(1365 villa antiqua Mszana — ZDM 1, 114 z późnej kopii; 1394 Msana, Msszana — KSN 278, 304; 1396 Mszana — KSN 492; Nrowossowa — KSN 504; 1403 Mschana — ZK 3a s. 342; 1409 Mstowo [zepsuta nazwa]¹Nazwa ta nie pojawia się w zapiskach dotyczących spraw własnościowych i gospodarczych M., natomiast konsekwentnie w 1489—1500 jest wymieniany bez danych Mstów z cz. sołecką → Mstów, Nrosszowa — Mp. 4, 1113; KSN 2562; 1411 Mschana — OK 4 k. 114v; 1428 Mschan — Metryka UK 1 s. 140; 1444 Mssana; Mszana — ZK 12 s. 220; GK 8 s. 753; 1445 Mschana — GK 9 s. 326; 1451 Msczana — SWPM 9 s. 23; Teut. 1459 Kemsbark alias Kroleua gora et Dronoschoua atque Mschana est una villa Mschana in quas tres partes distincta est — GK 15 s. 170; 1465 Msana alias Kinsbark — GK 17 s. 594; 1466 Msana — SP 2, 3855; 1467 Msana, Dronoschowa — GK 18 s. 283; 1471 Mszchana — ZK 18 s. 227; 1483 Mszchana alias Dronoszowa — ZK 20 s. 211; 1489 Mschana Parochialis — RP k. 143; 1494 Mshana — OK 18 s. 313; 1497 Msana Nova — GK 26 s. 193; 1500 Mschana dicta Dronoschova — GK 27 s. 1135—6; 1505 Msschana — MS 3, 1967; 1506 Inferior Mschana — ZK 23 s. 306; 1516 Myesczyszko; Inferior Mschana — ZK 25 s. 264, 323; 1523 Schana — MS 4, 4133; 1524 Mschana Inferior seu Myesczisko — MS 4, 13873; 1529 Inferior Mshan, Mshana Nowa — LR s. 8, 60; 1563 Mschana Nyzscha — RP s. 166; 1551 Mszana Dolna — MK 79 k. 404v; Mschana Maior — GK 78 s. 1528; 1564 Mszana Dulna et Miesczisko, Mschana Maior — LK 1 s. 149; 2 s. 88; 1597 Mszana quondam oppidum — WR k. 31v) wieś, z miastem na przełomie XIV/XV w., później wieś z Mieściskiem, od 1952 miasto.

1. 1449 pow. sądowy czchow. (ZCz. 4 s. 47); 1489 n. pow. szczyrz. (RP k. 143); 1365 przygotowania do fundacji parafii (ZDM 1, 114 → p. 4a i uw.); 1422 n. par. własna (OK 4 k. 317v)²W sprawie daty 1345 lub 1346 o rzekomo istniejącym już kościele i daty 1365 z danymi o planach zakładania par. w M. — Uw; 1513, 1527, 1529 n. dek. Dobczyce (AKapKrak. Reg. C 1: Liber retaxationum, s. 70; C 2: Liber retaxationum, s. 76; LR s. 59).

2. 1365 młyn na rz. Gronoszowej, rz. Mszana i Gronoszowa oraz inne rzeki → p. 4a; 1459 rz. [Mszana] → p. 3a; 1518 granice Podobina poczynają się z jednej strony od rz. Raby k. granic wsi M. i ciągną się do rz. Kamienicy (DodGL 1872, t. 2 s. 125—7); 1551 rz. Mszana → p. 4a; 1560 Zygmunt August zawiadamia Jana Pieniążka z Krużlowej, że mianował komisarzy do wytyczenia granic między dobrami król. Kasinką, M. Górną (Małą), M. M. i Łostówką w tenucie Jana i jego br. Prokopa i Krzysztofora a wsią Kasiną Wielką należącą do Niewiarowskich. Komisarze ustalą też ścianę od wsi dziedzicznych Pieniążków Jurkowa i Dobrej; tej treści listy pisze król do poszczególnych komisarzy i do Niewiarowskich (GK 78 s. 1528—31); 1563 młyn o 1 kole → p. 3c; 1564 wieś Brzozówka leży pod M. (LK 2 s. 89); 1597 pleban posiada w M. niewielkie kawałki gruntu — naprzeciwko plebanii za rz. Mszaną, inny za rz. Słąką, a trzeci pod kaplicą Ś Krzyża (WR k. 31v).

3. Własn. król. w starostwie niegrodowym nowotarskim, w tenucie Ratołdów ze Skrzydlnej h. Szarza, a później Pieniążków z Krużlowej h. Odrowąż. -a. Sprawy własnościowe. 1365 M. w tenucie star. długopolskiego [nowotarskiego] Marka [Ratołda] → p. 4; 1409 Władysław Jag. zezwala Andrzejowi (Andris) Leibentalowi mieszcz. krak. wykupić od Andrzeja Korabiowskiego za 400 grz. gr pol. zamek i m. Długopole alias Nowy Targ z wsiami, w tym M. Osadzanym na karczunkach w lasach należących do miasta i wsi król udziela 22 lat wolnizny, a na polach wykarczowanych lub opust. czas wolnizny wg uznania Andrzeja (Mp. 4, 1113); 1415 M. w tenucie pana Ratołda → p. 4; 1432 Ratołd z M. → p. 3b; 1442—3 Mik. Bocianek z Przybysławic pozywa Mik. Ratołda z M. alias ze Skrzydlnej, alias z Nowego Targu o to, co na nim pozyskał, czyli o 80 grz.; sąd przydziela Bociankowi woźnego sądowego do ciążenia i wwiązania go do dóbr Mik. Ratołda, czyli do kmieci płacących 8 grz. czynszu (GK 7 s. 852; 8 s. 62, 170); 1443 Mik. Ederer mieszcz. krak. oskarża Mik. Ratołda ze Skrzydlnej alias z Nowego Targu [alias z M.] o to, że jego imiennie wymienieni domownicy wyszli z jego domu w Nowym Targu i zabrali mu na wolnej drodze król. 10 tuzinów butów wart. 70 fl., 5½ postawów sukna wart. 32 fl., kamień „modrzi” i 2 tuziny jarmułek war. 8 fl., a także 4 fl. w gotówce, 1 fl. wart. 10 fl. (pro floreno, sicut X floreni), tunikę, miecz, pas, kord, drobne pieniądze węg. na 2 fl. (SP 2, 3159 z GK); tenże Ederer ma termin z Mik. Ratołdem ze Skrzydlnej alias z M.; tenże Ederer obwinia Ratołda o to, co opisano wyżej bez wymienienia zabranych rzeczy; Jan Rokosz pstar. krak. ustanawia zakład 200 grz. w sporze Ratołda z Edererem, że będą żyć w pokoju (GK 8 s. 245, 248—9); 1444 Mikołaj ze Skrzydlnej br. senior z jednej strony a z drugiej Marek ze Skrzydlnej br. senior z drugiego małżeństwa godzą się w sprawie dóbr zastawnych, tj. m. Nowego Targu i dziedzin doń przynależnych. Mikołajowi i jego bratu [Ratołdowi z pierwszego małżeństwa ich ojca] przypadają dwie części tych dóbr, Markowi zaś i innym chłopcom [czyli jego braciom] z drugiego małżeństwa ich ojca przypada 6 części dóbr. Po dojściu chłopców do lat sprawnych nastąpi nowy podział. Długi po ojcu spłacą wszyscy bracia wspólnie. Długi zaciągnięte po podziale każda ze stron będzie sama regulować. Mikołaj umorzy terminy z Jadwigą matką chłopców a Marek z Mikołajem i przyjmą warunki podziału w M. (ZK 12 s. 219—20); Rafał ze Stróży i Mik. Ratołd z M. poręczają Klemensowi Wojcieskiemu za Jana z Raciborzan zapłatę 62 fl. węg. pod warunkiem oddania w zastaw wsi Rafała Stróży; tenże Rafał zobowiązuje się uwolnić Mikołaja z ww. poręki. Jeśli go nie uwolni do ś. Jana Chrzciciela [24 VI], wwiąże go pod karą XV do Tymbarku i uwolni te dobra od zapisu posagu i wiana swojej żony (GK 8 s. 753—5 obydwie zp.); 1445 Ratołd z M. nie zastosował się do polecenia starosty i kaszt. krak., dlatego zapłaci karę LXX (GK 9 s. 326); 1448 11 III ur. Mik. Ratołd ze Skrzydlnej wyznacza ż. Stachnie c. stren. Wiernka z Bilska 150 grz. posagu i 150 grz. wiana na ½ dóbr dziedz. w jego cz. w Skrzydlnej i Przenoszy, a także na ½ Stróży, Woli [Skrzydlańskiej], m. Nowego Targu z wójtostwem, Szaflar. Długopola, Waksmundu, Klikuszowej, Piotrówki, Podobina, Niedźwiedzia, Kuniny, M., Olszówki, Kasinki alias Ogonówki. Jeśli nastąpi podział dóbr z braćmi, wówczas opisze jej oprawę posagu i wiana na połowie uzyskanej z podziału części (ZCz. 4 s. 2—4); 1449 7 IV Stachna wd. po Mik. Ratołdzie ze Skrzydlnej i Szaflar pozywa Ratołda i Marka z Szaflar i Skrzydlnej o niestawienie się w sądzie (ZCz. 4 s. 42); ur. Stachna c. Wiernka z Bilska wd. po Mik. Ratołdzie pozywa Ratołda ze Skrzydlnej „levirum suum alias dzyewyerza” o 300 grz. posagu i wiana; taż Stachna przeciw Markowi ze Skrzydlnej „levirum suum alias dzyewyerza” o to, co zawarte w pozwie; woźny dla pow. czchow. zeznaje, że w imieniu Stachny pozywał Ratołda i Marka (ZCz. 4 s. 47); 1450 ur. Stachna wd. po Mik. Ratołdzie ze Skrzydlnej obwinia Ratołda ze Skrzydlnej i Piotra Komorowskiego tenut. w Szaflarach o niestawienie się w sądzie; tenże Ratołd ze Skrzydlnej i tenże Piotr odwrotnie pozywają Stachnę o niestawienie się w sądzie (in contumacia alias wnyestanyv, ZCz. 4 s. 59); Ratołd i Marek ze Skrzydlnej pozwani przez Stachnę zostają skazani na karę król. XIV za odbicie ciążenia; taż Stachna pozywa Piotra Komorowskiego [dzierżącego dobra szaflarskie] o przysądzone jej korzyści (ZCz. 4 s. 85); 1451 sąd przyznaje Stachnie c. Wiernka z Bilska wd. po Mik. Ratołdzie wwiązanie do dóbr synów Ratołda ze Skrzydlnej czyli z Niedźwiedzia zgodnie z należnymi jej przezyskami, które pozyskała na tych dobrach pr. ziemskim, ponieważ ciż synowie Ratołda [bracia przyrodni tegoż Mikołaja] Marek i Ratołd nie chcieli być posłuszni pr. ziemskiemu. Stachnie przyznano woźnego do wwiązania (SP 2, 3478).

