego od ewentualnych pretensji ww. małżonków (ZK 317 s. 270—4); ww. Zofia, za zgodą męża Zygmunta Zaleskiego, podzastawia za 500 fl. pol. Mik. Kobyleńskiemu dworzaninowi król. połowę wsi M. i Wola Mokrzeska, które ma w zastawie od swego męża (ZK 161 s. 428—9).

1527 Mikołaj Kobyleński z → Kobylan [par. własna] 1523—39, dz. M. i Woli Mokrzeskiej h. Grzymała (ZK 162 s. 2—3, 109—10); tenże Kobyleński, odstępując od swego pow. lel., darowuje Stan. Kamockiemu całe swoje wsie dziedz. M. i Wolę Mokrzeską w pow. lel. (ZK 162 s. 2—3).

1527 Stan. Kamocki dz. M. i Woli Mokrzeskiej (ZK 162 s. 23—4); tenże, odstępując od swego pow. lel., darowuje Zygmuntowi Zaleskiemu wsie M. i Wola Mokrzeska w pow. lel. (ZK 162 s. 23—4); Paweł s. Jana Gorządowskiego niegdyś posesora zastawnego w M. i Woli Mokrzeskiej za zgodą ojca i w jego obecności ustępuje Zygmuntowi Zaleskiemu dz. dóbr M. i Woli Mokrzeskiej z oprawy posagu i wiana swej matki Małgorzaty na tych dobrach; tenże Paweł jako główny dłużnik oraz Mik. Sidlnicki z Pirocic jego poręczyciel, z tytułu opieki nad Anną siostrą Piotra dz. posagu i wiana ich matki Małgorzaty na M. i Woli Mokrzeskiej, zobowiązują się wobec ww. Zaleskiego, że pod zakładem 100 grz. uwolnią go od ewentualnych pretensji Anny do tej oprawy (ZK 162 s. 29); tenże Zaleski pożycza od Mik. Kobyleńskiego 100 grz. pod zastaw Woli Mokrzeskiej w pow. lel. (ZK 162 s. 109—10); szl. Jan Gorządowski dz. z Woli [woj sier.], odstępując od swego woj. i pow. sier., przenosi Pawłowi i Annie swym dzieciom z małżeństwa z Małgorzatą 100 grz. oprawy posagu i wiana swej zm. żony, zapisanych na połowie M. i Woli Mokrzeskiej, na połowę dziedz. wsi Wola koło Charłupi Małej w woj. i pow. sier.; Paweł s. Jana Gorządowskiego jako główny dłużnik oraz Mik. Sidlnicki z Pirocic jego poręczyciel, z tytułu opieki nad Anną siostrą Piotra dz. posagu i wiana ich matki Małgorzaty na M. i Woli Mokrzeskiej, zobowiązuje się wobec ww. Zaleskiego, że pod zakładem 100 grz. uwolnią go od ewentualnych pretensji Anny do tej oprawy (ZK 162 s. 110, 112—3).

-3b. Kmiecie. 1485 Janiec, Jura, Jeleń, Swyecz (Szewc), Surgiel i Skórka → p. 3a; 1488 Janiec, Jura, Jeleń, Szewc (Sutor), Surgiel, Skórka i Piecul → p. 3a; 1492 na 3 ł. w M. siedzą Goły, Paszyca (Paschycza) i Zawrzykij (GK 23 s. 986—8); 1498 → p. 3a; 1508 kmieć Mach → p. 3a; 1511 zagroda w M. na której siedzi Maciej Mach → p. 3a; 1517 → p. 3a.

-3c. Areał, folwark, dwór i pobór.

Areał i pobór. 1469, 1480 w M. 6 ł. osiadłych; 1485 w M. 5 ł. osiadłych → p. 3a; 1489 pobór z M. oddawany do Kłobucka [!] (RP k. 132); 1492—3 w M. 3 ł. osiadłe; 1493 w M. 9 ł. osiadłych; 1508 w M. 3 ł., w tym 1 ł. osiadły → 3a; 1502—10, 1512—7, 1519 pobór z 5 ł. (RP k. 331, k. 359v, 381, 605v, 679v, 685, 693, 702, 762, 773v, 841); 1530 pobór z 4 ł. (RP k. 60); 1563 pobór z 9¼ ł., według starych kwitów z 4½ ł., i z karczmy dorocznej (RP s. 247—8).