1454—89, w 1444 niepełnoletni Jan Ratołd ze Skrzydlnej i M. D. s. Ratołda, br. przyrodni Mikołaja i Ratołda, rodzony Marka i Jerzego, ż. Małgorzata c. Wiernka z Bilska (GK 12 s. 321; 13 s. 840; 17 s. 911; ZK 152 s. 235, 275—6; ZCz. 5 s. 157—8, 199—200); 1454 Jan z Czyżowa kaszt. i star. krak. w terminie nakazanym w sporze między kmieciami z M. będącymi pod władzą wójta a Markiem dz. ze Skrzydlnej, który nie zjawił się osobiście, ale wysłał swego posłańca br. Jana. Starosta nakazał, by Marek pod zakładem 100 grz. w ciągu 2 tygodni dał do poręki kmiecia Zdzicha z wszystkim co sobie wziął do rozsądzenia alias ku rozprawie i wszystkim innym zwróci to, co zabrał. Do rozprawy między nimi mają żyć w pokoju. Do tego czasu kmiecie będą korzystać z dziedziny, jak to robili dawniej (GK 12 s. 320—1); Marek Ratołd ze Skrzydlnej wobec sądu i wobec Jana z Czyżowa kaszt. i star. krak. grozi kmieciom z M.: jeśli który wejdzie do rzeki albo do lasów czyli gajów, pozostawi tam nogi albo ręce (GK 12 s. 325); 1457 20 XII Jan Ratołd ze Skrzydlnej alias z M. skazany na podwójną karę XIV, ponieważ nie stawiał się w sądzie na polecenie starosty krak. na wniosek Jana Świeczki z Raciborzan; Johannes de Ratholdus (!) skazany na karę XIV, ponieważ napominany przez kasztelana i starostę krak. nie chciał dopuścić do ciążenia dóbr; Mikołaj podstarości krak. ustanawia zakład 1000 grz. pomiędzy Janem, Jakubem i Stanisławem z Lipia oraz Ratołdem ze Skrzydlnej z jednej strony a Janem Świeczką z Raciborzan z drugiej strony, że będą żyć w pokoju do czasu sądowego uspokojenia sporu; 22 XII Jan Ratołd z M. alias ze Skrzydlnej skazany na karę XIV, ponieważ trzeci raz nie zastosował się do polecenia starosty krak., gdy został oskarżony przez pewnego Litwina o zabranie mu koni (GK 13 s. 840); 1459 10 V Stachna c. stren. Wiernka z Bilska zeznaje, że jej szwagrowie br. rodz. Ratołd i Jan ze Skrzydlnej udzielili jej satysfakcji za posag i wiano, o które nie będzie wysuwać roszczeń, i umarza pozyskane na nich zapisy, terminy i przezyski; ciż bracia zeznają, że w zamian za posag i wiano zapisują bratowej Stachnie ż. Stanisława z Kijan c. Wiernka z Bilska 200 grz. monety obiegowej. W tej sumie dają jej w zastaw wieś M. leżącą po obydwu brzegach rzeki [Mszany] z wszelkimi przynależnościami „et cum missalibus alias so szpem”. Będą ją bronić przed wszelkimi roszczeniami i być jej zachodźcami w sprawach spornych (ZK 146 s. 621—2); 14 VI 1459 Jan Ratołdowic ze Skrzydlnej, potwierdzając zapis wpisany do akt ziemskich, zeznaje, że po przegraniu sprawy w sądzie, dał w zastaw Stachnie c. Wiernka z Bilska ongiś swojej bratowej jako żonie swego [zm.] br. Mikołaja, obecnie zaś ż. [Stan.] Kijańskiego w zamian za 200 grz. jej posagu i wiana wieś M., w której są wyodrębnione trzy części Kemsbark alias Kroleua Gora et Dronoschoua atque Mszana, a wszystkie one są jedną wsią i mają jedną nazwę Mschana. Całą więc tę wieś M. zastawili Stachnie, która zezwala Janowi zebrać zasiewy ozime i jare z folwarczku za rok bieżący, za co poręczył Wiernek z Bilska, a gdy będzie zwracać M., zasiewy zbierze dla siebie. Zakład 200 grz.; woźny sądowy zeznaje, że Jan dał Stachnie wwiązanie do wszystkich wyodrębnionych części, które składają się na jedną wieś M., wwiązał ją także do folwarczku (GK 15 s. 170); Jadwiga wd. po Ratołdzie ze Skrzydlnej z s. Janem za 30 fl. węg. długu zastawiają [jego br. przyrodniemu] Ratołdowi ze Skrzydlnej Wolę [Skrzdlańską] (GK 15 s. 181—2 — zp. z dopiskiem, że dług spłacono).

1462—5 Mik. Raciborzeński z Raciborzan s. Jana toczy proces z Janem Ratołdem z M. obwinionym o najście na jego dom w Raciborzanach z 20 wspólnikami równymi stanem i 40 „exilioribus alias podleyschemy, impossessionatis alias z golotami nyeosyadlemi”, rozbijając 2 bramy i 4 drzwi, uwięzienie jego ojca Jana i doprowadzenie go do śmierci (GK 16 s. 316, 387, 420, 445, 527, 587; 17 s. 155, 260, 385, 431—2, 450, 460, 506, 533, 551—2, 601, 615, 618—9 — Mikołaj uzyskuje główszczyznę; SP 7/2, 1070—1); Elżbieta Raciborzeńska wd. po Janie z Raciborzan toczy proces z Janem Ratołdem z M. oskarżonym o najście na jej dom w Raciborzanach z 20 równymi stanem i 40 niższego stanu, rozbicie 2 bram i zniszczenie 4 drzwi, a także zadanie jej 4 ran sinych, zabranie jej 2 płaszczy wart. 10 grz., 2 tunik i 20 wybielonych prześcieradeł oraz rzeczy domowych wart. 20 grz. (GK 16 s. 316, 387, 419, 445, 527, 587; 17 s. 155, 260, 385, 431—2, 451, 461, 506, 533, 551. 601, 615; SP 7/2, 1068); Jakub Smak kmieć i karczmarz z Raciborzan i stojący przy nim o swoją karę jego pan Mikołaj z Raciborzan toczy proces z Janem Ratołdem z M. obwinionym o napad na jego dom w Raciborzanach z 20 równymi stanem i 40 niższego stanu, rozbicie bramy, zniszczenie 2 drzwi, zadanie mu 2 ran krwawych i uwięzienie go, co wycenił na 150 fl. Obwinia też Ratołda o zabranie z jego domu 60 fl. i rzecz domowych wart. 40 grz. (GK 16 s. 316, 388, 420, 527, 588; 17 s. 156, 260, 385, 431—2, 451, 461, 506, 533, 551, 601, 615; SP 7/2, 1069); 1463 podstarości krak. Białkowski ustanawia zakład 60 grz. między Janem Ratołdem z M. i Feliksem pleb. w M., że będą żyć w pokoju (GK 16 s. 1004).

1464 Jadwiga wd. po Ratołdzie ze Skrzydlnej zeznaje, że Paweł ze Sprowy kaszt. lwowski spłacił ją z dóbr ojczystych i macierzystych (ZK 146 s. 649); 12 V br. Ratołd, Marek, Jan i Jerzy ze Skrzydlnej dzielą między siebie dobra dziedziczne [!], tj. Olszówkę, Mszanę Górną, M. D. zw. Dronoszowa, Kasinkę i wójtostwo w Nowym Targu. Ratołdowi przypada Olszówka, Markowi Mszana Górna, a Janowi i Jerzemu M. D. zw. Dronoszowa, którą podzielą w ten sposób: Janowi przypadnie ta połowa, w której siedzi wójt, a Jerzemu połowa z kościołem i Mieściskiem. Jeśli któraś z części będzie mieć większą wartość, wówczas poprawią ten podział, aby części były równe. Wójtostwo w Nowym Targu będzie dzierżył każdy z braci kolejno przez jeden kwartał w roku — Jerzy od dnia ugody, następny kwartał Ratołd, Jan trzeci, a Marek ostatni. W Kasince Ratołd nic nie będzie miał, a pozostali bracia będą trzymać tę wieś kolejno każdy przez rok — najpierw Jerzy, potem Marek, a trzeciego roku Jan. Ratołd odstępuje braciom swoją macierzyznę [dobra po matce Katarzynie], a po śmierci Jadwigi matki Marka, Jana i Jerzego, jej dobra posiadane w ramach oprawy posagu i wiana wszyscy czterej bracia podzielą równo między siebie. Wszyscy też wyposażą siostry³Mieli oni 3 siostry — Zofię ż. Stan. Małyszyńskiego lub Małuszyńskiego, też Maliszyńskiego; Jadwigę ż. Stan. Żarnockiego; Annę ż. Jakuba Małyszyńskiego (Rafacz, Dzieje Podhala → p. 7, s. 48). Umarzają i anulują pozwy gdziekolwiek były wniesione i terminy z panią Jadwigą. Przestrzeganie podziału zostało obłożone zakładem 600 grz. Jeśli będzie zapłacony dług posiadany u Jana Włodzisławskiego, wówczas podzielą go na równe części; br. Ratołd, Marek i Jerzy ze Skrzydlnej zobowiązują się zapłacić swemu br. Janowi po 50 grz. gr pol. każdy [czyli razem 150 grz.] do najbliższego Bożego Narodzenia za należny posag jego żonie [Małgorzacie] c. Wiernka z Bilska od jej ojca. Jest to ich dług do spłacenia Wiernkowi, którego nie zwrócą jemu, lecz dadzą swemu br. Janowi. Jeśli któryś z braci nie zapłaci 50 grz. w tym terminie, wówczas będzie płacił 5 grz. procentów rocznie pod karą XV (ZK 146 s. 669—72)⁴W haśle Kasinka zapiska ta ma niedokładny i niepełny reg; Stachna ż. Stanisława z Kijan obwinia Jana Ratołda z M. o karę XV z powodu drugiego odbicia ciążenia; sąd wyznacza woźnego do trzeciego ciążenia (GK 17 s. 252, 282, 329, 337); Jan Ratołd z M. toczy proces z Piotrem sołtysem z Lubnia o 300 grz. i bezprawie przed wiceburgrabią w Myślenicach, dlatego nie stawia się w grodzie krak. na terminy z powodami Elżbietą i Mikołajem z Raciborzan oraz ich karczmarzem Smakiem → wyżej 1462—5 (GK 17 s. 450—1, 460—1).