Dwór i folwark. [Po 1471] 1470—80 role folw. w M.; 1472 dwór i folw. w M. → p. 5; 1482, 1492, 1493, 1498 dwór i folw. w M.; 1496 dwór i role folw. w M.; 1502 dwór w M. → p. 3a.

5. 1220 bp krak. Iwo [Odrowąż] potwierdza kl. w Mstowie posiadanie m.in. dzies. z wsi ryc. M., nadanej klasztorowi przez biskupów krak. (Mp. 2, 385; DLb. 3 s. 157—8; Kopiarz mstowski s. 15—6, 25—7); 1250 Innocenty IV potwierdza uposażenie kl. kan. reg. na Piasku we Wrocławiu [kl. w Mstowie był jego filią], m.in. dzies. z M. (SUB 2, 397); 1471 [Jan Rzeszowski] administrator diec. krak. potwierdza ugodę zawartą za pośrednictwem [Jana] Hinczy z Rogowa między klaszt. mstowskim a Janem Zarembą z Kalinowy w sporze o wsie Kuchary i Skrzydlów Mały [obie wsie w woj. sier.]. Klasztor ustępuje Zarembie dzies. z folw. w M., należącą dotąd do klasztoru, którą Zaremba może przeznaczyć dla dowolnej instytucji kościelnej (Ep. 3 k. 52v—53); 1472 Jan z M. parafianin z par. w Mstowie, na podstawie powyższej ugody, wyraża zgodę na przekazanie dzies. swobodnej z folw. w M. dla kościoła par. w Żurawiu, dziedz. wsi Zaremby, z zachowaniem dla klasztoru prawa parafialnego wobec dziedziców wsi M. (Ep. 3 k. 69v); [po 1471] 1470—80 dzies. z ł. kmiec. dla prepozyta mstow., a z ról folw. ryc. dla kościoła par. w Żurawiu (DLb. 2 s. 216); 1529 dzies. snop. z ról folw. wart. 2 grz. dla kościoła par. w Żurawiu; dzies. snop. [z ł. kmiec.] w M. wart. 4 grz. dla kl. mstow. (LR s. 342, 344).

6. 1448 Benedykt s. Klemensa z M. studentem Uniw. Krak. (Metryka UK 48h/130).

7. J. Laberschek, Na tropie rycerzy z Potoku i rozbójników z Ostrężnika, w: tenże, Częstochowa i jej okolice w średniowieczu, Kraków 2006, 184—5, 201; A. Szymczakowa, Szlachta sieradzka w XV wieku. Magnifici et generosi, Łódź 1998, s. 257, 277; A. Szymczakowa, Nobiles Siradienses. Rody Porajów, Pomianów, Gryfów, Kopaczów i Pobogów, Warszawa 2011, s. 17, 78—80, 101, 208, 225—6.

8. Kilkadziesiąt ułamków naczyń średniowiecznych, ujawnionych w wyniku badań powierzchniowych przeprowadzonych w bezpośrednim zapleczu M. Pojedyncze ułamki naczyń średniowiecznych rejestrowano ponadto w Woli Mokrzeskiej. Brak bliższych danych odnośnie do chronologii wspomnianych zabytków (I. Młodkowska-Przepiórowska, Wyniki badań powierzchniowych na obszarze 86—51, w: Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w 1993 roku, Katowice 1997, s. 310—23; taż, Wyniki badań powierzchniowych na obszarze 86—51, maszynopis w archiwum częstochowskiej delegatury WUOZ w Katowicach [wraz z kartami stanowisk]).

Uw. Nie da się stwierdzić kim był Wojc. Pełka i skąd rzeczywiście pochodził. Jego przypisanie do M. jest wyłącznie hipotetyczne i opiera się głównie na tym, że występował w księgach pow. lel. i sąsiedniego ksiąs.

1475—82 Wojc. Pełka niegdyś z M. procesuje się z Mikołajem z Czapel Wielkich (ZK 261 s. 17, 64, 87, 135; ZK 262 s. 226; ZK 315 s. 203, 230, 263).