1465—6 Jan Ratołd z M. jako pozywający ma termin z Mikołajem z Raciborzan, który przełożył termin z powodu choroby; tenże Ratołd obwinia Jana z Raciborzan s. zm. Jana Raciborzeńskiego o rozbicie domu co zeznaniem ma potwierdzić woźny sądowy (GK 17 s. 482, 506, 877); 1465 br. Jan i Jerzy Ratołdowie ze Skrzydlnej zamieniają się dobrami i godzą się w sprawie czwartej części cz., którą Jan ma w Skrzydlnej, Woli [Skrzydlańskiej], Stróży i Przenoszy z podziału z braćmi. Tę część z wszystkimi przynależnościami Jan ustępuje Jerzemu, a ten daje mu dobra król., które mu przypadły z podziału z braćmi we wsiach M. alias Kinsbark i Kasina [Kasinka] alias Ogonówka z wszystkimi przynależnościami. Dobra te Jan będzie posiadał do czasu ich wykupienia. Jeśli król wykupi od braci Ratołdów zamek [Szaflary] z przynależnymi doń wsiami Janowi przypadną pieniądze za M. i Kasinkę należne Jerzemu, który jednak nic z pieniędzy za te wsie nie weźmie. Gdyby król wykupił nie te, ale inne wsie, Jerzemu będzie się należeć czwarta cz. z uzyskanych pieniędzy. Pod zakładem 200 grz. zapis ten ma być wniesiony do akt ziemskich (GK 17 s. 594—5); Jan Ratołd ze Skrzydlnej ma zapłacić 20 fl. węg. Stan. Małuszyńskiemu do Bożego Narodzenia. Jeśli wtedy nie zapłaci, to na ś. Jana Apostoła [27 XII] zapłaci 2 fl. procentów i tak samo po każdym Bożym Narodzeniu aż do zwrotu długu (GK 17 s. 595); Jan Ratołd z M. ma zapłacić 40 grz. gr pol. Stachnie ż. Stan. Kijańskiego pod warunkiem wwiązania jej do łanów osiadłych w M., od których są 4 grz. z czynszu. Gdyby odmawiał wwiązania, Stachna wystąpi o karę XV (GK 17 s. 614); taż Stachna zeznaje, że Marek, Ratołd, Jan i Jerzy Ratołdowie ze Skrzydlnej spłacili ją z 300 grz. posagu i wiana, które zapisał jej zm. mąż Mik. Ratołd, dlatego odstępuje ona od tego zapisu na dobrach jego braci, kasuje ten zapis i zobowiązuje się zwrócić im dokument na najbliższych roczkach ziemskich pod zakładem 200 grz. (GK 17 s. 615; ZK 152 s. 120); Elżbieta Raciborzeńska, Mik. Raciborzeński i Jakub Smak karczmarz z Raciborzan występują przeciw Janowi Ratołdowi z M. w sprawie niedopuszczenia ich do ciążenia jego dóbr (GK 17 s. 615); Jan Ratołd z M. ma pod karą XV zapłacić Mik. Raciborzeńskiemu 60 grz. gr pol. główszczyzny, ponieważ został skazany za zabójstwo jego ojca o imieniu Jan. W czasie nieobecności Mikołaja [w zapisce błędnie Jana] pieniądze może odebrać [jego matka] Elżbieta Raciborzeńska i anulować ten zapis; ciż Elżbieta i Mikołaj oraz Jakub Smak karczmarz z Raciborzan stawiwszy się osobiście jako pozywający i Jan Ratołd z M. jako pozwany umarzają wszystkie terminy, jakie mają między sobą, a także anulują kary i sprawy sądowe, ponieważ zawarli ugodę. Terminy między Ratołdem i synami tejże Elżbiety umorzył sam Ratołd; Mik. Raciborzeński ustanawia matkę Elżbietę pełnomocnikiem do odbioru 60 grz. główszczyzny — pieniądze te ma Jan Ratołd z M. zapłacić z powodu zabicia Mikołajowi ojca — i upoważnia ją do skasowania zapisu i do innych czynności związanych z tymi pieniędzmi; Marek i Jan Ratołdowie osobiście zeznają przed sądem, że poprzedniego dnia obwinili Mikołaja z Nieznanowic o złodziejstwo, a obecnie oznajmiają, iż było to w gniewie, bo przecież mają go za dobrego człowieka i nic złego o nim nie wiedzą (GK 17 s. 618—9); Stanisław domownik pana Ratołda z M. w sporze z pozwanym prac. Smakiem z Raciborzan przez Wojszyka przekłada termin z powodu choroby (ZK 16 s. 293); Stachna Kijańska nadal procesuje Jana Ratołda z M., gdyż nie uzyskała wwiązania w jego dobra (GK 17 s. 681).

1466 Mik. Raciborzeński protestuje, ponieważ był gotów wziąć pieniądze od Jana Ratołda z M., ale ich nie dostał (GK 17 s. 734); sąd przydziela Stachnie Kijańskiej po raz trzeci woźnego do wwiązania jej w dobra Jana Ratołda z M.; taż Stachna zwraca temuż Janowi dok. w sprawie posagu i wiana, który miała mu przekazać pod zakładem 200 grz. (GK 17 s. 763, 888); Stan. Małuszyński obwinia Jana Ratołda z M. o karę XV z powodu niezapłacenia mu pieniędzy tak jak stoi w aktach (GK 17 s. 798); Jan Ratołd z M. zeznaje, że Wiernek z Bilska spłacił go ze 100 grz. „dotis alias posaku” i 30 grz. za wyprawę za swą ż. Małgorzatę i pod zakładem 200 grz. zobowiązuje się doprowadzić żonę na roczki ziemskie, aby zeznała, iż ojciec Wiernek udzielił jej satysfakcji z dóbr ojczystych i macierzystych. Jeśli nie będzie tego zeznania, Jan zapłaci Wiernkowi 200 grz.; Wiernek z Bilska, Jan Ratołd z M. i Stachna ż. Stan. Kijańskiego [c. Wiernka] kasują między sobą wszystkie wadia czyli zakłady wpisane do akt ziemskich i starościńskich grodu krak. i wciągnięte do ksiąg w [Nowym] Sączu, umarzają między sobą terminy i pozyskane kary oraz pod zakładem 600 grz. będą tego przestrzegać; tenże Jan zastawia za 40 grz. Stachnie łany w M. → p. 3b (GK 17 s. 811—2); Mik. Raciborzeński występuje o karę XV przeciw Janowi Ratołdowi z M. o zapisane pieniądze, a niezapłacone zgodnie z zapisem (GK 17 s. 840); Stachna ż. Stan. Kijańskiego występuje przeciw Janowi Ratołdowi z M. o karę XV z powodu odbicia wwiązania. Sąd wyznacza woźnego do przeprowadzenia kolejnego wwiązania; woźny sądowy zeznaje, że ww. Jan chciał dać Stachnie wwiązanie do 4 ł., a nie do 6 wg zapisu, a do tego w innej wsi; Stachna występuje przeciw Janowi o zakład 400 grz. i o karę XV z powodu niedopuszczenia do wwiązania w jego dobra (GK 17 s. 844—5, 869, 877, 908, 918, 924, 961); wyrokiem sądu Mikołaj z Raciborzan ma przysięgać, że nie pozywał Jana Ratołda na środę po niedzieli Judica [26 III] o 60 grz., gdyż Ratołd oddalił jego pozew; tenże Jan oddala roszczenia Mik. Raciborzeńskiego w sprawie płacenia 60 grz. i kary; tenże Jan obwinia tegoż Mikołaja o niestawiennictwo, a także o to, że pozywał go bezprawnie z dóbr swej matki, w których on Jan nic nie ma (GK 17 s. 851, 861, 877); Mikołaj z Raciborzan, zgodnie z wyrokiem sądu, przysięgał, że nie pozywał Jana Ratołda z M. na środę po niedzieli Judicam [25 III] o 60 grz., gdyż Ratołd oddalał jego pozew, które to oddalenie nie ma mocy prawnej; tenże Mikołaj obwinia Jana o karę XV; tenże Mikołaj obwinia Jana o kare XV dla siebie i dla sądu o bezprawne przeprowadzenie oddalenia (GK 17 s. 894); Jan Ratołd z M. zeznaje, że Mik. Raciborzeński przybył do jego domu z 20 wspólnikami i zadał mu 2 rany krwawe oraz zabrał mu konia wart. 4 grz. Występuje zatem o zakład 100 grz. i o rany oraz o konia. Świadkiem bezprawia był woźny sądowy, czemu zaprzecza Mikołaj przez posłańca i gotów jest oczyścić się z zarzutów; wyrokiem sądu grodzkiego jeśli Ratołd spowoduje, że woźny potwierdzi, iż widział to zajście, kiedy to Raciborzeński dokonał bezprawia w jego domu, zadał mu rany i złoży przysięgę, że zabrał mu konia, wówczas to zostanie mu przysądzone. Ratołd ma udowodnić swoje krzywdy zeznaniami świadków, wtedy zakład jemu przypadnie. Wymienieni świadkowie zeznają, że Raciborzeński „nayechawschy violenter” na dom Ratołda, zadał mu 2 rany krwawe, które widział obecny tam woźny sądowy, i zabrał konia wart. 4 grz. (SP 2, 3855—6); Mik. Raciborzeński ma wykazać na podstawie zeznania woźnego odbicie ciążenia przez Jana Ratołda z M. (GK 17 s. 960); Mik. Raciborzeński winien karę XV Janowi Ratołdowi z M. (nadpisane też Skrzydlna) i sądowi po zeznaniu woźnego Wojciecha w sprawie 2 ran krwawych, jak przysięgał Ratołd, za które Mikołaj zapłaci mu 20 grz. pod warunkiem płacenia mu każdego tygodnia 1 grz. aż do pełnej zapłaty 20 grz. pod karą XV jemu i sądowi (SP 2, 3857); Jan Ratołd ze Skrzydlnej dowiódł zeznaniami świadków najścia na jego dom przez Raciborzeńskiego i zabrania mu konia wart. 4 grz. Wyrokiem sądu ma zapłacić w ciągu 2 tygodni Ratołdowi 4 grz. pod karą XV jemu i sądowi (GK 17 s. 961); Jan Ratołd z M. pozywa Marka i Jerzego Ratołdów o zakład 60 grz., ponieważ nie ugodzili się z nim (ZK 16 s. 360); Jan Ratołd z M. obwinia Mikołaja z Raciborzan o karę XV, ponieważ nie zapłacił za rany zgodnie z wyrokiem sądu (GK 17 s. 974); Ratołd z Nowego Targu protestuje, ponieważ chciał wziąć pieniądze od swego br. Jana Ratołda z M. zgodnie z zapisem, lecz ten mu ich nie dał (GK 17 s. 1009); Stanisław kmieć z Poręby przeciw Janowi Ratołdowi z M.; tenże Jan domaga się kary stając przy swoim kmieciu Macieju Sucharze ze Skrzydlnej, który pozwał Mikołaja Rafała ze Stróży (ZK 16 s. 390, 393); 1467 tenże Jan występuje przeciw ww. Mikołajowi o karę XV za niepłacenie tygodniowo 1 grz. zgodnie z wyrokiem sądu [→ wyżej 1466] (GK 18 s. 21, 26, 33, 45, 51, 60); 26 II Stachna ż. Kijańskiego pozywa Jana Ratołda ze Skrzydlnej o zakład 400 fl. w sprawie ciążenia (GK 18 s. 84); 3 VII taż Stachna zeznaje, że Marek, Ratołd, Jan i Jerzy Ratołdowie ze Skrzydlnej spłacili ją z sumy 300 grz. posagu i wiana opisanych jej przez zm. męża Mik. Ratołda i kasuje zapis w tej sprawie (ZK 152 s. 120); 6 VIII woźny sądowy zeznaje, że wwiązał Stachnę Kijańską za kary królewskie i starosty oraz za przezyski przysługujące jej na dobrach Jana Ratołda w M., Dronoszowej i Kasince (Kaschina) do czasu ich wykupienia (GK 18 s. 283—4); Jerzy Ratołd ze Skrzydlnej zastawia swym br. Markowi i Janowi ze Skrzydlnej za 300 fl. węg. przypadłe mu z podziału części dóbr w Skrzydlnej, M., Kasince (Kasina), Woli [Skrzydlańskiej], Stróży, Przenoszy i wójtostwie w Nowym Targu do czasu ich wykupienia (GK 18 s. 306—7); 1468 Ratołd ze Skrzydlnej występuje o karę XV przeciw br. Janowi Ratołdowi ze Skrzydlnej z powodu niezapłacenia zapisanych mu pieniędzy. Mik. Świder posłaniec Jana przekładał termin w związku z chorobą, co Ratołd zakwestionował (GK 18 s. 463, 500—1, 513); Zofia ż. Stan. Małyszyńskiego [zw. też Małuszyńskim i Maliszynskim] pozywa br. Jana, Marka i Jerzego wg pozwu; Jan Ratołd z M. pozywa Ratołda ze Skrzydlnej wg pozwu (ZK 16 s. 462—3); Jan Ratołd ze Skrzydlnej ma płacić Stachnie Kijańskiej 3 grz. rocznie w tygodniu po ś. Stanisławie w maju za dzierżawione od niej dobra w M. z racji uzyskanych przezysków do czasu wykupienia przez niego tych dóbr. Stachna wzięła już od Jana 12 fl. za szkody i kary, a także 3 grz. za dzierżawę [bowiem rzecz dotyczy 13 V]; br. Jan i Ratołd ze Skrzydlnej umarzają między sobą wszystkie sprawy sporne i zapisy. Ratołd w sprawie 25½ grz. zapisanych w tych aktach, a Jan w sprawie 50 grz. w aktach ziemskich, które winien Janowi zapłacić, podobnie jak inni bracia. Z tych pieniędzy zapłaci Janowi 25 grz.; ww. Ratołd zobowiązuje się zapłacić temuż Janowi 25½ grz. pod warunkiem wwiązania go pod karą XV do osiadłych poddanych w swych dobrach, płacących 2 kopy gr czynszu rocznie — ta zp. (GK 18 s. 546—7); Stan. Małyszyński (Maluschinsky) występuje o karę XV przeciw [szwagrowi] Janowi Ratołdowi z M. o niezapłacenie 2 fl. procentu zgodnie z zapisem (GK 18 s. 697); 1469 Jan Ratołd ze Skrzydlnej występuje o karę XV przeciw Ratołdowi z M. alias z Olszówki o niedopuszczenie do wwiązania zgodnie z zapisem (GK 18 s. 745); Jan Ratołd ze Skrzydlnej nie stawił się w sądzie obwiniony o karę XV Stachnie Kijańskiej z powodu niezapłacenia pieniędzy za kary (ZK 152 s. 182); Stachna ż. Stan. Kijańskiego kwituje Jana Ratołda ze Skrzydlnej z zapłaconych jej 3 grz. czynszu dzierżawnego z M. (GK 18 s. 864); Stan. Małyszyński zeznaje, że Jan Ratołd ze Skrzydlnej zapłacił mu 2 fl. „redditus alias platu” zgodnie z zapisem (GK 18 s. 1005).

1470 Stachna ż. Mik. Ścibora z Dobrej c. zm. Prandoty z Dobrej zastawia za 30 grz. Janowi Ratołdowi z M. cz. wójtostwa w Tymbarku z wszystkimi przynależnościami, wyłączając role uprawiane obecnie przez kmiecia Jankowicza. Jeśli przed wykupieniem tej cz. wójtostwa umrze jej matka Małgorzata, która trzyma inną cz. tego wójtostwa w ramach posagu, to Stachnie ta część przypadnie i w tej sumie Jan również przejmie ją w zastaw (GK 19 s. 113—4); Stachna ż. Stan. Kijańskiego protestuje, ponieważ była gotowa wziąć pieniądze od Jana Ratołda z M. za dzierżawione przez niego od niej jego dobra, ale ani on ani nikt w jego imieniu owych pieniędzy nie przyniósł (GK 19 s. 121); Jan Ratołd ze Skrzydlnej protestuje i wykłada pieniądze, chcąc zapłacić 3 grz. Stachnie ż. Stan. Kijańskiego za dzierżawę dóbr w M., ale nie stawiła się wówczas po ich odbiór (GK 19 s. 126); 1471 Jan z M. zeznaje, że jego br. stren. Marek spłacił go z wszystkich długów i bezprawia tak za dobra dziedz., jak i inne zgodnie z zapisami w aktach ziemskich i grodzkich, dlatego umarza te wszystkie zapisy z wyjątkiem zapisu w sprawie 90 fl. węg. w aktach grodzkich (ZK 18 s. 227—8); Stachna Kijańska występuje o karę XV dla siebie i sądu przeciw Janowi Ratołdowi z M. zgodnie z pozwem i zapisem (GK 19 s. 430); Mik. Śmił z Markuszowej powołuje Jana Ratołda z M. na swego pełnomocnika (GK 19 s. 470); Jan Ratołd z M. ma zapłacić 20 fl. węg. Janowi Skawiskiemu (Skavisky). Jeśli nie dotrzyma terminu będzie miał do zapłacenia 40 fl.; Jan Ratołd z M. winien zapłacić 40 fl. węg. Piotrowi Słupskiemu i Januszowi z Mstowa pod warunkiem wwiązania ich pod karą XV do wsi Wola [Skrzydlańska] i być ich zachodźcą przeciw roszczeniom br. swoich Marka i Jerzego. Przy tej nocie dopisano: Janusz z Mstowa zeznaje, że wziął 20 fl. należnych mu z tego zapisu (GK 19 s. 478); Mik. Świder z Dobrej ustępuje Janowi Ratołdowi z M. ½ młyna w Tymbarku, którą sam ma w zastawie od Stachny ż. Ścibora z Dobrej; tenże Jan ma zapłacić 7 wiard. pod karą XV ww. Mikołajowi, który później polecił skreślić tę zapiskę (GK 19 s. 508); Stachna ż. Stan. Kijańskiego zapłaci karę XV Janowi Ratołdowi i sądowi z powodu złego pozwu; taż Stachna przeciw temuż Janowi o karę XV z powodu niezapłacenia 3 grz. kary (ZK 152 s. 204); Piotr Stanic mieszcz. z Tymbarku przekłada termin przeciw Janowi z M. (ZK 152 s. 235); → Markuszowa p. 3a; 1472 Stan. Małuszyński [czyli Małyszyński] protestuje, ponieważ był gotów zgodnie z zapisem wziąć pieniądze albo procent tej sumy od Jana Ratołda z M., ale nikt mu ich nie dał (GK 19 s. 561, 701); woźny sądowy zeznaje, że gdy przybył do wsi M. Jana z M. celem przeprowadzenia wwiązania pani Stachny Kijańskiej zgodnie z jej przezyskami, wwiązanie zostało odbite przez rządcę Jana (GK 19 s. 630); taż Stachna zeznaje, że Jan z M. zapłacił jej z wydzierżawionych mu przez nią dóbr w M. za 3 lata i dał jej 9 grz. i kwituje go z tej dzierżawy (GK 19 s. 655); 1473 Jan Ratołd z M. był gotów dać Stachnie Kijańskiej pieniądze za dzierżawę dóbr w Skrzydlnej wg zapisu, lecz ta nie zgłosiła się po ich odbiór (GK 19 s. 769); 1474 Jerzy z M. oddala roszczenia br. Jana z M. w sprawie kmieci → p. 3b (GK 19 s. 866); 1475 17 IX Marek ze Skrzydlnej po przyjacielskiej ugodzie za wszelkie bezprawia oraz długi tak wielkie, jak i małe wyrządzone br. Janowi ze Skrzydlnej zapisuje mu 90 fl. węg. Gdyby nie zapłacił tej sumy do Bożego Narodzenia lub zwlekał z jej zapłaceniem, będzie mu dawał 9 fl. procentów każdego roku. Jeśli nie zapłaci tych 9 fl. na któreś Boże Narodzenie, wwiąże go pod karą XV do swej płowy Stróży i do cz. młyna w Nowym Targu przynależnego do wójtostwa; Jan z M. zeznaje, że jego br. stren. Marek zrekompensował wszystkie bezprawia i spłacił długi tak na dobrach dziedz., jak i innych wg zapisów w aktach ziemskich i grodzkich lub gdziekolwiek one są. Obecnie anuluje je i umarza. Zapis ten Marek ma wnieść do akt ziemskich na najbliższych roczkach pod zakładem 300 grz. (GK 20 s. 72—3); Jan Ratołd z M. protestuje, ponieważ był gotów dać Stachnie Kijańskiej pieniądze za dzierżawę, jak każdego roku, lecz nie stawiła się, by je podjąć; taż Stachna kwituje Jana z zapłaty 3 grz. za dzierżawione przez niego dobra w M. (GK 20 s. 91, 93); Marek protestuje, gdyż był gotów dać br. Janowi 9 fl. czynszu [czyli procentów], jednak ten odebrał te pieniądze tego samego dnia, co zeznał w sądzie (GK 20 s. 249); 1476 woźny sądowy zeznaje do akt, że dok. ustanawiający zakład 200 grz. wydany przez Jakuba z Dębna wwdę sand. i star. krak. w związku ze sporem o bezprawia pomiędzy braćmi Markiem, Janem i Jerzym z M. każdemu z osobna został ogłoszony i doręczony do ich domów, mają więc żyć w pokoju (GK 20 s. 462); 1476, 1477 Stachna Kijańska kwituje Jana Ratołda z M. z 3 grz. za roczną dzierżawę dóbr (GK 20 s. 362, 568); 1476, 1478 Jan M. kwituje br. Marka z M. [Górnej] z zapłaty 9 fl. rocznego czynszu [procentu] od głównej sumy 90 fl. wg zapisu (GK 20 s. 474, 868); 1478 Mik. Świder z Dobrej wyłożył pieniądze przeciw Janowi z M., chcąc wykupić od niego zastaw w Dobrej wg zapisu (GK 20 s. 869); 1479 Marek z M. protestuje, ponieważ wyłożył pieniądze dla swego br. Jerzego z M., chcąc wykupić go z Nowego Targu, ale nie zgłosił się on do ich odbioru. Pieniądze te są od Marka i jego br. Ratołda, a zostały przeznaczone na wykupienie dwu części tych dóbr; Jan z M. protestuje, ponieważ był gotów wziąć zapisane mu pieniądze od Mik. Świdra z Modlnicy, ale ten ich nie dał; tenże Jan z M. zeznaje, że jego br. Marek z M. zapłacił mu 9 fl. węg. procentu od sumy 90 grz., zgodnie z zapisem w tych aktach (GK 21 s. 26); Stan. Małuszyński poświadcza, że Marek Ratołd z M. zapłacił mu 7½ grz. procentów od głównej sumy pieniędzy zapisanych mu w tych aktach czyli od 75 grz. (GK 21 s. 313); Mik. Świder z Dobrej wykłada pieniądze chcąc wykupić od Jana Radołda z M. wieś Dobrą, ale ten nie zgłosił się po ich odbiór (GK 21 s. 330).

1481 ww. Jan Ratołd poleca wymazać zapis w aktach grodzkich i ziemskich w sprawie 90 fl. na połowie Stróży i cz. wójtostwa w Nowym Targu, ponieważ został przez Marka spłacony (ZK 20 s. 61); 1482, 1483, 1484 → p. 3b; 1484, 1485, 1486, 1488, 1489 Małgorzata Ratołdowa c. Wiernka z Bilska, ż. Jana Ratołda z M. → Bilsko p. 3; Krużlowa osada karczmarska p. 3; ZCz. 5 s. 199—200 z 1489); 1494 Małgorzata wd. po Janie Ratołdzie ze Skrzydlnej wydzierżawia od najbliższego ś. Marcina [11 XI] na rok i nie dłużej s. Stan. Ratołdowi całą swoją oprawę posagu i wiana opisaną jej przez męża na dobrach M. i Kasinka (Kraszyna !). Z dzierżawy pod karą XV zapłaci on matce na ś. Stanisława w maju 4 grz. oraz da 3 „metretas alias czvyertnye” mąki, kopę serów i 2 garnce masła, a ponadto 4 grz. na ś. Michała [29 IX]. Gdyby nie zapłacił lub zwlekał z zapłatą będzie ponosił karę XV; br. Stanisław i Jan Ratołdowie synowie zm. Jana Ratołda ze Skrzydlnej zamieniają się dobrami. Stanisław daje Janowi cały swój dział w Skrzydlnej i Woli [Skrzydlańskiej] z wyjątkiem karczmy w Skrzydlnej, w której siedzi Marek Wiczysłowicz, i sadzawki w Woli przed karczmą, którą Stanisław będzie trzymał w zastawie za 20 fl. do czasu jej wykupienia. Karczmę tę z sadzawką będzie trzymał przez 16 lat, a po ich upływie Jan z br. Markiem mogą ją wykupić wraz z innymi rzeczami. Stanisław dostaje w zamian cz. wójtostwa w m. Nowym Targu i cz. dziedziny w Olszówce. Zamienione dobra bracia będą trzymać przez 16 lat pod zakładem 200 grz. Jan spłaci wszystkie długi, które Stanisław winien zapłacić za ojca (GK 24 s. 835—6); 1496 star. krak. Mikołaj z Kamieńca [ziemia san.] ustanawia wadium 120 grz. pomiędzy księdzem Wojciechem plebanem w M. a szl. Markiem Ratołdem dz. ze Skrzydlnej i tenut. w Szaflarach oraz jego bratankiem Janem Ratołdem, że będą żyć w pokoju, a spory będą rozwiązywać zgodnie z prawem, a nie przemocą; woźny sądowy zeznaje, że osobiście dostarczył dok. z zakładem 120 grz. wystawiony przez ww. starostę w sporze pomiędzy Wojciechem pleb. w M. a Markiem Ratołdem dz. ze Skrzydlnej, że będą żyć w pokoju i kontrowersje rozwiązywać prawem a nie bezprawiem (GK 25 s. 723—4, 725); 1497 starosta krak. ustanawia zakład 120 grz. pomiędzy Janem Ratołdem z M. Nowej a Wojciechem plebanem w M., że będą żyć w pokoju do czasu rozsądzenia sporu, a zatargi rozstrzygać prawem a nie bezprawiem (GK 26 s. 193); Jan Ratołd z M. skazany na karę król. XIV, ponieważ nie stawił się pozwany mandatem starosty krak. na wniosek Wojciecha pleb. w M. Matka Jana protestowała, gdyż nie było go wówczas w domu, ponieważ wyjechał na wojnę. Woźny sądowy zeznał jednak, że co prawda nie wręczył Janowi mandatu osobiście, ale domownicy (familia) powiedzieli mu, że Jan dopiero ma wyruszyć na wyprawę (GK 26 s. 573).

1498—1502 Marek Ratołd junior ze Skrzydlnej, M. D. i Kasinki, s. Jana (GK 27 s. 21—3; ZK 23 s. 78); 1498 Wincenty z Przerębu [woj. sier.] bp-elekt płocki i pkancl. kor. oraz Mikołaj z Kamieńca star. krak. i san. komisarze król. rozpatrują skargi mieszkańców Szaflar, Długopola, M., Olszówki i innych wsi wniesione przeciw Markowi Radołdowi ze Skrzydlnej tenut. Szaflar, Markowi [juniorowi s. Jana] z M., Barbarze wd. po Jerzym Ratołdzie i innym. Komisarze wyrokują najpierw w sprawie pańszczyzny i innych powinności w Szaflarach, Długopolu i Olszówce, a następnie rozpatrują pojedyncze skargi. Marek Ratołd z M. przejął po ojcu Janie Ratołdzie zastawionych ojcu za 30 grz. 3 kmieci w Olszówce przez innego zm. Jana Ratołda, którzy nie będą czynszować powyżej tego do czego są obow. zgodnie z dok. dla sołtysa, a jeśli Marek stwierdzi, że doznali oni krzywd od ojca, wyrówna im szkody. Następnie komisarze rozpatrywali skargi mieszkańców M., której połowa należy do Barbary wd. po Jerzym Ratołdzie, a druga połowa do Marka s. Jana Ratołda. Co do wójta mszańskiego był spór komu winien on służyć i komu zgodnie z prawem zostanie przysądzony. Komisarzom ma być okazany dok. podziału dóbr dokonany przez Jerzego męża Barbary i Jana ojca Marka i wówczas wójt zostanie przydzielony w całości jednej wskazanej osobie. Do czasu wydania decyzji wójt będzie płacił każdej ze stron po 6 gr obiednego, a później 1 wiard. tej osobie, której zostanie przydzielony przez komisarzy. Zachowany zaś zostaje przy swoich prawach i przywilejach. Pewien poddany Jan Kunat z M. z części Barbary wystąpił przeciw niej, że bezprawnie zabrała mu jego rolę. Strony sporu mają wyznaczyć po 2 ludzi, którzy w ciągu 4 tygodni wycenią tę rolę i zgodnie z taksą Barbara zapłaci mu za nią. Mieszkańcy obydwu części wsi M. mają odrabiać swemu tenutariuszowi po 4 dni pańszczyzny w ciągu roku i płacić mu 2 razy w roku obiedne. Sołtys i mieszkańcy Kasinki w tenucie Marka juniora (minoris, junioris) zostają zachowani przy swoich przywilejach, a jeśli wziął on od nich coś powyżej należnych płatności, to ma im to zwrócić. Poszczególni sołtysi i mieszkańcy wsi [w tym M.] oraz mieszczanie z Nowego Targu zostają zachowani przy prawie do polowania w lasach tenuty zgodnie z wcześniejszym wyrokiem starosty wpisanym do tych akt, czyli polować na ptactwo na swoje potrzeby, a jeśli będą polować na grubego zwierza, jak sarny, dziki i niedźwiedzie, to są obowiązani oddawać tenutariuszowi wsi czwartą cz. upolowanego zwierza. Co do połowu ryb komisarze postanowili, że żaden z mieszkańców z wsi tenutalnych pod karą 3 grz. dla tenutariusza nie ośmieli się łowić z żadnego brzegu swoimi wielkimi sieciami, ani dla siebie, ani na sprzedaż, dopóki nie uzyska zgody tenutariusza, z którego brzegu może łowić, każdy może natomiast łowić tylko na własne potrzeby małą siecią, czyli sakiem, albo wędką. Każda z klauzul wyroku komisarzy jest obłożona zakładem 20 grz. i obowiązuje obydwie strony (GK 27 s. 21—3); 1499 Mikołaj z Kamieńca doprowadza do ugody pomiędzy Wojciechem pleb. w M. a Janem Ratołdem tenut. M. w ten sposób, że o wszystkie nieporozumienia między sobą zachowają wieczysty pokój. Jan będzie żył w pokoju nie tylko z Wojciechem, ale i jego familią nie wyrządzając im krzywd i bezprawia sam lub jego ludzie czyli familia, podobnie pleban i jego familia ze swej strony. Zakład 200 grz., o który pokrzywdzony może występować do prawa grodzkiego (GK 27 s. 767—8).

1500 Jan Ratołd ze Skrzydlnej tenut. w M. zastawia za 30 fl. węg. Andrzejowi Birowie sołtysowi w Lubniu wieś Kasinkę, którą też ma w tenucie. Jan uwalnia go od obowiązku wypraw wojennych dla siebie i dla swoich braci (GK 27 s, 1036—7 zp. w 1502 na polecenie Andrzeja); Andrzej Ratołd ze Skrzydlnej zastawia za 20 fl. pol. Janowi Ratołdowi kmieci w M. zw. Dronoschova, a mianowicie Marcina Potoczka, Szymona Kołodzieja i Krzystka Cichonia oraz opust. role Czabajowską i Potoczkowską (GK 27 s. 1135—6); Marek Ratołd z M. zastawia za 5 fl. Janowi Ratołdowi kmiecia Laczka osiadłego w M. (GK 27 s. 1139); Jan Ratołd z M. opisuje ż. Dorocie c. Wydżgi z Raciechowic 200 grz. posagu i 200 grz. wiana na połowie dóbr dziedz. w Skrzydlnej, Wrzeszczkówce [dziś nie istnieje] i wójtostwie w Nowym Targu oraz na dobrach król. w M., Ogonówce [czyli Kasince] i Waksmundzie, które ma w tenucie z wszystkimi przynależnościami. W razie jego śmierci Dorota oprócz opisanej oprawy obejmie dwór w M. z rolami, bydłem i trzodą i będzie trzymać do czasu wykupienia tych dóbr przez spadkobierców Jana, który pod zakładem 400 grz. ma wnieść ten zapis do akt ziemskich krak. (GK 27 s. 1277); Marek Ratołd ze Skrzydlnej tenut. w M. zastawia br. Janowi za 18 grz. mniej 3 gr całą cz. w M. do czasu wykupienia zastawu. Jeśli w tym czasie ta cz. zostanie wykupiona dla króla, wówczas Jan odbierze sobie te 18 grz. z pieniędzy, za które ta cz. będzie wykupiona (GK 27 s. 1297 zp., ponieważ tę cz. Marek odkupił w 1501); 1502 Jan Ratołd ze Skrzydlnej wyznacza ż. Dorocie c. Wydżgi z Raciechowic 150 grz. posagu i tyleż wiana na połowie dóbr w Skrzydlnej i Woli [Skrzydlańskiej] oraz na całym dworze w Woli; taż Dorota rezygnuje na rzecz ojca z dóbr ojczystych i macierzystych (ZK 23 s. 70); 1505 Aleksander Jag. zezwala Janowi Jordanowi kaszt. biec. i żupnikowi krak. wykupić z rąk Jana s. Marka, Jana s. Mikołaja i Andrzeja Ratołdów oraz Beaty ich siostry ze Skrzydlnej ż. Jana Pieniążka dobra król. m. Nowy Targ z wsiami Szaflary, Waksmund, Długopole, M., Kasinka, Podobin, Olszówka, Poręba, Niedźwiedź, Klikuszowa i wszystkimi innymi przynależnymi do tego miasta (MS 3, 1967); woźny sadowy zeznaje, że na wniosek Beaty ż. Jana Pieniążka dostarczył pozew do dóbr M. na br. Jana i Marka Ratołdów i wyłożył wobec kmiecia Grocholi (ZK 23 s. 236); 1506 Beata ż. Jana Pieniążka z Krużlowej przeciw Janowi zw. Ratołd z Woli [Skrzydlańskiej] i tenut. I. M. o niestawienie się w sądzie; prac. Maciej zw. Kaczka kmieć Beaty z S. M. pozywa ww. Jana o niestawienie się w sądzie (ZK 23 s. 306); 1508 Dorota wd. po Janie Ratołdzie za zgodą br. Mik. Raciechowskiego ustępuje szwagrowi Markowi Ratołdowi z oprawy posagu i wiana opisanej jej na wsiach Skrzydlna, Wola [Skrzydlańska], M., Kasinka, Olszówka i na sołectwie [!] w Nowym Targu (ZK 24 s. 82); 1509 Marek Ratołd ze Skrzydlnej i Woli [Skrzydlańskiej] oraz tenut. M. uzupełnia zapis 60 grz. dla siostry Jadwigi wd. po Stan. Czarnockim podżupku wielickim na całej Woli i cz. w Skrzydlnej dopisując 20 grz. ich matki Małgorzaty Ratołdowej (Ratholthowa) zabezpieczonych na wójtostwie w Nowym Targu (ZK 24 s. 142—4).

1511 Marek Ratołd ze Skrzydlnej daje Janowi Pieniążkowi Wolę [Skrzydlańską] i cz. w Skrzydlnej. Gdy w tym czasie będzie wyznaczał ż. Korduli oprawę na dobrach król. M. i połowie wójtostwa w Nowym Targu, doprowadzi żonę do akt, aby złożyła rezygnację z oprawy na darowanych dobrach jeśli ma takową i wyrazi zgodę na darowiznę pod zakładem 300 fl.; jeśli Marek i Kordula będą mieć potomstwo, wówczas dadzą Janowi Pieniążkowi ze Skrzydlnej 300 fl., a ten ustąpi im z darowanych mu dóbr (ZK 155 s. 418—9); 1516 Andrzej Ratołd ze Skrzydlnej do sumy głównej dopisuje Markowi Ratołdowi 30 grz. mniej 1 fl. na dobrach Mieścisko i na 3 pewnych rolach osiadłych w M. W ciągu roku Andrzej ma uzyskać zgodę króla na zapis na tych dobrach i pod zakładem 100 grz. dostarczyć go Markowi (ZK 25 s. 264—5); Marek Ratołd tenut. w M. daje w dożywocie ż. Korduli swoje dobra dziedziczne i zastawne obecnie posiadane w M. i Woli [Skrzydlańskiej], a Kordula za zgodą swego br. Baltazara Skarbka ze Zręczyc daje mężowi w dożywocie oprawę posagu i wiana opisaną jej przez niego na jego dobrach (ZK 25 s. 267 zp. na polecenie Skarbka); Jan Pieniążek z Krużlowej występuje przeciw Markowi Ratołdowi o karę za niestawienie się w sądzie w sprawie pieniędzy, które ma na dobrach król. w I. M. (ZK 25 s. 323); ww. Pieniążek pozywa tegoż Marka, ponieważ w sprawie jego pieniędzy nie stawił ż. Korduli, aby wyraziła zgodę na ww. umowę i zrzekła się oprawy posagu i wiana na Woli [Skrzydlańskiej] i cz. Skrzydlnej, a także na I. M. (ZK 25 s. 352—3); 1518 Jan Ratołd ze Skrzydlnej ustępuje Beacie ż. Jana Pieniążka z Krużlowej podstar. krak. całą swoją cz. dóbr król. Nowego Targu, Szaflar, Kuniny, Olszówki, Niedźwiedzia, Podobina (Poddambye!), M., Mieściska, Kasinki (parva Cassinka), a także w jakiś innych wsiach (ZK 158 s. 39); Stan. Czarnocki z Jeżowa i Klimontowa zapisuje Korduli wd. po Marku Ratołdzie 300 fl. na swych dobrach dziedz. Klimontów i Jeżów w pow. ksiąs. pod zakładem 300 fl. w zamian za jej oprawę posagu i wiana oraz zapis dożywocia (dozywoczya) na dobrach król. czyli na sumach pieniężnych na M., Mieścisku i Kasince. Dobra Czarnockiego Kordula będzie trzymać w zastawie do czasu ich wykupienia. Czarnocki za zgodą matki Jadwigi zezwala Korduli mieszkać w dobrach król. M., Mieścisku i Kasince oraz korzystać z nich do czasu zapłacenia owych 300 fl. w miejsce zamieszkiwania w Jeżowie i Klimontowie. Gdyby król sam wykupił swoje dobra lub zezwolił to uczynić innej osobie, albo Andrzej Ratołd wykupiłby wieś Mieścisko, wówczas Kordula wjedzie bez przeszkód do Jeżowa i Klimontowa i będzie trzymać te wsie do czasu ich wykupienia. Gdyby Czarnocki chciał wykupić Kordulę z dóbr Jeżów i Klimontów a nie byłoby króla w Krakowie, to może to uczynić przed sądem ziemskim w Krakowie lub w Książu. Przed tym prawem Kordula może ustąpić z Klimontowa i Jeżowa, a także z M., Mieściska i Kasinki, które jej przypadły pr. naturalnym po śmierci męża Marka Ratołda. Po ewentualnym opuszczeniu dóbr król. M., Mieściska i Kasinki, Kordula ma przekazać Czarnockiemu z tych dóbr król. 4 krowy, 6 jałowic, 8 świń, wszystkie ule z pszczołami i kobyłę. Jeśli zostanie ona przez niego wykupiona z tych dóbr do Bożego Narodzenia, wówczas pozostanie ona w tych dobrach aż do ś. Wojciecha [23 IV] i w międzyczasie z uwagi na pozostające tam bydło i trzodę powinna wykorzystać (consumere poterit) zgromadzone tam i należące do niej zboże (ZK 158 s. 256—8); 1519 Stan. Czarnocki z Klimontowa i Jeżowa wypłaca Korduli wd. po Marku Ratołdzie tenutariuszce dóbr król. M. Mieścisko i Kasinka 300 fl. i wnosi o rezygnację przez nią z tych dóbr i dóbr dziedz. Klimontów i Jeżów. Kordula po otrzymaniu tych pieniędzy rezygnuje z ww. dóbr (ZK 26 s. 123—4); 1521 Jadwiga Czarnocka zeznaje, że 100 grz. długu, które Andrzej Ratołd zapisał zm. Markowi Ratołdowi br. Jadwigi na dobrach M. zw. Mieścisko, a także 20 fl., które Andrzej zapisał Markowi na Kasince odebrała od tego Andrzeja jako jedyna spadkobierczyni po Marku (ZK 26 s. 394—5).

1523 Zygmunt I zezwala Andrzejowi Ratołdowi ustąpić i zapisać Melchiorowi Kłębowi z Raciborska m. Nowy Targ, ½ wsi I. M., trzecią cz. Kasinki oraz inne części w tych dobrach (MS 4, 4293); 1524 tenże Melchior rezygnuje na rzecz Jana Pieniążka z Krużlowej sędziego ziemskiego i grodzkiego krak. z odstąpionych mu przez Andrzeja Ratołda dóbr Nowy Targ i M. I. seu Myesczisko przynależnych do Szaflar (MS 4, 13873); 1532 Zygmunt I daje w dożywocie ww. Janowi, jego s. Prokopowi, matce i babce m. Nowy Targ z wsiami [w tym z M.] i łączy zapisane na tych dobrach różne sumy w jedną 2000 fl. Później Jan ustąpił królowi z tych sum 600 fl. i wykupił za własne pieniądze sołectwo w M. (MS 4, 16684); ww. sędzia Jan Pieniążek dzieli dobra między synów Jana i Prokopa zrodzonych z ż. Beatą. Prokop otrzymuje Skrzydlną, Wolę Skrzydlańską, połowę Stróży, Nowy Targ z wójtostwem, Szaflary i M. na pewnych warunkach → Krużlowa p. 3 (ZK 28 s. 681—3; 1539 król zezwala Beacie wd. po Janie Pieniążku sędzim ziemskim krak. zapisać pod pewnymi warunkami jej s. Janowi Pieniążkowi star. sądec. wsie król. M., Niedźwiedź, Porębę, Kuninę i górę Lubogoszcz w ziemi krak. (MS 4, 19538); 1550 Zygmunt August zachowuje Jana Pieniążka i jego syna najstarszego w dożywotnim posiadaniu wsi król. M., Podobin, Niedźwiedź, Kunina i Poręba, zapisanych mu przez matkę Beatę i br. Prokopa (MS 5, 764).

-b. Kmiecie. 1411 sław. Mikołaj z M. kupuje sołectwo w Niedźwiedziu (Teut. 1a s. 8); Klemens kmieć z M. (OK 4 s. 114v); 1432 Bogusz burgr. z Myślenic pozywa Abrahama zw. Maciejem kmiecia z M. należącego do pana Ratołda z M. o to, że ludzie idący wolną drogą król. zostali okradzeni i z tego powodu kasztelan i starosta krak. poniósł szkodę na 20 grz. (GK 4 s. 662—3, 670); Grzegorz i Wawrzyniec [kmiecie] z M. (GK 4 s. 683); 1452 Jakub, Laczek i Wojciech oskarżeni na równi przez Wawrzyńca z M. o zabranie po złodziejsku konia (GK 11 s. 758); 1451 Piotr Gubała kmieć z M. (SWPM 9 s. 20—1, 23, 34); 1454 → p. 3a; 1457 Czech Andrzej, Michał, Mik. Lincze kmiecie z M. (GK 13 s. 809); 1459 Michał Jagmieschczicz [kmieć] z M. (GK 14 s. 270); 1466 Jan Ratołd z M. zastawia za 40 grz. gr pol. [byłej bratowej] Stachnie ż. Stan. Kijańskiego po karą XV 4 ł. osiadłe w M. z kmieciami Mik. Lincze, Maciejem Gubałą, Waw. Czarnym (Niger), Marcinem Mardułą, Wojciechem Głąbem i Andrzejem, którzy będą płacić łącznie 4 grz. czynszu i świadczyć inne powinności. Sąd wyznacza woźnego do przeprowadzenia wwiązania Stachny. Zakład 40 grz. (GK 17 s. 812—3); 1474 Jerzy z M. oddala roszczenia br. Jana z M. i jego kmieci Andrzeja Kobyłki, Kunata, Pakosza i Koska z M. w sprawie pozwu i stawienia się przed prawem (GK 19 s. 866); 1482 Jan Ratołd ze Skrzydlnej zastawia br. Markowi Ratołdowi ze Skrzydlnej za 40 grz. osiadłych poddanych w M., od których jest łącznie 4 grz. czynszu (ZK 20 s. 135); 1483 Jan Saga i Wojciech Świeczek kmiecie z M. → p. 4; woźny sądowy zeznaje, że 4 kmieci zbiegłych Markowi ze Skrzydlnej widział u Jana z M., z których każdy ma dać 10 grz. i za dobra też 10 grz.; Jan Ratołd ze Skrzydlnej zapisuje br. Markowi ze Skrzydlnej 40 grz. na kmieciach osiadłych w M. płacących łącznie 4 grz. czynszu. Gdyby brakło coś do tego czynszu, Jan wyrówna różnicę. Jeśli byłby spór między braćmi o tych 4 kmieci, wówczas Jan nie będzie ich zatrzymywał w swoich dobrach — ta zp. na polecenie Marka (ZK 20 s. 228—30); 1484 Jan Ratołd ze Skrzydlnej w imię zgody ma zapłacić br. Markowi ze Skrzydlnej 20 grz. pod warunkiem oddania mu w zastaw 4 kmieci w M. Michała Kłaka, Piotra Abrahama, Grzegorza Szczypałę, Andrzeja Kobyłkę. W razie ich spraw sądowych i pozwów Jan nie będzie ich przetrzymywał w swych dobrach pod karą XV (ZK 20 s. 251—2); 1498 Jan Kunat → p. 3a; 1499 prac. Piotr Czelej i Maciej Wrzosek z M. → p. 5a; 1500 kmiecie Marcin Potoczek, Szymon Kołodziej i Krzystek Cichoń, role opust. Czabajowska i Potoczkowska → 3a (GK 27 s. 1135—6); kmieć Laczek → 3a; 1505 kmieć Grochola → p. 3a; 1563 → p. 3c; 1551 prac. mieszkańcy [kmiecie] wsi M. D.: Stan. Wójtowicz, Piotr Kołaczek, Maciej Paszek, Jan Sekuła, Stano Abram, Jan Abram, Maciej Ryba, Piotr Cieluch, Stan. Koczurek, Jan Kozieł, Wojciech Chojcza → p. 4a; 1564 w M. D. 22 kmieci na rolach niepomierzonych, dlatego płacących różny czynsz — 18 płaci po 36 gr, 2 po 30 gr, 2 po 24 gr; zarębków albo kmieci nowych jest 13, którzy płacą po 15 gr czynszu, jest też 8 zarębków, którzy jeszcze nic nie płacą, gdyż korzystają z wolnizny. O tych ostatnich toczy się spór z panią Niewiarowską [z Kasiny Wielkiej], która chce ich włączyć w swoje granice. Wszyscy dają poczty po 6 kogutów albo płacą po 3 gr, dają po 20 jaj co daje 7 kop, płacą 24 gr obiednego. Przy tej wsi „pisała się wieś, którą zowią Miesczisko”. Leży ona w bok od granic M., a jej poddanych włącza się do poddanych mszańskich. W wersji C lustracji jest nawet nagłówek: villa Mszana Dolna et Miesczisko, pana Prokopa Pieniążka (LK 1 s. 149—50); pańszczyzna → p. 4.

-c. Pobór, areał. 1475 wsie Ratołda Skrzydlna, Kasinka, Stróża (omnes tres) i M. z wszystkimi innymi (M. cum aliis omnibus) nie zapłaciły poboru (GK 20 s. 124); 1489—98 w M. P. pobór z 6 ł. (ŹD s. 448⁵Tu błędny odczyt Niszawa, zamiast Mszana; RP k. 91, 94, 143, 169, 185, 199, 236); 1499—1501 M. wymieniana bez danych o poborze (RP k. 26, 54, 68, 263, 292)⁶W tych latach w nagłówku zapisywano M. Superior, a poniżej eadem, dalej wpisywano Mszanę z określeniem nie Parva, ale Inferior czyli Dolna też bez danych o poborze; 1502—20 w M. pobór z 6 ł. (RP k. 298, 302, 306, 312, 318, 327, 358, 375, 582, 608, 640, 719, 744, 801, 840, 861)⁷1502—7 nadal nagłówek brzmi M. Superior, ale jej liczba łanów poborowych dotyczy M. Parafialnej czyli Dolnej. Dopiero od 1509 i w latach następnych w nagłówku jest sama Mszana bez określenia Parochialis. W 1511 r. wpisano jednak w nagłówku Mszana Nova z 6 ł., a Mszana Mała została określona jako Antiqua. Uwagi te ilustrują pewien bałagan w rejestrach poborowych. 1530 w M. pobór z 6 ł. (RP k. 30); 1563 w M. N. pobór z 6 ł. wg starej kwitacji a po przeliczeniu z 7 ról, z 4 karczem, młyna o 1 kole dorocznym, 2 komor. i 2 rzemieślników (RP s. 166—7); 1564 folwark → p. 4; 3 karczmy płacące po 42 gr dopóki piwa pańskiego nie szynkowano; w M. M. pobór z 6 ł. (LK 1 s. 149; 2 s. 88).

4. -a. Lokacja, uposażenie sołectwa, które od ok. 1396 r. nazywano wójtostwem, ponieważ w M. D. do ok. 1409 r. funkcjonowało miasto. Ok. 1345 Kazimierz W. wystawia dla Ulmana na sołectwo dokument, który dziś nie istnieje → 1365 tenże król potwierdza br. Mik. Braciejowi i Przybkowi nabycie od wdowy i dzieci po sołtysie Ulmanie sołectwa we wsi król. M. w ziemi krak. blisko Długopola i na prośbę Marka star. Długopola [czyli Nowego Targu] nadaje tym dwom braciom wieczyście to sołectwo. Do sołectwa należą 2 ł. wolne, młyn na rz. Gronoszowej, który już jest w budowie, a jeśli zostanie zburzony, wtedy będzie mógł sobie zbudować inny na wybranej rzece i miejscu jednak w granicach wsi. Do sołectwa należy sadzawka i wolny połów ryb we wszystkich rzekach, na przykład w Mszanie i Gronoszowej, a także w innych w granicach wsi. Król nadaje ww. braciom wolną karczmę, jatkę mięsną, ławy szewską i chlebową, szósty denar z czynszu i trzeci z kar, z których dwa dla króla. Kmiecie płacą królowi po 8 sk. czynszu z łanu, a plebanowi w M. każdy będzie dawać mesznego z łanu po 1 miarze żyta i 1 miarze owsa, a dzies. będą płacić komu się zgodnie z prawem należy, ale nie więcej niż po 4 sk. z łanu. Wysłannikowi króla lub starosty z Długopola na sądy kmiecie dają 2 obiady a sołtys trzeci, względnie mogą płacić za każde obiedne 1 wiard. Król wyznacza na pastwiska dla kmieci 1 ł., a także 1 ł. dla kościoła w M. Wieś korzysta z pr. magd. tak, jak dotąd korzystała i została obdarzona imm. sądowym. Król zezwala Mikołajowi lokować nową wieś o nazwie Mszana → Mszana Górna (ZDM 1, 114).

1498 powinności wójta → 3a; 1551 Zygmunt August na prośbę komisarzy poleca zbadać dochody i przynależności wójtostwa we wsi król. M. D. Andrzej Mstowski podsędek krak. i Adam Sikorski jako wyznaczeni przez króla komisarze wysłuchali złożonych pod przysięgą zeznań 11 świadków [→ p. 3b] spośród kmieci tej wsi, które sumiennie spisali. Przodkowie obecnego posesora wójtostwa w M. D. od dawna posiadali wójtostwo. Kupił je ojciec Prokopa Jan Pieniążek sędzia krak. od wójta uczc. Wojciecha za 80 grz. gr pol. po uzyskaniu zgody króla Zygmunta I. Do wójtostwa należą role pomiędzy granicami wsi Górnej Mszany a rolą prac. Jana Szymali kmiecia z M. D. przy granicach wsi Podobin (ville Podobienskiey), młyn nad rz. Mszaną i karczma w M. D., wolne pastwiska dla bydła i trzody w lasach i dobrach tej wsi bez opłaty, prawo wolnego polowania na zwierzynę i ptactwo. Wójt może dzierżawić lub posiadać jakiekolwiek nawsia (villagysque nawssya), ma prawo łowić ryby w tej rzece [Mszanie] i rzeczkach zw. potokami przylegającymi. Wybiera szósty obol z wszystkich czynszów oraz trzeci denar z kar sądowych. Król zatwierdza Prokopowi Pieniążkowi te dobra wójtowskie i przywileje z prawem zamiany lub sprzedaży, ale zobowiązuje go do udziału w wyprawach wojennych wraz z drugim zbrojnym na dwóch dobrych koniach (MK 79 k. 404v—6r); 1564 w M. założono folwark na rolach sołectwa, które skupił tenutariusz. Kmiecie odrabiają pańszczyznę na tym folwarku. Tenutariusz powiedział lustratorom, że ma przywilej na sołectwo, ale go przed urzędem rewizorskim nie okazał. Sołtys [wg przywileju] płaci obiednego 12 gr, ma młyn, karczmę, nawsie, szóstą cz. z czynszów i trzecią z kar sądowych (LK 1 s. 149).

-b. Sołtysi, wójtowie, później znów sołtysi. 1394 Anna ż. Henryka sołtysa w M. ustanawia męża opiekunem w sporach z innymi (KSN 278); Henryk kmieć ze Skrzydlnej uzyskuje termin z Andrzejem sołtysem z M. do ugody (KSN 291); Hanka ż. Andrzeja sołtyska w M. wyznacza mężowi 50 grz. gr pras. na sołectwie w M., które będzie trzymał i po jej śmierci do czasu zapłacenia mu całej sumy, ponieważ wyłożył on te pieniądze na wykupienie tego sołectwa (KSN 304); 1396 Anna ż. Marcina sołtyska w M. ustanawia męża swoim pełnomocnikiem i pozywającym w sporze ze Stanisławem s. Piekły z M. Anna ma stawić się w sądzie z 5 świadkami w sprawie dziedziny sołeckiej przeciw Stanisławowi (KSN 492); Marcin w imieniu ż. Anny z Nrowoszowej przywiódł do sądu świadków i wg ich zeznań przeciw Stan. Piekle wykazał, że wójtostwo w Nrowoszowej za ojcowiznę jest kupione Hance i także za pieniądze jej pierwszego męża [Andrzeja]. Stanisław nie stawił się, sąd przysądził Hance wójtostwo pr. dziedz. Stanisław został obwiniony na 5 grz. 8 sk. (KSN 504); 1399 Marcin wójt z M. ma zapłacić ½ grz. pod karą sądową Dobrochnie z Krakowa (KSN 852); 1403 Jakusz zw. Haczowic z Paszkowic [dziś Paszkówka] dwukrotnie nie stawił się przeciw Marcinowi wójtowi z M. w sporze o 20 grz., 2 konie wart. 7 grz., szaty i pościel zabrane nocą z jego domu (ZK 3a s. 348; 3 s. 412); 1408 Jan z Krakowa przekładał z powodu choroby termin Anny wójciny z M. przeciw Annie ż. Piotra z Niedźwiedzia, w co nie uwierzyła pozywająca, dlatego wójcina ma dowieść przysięgą, że była chora; Anna ż. Piotra ustanawia męża opiekunem i pełnomocnikiem w sprawach spornych (KSN 2207—8); Anna wójcina z M. ż. Marcina ma stawić 6 świadków i swoje roszczenia przedstawi, zezna i potwierdzi przysięgą przeciw Annie ż. Piotra z Niedźwiedzia o wójtostwo w M., które Anna ż. Marcina spokojnie posiada i ma doń lepsze prawo niż Anna ż. Piotra. W sprawie 2 skarg o sprzęty i inne ruchomości i o wiano (pro dotalicio) wójcina Anna swoim zeznaniem i świadków ma dowieść, że nic nie jest winna Annie ż. Piotra (KSN 2248); Anna ż. Piotra z Niedźwiedzia i Anna z M. ż. Marcina odstępują od pr. do wójtostwa i ustanawiają 4 arbitrów z obu stron. Cokolwiek oni postanowią obie strony pod zakładem 10 grz. maja tego przestrzegać. Jeśli się ugodzą, strona przeciwna dostanie 5 grz. i sąd 5 grz. (KSN 2271); Anna ż. Piotra sołtysa z Niedźwiedzia przez woźnego zakazuje sprzedaży wójtostwa w M., które posiada Anna ż. Marcina pod warunkiem, że nie może ona sprzedawać wójtostwa bez jej zgody dopóki nie uzyska zapłaty za jej cz. wójtostwa (KSN 2295); 1409 Hertel (Hartel) wójt i ławnicy z Nowego Targu oraz inni arbitrzy doprowadzają do ugody pomiędzy Anną wd. po Marcinie wójcie z M. i jej bratankiem Mikołajem a Piotrem z Niedźwiedzia w sprawie ½ wójtostwa w M. Ich decyzją Piotr będzie posiadał połowę tego wójtostwa i zapłaci Annie 5 grz., a Mikołaj uzyska satysfakcję ze swojego patrymonium, i nakazuje Annie wieczyste milczenie w sprawie tej połowy wójtostwa (KSN 2586); Anna wd. po Marcinie wójcie z Nrowoszowej ustanawia Mikołaja s. Macieja wójta z Nrowoszowej swoim opiekunem i pełnomocnikiem w sprawach, które ma obecnie albo będzie mieć w przyszłości z kimkolwiek (KSN 2562); 1411 Piotrasz z Niedźwiedzia wójt ½ wójtostwa w M. własną przysięgą winien oddalić roszczenia Anny wd. po Marcinie wójcie z M., że jej nie wypędził bezprawnie z tej połowy wójtostwa, nie pobił i nie zniesławił (KSN 2736); 1411, 1416 Pietrasz sołtys z Niedźwiedzia sprzedaje za 14 grz. szer. gr pras. uczc. Mikołajowi [sołtysowi] z M. sołectwo w Niedźwiedziu (KSN 2750, 3808)⁸Obydwie zapiski mają tę samą treść. Pod 1416 być może wpisano powtórnie tę transakcję; 1483 kmiecie Jan Saga i Wojc. Świeczek odesłani do dziedziny, do sądu wójtowskiego w M. przeciw Markowi Ratołdowi zgodnie z przywilejem, który sąd utrzymuje w mocy. Jeśli orzeczenie zostanie zanegowane lub sąd nie odbędzie się, wówczas spór wróci do prawa ziemskiego; Jan Ratołd ze Skrzydlnej zeznaje, że zapłaci bez pozywania kopę gr za okazanie przywileju sędziemu, podsędkowi i notariuszom pod karą XV (ZK 20 s. 174); Wojciech sołtys de Superiori M. [zamiast Inferiori M.] alias z Dronoszowej pozywał Jana ze Skrzydlnej o pewien ogród na wspólnym nawsiu, który pozyskał przez osobistą przysięgę, gdyż zawsze należał on do sołectwa, a Jan nie powinien się sprzeciwiać (ZK 20 s. 211); 1490 Anna wójcina z M. (OK 3 s. 453); 1498 opatrzny Tomasz sołtys dziedz. w M. pozywa ur. Marka Ratołda ze Skrzydlnej tenut. w Szaflarach na termin w obecności starosty krak. jako komisarza wyznaczonego przez króla (ZK 416a s. 46); powinności wójta → p. 3a; przed 1532 wykup sołectwa [od opatrznego Wojciecha → p. 4a pod 1551] → p. 3a; 1551 → p. 4a.

-c. Przysiężni, mieszczanie. 1405 przysiężni z M. przed wójtem i ławnikami sądu najwyższego pr. niem. na zamku krak. ustanawiają 2 przysiężnych ze swego grona Jana Treszla i Bernarda mieszczan z M. opiekunami i pełnomocnikami w sprawach, które mają obecnie lub mogą mieć w przyszłości (KSN 1489).

5. Kościół par. pod wezw. Wniebowzięcia NMP. -a. Uposażenie. 1365 Kazimierz W. wyznacza 1 ł. pod kościół. Poddani z M. będą oddawać plebanowi meszne po mierze żyta i mierze owsa z łanu. Dzies. będzie należeć do tego, komu prawnie przysługuje [w tym przypadku biskupowi] (ZDM 1, 114 → też Uw.); 1485 Piotr pleb. w M. przeciw Jerzemu sołtysowi w Niedźwiedziu w sprawie mesznego z jego sołectwa, które winien płacić plebanowi (Ep. 3 k. 301r); 1499 oficjał krak. rozpatruje spór między prac. Piotrem Czelejem, Maciejem Wrzoskiem i całą społecznością poddanych z M. a Wojciechem pleb. w M. w sprawie pozbycia się i sprzedania przez plebana pewnych rzeczy należących do tamtejszego kościoła, a mianowicie 13 krów kościelnych [czyli należących do uposażenia plebana] i ornatu, który temu kościołowi podarowała królowa Polski, a także zabranie 1 grz. i 1 fl. pieniędzy zebranych w czasie zarazy, które były przeznaczone na naprawę dachu i budynku kościoła. Wyrokiem oficjała Wojciech ma to wszystko zdeponować w rękach witryków kościoła w M. (OK 19 s. 104—5); 1513 pleb. Wojciech od uposażenia do 1 wiard. płaci 3 gr podatku; 1527 dane o uposażeniu jw. z podatkiem 4 gr (AKapKrak. Reg. C. 1: Liber retaxationum, s. 70; C. 2: Liber retaxationum, s. 76); 1517 Marcin Tylkowicz kmieć z M. o ½ achtela piwa wziętego na borg przeciw Jakubowi „scholyredze”⁹Wg wydawcy to „scholirega” czyli rektor szkoły z M. (W. Urban, Regesty do dziejów szkolnictwa parafialnego w pierwszej połowie XVI w. z Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, ABM 66, 1996, s. 314); 1529 pleban wybiera meszne miary krak. we wsiach: Kasinka, Mszana Mała [Górna], Mieścisko, Podobin, Niedźwiedź, Olszówka i Rabka łącznie 40 ćw. żyta i 40 ćw. owsa wart. 10 grz.; dzies. pien. od sołtysów w tych wsiach wart. 7 wiard. 4 gr; meszne od sołtysów w Kasince, Mszanie, Mieścisku, M. I., Podobinie, Niedźwiedziu i Porębie wart. 36 gr; meszne we wsiach Rabka wart. 16 gr i Skawa wart. 19 gr wart. uposażenia 13 grz. 16 gr (LR s. 60); dzies. z wsi M. N. bpowi krak. wart. 1 grz. 6 gr (LR s. 8).

1551—5 świętop. 2 sk. (Gromnicki Świętop. s. 386—7).

-b. Plebani. 1422 Mikołaj pleb. w M. (OK 4 k. 317v); 1463 Feliks pleb. w M. → p. 3a (GK 16 s. 1004); 1477 Wawrzyniec pleb. w M. rezygnuje ze swego kościoła par. w M. na ręce wikariusza generalnego (OK 3 s. 102); 1480—5 Piotr pleb. w M. ongiś wikary w Górze Szczyrzyckiej (OK 2 s. 751, 801, 809; Ep. 3 k. 301r); 1494 Tomasz ongiś pleb. w M. (OK 18 s. 313); 1495—1523 Wojciech pleb. w M. → p. 3a (OK 18 s. 345, 384, 553; GK 25 s. 723, 735; 26 s. 193, 573; 27 s. 767—8; Ep. 4 k. 196v, 198r; AKapKrak. Reg. C. 1: Liber retaxationum, s. 70; MS 4, 4133); 1496, 1497 → p. 3a; 1499 → p. 5a; 1523 Zygmunt I zwraca się do bpa krak. Jana, aby wprowadził na urząd i uposażył Macieja z Jasła, którego pleban kościoła Wniebowzięcia NMP w Schana¹⁰Schana to błędny zapis zamiast Mschana w diec. krak. Wojciech z powodu starości przybrał sobie na koadiutora (MS 4, 4133); 1529—31 Maciej z Jasła pleb. w M. (LR s. 199; Wypisy 1530—1533, nr 653); 1533 tenże Maciej przeciw dr. Marcinowi Bełzie z Krakowa o szaty, księgi Exposicionis misse i Postyllę, a także słowną niesprawiedliwość w sprawie wniesionej skargi, oraz przeciw Kasprowi wikaremu od Ś. Świerada o 3 wiard. (Wypisy 1530—1533, nr 653).

-c. Szkoła 1517 rektor → p. 5a; 1527, 1539 nauczyciel (E. Wiśniowski, Materiały do stanu liczebnego duchowieństwa i służby kościelnej w diecezji krakowskiej w pierwszej połowie XVI wieku, ABM 18, 1969, s. 234—5).

-d. Zasięg par. 1529 w par. M.: Kasinka, M. M., Mieścisko, Podobin, Niedźwiedź, Olszówka, Poręba, Rabka, Skawa (LR s. 60 — meszne); 1597 Mszana „quondam oppidum” z kościołem pod wezw. Wniebowzięcia NMP, w par.: Mszana Górna, M. I., Mieścisko, Słomka, Łostówka, Łętowe, Witów, Kunina, Niedźwiedź, Poręba [Wielka], Olszówka, Raba [Niżna], Kasinka, Glisne. W M. D. kaplica ś. Anny (WR k. 31v).

6. 1417 10 VIII Władysław Jag. przebywa w M., gdzie wystawia dok. dla kl. szczyrz. (ZDM 6, 1807 z datą 1416; DHn. 11 s. 73; GItin. s. 86 poprawia datę na 1417 zgodnie z itinerarium króla); 1428 Klemens s. Macieja z M. studentem Uniw. Krak. (Metryka UK 1 s. 140); 1474 Feliks z M. scholar ze szkoły Wszystkich Świętych w Krakowie pobity przez Macieja Szybkę z Biskupiego dostał 10 fl. (Ep. 3 k. 97).

7. SG 6 s. 781—2; F. Kiryk, Rozwój urbanizacji Małopolski XIII—XVI w. Województwo krakowskie (powiaty południowe), Kr. 1985, s. 241, 273 (z błędami); J. Rafacz, Dzieje i ustrój Podhala Nowotarskiego, W. 1935; F. Sikora, Mszański zespół osadniczy w średniowieczu, w: Ojczyzna bliższa i dalsza. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, Kr. 1993, s. 131—45.

8. Liczne ułamki naczyń późnośredniowiecznych w okolicy M. D. rejestrowane w czasie badań powierzchniowych. Ponad 20 fragmentów ceramiki pochodzi z obszaru pomiędzy zabudową M. a przysiółkiem Sądówki (J. Gorski, M. Zając, niedatowane Sprawozdanie z badań weryfikacyjno-poszukiwawczych przeprowadzonych na arkuszu AZP 110—58, województwo małopolskie, mps w archiwum WUOZ w Krakowie; ciż, niedatowane Sprawozdanie z badań weryfikacyjno-poszukiwawczych przeprowadzonych na arkuszu AZP 110—57, województwo małopolskie, mps w archiwum WUOZ w Krakowie).

Uw. Słusznie podnosi się w literaturze, że M. D. powstała na terenie królewskiej puszczy, do której w XIII w., a później do powstałych na jej terenie wsi, w tym do M., bezzasadnie rościł sobie pretensje kl. cystersów w Szczyrzycu. Jeszcze J. Długosz w DLb. 3 s. 438 i 445 obciążał zaborem tych terenów Ludwika Węg. stwierdzając, że m.in. M. należała i winna należeć do tego klasztoru, por. uw. do hasła Długopole w SGHK.

Z kolei niesłusznie przyjmuje się w literaturze, że Kazimierz W. ufundował w M. kościół par. w 1345 lub 1346 dok. wystawionym 23 VI we Wschowie, zapewniając jej uposażenie. Datę pierwszą podaje Schematyzm diecezji tarnowskiej z 1898 r. Została ona być może zaczerpnięta z niezachowanego dok. lokacyjnego wsi M., w którym król wyznaczył łan dla kościoła. Nie było tego kościoła jeszcze w 1365 r., skoro król wyznacza pod kościół łan roli, a kmiecie dopiero będą oddawać, a nie już oddają plebanowi meszne. Datą 23 VI 1346, a właściwie 1366, został opatrzony wystawiony we Wschowie dok. Kazimierza W. w sprawie uposażenia par. w M. Przedłożono go do oblaty w 1770 r. w GS 183 s. 1632—4. Na pierwszej stronie tekstu tego dok. została dopisana uwaga, że decyzją z 30 VI 1779 oblatowany dok. został uznany za falsyfikat. Par. w M. erygowano po 1365.

W zachowanych źródłach często niezbyt precyzyjnie określano Mszanę Dolną i Mszanę Górną, a do tego występują te same imiona dziedziców Skrzydlnej i tenutariuszy nowotarskich, mianowicie Jan, Marek i Ratołd. Z tymi wsiami ściśle powiązana jest pozostałość po mieście zw. Mieścisko. Nie ma ona osobnego hasła w ciągu alfabetycznym Słownika, gdyż jego prawidłowe opracowanie wymagałoby wówczas nie tylko przeprowadzenia pełnej kwerendy źródłowej dla obydwu Mszan, ale także dla Skrzydlnej, a następnie drobiazgowej analizy zebranego materiału źródłowego. Mieścisko czyli miasto, pierwotnie zw. Kinsbark (zapewne Königsberg), lokowane w M. nazywanej Gronoszową, a właściwie Dronoszową lub błędnie Nrowoszową z wójtostwem jako pozostałości po mieście i później sołectwem, miało krótki żywot i straciło samodzielny byt, sukcesywnie włączane do M. D. Ciekawa i ważna jest tu zapiska z 1459 r. o Mszanie składającej się z 3 części Królowej Góry (Königsberg), Dronoszowej i Mszany rozlokowanych po obydwu brzegach rz. Mszany. Z kolei w podziale dóbr w 1464 r. wyróżniono oprócz Mszany Górnej (nie wymienionej w 1459 r.) Mszanę Dolną zw. Dronoszową, której jedna cz. była usytuowana wokół wójtostwa, graniczącego z Mszaną Górną, a druga z Mieściskiem wokół kościoła w północno-zachodniej części M. D.